A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden...

23
A-blad Dieselmotoremissie (DME)

Transcript of A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden...

Page 1: A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden verrichten met machines met dieselmotoren. Speciale aandacht wordt besteed aan

A-blad Dieselmotoremissie (DME)

Page 2: A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden verrichten met machines met dieselmotoren. Speciale aandacht wordt besteed aan

1 | Inleiding 3

2 | Dieselmotoremissie op de bouwplaats 4

3 | Gezondheidseffecten, normen en voorschriften 5

3.1 Wat is dieselmotoremissie? 5

3.2 Gezondheidseffectenvandieselmotoremissie 5

3.3 Grenswaardedieselmotoremissie(normenvoordewerkplek) 5

3.4 Emissiewetgeving(normenvoorhetmilieu) 6

3.5 InspectieSZW 6

4 | Maatregelen ter vermindering van de blootstelling aan dieselmotoremissie 7

4.1 Maatregelenvooraanschafenindevoorbereidingsfase 7

4.2 Maatregeleninuitvoeringsfase 10

4.3 Maatregeleninonderhoudsfase 13

5 | Samenvatting van de mogelijke maatregelen 14

Bijlagen 15

Bijlage1|Beslotenen/ofafgeslotenruimten 15

Bijlage2|Meetresultatenblootstellingaandmeopdebouwplaats 16

Meetcampagne1 16

Meetcampagne2 17

Informatie 21

Lijstgebruikteafkortingen 21

Literatuur 21

Websitesenlinks 21

Adressen 22

Pagina 2 | A-bladDieselmotoremissie

Inhoud

Page 3: A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden verrichten met machines met dieselmotoren. Speciale aandacht wordt besteed aan

Pagina 3 | A-bladDieselmotoremissie

1 | Inleiding

In dit A-blad staan de afspraken die werkgevers en werknemers in de bouwnijverheid hebben gemaakt om de blootstelling aan dieselmotoremissie (hierna te noemen DME) op de bouwplaats zo ver als mogelijk terug te dringen. Deze afspraken zijn gemaakt met inachtneming en ter nadere invulling van hetgeen in de Arbeidsomstandighedenwetgeving is bepaald.

HetdoelvanvoorliggendA-bladiseenverminderingvande

blootstellingaanDMEopdebouwplaats.Hierdoorwordtde

kansopziekteverzuimenarbeidsongeschiktheidkleinerenzal

dekwaliteitvanhetwerkverbeteren.

HetA-bladendehieringeformuleerdeoplossingenzijn

bedoeldvoorallebedrijvenindebouwnijverheiddie

werkzaamhedenverrichtenmetmachinesmetdieselmotoren.

Specialeaandachtwordtbesteedaansituatiesindebouw

waarmachinesmetdieselmotorenwordeningezettijdens

werkinbeslotenofomslotenruimten.

Behalvebouwbedrijvenzullenookopdrachtgevers,

ontwerpersenfabrikantenvanmachinesmetdieselmotoren

rekeningmoetenhoudenmetdeafsprakendiezijngemaakt

tussenwerkgeversenwerknemers.HetdoelvanditA-blad

isbedrijvenindebouwtehelpenbijhetverbeterenvande

arbeidsomstandighedenomdeduurzameinzetbaarheidvan

hunwerknemerstebevorderen.

Page 4: A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden verrichten met machines met dieselmotoren. Speciale aandacht wordt besteed aan

Pagina 4 | A-bladDieselmotoremissie

2 | Dieselmotoremissie op de bouwplaats

Indebouwnijverheidwordendieselmotorengebruikt

vanwegehungrotevermogen,debedrijfszekerheidenhet

hogerendement.Veelgebruiktetoepassingenindebouwzijn:

• Aggregaten

• Hei-installaties

• Mobielekranenenanderhijsmaterieel

• Grondverzetmachines

• Heftrucks

• Vrachtwagens

• Wegenbouwmateriaal

• Compressoren

• Grondverdichtingsmachines

• Etcetera

Werknemerswordenblootgesteldalszeindebuurtvan

draaiendedieselmotorenmoetenwerken.Blootstellingkan

echterookplaatsvindenalsgevolgvanlangsrijdendverkeer.

Figuur 1 - Werkzaamheden in de nabijheid van langsrijdend

verkeer.

BeroepenwaarbijsprakekanzijnvanblootstellingaanDME

zijnonderandere:

• Asfalteerder

• Sloper

• Bronbemaler

• Sondeerder

• Grondwerker/saneerder

• Spoorlegger

• Monteurverkeersvoorzieningen

• Stratenmaker

• Kabel-enbuizenlegger

• Uitvoerder

• Machinistbestraters

• MachinistGWW

• Machinistmobielekraan/heistelling

• Heier

• Monteuronderhoudwegenmaterieel

• Wegmarkeerder

Dehoogsteconcentratiesdieselmotoremissiekomenvoorin

beslotenenafgeslotenruimten.Ditkunnentunnels,tenten,

gebouwen,parkeerkeldersenbouwputtenzijn,maarook

bijvoorbeeldgreppelsenstratenmetaanweerszijdehoge

bebouwing.Indezeruimtenwordenuitlaatgassennietsnel

doorventilatieverdund.Inbijlage1ishetbegripbeslotenen

afgeslotenruimtenverderuitgewerkt.

Figuur 2 - Een dieselaangedreven heftruck.

Page 5: A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden verrichten met machines met dieselmotoren. Speciale aandacht wordt besteed aan

Pagina 5 | A-bladDieselmotoremissie

3 | Gezondheidseffecten, normen en voorschriften

3.1 Wat is dieselmotoremissie?DMEishetgevolgvaneenniethomogeenverbrandingsproces

vandieselbrandstofineendieselmotor.Het

dieseldampmengseldatdaaruitvrijkomtiscomplexenbestaat

uittoxischeenirriterendegassen,waaronderaldehydes

(o.a.formaldehyde),ketonen,stikstofoxides(NOenNO2),

koolmonoxide,aromaten(o.a.benzeen)endeeltjesvormige

verontreiniging.Dezedeeltjesvormigedieselemissiesbestaan

uitelementairkoolstof,zwaremetalen(o.a.arseen,chroom

enseleen),polycyclischearomatischekoolwaterstoffen(pak’s)

enpolychloorbifenylen(pcb’s).

IndiendegroottevandedeeltjesinDMEwordtbekeken,blijkt

dateendeelvandeemissiezichinhetnanogebiedbevindt.

Eennanodeeltjeiseendeeltjemetafmetingenindeorde

van1-100nanometer.Eennanometeriseen1miljoenste

millimeter.OverdegezondheidseffectenvandezeaanDME

gerelateerdenanodeeltjesbestaatnogveelonduidelijkheid.

Naastblootstellingaandeeltjesuitdeuitlaatgassenkunnen

bijhetgebruikvandieselaangedrevenvoertuigenook

deeltjesvrijkomendoorslijtageaanremmenenbanden.

Deblootstellingaandezedeeltjeswordtinvoorliggende

documentnietbesproken.

3.2 Gezondheidseffecten van dieselmotoremissie

DMEkanverschillendeeffectenhebbenopdegezondheid,

waaronderoogirritatie,hart-envaataandoeningen,

luchtwegklachten,ontstekingsreactiesen

longfunctieveranderingen,mogelijksamenhangendmetCOPD

enastma.Daarnaastisereenverhoogdekansoplongkanker

enblaaskanker.

InNederlandstaatDMEopdeSZW-lijstkankerverwekkende

stoffenenprocessen.Naardezelijstwordtverwezeninhet

Arbeidsomstandighedenbesluitartikel4.11.

HetInternationalAgencyforResearchonCancer(IARC)1heeft

DMEinjuni2012ookgeclassificeerdalskankerverwekkend

voormensen.

3.3 Grenswaarde dieselmotoremissie (normen voor de werkplek)

ErisinNederlandnoggeenwettelijkegrenswaardevoorDME.

DeEuropeseCommissiediebelastismethetvaststellenvan

grenswaardenopEuropeesniveau(TheScientificCommittee

onOccupationalExposureLimits(SCOEL))werktmomenteel

aaneenEuropesegrenswaarde.EenrapportvandeNoorse

enNederlandsegezondheidsradenligttengrondslagaande

risicoanalysevoordeafteleidengrenswaardenvoorDME.

Decommissieshebbengeadviseerdgrenswaardenafteleiden

vooremissievandeeltjesengassen,gemetenalselementair

carbon(EC)enstikstofdioxide(NO2).

Alsvoorbereidingopdenieuwegrenswaardenmeentde

branchedatallewerkgeversdeinspanningsplichthebbenom

deblootstellingaanDMEzoveelalsmogelijktereduceren.

Hierbijdientrekeninggehoudentewordenmetdelaatste

standvandewetenschap.

Grenswaarden in Nederland

DeconcentratieDMEindeluchtkanzowelalsECofals

stikstofoxidenwordengemeten.In2007heefthetIRAS

(InstituteforRiskAssessmentSciences,UniversiteitUtrecht)

hetministerievanSocialeZakenenWerkgelegenheid

geadviseerdeenverbodsniveauvoorDMEtehanterenvan

50µgelementairkoolstof(EC)perm3lucht.Onderzoekheeft

echteraangetoonddatdezewaardetehoogis.

Hetverbodsniveauisdeconcentratievandeblootstelling

waariniedergevalnietbovengekomenmagworden.Het

streefniveauiseenconcentratievandeblootstellingwaarnaar

gestreefdwordtinhetkadervanhetbegrip"eenzolaag

mogelijkeblootstelling".EenstreefwaardevoorDMEwordt

volgensIRASbereiktbijeenberoepsmatigeblootstellingaan

eenDMEconcentratievan0,16µgelementairkoolstof(EC)

perm3lucht,tijdgewogengemiddeldeoverachtuur.Deze

concentratieislagerdandegemiddeldeachtergrondwaardein

Nederland.Ditbetekentdatblootstellingduszoveelmogelijk

voorkomenmoetworden.

DewettelijkegrenswaardevoorstikstofdioxideinNederland

bedraagt0,96mg/m3tijdgewogengemiddeldeoverachtuur

en1,91mg/m3tijdgewogengemiddeldeover15minuten.

1 - Het IARC is onderzoekinstituut naar kanker en maakt onderdeel uit van de WHO (World Health Organization)

Page 6: A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden verrichten met machines met dieselmotoren. Speciale aandacht wordt besteed aan

Erzijnverschillendeanalysemethodenvoorhetmetenvan

EC.VoorvergelijkbareresultatenishetaanteradenomEC-

metingenuitte(laten)voerenvolgensNIOSHmethode5040.

Ambitie bouw

OmdeblootstellingaanDMEbinnendebouwsectorterugte

dringen,hebbendesocialepartnersindebouwafgesproken

dathetvanbelangisdeblootstellingzoveelalsmogelijkte

reduceren.

Daarwaaraanwijzingenzijndatdeblootstellinggemetenals

elementairkoolstof(EC)nunogbovenhetverbodsniveauvan

50µgelementairkoolstof(EC)perm3luchtisen/ofdewettelijke

grenswaardenvoorstikstofdioxidewordtoverschreden,dienen

metdehoogsteprioriteitmaatregelen,zoalsinditrapportis

opgenomen,tewordendoorgevoerd.

Inoverigesituatiesdienenbedrijveneenplanvanaanpakop

testellenenuittevoerenterreductievandeblootstellingaan

DME.Hierbijdientuitgegaantewordenvandeaanbevelingenin

onderliggendrapport.

Blootstellingsniveau bouw

Terindicatievanmogelijkeblootstellingenbij

bouwwerkzaamhedenzijneropdiversebouwplaatsen

metingenuitgevoerdnaarblootstellingaanDME.Hieruitblijkt

datdestreefwaardevan0,16µgEC/m3luchtinveelgevallen

nietwordtgehaald.Zelfsoverschrijdingvanhetverbodsniveau

van50µgelementairkoolstof(EC)perm3luchtistijdensde

metingenbijdiversebouwwerkzaamhedenaandeorde.Dit

kandusookindepraktijkopdebouwplaatsvoorkomen.Deze

metingenonderstrependaarmeehetbelangendeurgentie

vanhetnemenvanmaatregelenomdeblootstellingaanDME

tereduceren.Voordeblootstellingsresultaten,ziebijlage2.

Devolledigeonderzoeksrapportenzijnbeschikbaarviawww.

volandis.nl.

3.4 Emissiewetgeving (normen voor het milieu)Voordebouwnijverheidzijndriesoortenemissielimietenvoor

verbrandingsmotorenrelevant,namelijk:

• Stage:Europesewetgevingvoornon-roadmachines

• Euro:Europesewetgevingvooron-roadmachines

• Tier:AmerikaanseEPAregelgevingvoornon-roadmachines

Metnon-roadwordenallemachinesmeteen

verbrandingsmotorbedoeld,waaropgeenkentekenzit.

Hierondervallenonderanderebulldozers,graafmachines,

heftruckenwalsen.Schepen,vliegtuigen,treinlocomotieven

engeneratorenvallenbuitendezewetgeving.Intabel3.1

zijndeEuropesenon-roadenon-roadlimietennaastelkaar

weergegeven.

3.5 Inspectie SZWIndebasisinspectiemoduleblootstellingaanDMEvanInspectie

SZWzijnbijuitgavevanvoorliggenddocumentdevolgende

tweeinspectiepuntenopgenomen:

• Voertuigen,zoalsvrachtwagensenbestelbusjesdienen

voorzientezijnvaneenEuro4of5motor.

• Mobielearbeidsmiddelendienenminimaalvoorzientezijn

vaneenstage3boftier4motor.

• Oudermaterieelmoetzijnvoorzienvaneenroetfiltermet

eenvangstrendementvanminimaal70%.

Tabel 3.1 Vergelijking van Europese non-road en on-road emissielimieten

Non-road Europa (Stage) On-Road Europa (Euro)

Year Stage PowerkW

NOXg/kWh

PMg/kWh Year Euro NOX

g/kWhPM

g/kWh

1999

2002

2003

2006

2007

2011

2012

2014

I

II

II

IIIA

IIIB

IV

130-560

130-560

75-130

130-560

56-130

130-560

56-130

56-560

9,2

6

6

4*

4*

2

3,3

0,4

0,54

0,2

0,3

0,2

0,3

0,025

0,025

0,025

1992

1997

2000

2005

2008

2014

I

II

III

IV

V

VI

8,0

7,0

5,0

3,5

2,0

0,4***

0,36(>85kW)

0,15

0,10

0,03/0,02**

0,03/0,02**

0,01

PM = particle matter* NO

X + HC** voor respectievelijk ESC (stationaire testcyclus) en ETC (transiënte cyclus)*** op basis van ESC/ETC, aanpassing voor WHSC/WHTC (World Harmonized Test Cycles) voorzien

Pagina6| A-bladDieselmotoremissie

Page 7: A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden verrichten met machines met dieselmotoren. Speciale aandacht wordt besteed aan

Pagina7| A-bladDieselmotoremissie

4 | Maatregelen ter vermindering van de blootstelling aan dieselmotoremissie

OmblootstellingaanDMEtereducerentoteenzolaag

mogelijkniveaumoethetprobleembijdebronworden

aangepakt.Voorbeeldenzijnhetgebruikvaneenandere

krachtbronofhetaanpassenvandemotor.

Indienhetvoorkomenvanblootstellingofhetterugbrengen

vanblootstellingtoteenzolaagmogelijkniveauonder

deverbodswaardenietuitvoerbaaris,wordencollectieve

maatregelengenomenomblootstellingaanDMEte

verminderen.Hierbijkangedachtwordenaanhetvergroten

vandeafstandtotdebron.

Indienhettechnischnietuitvoerbaarisomdeblootstelling

vanwerknemerstevoorkomenoftebeperkentoteen

zolaagmogelijkniveauonderdeverbodswaardezal

eenblootgesteldewerknemerbeschermddienente

wordendoorindividuelemaatregelenzoalspersoonlijke

beschermingsmiddelen.

Dehierbovengenoemdemaniervanaanpakwordtookwel

dearbeidshygiënischestrategiegenoemd.Infiguur4.1isdeze

strategieschematischweergegeven.

OmdatDMEvooreenbelangrijkdeeluitnanodeeltjesbestaat

enomdateraanwijzingenzijndatdoorveranderingeninde

techniekhetaantalnanodeeltjeszaltoenemen,ishetbijde

hetkiezenvanbeheersmaatregelenvanbelangomookhet

voorzorgsbeginselinachttenemen.DeSociaal-Economische

RaadheeftinNederlandophetgebiedvannanodeeltjes

ditvoorzorgsbeginselgeformuleerd.Hetvoorzorgsbeginsel

impliceertdatdeinspanningvandewerkgevereropgericht

dienttezijnblootstellingaannanodeeltjestevoorkomen

en–ingevallenwaarinblootstellingonvermijdbaaris–de

blootstellingquaduurenomvangzobeperktmogelijk

tehouden;metanderwoordenminimaliserenvande

blootstelling.

Hetvoorzorgsbeginselkomtovereenmethetinde

NederlandseArbowetgevinggehanteerdeALARA(aslowas

reasonablyachievable)beginsel.

Invoorliggendhoofdstukwordtvooriederebouwfase

aangegevenwelkemaatregelenkunnenbijdragenaanhet

verminderenvandeblootstellingaanDME.Bijhetselecteren

vandemaatregelenisondermeergebruikgemaaktvan

demaatregelendieindeCAOenindearbocatalogus

bouwnijverheidzijnopgenomen.

Welkemaatregelenhetbestbruikbaarzijn,zalpersituatie

verschillen.Somskanvolstaanwordenmethettoepassen

vaneenenkelemaatregel.Somszaleencombinatievan

beheersmaatregelentothetbesteresultaatleiden.Bedenk

bijselectievanbeheersmaatregelenaltijddatvolgensde

Nederlandsewetgevingbronmaatregelengenomendienente

wordenvoorcollectievemaatregelen.Maatregelenvooreen

individuzoalspersoonlijkebeschermingsmiddelenkomenop

delaatsteplaatsbijdeselectievanbeheersmaatregelen.

4.1 Maatregelen voor aanschaf en in de voorbereidingsfase

Veelrisico’swordenmeteengedegenvoorbereiding

ondervangenofgereduceerd.Doorbijdeinkoopofhuurvan

machinesalrekeningtehoudenmetdeeventueleuitstoot

kandeblootstellingwordengereduceerd.Ookkanvoor

aanvangvandewerkzaamhedeninkaartwordengebrachtof

deomstandighedenopdebouwhetnoodzakelijkmakenom

aanvullendemaatregelenterreductievandeblootstelling

aanDMEtenemen.Ditkanbijvoorbeeldhetgevalzijnbij

werkzaamhedeninbeslotenofomslotenruimten.

1. Vervangen van de dieselmotor mogelijk?

2. Vermindering van uitstoot mogelijk?

3. Isoleren van de werkplek mogelijk?

4. Beperken van de kans op inademen mogelijk?

5. Gebruik adembescherming

Figuur 3 De arbeidshygiënische strategie.

Page 8: A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden verrichten met machines met dieselmotoren. Speciale aandacht wordt besteed aan

Een andere krachtbron

Inplaatsvaneendieselmotorkaneenanderekrachtbron

wordengebruikt.Mogelijkhedenzijn:elektriciteit,benzineen

LPG.DebronvandeDMEwordtopdezewijzegeëlimineerd.

DebereiktereductievandeblootstellingaanDMEishierdoor

100%.

Praktischevoorbeeldenzijn:

• Elektrischevorkheftrucks;dezezijnteleverentot8,5ton.

• Elektrischaangedrevencompressoren

• Elektrischeaandrijvingbijhetverpompenvanbetonmortel

• Elektrischehoogwerkers

• VervangenvandieselmotorendoorOtto-motorenwaarbij

aardgasalsbrandstofwordtgebruikt(schonerdan

benzine).

Voorgrotere,bewegendemachinesenmachinesdiegrotere

afstandenmoetenafleggen,iseenvolledigeelektrische

aandrijvingmetdehuidigestanddertechnieknogniet

mogelijk.Stationairegrotemachineskunnenwelworden

aangeslotenophetelektriciteitsnet.

Oude techniek vervangen door nieuwe

Dehuidigenieuwemachinesindebouwzijnvelemalen

schonerdanouderemachines.Erisindebouwveeloud

materiaalingebruik.Doorhetvervangenvanoudemateriaal

doornieuwmateriaalisveelwinsttebehalenophetgebied

vanDME.

Bijhuurvanmaterieel(vrachtwagens,bestelbusjes,

bouwmachines)ishetvanbelangdatdezeiniedergevalzijn

voorzienvaneenEuro4of5ofeenstage3bmotor.DeDME

emissiezaldanmetmeerdan70%zijnteruggebrachtten

opzichtevandeDMEemissiebijEuro2of3.

BijaanschafwordtechteraangeradenomdeEuro4en5

motoroverteslaanendirectovertestappenopeenEuro

6motor.EenEuro6motorheefteengeslotenroetfilteren

presteerthierdoorveelbeteroproetreductie.Wagensmet

eenEuro6normzijnhierdoorbeterinomslotenruimtente

gebruiken.

Nieuweredieselmotorenvoorvrachtwagenskunnenaande

EEVeis(EnhancedEnvironmentallyfriendlyVehicles)voldoen.

DezeeisisstrengerdandeEuro5norm.Intabel4.1worden

deEuro5,Euro6enEVVeisenmetelkaarvergeleken.

Naastdeeisendiegesteldkunnenwordenaandemotoris

hetbijaanschafvaneennieuwvoertuigookvanbelangomte

kiezenvoorzuinigebandenmeteenlagerolweerstand.

Aanpassingen aan de dieselmotor

Fabrikantenkunnentechniekentoepassendieertoebijdragen

datdedieselmotorenschonerworden,zoals:

• Uitlaatgasrecirculatie(EGR):dezetechniekzorgtervoor

datuitlaatgassenteruggevoerdwordennaardemotor.

Degassenwordenhierdoorgekoeldenerkomenminder

stikstofoxidenvrij.Deuitstootvandeeltjeskandoordeze

techniekomhooggaan.

• Oxikatalysatorenverwijderengasvormigecomponenten

uitdeDME.

• Roetfilterszorgenvooreenafnameindeuitstootvan

deeltjes.Hierbijwijzigtdeverhoudingindeeltjesgrootte.Er

blijvenveelkleinedeeltjesover,maardemassaneemtaf.

• Hetdoserenvanureuminkatalysatorenzorgtervoordat

stikstofoxidenwordenafgebroken.

• Deverbrandingbeterlatenverlopendoorzeerfijneverstuiving.

Figuur 4 - Een elektrisch aangedreven trilplaat (links) en een elektrisch aangedreven trilstamper (rechts).

Pagina8| A-bladDieselmotoremissie

Tabel 4.1 Vergelijking van Euro 5, Euro 6 en EVV eisen

NaamMet

ingang van

CO HC (g/kWh)

NOX (g/kWh)

Deeltjes(g/kWh)

Euro5

Euro6

EVV

2008

2014

2010

1,5

1,5

0,25

0,46

0,13

0,20

2,0

0,4

0,02

0,02

0,01

0,015

Page 9: A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden verrichten met machines met dieselmotoren. Speciale aandacht wordt besteed aan

Ineenhybrideaandrijvingwordeneenelektromotoreneen

dieselmotorgecombineerd.Tijdenshetrijdenenafremmen

wordtenergieopgeslageninaccu’sofdrukvaten.Dezeenergie

kanopanderemomentenwordentoegepastwaardoorminder

brandstofwordtgebruiktentot30%kanwordenbespaart.

Dehybrideaandrijvingwordtvooralsnogbeperkttoegepast

inbouwmachinesmeteenvermogenvan150-300kW.Als

voorbeeldkaneenhydraulischehybridegraafmachineworden

genoemd.Dezemachineslaatdeenergiedievrijkomtbijhet

bedienenvandezwenkarmopineenaccu.

Dehybridetechniekkomtinkleineresystemenalseen

minigravernauwelijksvooromdatindezesystementeweinig

energievrijkomt.Ookalseenmachinetegrootis,isdeze

hybridetechniekmechanischniettoepasbaar.

Capaciteit motor afstemmen op het benodigde vermogen

Alsdecapaciteitvaneenmotornietgoedovereenkomt

methetvermogendatnodigisvooreenbepaaldetaakdan

verbruiktdemotoronnodigveelbrandstofenisdeuitstoot

relatiefhoog.Hetisdaarombelangrijkombijaankoopvan

eenmachinenieteentegroteofeentekleinemachinete

kopen.Bijaggregatenishetbijvoorbeeldbelangrijkdathet

gebruiksprofielaansluitbijhetaggregaat.Alshetgrootste

deelvandetijdeenconstantrelatieflaagvermogenwordt

gevraagdvaneenaggregaatenafentoeeenpiek,kanhet

slimmerzijnomtweeaggregatentegebruiken.Hettweede

aggregaatslaatinditgevalalleenaanbijpiekvraag.

Erzijnookmachinesdiezichzelfstandigaanpassenaan

devraag.Dezemachineswordenookwelintelligente

machinesgenoemd.Dezetechniekisbijvoorbeeldbekendbij

compressoren(uitbijgeenvraag,mindercapaciteitbijminder

vraag).

Nabehandelen van dieselmotoremissie (filters)

Omdatsommigemachinesopdebouwplaatsjarenworden

gebruikt,zaleendeelvanhetgebruiktematerieelniet

voldoenaandeemissienormen.Eenfiltersysteemisindeze

gevalleneenoplossingterverminderingvanderoetuitstoot.

Eengoedfilterisinstaatderoetuitstoottot95%tereduceren.

Eengoedfiltergaatdoorgaans5jaarofmeermee.

Ineenfilterwordtroetopgevangenindiende

dieselmotoruitlaatgassenerdoorstromen.De

hoeveelheidroetinhetfilterzalopbouwenenworden

verbrandbijca.600°C(dooreenkatalysatorwordtdeze

verbrandingstemperatuurverlaagd).Doorverbrandingwordt

hetroetomgezetinas.Naverloopvantijdzithetfiltervol

metas.Hetfiltermoetdanwordenverwijderdengereinigd.

Eengoedroetfilterisvoorzienvaneenwaarschuwingssysteem

datsignaleertwanneereenfiltervolzit.

Filterskunnenzijningebouwd(affabriek)offilterskunnen

achterafwordeningebouwd(achterafinbouwofretrofit).

Deingebouwdefilterszijnmeestalgecombineerdmet

eenkatalysatorenbrandenzichzelfschoon.Deachteraf

ingebouwdefilterswordenookvaakgecombineerdmet

eenkatalysator.Ookhierisperiodiekschoonbrandennodig.

Sommigefiltersdoenditautomatisch(passief),andere

moetenactiefgeregenereerdworden.

Dealgemeneopvattingisdatachterafingebouwdefilters

minderpresterendanaffabriekingebouwdefilters.Een

retrofitfilterwerkthetbesttotongeveer1100toeren.

Indienwordtovergegaanopdeaanschafvaneenretrofit

filterishetvanbelangzichterealiserendaterveel

verschillendesoortenfilterszijn.Tussendefilterszijngrote

kwaliteitsverschillenaanwezig.Eenretrofiltermoetpassen

bijkarakteristiekenvandedieselmotor.Alsditniethetgeval

is,vindtregeneratienietoptijdplaatsenslibthetfilterdicht.

Daarnaastishetnietopallemachinesmogelijkeenfilterte

plaatsen.

Omzekertezijnvandekwaliteitvaneenfilterkaneen

kwaliteitssysteemvoorfilterswordengebruikt.InZwitserland

isdezogenaamdeVERTsystematiekontwikkeld.Vanuit

dezesystematiekiseenVERTfilterlijstopgesteld.Dezeiste

raadplegenopinternet:http://vert-certification.eu/j3/index.

php/filters/filter-llist-database.

Kleineresystemenalseentrilplaatkunnenlastigofniet

wordenvoorzienvanfilters.Dekleineremachineskunnen

onhandelbaarwordendoorhetplaatsenvaneenfilter.Ook

kanbijbijvoorbeeldeentrilplaateenfilterkapottrillen.

Figuur 5 - Een voorbeeld van materieel dat is voorzien van

een roetfilter (zie inzet).

Pagina9| A-bladDieselmotoremissie

Page 10: A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden verrichten met machines met dieselmotoren. Speciale aandacht wordt besteed aan

Planning

Bijdeplanningvanwerkzaamhedenkanrekeningworden

gehoudenmetdeuitstootvanhetmaterieeldoorhet

nieuwstematerieelvoordemeestkritischeplekken(omsloten

ruimten)inteplannen.

Ookkandeopdrachtgeverweggedeeltenvolledig

latenafsluiten(omleidenvanhetverkeer)tijdens

wegwerkzaamheden.Opdezemanierwordtgeenofminder

hinderondervondenvanuitlaatgassenvanpasserendverkeer.

Hiernaastisdesituatienatuurlijkookveiliger.

Inonderstaandetabeliseenchecklijstopgenomenvoorde

voorbereidingsfase.Perfunctieisaangegevenmetwelke

beheersmaatregelenrekeninggehoudenkanworden.

4.2 Maatregelen in uitvoeringsfaseInschakelduur

Indepraktijkblijkenmachinesgeregeldstationairtedraaien

terwijlzenietgebruiktworden.Genoemderedenenomeen

machinestationairtelatendraaienzijnonderandere:anders

werktdeaircoofverwarmingniet,hetismakkelijk,hetis

technischnoodzakelijk(bijvoorbeelddeasfaltspreidmachine

dieaanmoetstaaninverbandmetdebalkverwarming).

Doormachinesmindervaakstationairtelatendraaienzalde

uitstootgereduceerdwordenenwordtbespaardopkosten.

Hetaanbrengenvaneenstart-stopsysteem,een

stoelschakelaarofeenstandverwarming(aircodieaanblijftals

demotoruitstaat)zijnoplossingendiedewerknemershelpen

ofmotiverenomeenmotorminderstationairtelatendraaien.

DeinzetvanGradeControlsystemenmaakthetonder

anderebijgrondverzetwerkzaamhedenmogelijkomsneller,

constanterenmetmindernabehandelingtewerken.

Grondverzetmaterieelzalhierdoorminderlangdraaienener

wordenminderDMEuitgestoten.

Rijstijl

Eenanderemanieromopbrandstoftebesparenishet

toepassenvanhetnieuwerijdenenhetnieuwedraaien.

Hetnieuwerijdenstaatvoorzuinigrijden.Tipsvoorzuinig

rijdenzijn:

• Zosnelmogelijkdoorschakelennaareenhogere

versnelling

• Rijdmeteenconstantesnelheid

• Anticiperenophetandereverkeer

• Vermindergeleidelijkvaart

• Controleerregelmatiguwbandenspanning

Hetnieuwedraaienishetslimtoepassenvandeervaringen

vanhetnieuwerijdenopbouwmachines.Destijlvan

draaienendewerkaanpakhebbengroteinvloedophet

brandstofverbruik.Winstvalttehalenuiteenslimmeinzet

vanhetbenodigdevermogen,hettijdiguitschakelenvande

machineseneenslimmewerkaanpakenplanning.Mogelijke

toepassingenvanhetnieuwedraaienzijn:

• Hetjuisteaantaltoerenmaken

• Hetmesvandebaklatensnijdeninplaatsvanschrapen

• Machinesgoedopstellen

• Vloeiendenaansluitendwerken

• Onnodigebewegingenelimineren

• Gelijkmatigwerkenengasgeven

• Eco-modusinschakelen

• Nietonnodigstationairdraaien

Pagina10| A-bladDieselmotoremissie

Tabel 4.2: Beheersmaatregelen per functie in de voorbereidingsfase

Functie Inkoper Materieeldienst Werkvoorbereider Uitvoerder Werknemer

Beheersmaatregel

Eenanderekrachtbron

Voldoen aan emissielimieten

Zuinigebanden

Capaciteitafstemmenopvermogen

Nabehandelen(filters)

Planning

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Page 11: A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden verrichten met machines met dieselmotoren. Speciale aandacht wordt besteed aan

Eenbijkomendvoordeelvanhetnieuwedraaienisrustiger

werken.Dezewerkhoudingzorgtvooreengoedresultaat,

mindervermoeidheidenminderkansopfouten.

Voorhetintroducerenvaneengoederijstijleneen

verminderingvanstationairdraaienopdebouwplaatszijn

scholing,bewustwordingentoezichtvanbelang.Omhet

effectvantrainingvasttehoudenishetvanbelangdatde

werknemersregelmatigwordengeïnformeerdoverhet

brandstofverbruikophuneigenvoertuig.Eendisplayvoorin

decabinesisnoginontwikkeling.

Afvangen of verdrijven van dieselmotoremissie

Indienerwerkzaamhedenplaatsvindeningaragesof

werkplaatsenishetvanbelangomdedieselmotoremissie

aftezuigenmetbehulpvaneenafzuiginstallatie.Een

afzuigmondkanwordengeplaatstopbijvoorbeeldeenuitlaat.

Voorbeslotenofafgeslotenruimtenishetvanbelangom

mobielemechanischeventilatiesystemenintezetten.Indien

erreedsvasteventilatieaanwezigisineentunnelofineenhal

kanookdezeingezetworden.Hetisvanbelangdebenodigde

capaciteittebepalen:teveelcapaciteitkostonnodigenergie,

teweinigisnieteffectief.

Figuur 5 - Puntafzuiging in een werkplaats.

Het vergroten van de afstand tot de bron

IndeCAOvoordeBouwnijverheidartikel70bisvastgelegd

dattijdenswerkzaamhedenverrichtopeenbouwplaatsalle

voertuigen,dieeigendomzijnvaneenwerkgeverdieonder

deCAOvalt,zijnvoorzienvanuitlaatpijpendieverticaalnaar

bovenzijngericht.

Anderemanierenomdeafstandtussenwerknemerende

uitlaattevergroten,zijn:

• Hetopstellenvandedieselaggregaatbuitendeomsloten

ruimteeninbuitensituatiesbuitendewerkzone

Werken in een cabine

OmdebestuurdervanmachinestebeschermentegenDME

ishetmogelijkomeencabinetevoorzienvanoverdruk.In

dergelijkegeconditioneerdecabineswordtgefilterdelucht

naarbinnengeblazen.Dooroverdrukkomtbovendienminder

vuileluchtnaarbinnen.Bijhetgebruikvancabinesishetvan

belangramenendeurengeslotentehouden.

Figuur 6 - Kraan voorzien van een overdrukcabine, de

filterunit is links op de foto zichtbaar.

Werkorganisatie en planning

Doorhetwerkandersteorganiserenenteplannen,kande

blootstellingvanwerknemersaanDMEwordenverminderd.

Mogelijkhedenhiervoorzijn:

• Zorgvoorzoweinigmogelijkdieselmotorenopde

werkplek.

• Probeertevoorkomendatwerkzaamhedenwaarbijdoor

dieselaangedrevenmaterieelwordtingezet,ingepland

wordentijdensurenwaaroperveelmedewerkers

aanwezig zijn.

• Plaatswachtendevoertuigenopgroteafstandvande

werkplek

• Laatvoertuigenalleenopafroepbinnenrijden.Ditis

vooralinbeslotenofafgeslotenruimtenvanbelang.

• Startkoudedieselmotorennietinbeslotenofafgesloten

ruimten,maarbuiten.

• Voerdewerkzaamhedenzoveelalsmogelijkbovenwinds

uit.

• Wisseldeploegenafdiewordeningezetbij

werkzaamhedeninbeslotenofafgeslotenruimten.

• Planwerkzaamhedenaandewegopdiemomentendater

weinigverkeeraanwezigis(nachtofweekend).

• Maakgebruikvanrijplateninplaatsvanopeen

onverhardewegterijden.Ditheefteenpositiefeffectop

hetbrandstofverbruik.

• Zorgdateraltijdopsteekfiltersaanwezigzijnvoor

vrachtwagens.Ditgeldtzekerbijwerkzaamhedenin

beslotenenomslotenruimten.

• Beperkderijsnelheidengeefditduidelijkaan.

Pagina 11 | A-bladDieselmotoremissie

Page 12: A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden verrichten met machines met dieselmotoren. Speciale aandacht wordt besteed aan

Persoonlijke beschermingsmiddelen

Indienalleeerdergenoemdemaatregelennietmogelijk

zijnofnietvoldoendebeschermingbieden,kanhetvoorde

beschermingvaneenindividuelewerknemerwenselijkzijn

omgebruiktemakenvanadembescherming.Vooreenjuiste

filteringvanDMEiseenA2/P3filtervanbelang.P3iseen

deeltjesfilter.A2iseenkoolstoffilterdiedealdehydenuitde

rooktegenhoudt.

Indepraktijkkanadembeschermingbijvoorbeeldvanbelang

zijninbeslotenofafgeslotenruimtenwaarmedewerkersnabij

bronnenvanDMEwerken.

Inonderstaandetabeliseenchecklijstopgenomenvoor

deuitvoeringsfase.Perfunctieisaangegevenmetwelke

beheersmaatregelenrekeninggehoudenkanworden.

Pagina 12 | A-bladDieselmotoremissie

Tabel 4.3: Beheersmaatregelen per functie in de uitvoeringsfase

Functie Inkoper Materieeldienst Werkvoorbereider Uitvoerder WerknemerBeheersmaatregelStationairdraaienbeperken

Gradecontrolsystemen

Rijstijlaanpassen

AfvangenDME

VerdrijvenDMEdoorventilatie

Uitlaatpijpenverticaalnaarboven

Afstandbronenwerknemervergroten

Werkenineencabine

Zoweinigmogelijkdieselmotorenopwerk

Dieselmotoreninzettenalszoweinigmogelijkmensen

Wachtendevoertuigenopafstand

Bovenwindswerken

Koudemotorenbuitenstarten

Alleendieselmotorenopafroep

Ploegenafwisseleninbeslotenruimten

Werkenbijweinigverkeer

Rijplateninzetten

Rijsnelheidverlagenenduidelijkaangeven

Opsteekfiltersbeschikbaarbijwerkinbesloten/omslotenruimten

Adembescherming

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Page 13: A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden verrichten met machines met dieselmotoren. Speciale aandacht wordt besteed aan

4.3 Maatregelen in onderhoudsfaseAchterstalligonderhoudaandemotorendefilterskan

aanleidinggeventothogereemissies.Ondergoedonderhoud

wordtveelalverstaanhettijdigcontrolerenenvervangen

vandeluchtinlaatfiltersendeverstuivers.Hiernaastishet

controlerenvandeverhoudingbrandstof/luchtvanbelang.

Eventueeltoegepasteroetfiltersmoetentijdigworden

geregenereerd.Alstelangwordtdoorgeredenmeteenfilteris

dezenietmeertereinigen.Spuitbussenvoorregeneratievan

filterswordenafgeraden.

Behalvegoedonderhoudaandemotorenendefiltersisook

eenjuistegekozenbandenspanningvanbelang.Eengoed

gekozenbandenspanningheefteengunstigeffectophet

brandstofverbruik.Hiernaastzullenookdebandenminder

snel slijten.

Inonderstaandetabeliseenchecklijstopgenomenvoor

deonderhoudsfase.Perfunctieisaangegevenmetwelke

beheersmaatregelenrekeninggehoudenkanworden.

Tabel 4.4: Beheersmaatregelen per functie in de onderhoudsfase

Functie Inkoper Materieeldienst Werkvoorbereider Uitvoerder Werknemer

Beheersmaatregel

Controle/vervangenluchtinlaatfiltersenverstuivers

Controlebrandstof/luchtverhouding

Onderhoudroetfilters

Controlerenbandenspanning

X

X

X

X

X

X

X

X

Pagina 13 | A-bladDieselmotoremissie

Page 14: A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden verrichten met machines met dieselmotoren. Speciale aandacht wordt besteed aan

Pagina 14 | A-bladDieselmotoremissie

5 | Samenvatting van de mogelijke maatregelen

De maatregelen zoals deze aan de orde zijn gekomen in hoofdstuk 4 zijn in onderstaande tabel verkort weergegeven. In de middelste kolom is een inschatting gemaakt van het effect van een maatregel op de reductie van DME heeft.

Tabel 5.1 Hoeveel reductie kan worden bereikt met welke beheersmaatregel?

Maatregel Reductie deeltjes Toepassing

Andere krachtbron

Elektriciteit

LPG/aardgas

100%

100%

Heftruck(<4ton)TransportbandenCompressoren

Heftruck(<12ton)

PalletwagensVerpompenmortelHoogwerkers

Aanpassingen aan de dieselmotor

Emissie arme motor

Hybridemotor

Motormanagement

Stationaireafschakeling(start-stop)

Goederijstijl

Onderhoud

Ca.factor10

Wisselend

Wisselend

Wisselend

Onbekend

10-15%

Nieuwrijdendmaterieel(zonderkenteken>2011,metkenteken>2005)

Graafmachines

Alhetmaterieel,aggregaten

Al het rijdend materieel

Al het rijdend materieel

Alhetmaterieel,aggregaten

Afvangen van DME

Filters

Afzuiginstallaties

Ventilatie

Max.95%

Max.90%

Wisselend

Alhetmaterieel,aggregaten

Vastelocaties(materieeldienst,werkplaats)

Omslotenenbeslotenruimten

Bescherming van de blootgestelde persoon

Afstandvergroten

Werkenineencabine

Gradecontrolsystemen

Organisatie/planning

Ademhalingsbescherming

Wisselend

Onbekend

Onbekend

Wisselend

Max.95%

Uitlaatnaarboven;aggregaatverderweg

Rijdendmaterieelmetcabines

Grondverzetwerkzaamheden

Allebouwlocaties

Allepersonen

Page 15: A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden verrichten met machines met dieselmotoren. Speciale aandacht wordt besteed aan

Pagina 15 | A-bladDieselmotoremissie

Bijlage 1 | Besloten en/of afgesloten ruimten

Onderbeslotenruimtenwordenruimtenverstaandieonder

normaleomstandighedenvandeomgevingzijnafgesloten.

Veelbeslotenruimtenmoetenregelmatigwordenbetreden,

bijvoorbeeldvoorinspecties,reparaties,ofschoonmaak-en

onderhoudswerkzaamheden(onderanderelassen,snijden).

Beslotenruimtenwordenvaakgekenmerktdoor:beperkte

bewegingsruimte,geenofweinigdaglichtenslechte

verlichting,geenofweinigventilatie,kansopzuurstoftekort,

mogelijkeaanwezigheidgevaarlijkestoffen,beperkte

toegankelijkheidenweinigvluchtmogelijkheden.

Inbeslotenruimtenkaneengevaarlijkeatmosfeeraanwezig

zijnofdoorwerkzaamhedenontstaan.Degevarendiedaarbij

optredenzijnverstikking,bedwelming,vergiftigingenbrand-

enexplosiegevaar.

Voorbeeldenvanbeslotenruimtenzijn:kelders,

installatieruimten,kruipruimtenondervloeren,ketelsen

opslagreservoirs,rioolstelselsenpijpleidingen.

Eenbeslotenruimteisniethetzelfdealseenafgesloten

ruimte.Afgeslotenruimtenwordenookondernormale

werkomstandighedenregelmatigbetredenenzijn

bijvoorbeeldmagazijnen,parkeergarages,viaducten,

zogenaamde“doorwerktenten”endoorwerkvoorzieningen.

Eenafgeslotenruimtewordtbeschouwdalseenbesloten

ruimte,wanneerdeventilatiemogelijkhedenbeperktzijn.

Voormeerinformatiewordtverwezennaarhetadvies

“Werkeninbeslotenruimten”,verkrijgbaarvia

www.volandis.nl,ennaardearbocatalogivande

bouwnijverheid(www.arbocatalogi-bouwnijverheid.nl).

Page 16: A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden verrichten met machines met dieselmotoren. Speciale aandacht wordt besteed aan

Pagina16| A-bladDieselmotoremissie

Bijlage 2 | Meetresultaten blootstelling aan dme op de bouwplaats

Meetcampagne 1

UitgevoerddoorTauw

www.tauw.nl

Erzijnzesmetingenverricht,iederemetingduurde15

minuten.Erisgemetenbijtweedieselaangedreven

trilmachines:meting1heeftplaatsgevondenbijeennieuwe

trilmachinemetroetfilter,demetingen2t/m6hebben

plaatsgevondenbijeenoudermodeltrilmachinezonder

roetfilter.

Roodgearceerderesultatenzijnbovendeverbodswaardevan

50µgEC/m3vooreen8-urigewerkdag.

Oranjegearceerderesultatenzijnonderdeverbodswaarde

van50µgEC/m3maarbovendedetectielimietvan30µgEC/m3.

Groengearceerderesultatenzijnonderdedetectielimiet

van30µgEC/m3.Hetisniettezeggenofdezewaardeninde

praktijkbovenofonderdestreefwaardevan0,16µgEC/m3

gelegenhebben.

Tabel – meetresultaten meetcampagne 1

Meting 1 Meting 2 Meting 3 Meting 4 Meting 5 Meting 6

Concentratie(µgEC/m3) <30 43 66 45 <30 <30

Voormeerdetailsenachtergrondinformatie,ziehetvolledigeonderzoeksrapportopwww.volandis.nl.

Page 17: A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden verrichten met machines met dieselmotoren. Speciale aandacht wordt besteed aan

Meetcampagne 2

UitgevoerddoorNKAL/IRAS

www.nkal.nl

www.uu.nl/organisatie/faculteit-diergeneeskunde/over-de-

faculteit/departementen/iras

Hierondervolgenderesultatenvanmetingendieopdiverse

bouwplaatsenzijnverricht.Demetingenduurden8uur.Er

zijnzowelmetingennaarelementairkoolstof(EC)alsnaar

stikstofoxiden(NOX)verricht.

Meetresultaten elementair koolstof

Roodgearceerderesultatenzijnbovendeverbodswaardevan

50µgEC/m3.

Oranjegearceerderesultatenzijnonderdeverbodswaarde

van50µgEC/m3maarbovendedetectielimietvan1µgEC/m3.

Groengearceerderesultatenzijnonderdedetectielimietvan

1µgEC/m3.Hetisniettezeggenofdezewaardenindepraktijk

bovenofonderdestreefwaardevan0,16µgEC/m3 gelegen

hebben.

Tabel – meetresultaten meetcampagne 2 (stikstofoxiden)

Bedrijf Beschrijving situatie Functies Visuele be-oordeling

Elementair koolstof(µg/m3)

Bedrijf1Soortbedrijf:fundering

OpeenpontonstaateenfunderingsmachineVolvoEC250D.Defunderingsmachineiscirca2jaaroudenheefteenmotorconformTier4emissienormmetDPF-filter(DieselParticulateFilter).Pontonisverhard.Funderingsmachinewordtuitgezettijdenspauzesofwachtmomenten.Cabinemetgeconditioneerdeluchtonderoverdrukisaanwezig,maardezedeurenstaanaltijdopen(uitgezonderdindienermetverontreinigdegrondwordtgewerkt).Innabijheidvanpontonwaseentweedepontonaanwezigmeteenverouderdefunderingsmachine.Verderwerderregelmatiggebruiktgemaaktvansleepbotenomhetpontonteverplaatsen.

Machinistfunderingsma-chine(VolvoEC250D)

0/+ 1,08

2e werknemerindirectenabijheidfunderings-machine(VolvoEC250D)

0/+ <LOD

Bedrijf2Soortbedrijf:fundering

Ineenbouwput,aanopenwater(hierdoorrelatiefveelwind),staan2funderingsmachines,teweten1funderingsmachine(HitachkiKH300GLS,bouwjaar1999).Indezefunderingsmachineziteenmotorvancirca1jaaroud.Echter,hetisbijhetbedrijfbekenddatdezemotorslechtisafgesteld(oorzaaktotophedennietgevonden).Eentweedefunderingsmachine(HilconHSCX700GLS,bouwjaar2009)staatopenkeletientallenmetersvanafdeeerstefunderingsmachineopgesteld.Verderrijdenernog2shovelsrond,waarvan1shovelrondomdeoudefunderingsmachine.Dedeurenvandefunderingsmachinesenshovelsstaantijdensdemeetdagopen.Deouderefunderingsmachinebeschiktnietovereenoverdrukcabine,deoverigemachines(nieuwefunderingsmachineenshovels)wel.Hetterreinisgedeeltelijkverhardmetrijplaten.Doorregenvalishetterreinergdrassig.Openigeafstandzijnookeengraafmachineentweedraaiendebetonmolensaanwezig.Iederuurwordternieuwbetonaangeleverddooreenbetonwagen.Deshovelmachinistenhebbeneentraininggehadinhetnieuwerijden,maarervarenditalsnietpraktisch.Deshovelmachinistheefttijdensdemeetdageenkeerdieselgetankt.

Machinist(oude)funde-ringsmachine(HitachkiKH300GLS)

+ 8,70

2ewerknemerindirectenabijheid(oude)funde-ringsmachine(HitachkiKH300GLS)

+ 2,88

Shovelmachinistrondom(oude)funderingsmachine(HitachkiKH300GLS)

+ 5,58

Machinist(nieuwe)funde-ringsmachine(HilconHSCX700GLS

0/+ 6,00

Bedrijf3,Locatie2Soortbedrijf:sloop

Bijditbedrijfzijngedurendedemeetdagsloopwerkzaamhedenvaneengebouwuitgevoerd.Dezesloopwerkzaamhedenvondenmiddenineencentrumvaneendorpplaats.Restantenvanhetgebouwengrotebergenpuinliggenophetterreinopgeslagen.Hetgebouwwordtgeslooptdoordesloopmachine(graafmachineoprupsbanden,HitachiZaxis450LCH,bouwjaar2007).Dezegraafmachinebeschiktnietovereenroetfilter.Hetraampjevandeoverdrukcabinestondeenstukjeopen.Aandeanderezijdevanhetgebouwisookeengraafmachineaanhetslopen(Hydraulischegraafmachineoprupsbanden,Caterpillar320D,bouwjaar2011).Dezemachinebeschiktovereenroetfilter.Tijdensdesloopwordthetpuinmetwaterbevochtigd.Hetterreinisgedeeltelijkverhard(voormaligparkeerterrein).Allemachineshebbenvandaageenkeerdieselgetankt.Demachinistvandegraafmachine(Caterpillar320D)wildenietmeewerkenaandemeting,dushierzijngeenmeetgegevensvanbekend.

Machinistsloopmachine(HitachiZaxis450LCH)

0/+ 1,31

2ewerknemerwerkzaaminomgevingvandesloopmachine(HitachiZaxis450LCH)

0/+ <LOD

3ewerknemerwerkzaaminomgevingvandesloopmachine(Caterpillar320D)

0/+ <LOD

4ewerknemer(projectleider)werkzaaminomgevingvanbeidenmachines

0/+ 1,84

Pagina17| A-bladDieselmotoremissie

Page 18: A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden verrichten met machines met dieselmotoren. Speciale aandacht wordt besteed aan

Bedrijf Beschrijving situatie Functies Visuele be-oordeling

Elementair koolstof(µg/m3)

Bedrijf4,Locatie1Soortbedrijf:beton-verharding

Bijditbedrijfzijnmetingenverrichtop2meetdagen.Dewerkzaamhedenvondenplaatsineententopeenbrugvaneensnelweg.Detentheeftalsvoornaamsteredendatdebetonenhetasfaltopdejuistetemperatuurkunnenhechten.Detentwordtviakachelscontinuvoorzienvanwarmte.Deafmetingvandetent:400x25x10meter.Dewerkzaamhedenbetroffenhet(machinaal)egaliserenvanbetonenvervolgenshetafdekkenvandeversgestortebetonmetfolie.Tijdensde1emeetdagisbegonnenaanbijhetwestelijkebeginvandetentrichtinghetmidden.Tijdensde2emeetdagisergewerktvanafhetmiddenverderinoostelijkerichting,In95%vandegevallenzijndedeurenvandetentgesloten,dezewordenalleengeopendalsdevrachtwagensinenuitrijden.Dewerknemershebbengeenvastetijdenomtepauzeren,zeetenendrinkennaastdemachinesdiecontinublijvendraaien.

Vrachtwagensmetbetonrijdenafenaan.Tijdenshetstortenvanbetonblijftdemotorvandevrachtwagenstationairdragen.Bovendienrijdtercontinueengraafmachine(Zaxis170W3).Dezemachineisookbetrokkenbijhetkleinestukjehandmatigaanbrengenvanhetbeton.Debetonwordtdanvanuitdevrachtwagenindelaadbakvandegraafmachinegestort,waarnadegraafmachinedezehoeveelheidbetonopmeerdereplaatsenaanbrengt.Errijdenooksteedsheftrucksdoordetent.

Tijdensdemeetdagenzijnerindetentookasfaltketelsaanwezig,diewordengevuldvanuiteengrotevrachtwagendiestationairblijftdraaien.Debelangrijkstemachinetijdenshetstortenvanbetonisdeslipformpaver.Ditiseenmachinemeteenbreedtevan7,15meterdieongeveer60cmperminuutbetondoetstorten.Opdezemachinestaateenmachinist,dieinnauwcontactstaatmetdehoofdmachinist(dierondomdemachineheenlooptendiekijktofallesgoedgaat).Deafstandtussendemachinistvandepaverendefoliemachineisongeveer10meter,maarbeidemachinistenstaanonderderookvandeuitlaat.

Tijdensde2emeetdaggafdemachinistvandefoliemachineaandatdeuitlaatlekwas.Ditwastijdensdevorigemeetdagniethetgeval.Opdezedagishetvoorafgeplandestukomtestortennietvolledigafgemaakt,omdatergeenaanvoerwasvanbeton.

Machinistslipformpaver(WirtgenSP1600)

0/+ 107,99

53,28

Machinistfoliemachine(GOMACOafdekmachine)

0/+ 30,17

18,27

Werknemerinzeerdirecteomgevingvanslipformpaver(dezewordthoofdmachinistgenoemd,watmisschienvreemdisgezienhettakenpakket)

0/+ 137,14

42,92

Stationairemeting(buitenzijdetent)

- 4,96

3,30

Bedrijf5,Locatie1Soortbedrijf:Asfalteren

Deasfalteerwerkzaamhedenvondenplaatsineentunnelbuis.Detunnelbuisisnognietingebruik,hijisnamelijknoginaanleg.Ophetbeginvandemeetdagwasereerstvertraging,omdatindetunnelbuiswaardeasfalteerwerkzaamhedengeplandstondeneentehogeconcentratieuitlaatgassenaanwezigwas.Ditisnietgemeten,maardetunnelbuiszagblauwvanderook.Bovendienwildendewerknemersnietbeginnenmetwerkenvoordatdedampenwegwaren.Hieropheeftdeuitvoerderdereedsaanwezigeafzuiginstallatieindetunnelbuisaangezet.

Toendedampenvoldoendewarenverminderd(visueelenopbasisvangeurdoordewerknemers)begonnen2groepeninhetmiddenvandetunnelbuis.Vervolgensgingenzeelkeenandererichtinguitwerken.Eengroepwerktemeteengraderomhetasfaltteegaliseren.Bijdezegroeprijdtookeenvrachtwagenmetasfalteneenwals.Ditzijnmogelijkebronnendiedieselkunnenuitstoten.Deanderegroepiswerkzaamrondomeenasfalteermachine.

Detunnelbuiswaardewerkzaamhedenplaatsvindenheefteenafmetingvan2kilometerinlengte,ongeveer10meterinbreedteenongeveer4,5meterinhoogte.Dewerkzaamhedenzijnuitgevoerdaandewestzijdevandetunnelbuis.Degroepdiewerkzaamisrondomeenasfalteermachinewerktinderichtingvandeuitgangvaneentunnelbuis.

Werknemerwerkzaamopgrader

+ 26,39

Werknemerwerkzaamrondom grader

+ 12,60

Werknemerwerkzaamopasfalteermachine

+ 7,78

Werknemerwerkzaamrondomasfalteermachine

+ 4,31

Stationairemeting - 21,69

Pagina18| A-bladDieselmotoremissie

Page 19: A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden verrichten met machines met dieselmotoren. Speciale aandacht wordt besteed aan

Tabel – meetresultaten meetcampagne 2 (stikstofoxiden)

Bedrijf Beschrijving situatie Functies NO(µg/m3)

NO2(µg/m3)

NOx(µg/m3)

Bedrijf4,Locatie1Soortbedrijf:beton-verharding

BijditbedrijfzijnNO-metingenverrichtop3meetdagen.Dewerkzaamhedenvondenplaatsineententopeenbrugvaneensnelweg.Detentheeftalsvoornaamsteredendatdebetonenhetasfaltopdejuistetemperatuurkunnenhechten.Detentwordtviakachelscontinuvoorzienvanwarmte.Deafmetingvandetent:400x25x10meter.Dewerkzaamhedenbetroffenhet(machinaal)egaliserenvanbetonenvervolgenshetafdekkenvandeversgestortebetonmetfolie.

Tijdensde1e en 3emeetdagisergewerktvanafhetmiddenverderinoostelijkerichting,tijdensde2emeetdagisbegonnenaanbijhetwestelijkebeginvandetentrichtinghetmidden.In95%vandegevallenzijndedeurenvandetentgesloten,dezewordenalleengeopendalsdevrachtwagensinenuitrijden.Dewerknemershebbengeenvastetijdenomtepauzeren,zeetenendrinkennaastdemachinesdiecontinublijvendraaien.

Vrachtwagensmetbetonrijdenafenaan.Tijdenshetstortenvanbetonblijftdemotorvandevrachtwagenstationairdragen.Bovendienrijdtercontinueengraafmachine(Zaxis170W3).Dezemachineisookbetrokkenbijhetkleinestukjehandmatigaanbrengenvanhetbeton.Debetonwordtdanvanuitdevrachtwagenindelaadbakvandegraafmachinegestort,waarnadegraafmachinedezehoeveelheidbetonopmeerdereplaatsenaanbrengt.Errijdenooksteedsheftrucksdoordetent.Tijdensde2e en 3emeetdagzijnerindetentookasfaltketelsaanwezig,diewordengevuldvanuiteengrotevrachtwagendiestationairblijftdraaien.Debelangrijkstemachinetijdenshetstortenvanbetonisdeslipformpaver.Ditiseenmachinemeteenbreedtevan7,15meterdieongeveer60cmperminuutbetondoetstorten.Opdezemachinestaateenmachinist,dieinnauwcontactstaatmetdehoofdmachinist(dierondomdemachineheenlooptendiekijktofallesgoedgaat).Deafstandtussendemachinistvandepaverendefoliemachineisongeveer10meter,maarbeidemachinistenstaanonderderookvandeuitlaat.

Tijdensde3emeetdaggafdemachinistvandefoliemachineaandatdeuitlaatlekwas.Ditwastijdensdevorigemeetdagenniethetgeval.Opdezedagwasishetvoorafgeplandestukomtestortennietvolledigafgemaakt,omdatergeenaanvoerwasvanbeton.

Machinistslipformpaver(WirtgenSP1600)

2611 1072 3684

1939 618 2556

1587 615 2202

Machinistfoliemachine(GOMACOafdekmachine)

2291 966 3257

1561 441 2002

858 383 1241

Werknemerinzeerdirecteomgevingvanslipformpaver(dezewordthoofdmachinistgenoemd,watmisschienvreemdisgezienhettakenpakket)

2657 966 3622

(geen sample)

(geen sample)

(geen sample)

1349 477 1826

Stationairemeting(buitenzijdetent)

588 299 887

459 192 651

577 130 708

654 301 954

470 274 744

429 212 642

Stationairemeting1(binnenzijdetent)

2474 749 3222

1137 1518 2655

1299 447 1745

979 502 1481

Stationairemeting2(binnenzijdetent)

1789 877 2666

1761 842 2603

2064 558 2623

1655 612 2267

Pagina19| A-bladDieselmotoremissie

Meetresultaten stikstofoxiden

Rood gearceerderesultatenzijnbovendegrenswaarde(NO:2500µg/m3;NO2:960µg/m3.

Oranje gearceerderesultatenzijnlagerdandegrenswaardemaarhogerdan10%vandegrenswaarde.Degrenswaardewordtinde

praktijkmogelijkoverschreden.

Groen gearceerderesultatenzijnlagerdan10%vandegrenswaarde.Overschrijdingvandegrenswaardeindepraktijkkannagenoeg

wordenuitgesloten.

N.B.Degrenswaardendiegehanteerdzijnvoordearceringzijnop18juli2018vankrachtgeworden.

Page 20: A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden verrichten met machines met dieselmotoren. Speciale aandacht wordt besteed aan

Bedrijf Beschrijving situatie Functies NO(µg/m3)

NO2(µg/m3)

NOx(µg/m3)

Stationairemeting3(binnenzijdetent)

2976 1300 4276

2688 1339 4027

1884 556 2441

2377 1773 4150

Stationairemeting4(binnenzijdetent)

2041 873 2914

1218 1490 2708

2629 944 3573

Stationairemeting5(binnenzijdetent)

2043 687 2730

1990 1711 3701

Stationairemeting6(binnenzijdetent)

2963 951 3914

1920 1154 3074

Stationairemeting7(binnenzijdetent)

2588 880 3469

2296 719 3015

Bedrijf5,Soortbedrijf:Asfalteren

Deasfalteerwerkzaamhedenvondenplaatsineentunnelbuis.Detunnelbuisisnognietingebruik,hijisnamelijknoginaanleg.Ophetbeginvandemeetdagwasereerstvertraging,omdatindetunnelbuiswaardeasfalteerwerkzaamhedengeplandstondeneentehogeconcentratieuitlaatgassenaanwezigwas.Ditisnietgemeten,maardetunnelbuiszagblauwvanderook.Bovendienwildendewerknemersnietbeginnenmetwerkenvoordatdedampenwegwaren.Hieropheeftdeuitvoerderdereedsaanwezigeafzuiginstallatieindetunnelbuisaangezet.

Toendedampenvoldoendewarenverminderd(visueelenopbasisvangeurdoordewerknemers)begonnen2groepeninhetmiddenvandetunnelbuis.Vervolgensgingenzeelkeenandererichtinguitwerken.Eengroepwerktemeteengraderomhetasfaltteegaliseren.Bijdezegroeprijdtookeenvrachtwagenmetasfalteneenwals.Ditzijnmogelijkebronnendiedieselkunnenuitstoten.Deanderegroepiswerkzaamrondomeenasfalteermachine.

Detunnelbuiswaardewerkzaamhedenplaatsvindenheefteenafmetingvan2kilometerinlengte,ongeveer10meterinbreedteenongeveer4,5meterinhoogte.Dewerkzaamhedenzijnuitgevoerdaandewestzijdevandetunnelbuis.Degroepdiewerkzaamisrondomeenasfalteermachinewerktinderichtingvandeuitgangvaneentunnelbuis

Werknemerwerkzaamopgrader

2071 762 2833

Werknemerwerkzaamrondom grader

1704 677 2381

Werknemerwerkzaamopasfalteermachine

1256 455 1711

Werknemerwerkzaamrondomasfalteermachine

1160 219 1379

Stationairemeting1(Moot83,west

2658 1458 4116

Stationairemeting2(Moot83,west)

3100 1157 4257

Stationairemeting3(Moot75)

840 426 1265

Stationairemeting4(Moot287)

1065 481 1546

Stationairemeting5(N2west,Moot290)

2000 718 2718

Voormeerdetailsenachtergrondinformatie,ziehetvolledigeonderzoeksrapportopwww.volandis.nl.

Pagina20| A-bladDieselmotoremissie

Page 21: A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden verrichten met machines met dieselmotoren. Speciale aandacht wordt besteed aan

Pagina 21 | A-bladDieselmotoremissie

Informatie

Lijst gebruikte afkortingen

ALARA: AsLowAsReasonablyAchievable

CAO: Collectievearbeidsovereenkomst

DME: DieselMotorEmissies

EC: ElementairKoolstof

EEV: EnhancedEnvironmentallyfriendlyVehicles

HC: HydroCarbon

IARC: InternationalAgencyforResearchonCancer

IRAS: InstituteforRiskAssessmentSciences,UniversiteitUtrecht

PM: ParticleMatter

SZW: SocialeZakenenWerkgelegenheid

USEPA: UnitedStatesEnvironmentalProtectionAgency

WHO: WorldHealthOrganisation

Auteur

Ir.R.kerkoff,ArboUnie

Literatuur

• Advies“Werkeninbeslotenruimten”;2004

• InspectieSZW,basisinspectiemoduleblootstellingaandieselmotoremissie(DME)

• InspectieSZW,criteriavoorduurzaaminkopenvanzwaremotorvoertuigenenmobielewerktuigeninclusiefonderhoud;

versie1.0oktober2011

• ArbeiteochHälsa(WorkatHealth)2016;49(6);http://www.gezondheidsraad/nl/sites/defalt/files/gupea_2077_44340_1.pdf

Websites en links

• www.volandis.nl

• www.arbocatalogi-bouwnijverheid.nl

• www.nanowijzer.nl

• www.fnvbouw.nl

• www.cnvvakmensen.nl

• www.dieselnet.com

Page 22: A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden verrichten met machines met dieselmotoren. Speciale aandacht wordt besteed aan

Pagina 22 | A-bladDieselmotoremissie

Adressen

Postbus310,[email protected]

Postbus159,4190CDGeldermalsenT(0345)[email protected]

Postbus2060,[email protected]

Postbus1218,3840BEHarderwijkT(0341)[email protected]

Postbus85,[email protected]

Postbus9208,3506GEUtrechtT088-3680368www.fnvbouw.nl www.fnv.nl

Postbus2525,3500GMUtrechtT0307511500/[email protected]

Postbus340,2700AHZoetermeerT0793252252info@bouwendnederland.nlwww.bouwendnederland.nl

Page 23: A-blad Dieselmotoremissie (DME)...bedoeld voor alle bedrijven in de bouwnijverheid die werkzaamheden verrichten met machines met dieselmotoren. Speciale aandacht wordt besteed aan

Vierdedrukin2018.Aandetotstandkomingvandezepublicatieisdegrootstmogelijkezorgbesteed.Aandeinhoudkunnengeenrechtenwordenontleend.

Wijzijnkennis-enadviescentrumVolandis.Webouwenaaneengezondeenbloeiendebouw-eninfrasector.Waarinmensenveiligwerken.Plezierhoudeninhunwerk.Enoptijdvooruitkijken.Datisgoedvooriedereen:werknemer,werkgeverénopdrachtgever.Wantgezondeengemotiveerdemensenhalendebesteresultaten.Wedagenjeuithierzélfactiefmeeaandeslagtegaan.Weethoejebezigbent.Enwaarjenaartoewerkt.Merkhetzelf:bewustwerkenwérkt.

Volandisiseenorganisatievan:

Volandis Ceintuurbaan2-100a

3847LGHarderwijk

Postbus85

3840ABHarderwijk

0341-499299

[email protected]