Progr amma PR I J S € 1, 50 [ Vr ienden NNO gr at i s ]

dir ig ent m ic hail j u rows ki

sopr a an N e lly m ir icioiù

koor N Nc k i ns t u der i ng le e N de rt ru Nia

Nelly MiricioiùiN e e N ade m be N e m e N d oPe r aProg r am ma

a n i g h t a t t h e o p e r a | N N o 2

a Night at the oPer aneLLY M ir iC io iÙ koMt terug

donderdag 1 oktober | 20.15 uurGroningen | De Oosterpoort

zondag 4 oktober | 15.00 uurLeeuwarden | De Harmonie

Dirigent Michail JurowskiZang Nelly MiricioiùKoor NNCK, inst. Leendert Runia

Verdi Ouverture I vespri siciliani Verdi Uit I vespri siciliani: In alto mare e battuto dai ventiVerdi Ouverture La Forza del destinoVerdi Uit La Forza de l destino: Son giuntaRossini Ouverture SemiramideRossini Uit Semiramide: coro di Donne e Cavatina Semiramide -

Serena i vaghi rai - Bel raggio lusinghierPauzeWagner Ouverture Lohengrin Wagner Uit Lohengrin: Treulich geführt Verdi Uit Macbeth: Si colmi il caliceVerdi Uit Macbeth: Tre volte miagola Verdi Uit Nabucco: Va, Pensiero Verdi Uit Otello: Salce,salceBellini Uit Il Pirata: scene en finale aria Col sorriso d’innocenza

het Noord Nederl aNds orkest

Het Noord Nederlands Orkest (NNO) is één van de grootste Nederlandse symfonieorkesten waarvan Michel Tabachnik sinds 2005 chef-dirigent is. Met Groningen als standplaats verzorgt het orkest zo’n 120 concerten per seizoen in de provincies Groningen, Friesland en Drenthe, maar ook op belangrijke podia in de rest van Nederland, waaronder het Concertgebouw in Amsterdam en de Doelen in Rotterdam. Het NNO treedt ook regelmatig op in het buitenland, zoals in 2007 zeer succesvol in Salle Pleyel en Cité de la Musique in Parijs, is regelmatig te beluisteren tijdens radio-uitzendingen en heeft afgelopen vijf jaar diverse CD’s op gerenommeerde labels uitgebracht. De programmering van het orkest onderscheidt zich door durf en originaliteit. In elk seizoen zijn cross-overs te vinden met andere muziekstijlen - zoals jazz en popmuziek - naast bijzonder samengestelde programma’s van barok tot 21e-eeuws. Daarnaast organiseert het NNO samen met Grand Theatre/Prime-concerten elk jaar een festival rondom een prominente hedendaagse componist. Kijk voor de meest actuele informatie over onze concerten op www.nno.nu.

a n i g h t a t t h e o p e r a | N N o3

Mijlpalen in Michail Jurowski’s carrière in het Duitstalige gebied zijn aanstellingen als vaste dirigent bij de Semperoper Dresden, algemeen muziekdirecteur en chef-dirigent van de Nordwestdeutsche Philharmonie in Herford en het Volkstheater Rostock, chef-dirigent van de Oper Leipzig, gastdirigent van het Berlijnse Radio Symfonieorkest en de Deutsche Oper in Berlijn en chef-dirigent van het WDR Radio Symfonieorkest in Keulen.

In 1993 leidde Jurowski Sir Peter Ustinovs productie van Tsjaikovski’s Jolanthe en Rachmaninovs Francesca da Rimini bij het Dresden Muziek Festival. Naast TV- en radio-opnamen in Stuttgart, Keulen, Dresden en Berlijn, leidde Jurowski CD-opnames met filmmuziek van Sjostakovitsj’ opera Gamblers, Sjostakovitsj’ volledige oeuvre van vocale symphonische werken, Rimsky-Korsakovs opera Christmas Eve evenals orkestrale stukken van Tsjaikovski, Prokofjev, Reznic̆ek, Meyerbeer, Lehár, Kálmán, Nicolai, Rangström, Pettersen-Berger, Grieg, Svensen en Kantcheli. In 1992 en 1996 won Jurowski de Preis der Deutschen Schallplatten Kritik. In 2001 ontving hij een Grammy nominatie voor drie CD-producties met muziek van Rimsky-Korsakov met het Rundfunk Sinfonieorchester Berlin.

michail jurowskidir igent

Michail Jurowski dirigeerde onder meer bij de Dresdner Philharmonie, leidde het Norrköping Symfonieorkest, het Gewandhaus Orkest Leipzig, het Filharmonische Orkest van Stuttgart en het Symfonie Orkest van Stavanger.

In 2008 dirigeerde Jurowski Wagners Götterdämmerung in Dortmund, Tsjaikovski’s The Sleeping Beauty bij de Noorse Opera in Oslo en Tsjaikovski’s Eugene Onegin in Teatro Lirico in Cagliari. Begin 2009 dirigeerde Michail Jurowski de nieuwe productie van Respighi’s Marie Victoir en de reprise van Verdi’s Un Ballo in Maschera bij de Deutsche Oper in Berlijn.

a n i g h t a t t h e o p e r a | N N o 4

De Roemeens-Engelse sopraan Nelly Miricioiù heeft in Nederland een bijzondere reputatie verworven met haar vele optredens in de Zaterdagmatinee in het Concertgebouw. Hiervoor heeft zij sinds 1984 tal van uitzonderlijke rollen aan haar repertoire toegevoegd, met een sterk accent op het ‘ottocento’: de Italiaanse 19e eeuw. Miricioiù wordt als één van de beste sopranen ter wereld beschouwd. Miricioiù interpreteerde Rossini’s Tancredi, Armida en Semiramide en Donizetti’s Anna Bolena, Lucrezia Borgia, Maria Stuarda en Roberto Devereux aan diverse operahuizen en festivals. Nelly Miricioiù is wars van routine en studeert graag nieuwe en veeleisende rollen in. Zo vertolkte zij de rol van Silvana in La Fiamma en de titerol in Marie Victoire (beide van Respighi) in Rome, Fedora van Giordano in Buenos Aires en Adriana Lecouvreur aan de Milanese Scala. In 2000 vertolkte zij de voor haar nieuwe rol van Elvira in Verdi’s Ernani en zong zij de titelrol in Francesca da Rimini van Zandonai in het Concertgebouw. Recentelijk maakte zij haar roldebuut als Abigaille (Nabucco) aan de Opéra de Rennes. In juni 2002 zong zij - eveneens in het Concertgebouw - Hélène in Verdi’s Les Vêpres siciliennes, welke rol zij vervolgens zong aan de Opéra in Parijs en later in de New Yorkse Met in de Italiaanse vertaling. Daarna volgden optredens in de Matinee als Iris in Mascagni’s gelijknamige opera, Imogene in Bellini’s Il pirata, Hélène in Verdi’s Jérusalem en de titelrol in Cilea’s Adriana Lecouvreur.

Nelly miricioiùsopr a an

Na het behalen van zijn Gymnasium-A diploma studeerde Leendert Runia fluit bij Peter van Munster aan het Stedelijk Conservatorium te Groningen. In 1980 behaalde Runia het einddiploma solospel. Tegelijkertijd studeerde hij orkestdirectie bij Alfred Salten. Deze studie zette Runia voort aan de Musikhochschule te Freiburg bij Francis Travis. Tijdens deze studie leidde hij een kamermuziekensemble dat muziek uit de 20e eeuw speelde. Vele jaren was Runia dirigent van het Triebensee-blazersensemble. Sinds 1999 staat Leendert Runia samen met Louis Buskens als koordirigent voor het Noord Nederlands Concertkoor. Hij is tevens dirigent van het in 1984 door hem opgerichte Noordelijk Vocaal Ensemble, Vocaal Ensemble Leeuwarden en van de Noord Nederlandse Cantorij. Ook leidt Runia sinds 2003 het Sallands Bachkoor. Sinds 1985 is Leendert Runia docent kamermuziek aan het Prins Claus Conservatorium.

leeNdert ruNiakoordir igent

In seizoen 2007-2008 was Nelly Miricioiù op bezoek bij het NNO. De pers én het publiek waren zeer enthousiast over haar:De Telegraaf: “…via ‘Robert Le diable’ bereikte ze een emotioneel hoogtepunt in ‘Sala, perduta, abbandonate’…”NRC: “Miricioiù behoudt subtiele expressie.”

a n i g h t a t t h e o p e r a | N N o5

Het Noord Nederlands Concertkoor (NNCK) werd in 1991 opgericht op initiatief van het Noord Nederlands Orkest. Onder auspiciën van het NNO bouwt het koor onder leiding van Louis Buskens en Leendert Runia aan een breed repertoire. Het NNCK verzorgt in diverse concertzalen en theaters in de provincies Groningen, Friesland en Drenthe concerten. Het koor bestaat uit circa 100 geselecteerde zangers en zangeressen uit Friesland, Drenthe en Groningen en is een ‘projectkoor’: het koor komt bijeen wanneer het NNO symfonische werken programmeert voor koor en orkest. In de loop der jaren werden NNCK en NNO gedirigeerd door bekende dirigenten uit binnen- en buitenland, zoals Alexander Vedernikov, Alexander Liebreich, Jacek Kaspszyk, Jan Willem de Vriend, Jean Fournet, Viktor Liberman, Roy Goodman, Ivor Bolton, Bramwell Tovey en Michael Hofstetter. Door de zeer zorgvuldige en geconcentreerde manier van instuderen heeft het NNCK in de loop der tijd bijzonder succesvolle concert- en radio-uitvoeringen gegeven.

het Noord Nederl aNds coNcertkoor ( NNck)koor

Later werd aan het repertoire van het NNCK een gevarieerde verzameling werken toegevoegd. Van hedendaags tot barok. Van klassiek tot hoogromantiek. Het NNCK zong bij het concert van het NNO tijdens het Arvo Pärt Festival, in The Queen Symphony van Kashif, de Messiah van Händel, de Matthäus Passion van Bach en de Derde symfonie van Johan de Meij in maart 2006. In 2007 vierde het NNCK haar 15-jarig bestaan met onder andere een indrukwekkende uitvoering van Ein Deutsches Requiem van Brahms. In het najaar van 2007 zong het NNCK in Parijs met een uitvoering van het NNO in Salle Pleyel L’action Préalable van Scriabin. Tevens zong het koor de Achtste symfonie -Lieder der Vergänglichkeit van Penderecki en in mei van dit jaar de Derde Symfonie van Mahler. In september 2009 treedt het koor op in Perugia, Italië tijdens het ‘Festival Sagra Musicale Umbra’. Daarnaast heeft het koor meegewerkt aan diverse CD-opnames en werkte het koor mee aan de succesvolle openluchtopera’s van het NNO.

a n i g h t a t t h e o p e r a | N N o 6

giuseppe Verdi (1813-1901)Uit I vespri siciliani (Parijs, 1855):ouverture in alto mare e battuto dai venti (elena, akte 1)

Verdi schreef I vespri siciliani oorspronkelijk op een Frans libretto ter gelegenheid van de Wereldtentoonstelling van 1855 in Parijs. De opera gaat over de afslachting van de Franse bezetters door de Sicilianen in 1282, een historische gebeurtenis die het einde inluidde van het enorme rijk van Karel van Anjou, koning van Sicilië, Albanië en Jeruzalem. De ouverture met zijn dreigende sfeer is één van Verdi’s fraaiste, gecomponeerd rondom een breed thema dat de componist aan een eerdere opera had ontleend. In de aria ‘In alto mare e battuto dai venti’ roept hertogin Elena, aan de hand van een metafoor over een schip in de storm, de Sicilianen op in opstand te komen tegen de onderdrukkers.

giuseppe VerdiUit La forza del destino (Sint-Petersburg, 1862):ouvertureson giunta (leonora, akte 2)

La forza del destino (de kracht van het noodlot) was het resultaat van een andere buitenlandse opdracht aan Verdi, ditmaal afkomstig van het keizerlijke theater in Sint-Petersburg. De ouverture opent met het bekende noodlotsthema, dat in het verloop van het stuk andere thema’s uit de opera verbindt. Eén van die thema’s is de grote boogvormige frase uit de aria ‘Son giunta’ van Leonora. Door een ongelukkig toeval heeft haar geliefde Don Alvaro haar vader gedood. Don Alvaro belandt daarop in het leger en de wanhopige Leonora meldt

toelichting operaprogramma

zich bij een klooster. In haar aria, opnieuw ingeleid door het noodlotsthema, smeekt ze Maria om hulp om haar minnaar te vergeten. Wraakgevoelens van haar broer Don Carlos leiden uiteindelijk tot de dood van alle hoofdpersonen.

gioachino rossini (1792-1868)Uit Semiramide (Venetië, 1823):ouverture serena i vaghi rai; bel raggio lusinghier (koor en semiramide, akte 1)

De ouverture van Rossini’s laatste Italiaanse opera Semiramide is een populaire potpourri van thema’s uit het werk. De brede hymne van de hoorns aan het begin keert in de opera terug als het koor van hofdames ‘Serena i vaghi rai’, dat op zijn beurt de bravourearia ‘Bel raggio lusinghier’ van Semiramide inleidt. Semiramide, koningin van Babylon, heeft haar man, koning Ninus, gedood in de hoop haar zoon Arsaces op de troon te krijgen. De hofdames kondigen in hun koorstuk de komst van Arsaces aan en de koningin geeft daarop in haar aria uiting aan haar blijdschap. Arsaces bestijgt uiteindelijk wel de troon, maar voor het zover is zal Semiramide haar misdadige ambitie met de dood moeten bekopen.

a n i g h t a t t h e o p e r a | N N o7

richard wagner (1813-1883)Uit Lohengrin (Weimar, 1850):Vorspiel treulich geführt ziehet dahin (koor, akte 3)

Het voorspel voor Wagners opera Lohengrin tracht het aura van de graal in klanken te vangen. De muziek begint met hoge, etherische strijkersklanken, zwelt aan tot een machtig hoogtepunt en verdwijnt in een sferisch pianissimo. Het bereid ons voor op het mystieke, moeilijk te duiden verhaal van Lohengrin, ridder van de heilige graal. Deze verschijnt incognito om door middel van een duel de onschuld te bewijzen van hertogin Elsa, die van broedermoord beschuldigd wordt. Die klus geklaard zijnde vraagt Lohengrin Elsa ten huwelijk en zij trouwen, begeleid door het beroemde bruidskoor ‘Treulich geführt ziehet dahin’. Tegen haar belofte in vraagt Elsa naar de identiteit van de ridder. Hij geeft die prijs, maar verdwijnt daarop naar het kasteel van de heilige graal, Elsa stervend van verdriet achterlatend.

giuseppe VerdiUit Macbeth (Florence, 1847):si colmi il calice (lady macbeth, akte 2)tre volte miagola (koor, akte 3)

Macbeth, gebaseerd op het gelijknamige toneelstuk van Shakespeare, wordt wel beschouwd als de beste vroege opera van Verdi. Aangezet door zijn duistere echtgenote heeft Macbeth de koning vermoord en de troon van Schotland bemachtigd. Ook rivaal Banco wordt uitgeschakeld. Tijdens een banket wordt Macbeth echter geplaagd door de geest van Banco, terwijl Lady Macbeth de stemming erin probeert te houden met het joviale drinklied ‘Si colmi il calice’ dat, ontdaan van de dramatische context,

mogelijk wat banaal overkomt. Macbeth raadpleegt de heksen in hun grot voor de verdere gang van zaken. In het koor ‘Tre volte miagola’ dansen zij om een kokende ketel onder het uiten van bezweringen. Uiteindelijk worden de Macbeths omgebracht en de nakomelingen van Banco bestijgen de troon.

giuseppe VerdiUit Nabucco (Milaan, 1842):ouvertureVa, pensiero (koor, akte 3)

Na zijn eerste opera’s met tegenvallende ontvangst kon Verdi slechts met moeite overgehaald worden Nabucco te schrijven, gebaseerd op een onderwerp uit het Oude Testament. De opera werd een doorslaand succes en forceerde Verdi’s definitieve doorbraak. De ouverture wordt beheerst door marsritmes die het ceremoniële aspect van de opera benadrukken, maar we horen ook een voorproefje van het gevangenenkoor ‘Va, pensiero’, weliswaar in een andere maatsoort. Het onmiddellijke succes van ‘Va, pensiero’ viel deels toe te schrijven aan politieke omstandigheden: de onderdrukking van de joden door de Babylonische koning Nabucco werd door het publiek vergeleken met de gehate overheersing van Milaan door de Oostenrijkers. Vanaf dit moment tot de eenwording van Italië in 1861 zou Verdi het geregeld aan de stok hebben met de Oostenrijkse censuur.

a n i g h t a t t h e o p e r a | N N o 8

giuseppe VerdiUit Otello (Milaan, 1887):salce, salce (desdemona, akte 4)

Net als Macbeth is Verdi’s rijpe meesterwerk Otello, zijn eerste opera na een onderbreking van vijftien jaar, gebaseerd op een toneelstuk van Shakespeare. Iago weet Otello ervan te overtuigen dat diens vrouw Desdemona hem ontrouw is. Verblind door jaloezie besluit Otello haar om te brengen. Terwijl Emilia haar meesteres gereed maakt voor de nacht, maakt Desdemona zich zorgen over Otello’s gedrag. Vol angstige voorgevoelens zingt zij het droevige lied ‘Salce, salce’ over een vrouw met een gebroken hart. Terwijl Emilia zich terugtrekt, roept Desdemona haar in een plotselinge opwelling een afscheidskreet toe, waarna zij in gebed verzinkt. Wat we niet meer te horen krijgen is hoe Otello Desdemona’s kamer insluipt, haar wurgt en, nadat haar onschuld is aangetoond, zichzelf doodsteekt.

Vincenzo bellini (1801-1835)Uit Il Pirata (Milaan, 1827): col sorriso d’innocenza (imogene en koor, akte 2)

Il Pirata was Bellini’s eerste grote succes en luidde een meer romantische stroming in de Italiaanse opera in, die tot dan toe werd beheerst door Rossini. Imogene heeft zich ontfermd over een clubje aan land gespoelde piraten, waaronder zich haar vroegere geliefde Gualtiero blijkt te bevinden. Zij tracht hun identiteit te verbergen voor haar man Ernesto, die de piraten op zee verslagen heeft. Dit mislukt, en Ernesto betrapt Imogene tijdens een ontmoeting met Gualtiero. De twee mannen duelleren en Ernesto laat het leven. Imogene verliest haar verstand en wordt in de scène ‘Col sorriso d’innocenza’ geplaagd door waanvoorstellingen. Als een trompet de veroordeling van Gualtiero aankondigt, beseft zij dat hij zal sterven en verklaart zichzelf bereid hem in de dood te volgen.

Pepijn van Doesburg