1

techniek

uitgelichte projecten90 jaar Gebroeders Pol

jubileumvieringhistorie

90 jaar kilometers op de millimeter

dienstverlening

certificering betekent bestaansrecht

terugblik

leiding door de jaren heen

90 jaar Gebroeders Pol- jubileumeditie

2 3

inhoudsopgave

projecten uitgelicht 4

jubileumviering 5

90 jaar Pol - 90 jaar kilo-meters op de millimeter 6

certificering betekent bestaansrecht 16

leiding door de jaren heen 19

Pol in kunsten 18

voorwoord

als je denkt dat het af is, steekt een innovatieve tech-niek de kop op en moeten er weer nieuwe verbindingen gemaakt worden. Gelukkig maar, het geeft Gebroeders Pol bestaansrecht.

Af en toe zitten er aangename verrassingen tussen. Dingen die je vergeten was komen dan weer tot leven. Op een hoekje van een foto zie je een oude bekende. Een medewerker die al lang gepensioneerd is, maar waar je graag mee optrok. Die je vertrouwd maak-te met de ongeschreven regels van het aannemerschap in de ondergrondse infratechniek, of die spannende verhalen vertelde van nog langer geleden, toen hijzelf nog jong was. In deze speciale jubileumeditie kijken we met een uitgebreid artikel over de geschiedenis van ons bedrijf terug op de eerste 90 jaar.

“Nostalgie is ook niet meer wat het was.” zei Simone Signoret al eens heel treffend. Laten we daarom ook weer niet té lang stil staan bij het verleden, maar de focus op het werk van vandaag en de toekomst richten. Laten we ervoor zorgen dat Gebroeders Pol over tien jaar nog net zo goed bekend staat als dat het de afgelopen 90 jaar heeft gestaan. Door goed te luisteren naar de wensen van onze opdrachtgevers in nieuwe tijden. Want we mogen niet vergeten, dat zonder tevreden opdrachtgevers het nooit zover gekomen was. We hopen dan ook na 1 april weer een paar mooie blad-zijden aan onze geschiedenis toe te kunnen voegen en uw naam daarbij te kunnen schrijven.

Sjors Pol

Sjors Poldirecteur

Met het naderen van het 90-jarig jubileum van ons bedrijf komen weer allerlei herinneringen naar boven. Zeker als je gaat graven in de enorme stapel fo-to’s en documenten die door de jaren heen bewaard zijn gebleven. Hoe ouder de afbeeldingen, hoe mysterieuzer de lading. De foto hieronder van mijn grootvader Willem uit 1920 is van zo’n bijzondere kwaliteit. Hij was toen al aan het werk als stratenmaker, maar nog niet als ondernemer. Dat kwam zes jaar later op 1 april 1926; de oprichtingsdatum van ons familiebedrijf.

Veel van zulke afbeeldingen zitten verankerd in je geheugen. Zolang je je kunt herinneren kom je ze al tegen. Door je vader en grootvader van gesproken tekst voorzien, hoor je ze nóg de specificaties van het afge-beelde werk benoemen. Andere gebeurtenissen heb je zelf als kind nog meegemaakt in je dagen van onschuld, toen je nog geloofde dat altijd alles zo zou blijven. In-middels weet je beter. Niets blijft bij het oude. Elke keer

i n f r a t e c h n i e k

Pol Position is een uitgave van Gebroeders Pol BV, specialist in ondergrondse infratechniek en (openbare) verlichtings-techniek, in samenwerking met Havenfamkes creatie & communicatie.

Uitgave voorjaar 2016Oplage 2000 exemplaren

4 5

projecten uitgelicht - projecten uitgelicht - projecten uitgelicht -

aanleg glasvezelverbinding bruggen Franeker Onlangs kreeg Gebroeders Pol BV opdracht van Alewijnse (ontwerp en integratie elektrische in-stallaties) voor het aanleggen van een glasvezeltracé tussen de Frisiabrug en de Stationsbrug te Franeker. Daarnaast worden bij de Stationsbrug een aantal

Op de afbeelding boven het ontwerp van de nieuwe Stations-brug van architect Aad Hoogeveen.

Rondom de steden Kerkrade, Heerlen, Brunssum en Landgraaf wordt een rondweg (Buiten-ring Parkstad Limburg) aangelegd, waarbij de nodige ondergrondse infrastructuur aangepast dient te worden. Het project bestaat uit 26 kilometer tracé, 2 rijbanen met 2 rijstroken, 39 kunstwerken en 36 voorzieningen voor flora en fauna. Pol Infratechniek is door Heijmans gevraagd om over een lengte van 2,5 kilometer rondweg ca. 35 kilometer oude onder-grondse infra te verwijderen. Door de gezamenlijke aanpak, juiste communicatie met de opdrachtgever, Provincie Limburg en een strakke planning zijn we gestart met de werkzaamheden. Het is natuurlijk wel het uiterste puntje van Nederland maar qua werk, omgeving en persoonlijke contacten is er helemaal niets mis mee. De omstandigheden zijn niet altijd even makkelijk omdat het een project is waarin veel disciplines samenkomen in een bebouwde omgeving, waarbij omgevingsmanagement en duidelijke af-spraken belangrijk zijn voor het slagen van de plan-ningen van alle betrokkenen.

aanpassing ondergrondse infrastructuur buitenring Parkstad Limburg Project Ameland bestaat uit drie deel-

projecten, het eerste project is een netuitbreiding op Hollum, het aansluiten van een nieuw trafosta-tion en LS-verdeelkast aan de Oranjeweg. In dit tracé leggen we voor Kabel Noord gelijk een Coax- en glasvezelverbinding voor de aansluiting van strand-paviljoen Sunset.

In het tweede en derde deel worden aansluitingen gemaakt voor de nieuwe gemalen die op Ameland worden gebouwd, deze gemalen zorgen er voor dat het water voldoende snel afgevoerd kan worden op de Waddenzee indien het water te hoog komt te staan in de sloten van de Amelander polders. De aansluitingen van gemalen en de netuitbreiding worden in opdracht van Liander uitgevoerd.

Ameland, netuitbreiding en aansluiting nieuwe gemalen

project 90-jarig jubileumviering - vrijdagmiddag 1 april 2016beperking of gebrek aan geld niet aan sport kunnen doen. Hieronder leest u meer over dit ‘hartstikkene’ goede doel. Op www.pol-bv.nl vindt u uitgebreide informatie over hoe u uw bijdrage kunt geven.

het Foppe Fonds, een hartstikkene goed doel!Het Foppe Fonds zet zich in voor kinderen voor wie sporten of spelen niet vanzelfsprekend is vanwege

een lichamelijke of verstandelijke beperking of omdat ouders door

financiële omstandigheden hun kind niet kunnen laten sporten. Door te sporten of te spelen krijgen kinderen energie en

levenslust. Door het geven van een bijdrage kan het Foppe

Fonds ervoor zorgen dat een kind weer straalt en plezier heeft. Zelfs als het allemaal even niet gemakkelijk is: een kind hoort te spelen!

Beschermheer van het Foppe Fonds is Foppe de Haan.

Het is zover! Op vrijdagmiddag 1 april 2016 willen wij graag met u ons 90-jarig jubileum vieren. De sfeer van de middag zal voornamelijk informeel zijn. Met een drankje in de hand kunt u op uw gemak rondkijken in de kantoren, de werkplaats en op het bedrijfsterrein. Ondertussen is er alle gelegenheid om nieuwe contacten te leggen en oude aan te halen. Om toch een paar ankerpunten in de middag te leggen zijn voor de gelegenheid Ferd Crone (burge-meester Leeuwarden) en Foppe de Haan (trainer SC Heerenveen) uitgenodigd om, beide vanuit hun eigen achtergrond, het jubileum te belichten. U bent van harte uitgenodigd om hierbij aanwezig te zijn. De middag begint om 14.00 uur en eindigt rond 17.30 uur. Op onze website vindt u het volledige program-ma, een routebeschrijving, informatie over parkeren en uitgebreide informatie over het goede doel dat wij met de viering van ons jubileum ondersteunen.

als u ons toch wat wilt geven We kunnen ons voorstellen dat u ons voor de gelegenheid iets aan zou willen bieden. Uiteraard stellen we dit zeer op prijs. Liever zien we echter dat u een bijdrage geeft aan een goed doel. Het goede doel dat wij hiervoor hebben gekozen is het ‘Foppe Fonds’, dat zich inzet voor kinderen die door een

camera’s geplaatst voor Alewijnse en aangesloten op de glasvezelkabels die vanaf de Stationsbrug naar de camera’s worden aangelegd. Het betreft de aanleg van een civiel tracé van 1200 meter. De werkzaam-heden zullen in april starten.

6 7

H Het lijkt allemaal zo vanzelfsprekend. Als je de kraan opendraait is er water, als je de thermostaat hoger zet gaat de HR-combiketel branden en zonder je e-mail en facebook besta je niet meer. Toch is dit niet van de ene op de andere dag tot stand gekomen. Er gingen bijna twee eeuwen van ontwik-keling in de infrastructuur aan vooraf om ons dagelijks gemak op het niveau te krijgen zoals we dat nu kennen. Ontwikkelingen waar de Gebroeders Pol al negentig jaar aan bijdragen. In dit artikel leggen we de historie van Pol over die van de nutsvoorzieningen om ze zodoende te kunnen duiden.

de negentiende eeuw, Industriële revolutiieToen de broers Johannes en Willem Pol op 1 april 1926 hun stratenmakersbedrijf in Leeuwar-den begonnen, was er al heel wat

aan vooraf gegaan. Toen aan het begin van de negentiende eeuw de industriële revolutie in Enge-land vorm begon te krijgen, was daar licht bij nodig. De oliever-lichting die tot dan toe gangbaar was voldeed onvoldoende. Er werd naarstig gezocht naar alter-natieven, die uiteindelijk gevonden werden in gasverlichting. Tegen de tijd dat in London al duizen-den straatlantaarns op gas de metropool verlichtten, was Den Bosch in 1835 de eerste Neder-landse stad die het nieuwe licht omarmde. Leeuwarden volgde 10 jaar later.

gasverlichtingDe gasfabrieken onttrokken gas aan steenkool door het te verhit-ten. Dit gas werd vervolgens via een leidingennetwerk naar de verlichtingspunten gedistribueerd. Dat de techniek nog in de kinder-schoenen stond blijkt uit het feit dat er bij dit transport een verlies optrad van soms meer dan 20% van de productie. Om de productie van het gas rendabel te maken, werd van het begin af aan ook particulieren de mogelijkheid geboden om een huisaanslui-ting te nemen. Het gas werd daar ook voor verwarming en om op te koken aangewend. Er leek een gouden toekomst weggelegd voor dit nieuwe fenomeen.

elektriciteitTerwijl steeds meer steden een gasfabriek stichtten en een netwerk aanlegden, was er een nieuwe ontwikkeling in de tech-niek. De uitvinding van de elek-trische gloeilamp bracht schoner,

helderder en constanter licht bij de mensen in huis. Er waren alleen wel elektriciteitscentrales nodig om ze te laten branden. De eerste centrale in Friesland werd in 1911 in Grou in gebruik genomen. Aan het begin van de twintigste eeuw kende de provincie een groot aan-tal gasfabrieken en elektriciteit-centrales. De overheid drong aan op samenvoeging. Zo ontstond in 1916 het Provinciaal Elektriciteits Bedrijf, kortweg PEB. Het eerste grote nutsbedrijf was een feit.

waterleidingDe opkomst van de waterleiding vond in diezelfde periode plaats. Door het uitbreken van cholera-epidemieën in Nederland tus-sen 1832 en 1867 raakte men er steeds meer van doordrongen dat er voorzieningen moesten ko-men voor schoon drinkwater. De eerste drinkwaterleiding wordt in 1888 van het riviertje de Grou naar Leeuwarden gelegd, waar tot dan toe een groot deel van de bevolk-ing voor drinkwater op de vervuilde grachten was aangewezen. Omdat het oppervlaktewater in droge perioden te zout werd, schakelde men aan het begin van de twin-tigste eeuw over op diepgelegen grondwater uit Noordbergum. Door aansluiting van buurgemeen-ten ontstond aldus in 1922 de NV Intercommunale Waterleiding

90 jaar Gebroeders Pol BV

90 jaar kilometers

Gebied Leeuwarden (I.W.G.L.), voorloper van het latere NV Water-leiding Friesland en Vitens.

nieuwe wegenEen andere ontwikkeling in die tijd was de opkomst van de automo-

biel. Toen deze volwassen vormen aan begon te nemen, schakelde het vervoer over water over op transport over de weg. Rond 1920 ontstonden zo de eerste auto-bus- en vrachtdiensten en kozen notabelen steeds vaker voor de automobiel als vervanger van paard en koets. Als gevolg hiervan was er een sterke behoefte aan verbetering van het wegennet. Hierop speelden de Gebroeders Pol gretig in toen ze hun stratenma-kersbedrijf oprichtten.

1926 Johannes en Willem Frederik - de Gebroeders PolOp 1 april 1926 schreven Johannes en Willem Frederik Pol zich als stratenmakersbedrijf in bij de Kamer van Koophandel. Veel is er over de eerste jaren niet bekend. Wel dat ze al snel in opdracht van het PEB en de Gemeente Leeuwar-den gingen werken. Er moesten wegen gemoderniseerd worden nu de maatschappij mobieler werd en leidingen gelegd voor uitbreiding van de nutsaansluitingen. Het stratenmakerswerk verrichtte de firma voornamelijk binnen de be-bouwde kom van vestigingsplaats Leeuwarden. De kwaliteit van het geleverde werk zal ze al snel in beeld van de directeuren van de

Willem Pol (zittend) aan het werk als stratenmaker. De foto werd genomen op 12 november 1920, naar verluidt in Baard.

op de millimeter

8 9

nutsbedrijven gebracht hebben, waardoor het bedrijf snel groeide.

telefonieEen ander opkomend fenomeen in die tijd was de telefonie. Deze Amerikaanse uitvinding werd steeds populairder. Al in 1877 waren er de eerste proeven mee gedaan in Den Haag. Het was in de eerste jaren vooral een lokaal gebeuren. Pas aan het einde van de negentiende eeuw kwamen de eerste interlokale verbindingen tot stand. In 1893 werd de adminis-tratie der Posterijen en Telegrafie (P en T) opgericht die later ook de telefonie als staatsbedrijf in handen zou krijgen waardoor er een T aan de naam werd toege-voegd en de PTT ontstond. In 1920 werden de eerste telefoonkabels ondergronds gelegd tussen Am-sterdam, Den Haag en Rotterdam. Door hun ervaring in het elektri-citeitsnet waren de Gebroeders Pol een aangewezen partij om de uitbreidingen van het telefonie-netwerk te verzorgen.

ontwikkelingen Pol tot 1940In de beginjaren van de gebroe-ders was het bedrijf op twee loca-ties gevestigd. De administratieve werkzaamheden werden

gedaan vanuit een kamer in het woonhuis van Johannes Pol aan de Sweelinckstraat. De werk-plaats en opslag vonden een plek in de romp van molen ‘De Bazuin’ aan de Hollanderdijk. Van hieruit gingen werkploegen tot diep in de provincie en ver daarbuiten. Een stratenmakersploeg bestond uit vier mannen. Twee straters en twee oppermannen. Een kabel-ploeg was veel groter. Soms wel tot 16 mannen.

Al in het oprichtingsjaar was de firma volgens het balansboek

werkzaam voor de gemeenten Franeker en Leeuwarden. Ook staat er werk vermeld voor ‘De Intercommunale Waterleiding Mij’. In 1928 wordt notitie gemaakt van ‘werk Groningen’. In 1930 wordt onder andere de Rijksweg Leeu-warden - Harlingen onder handen genomen. In 1933 komen namen voorbij als Rijkstelefoon, PEB en Rijkswaterstaat en in 1934 komen we de Afsluitdijk tegen. Later vol-gen werken in bijvoorbeeld Delf-zijl, Uithuizermeeden, Slochteren, Bellingwolde, Hallum, Zuidhorn, en Noord Scharwoude. En eind jaren dertig Heerhugowaard, Hen-gelo en Barneveld. Daarnaast werd er ook werk gedaan voor particu-lieren en kerken.

Op de balans is in 1935 voor het eerst sprake van ‘pakhuis’ (fl 165,-), daarna in 1938 zijn dit al ‘pakhui-zen’ (fl 2.400,-) en in 1939 is er voor het eerst sprake van een ‘auto met aanhangwagen’ (fl 350,-), terwijl de gereedschappen in dat jaar op fl 1.200,- zijn ingeboekt. Daar staat

tegenover dat er ook een hypotheek van fl 1.750,- op het bedrijf rust.

ondertussen bij de nutsbedrijvenTerwijl bij het familiebedrijf de zaken floreren, staan ook de nutsbedrijven niet stil. Veeteelt, landbouw, industrie en nijverheid vragen steeds meer water en ener-gie. Hier fungeerde de opkomende zuivelindustrie als grote aanjager. Door de grote vraag daalden de prijzen en werd het ook voor particulieren steeds interessanter om zich aan te sluiten. Het aantal aansluitingen groeide gestaag.

De I.W.G.L breidde in 1929 het pompstation in Noordbergum uit met een tweede put. Vervolgens werd twee jaar later een tweede transportleiding naar Leeuwarden aangelegd. De hoofdleiding liep in 1933 al door tot Lemmer. In 1937 worden de netwerken van Heeren-veen en Leeuwarden met elkaar verbonden en ontstaat een eerste samenwerking. Aan het eind van de jaren dertig komt de Haagse re-gering met een advies tot integrale aansluiting op de waterleiding. Hierdoor was in 1942 tweederde van de bevolking aangesloten.

Bij het PEB ging het vanaf 1928 hosanna. Het aantal aansluitingen steeg midden jaren twintig met maar liefst 15% per jaar. In 1928 werden de centrales van Leeuwar-den en Groningen met elkaar ver-bonden. Dit alles om meer bedrijfs- zekerheid te bieden bij storingen in één van de centrales. Nadat de capaciteit van de Friese centrale eind jaren twintig al met 2 x 7.000 kWh was uitgebreid, werd eind jaren dertig nog eens 23.000 kWh toegevoegd. Niets stond verdere groei in de weg.

1940 - 1960 oorlog en wederopbouwNa de inval en bezetting van Nederland door de Duitsers in mei 1940, was er al snel een tekort aan brandstoffen. De vraag naar elektriciteit nam daardoor toe. In 1941 werd door de regering in Den Haag de ‘Elektriciteitswet’ aangenomen. Dit maakte het voor de provincie Friesland mogelijk de distributiemaatschappijen te ont-eigenen en samen te voegen met het PEB. Hoewel de samenvoeging rationeel juist was, werd deze toch met tegenzin aanvaard, omdat de beslissing door de bezetter was genomen.

Na de bevrijding werd in 1949 vastgesteld dat er alleen al in de provincie Friesland nog 12.842 onrendabele aansluitingen gerea-liseerd moesten worden. Er was werk aan de winkel voor de Ge-broeders Pol. Een geluk bij de ongelukkige oorlog was dat met

In de jaren dertig wordt een rechtstreekse telefoonlijn tussen Leeuwarden en Gronin-gen aangelegd door Pol. Tot dan toe verliep het interlokale verkeer via Zwolle.

De sleuf voor de leiding werd door een ploeg mannen achter elkaar uitgegraven. De voorste man maakte de toplaag los met een pikhouweel. Daarna schepte iedere volgende man een laag van de grond af en gooide die op de rand van de sleuf. Net zolang tot de gewenste diepte was bereikt. De foto dateert uit de jaren 30.

de eerste kraan

Rond 1950 kreeg Pol haar eerste kraan. Hij werd gebouwd door Hylke Zwager van Atlas. De kraan werd op twee vrachtwagenassen gemonteerd. Het grondwerk werd daardoor aanzienlijk verlicht. De kraan werd bediend door machinist Fokke Rodenburg. De naam van het bedrijf luidt hier Aannemersbe-drijf Fa. Gebr. Pol en Zn. Leeuwarden.

Een GMC truck en graafmachine aan het werk met de aanleg van een onrendabele aansluiting op het platteland.

10 11

de bevrijders ook de mechanisatie meekwam. Bij Pol werd dit zicht-baar in de vorm van de iconische GMC 6x6-trucks. Een geschiktere vrachtwagen voor het leggen van kabels en leidingen konden zij zich niet wensen. Op de pagina hiernaast lichten we deze harde werker uit.

ontwikkelingen bij de waterleidingBij het I.W.G.L gaat het werk aan het begin van de bezetting ge-woon door. In 1942 was tweederde van de Friezen al aangesloten op het net. Daarna trad ook hier schaarste in benodigde materia-len op. In 1947 normaliseerde de situatie zich en kon er weer voor-uitgekeken worden. Er komt een samenwerking tot stand met de andere twee Friese water-leidingbedrijven van Heerenveen en Sneek, die later zal leiden tot fusie en de nieuwe naam ‘NV Waterleiding Friesland’.

onrendabele en superon-rendabele aansluitingenHoewel het merendeel van de bevolking rond 1950 was aangeslo-ten op het waterleiding- en het elektriciteitsnet, was er nog veel werk te doen. Met name op het platteland waren nog veel afgele-

gen plekken die van de moderne gemakken waren verstoken. Van Rijkswege werden subsidies gegeven om ook de uithoeken te koppelen aan de netwerken. De Waddeneilanden bleven ook lang verstoken van waterleiding. Door het groeiende toerisme was de eigen drinkwatervoorzie-ning echter, met name in de zomermaanden, niet meer toereikend. Daarom werd er werk gemaakt van de aansluiting op het netwerk van het vasteland. Schier-

monnikoog was in 1950 het eerste eiland dat een eigen waterleiding kreeg. Al snel gevolgd door Vlieland en Terschelling. Ameland wordt als laatste in 1961 aangesloten.

Voor de Gebroeders Pol beteken-den deze onrendabele aansluit-ingen een overvloed aan werk. Er moesten veel kilometers gemaakt worden om de afgelegen percelen aan te sluiten. Het personeelsbe-stand nam in die jaren dan ook

toe tot meer dan 150 man. Op oude foto’s zien we kabelploegen zwoegen om de klus te klaren. Het is niet altijd duidelijk waar en wie het waren die het werk ver-richtten. Wel is bekend dat het Pol was die de eerste telefoonkabel naar Schiermonnikoog bracht. Deze kwam bij Oostmahorn aan land. Op de foto links zien we een werkploeg trekken om de leiding binnen te halen.

de GMC CCKW 6x6 Na de bevrijding waren tiendui-zenden vrachtwagens en ander materieel dat door Amerikanen en Canadezen tijdens de opmars was ingezet, overbodig geworden. De gebroeders Pol, onderhand uitge-breid met zoon (Frits), waardoor de gevoerde naam werd aangepast tot Aannemersbedrijf Gebroeders Pol en Zn Leeuwarden, kreeg be-schikking over GMC vrachtwagens en Dodge Beep truckjes.

Zoals gezegd waren de GMC’s het gedroomde werkpaard voor de Gebroeders. Ze waren relatief licht en smal, waardoor ze op allerlei terreinen inzetbaar waren. En ze waren sterk. Standaard waren ze uitgerust met een lier op de voor-bumper. Hiermee kon de auto, na enige aanpassingen een kabelhas-pel van drieëneenhalve ton op de laadbak trekken. Andere voordelen waren de perfecte lage gearing en de lage instap.

technische gegevens

Lengte 6,5 mBreedte 2,2 mHoogte 2,8 mGewicht 4,7 tonMotor 102 pkSnelheid 80 km/uproductie aantal 504.279

Een aantal GMC’s tijdens de bevrijding van Parijs in 1944.

De GMC CCKW 6x6 werd voor het Amerikaanse leger door General Motors ontwikkeld als een breed inzetbare transporttruck voor zowel goederen en wapens als troepen. Om in ruw terrein goed uit de voeten te kunnen, kreeg het een 6 x 6 aandrijving, Zowel de twee voorwielen als de vier achter werden aangedreven. De grip van de wagen was hierdoor ongeëve-naard.

aanpassingenDe standaard GMC’s van Pol werden aangepast voor hun werk. Zo werden er op de verzwaarde voorbumper en achter de cabine twee bokken met rollen geplaatst waarmee haspels op de laadbak getrokken konden worden. Naast de laadbak kwam een schuiver. Ook werd de 6 volts elektrische in-stallatie naar 12 volt omgebouwd en werden de vrachtwagens ook voorzien van een extra poelie met een dunnere staaldraad dan die op de originele lier. Met deze dun-

nere draad konden daarna kabels worden getrokken. Bij een aantal van de vrachtwagens werden ook de spatborden aangepast, zodat opspattend water beter opgevan-gen kon worden.

Hoeveel GMC’s er in totaal dienst hebben gedaan is niet bekend. Wel dat ze zo goed voldeden dat later door Rudolph Pol nog eens twee GMC’s in Denemarken werden gekocht, waarvan één nog met een schietkoepel. Eind jaren tachtig waren er bij Pol nog steeds 5 van deze alleskunners in gebruik. Het laatste exemplaar staat tot op heden in het gazon bij het Pol- kantoor aan de Siriusweg.

Naast de GMC’s waren er twee Dodge Beeps in gebruik bij Pol. Dit was een serie van lichte militaire voertuigen, geproduceerd tijdens de Tweede Wereldoorlog door Dodge. Met hun geringe laadvermogen van een halve ton werden ze vooral in-gezet om speciale aanhangers met kabelhaspels te trekken.

Oostmahorn 1950, een telefoonkabel naar Schiermonnikoog wordt aan land getrokken.

Uitbreiding van het hoofdwaterleiding netwerk in Wijgaard, eind jaren vijftijg.

Een kabelploeg van Pol trekt een telefoonlijn in de Prinsentuin van Leeuwarden in 1955.

Op de foto hieronder één van de eerste GMC’s die bij Pol in dienst kwam.

Rechts een Dodge Beep die tot aan het einde van de twintigste eeuw dienst bleef doen.

12 13

Pol aan de dokkumertrekwegNa de oorlogsjaren werden het bedrijfsterrein en de werkplaats met opslag verhuisd naar de Dok-kumertrekweg. Door ruimtegebrek en de steeds moeilijker te bereiken locatie aan de Hollanderdijk te verruilen voor deze, was er weer volop mogelijkheid voor verdere expansie. De ruimte was ook hard nodig om plaats te bieden aan het almaar groeiende wagenpark en ander rollend materieel. Waar begin jaren 40 alleen een auto met aanhanger voldoende was om het werk te kunnen doen, waren er nu ook vrachtwagens en kranen, graafmachines en generatoren die ruimte vroegen.

In eerste instantie stond er op het terrein alleen een loods met daarin een kantoortje. Later werd het pand op nummer 26 erbij gekocht om daar het kantoor te vestigen. Dit was het voorhuis van een afge-broken boerderij.

1980 - 2000 Na de oliecrisis in 1973 verandert de kijk op energie drastisch. Het is niet langer vanzelfsprekend dat de bomen tot in de hemel groeien en het accent verschuift van gemak naar bewustzijn en besparing.

Bij de NV Waterleidng Friesland kwam de nadruk in de jaren 80 meer te liggen op kwaliteit dan op kwantiteit. Een dringend besef van de kwetsbaarheid en afhan-kelijkheid van natuurlijke hulp-bronnen komt in de plaats van eerdere euforie.

Bij de Gebroeders Pol wordt de aandacht verlegd van nieuwe aansluitingen, naar vervanging en onderhoud. Alleen in uitbreidings- plannen worden nog nieuwe leidingen gelegd. Ondertussen gaan de ontwikkelingen in de techniek verder. Het gestuurd boren komt steeds vaker in plaats van graven of pneumatisch pers-en. Door deze techniek kan men onder kanalen en vaarten, maar ook gebouwen en wegen, leidin-gen leggen zonder alle grond eerst uit te graven. Pol is in het Noorden de eerste die deze techniek toe-

past. Het werk dat vroeger door een kabelploeg van zo’n man of 15 werd gedaan, is overgenomen door graafmachines. Men kan voortaan hetzelfde werk doen met een frac-tie van het personeel.

vorderingen der telefonieDe PTT had zwaar te lijden in de nadagen van de bezetting. De Duitsers verwoestten en bescha-digden zo’n 30 % van de automa-tische telefooncentrales. Uit deze getallen is overigens wel af te leiden dat er in Nederland in 1945 250.000 telefoonaansluitingen waren. Ook hier werd na de oorlog de draad weer opgepakt en leverde Pol een aanzienlijke bijdrage in herstel en uitbreiding van het tele-fonienetwerk.

1960 - 1980 de nutswereld verandertEind jaren zestig lijkt het erop dat de kaarten qua energievoorzien-ing aardig geschud zijn. Totdat op 14 oktober 1960 de vondst van een

enorme gasbel bij Slochteren be-kend wordt gemaakt met de ongekende omvang van 1.100 miljard m3, waarmee het gelijk het grootste veld ter wereld was. Dit versterkte de positie van gas ten opzichte van elektriciteit enorm.

Nu gas zo prominent oprukte nam ook het belang van de bedrijven toe. Om sterker te staan leidde dit tussen 1960 en 1980 tot tal van fusies, totdat er eind jaren zeven-tig vier sterke spelers over waren. Het Gasbedrijf Noord Oost Frie-sland (1954), de Samenwerkende Gasbedijven (1956) in het zuid- oostelijk deel van de provincie, de NV Intercommunaal Gasbedrijf Westergo (1966), en de NV Frigas (1972).

Het PEB neemt ook twee gasbe-drijven over. Dat van Smallinger-

land en van Heerenveen. Hiermee werd de ‘E’ in de naam van het PEB aangepast van ‘elektriciteits’ in ‘e-nergie’. De eerste grote engergiereus in Friesland begon vorm te krijgen.

Gebroeders Pol BV liet de nieuwe markt van gas in eerste instantie voor wat die was. Dit werd later opgepikt toen de derde generatie in het bedrijf kwam in de persoon van Willem jr. Ondertussen was er ruim voldoende werk voorhanden met het aansluiten van de resterende onrendabele aansluitingen. Voor de PTT werden daarnaast grote klussen verricht, zoals het trekken van een leiding naar Terschelling in 1971 en voor de Frigas in 1980 het leggen van middenspanningkabels onder de Snekertrekweg door naar het transformatorstation aan de Voltastraat.

Op de foto hiernaast de aanleg van een superonrendabele aansluiting bij de vuurtoren van Schiermonnikoog.

boven: kantoor aan de Dokkumertrekweg 26.links: luchtfoto Dokkummertrekweg.

Een bijzonder project was in 1981 de aanleg van een middenspanning kabelbundel van het onderstation aan de Voltastraat naar het westen van Leeuwarden in opdracht van de Frigas. Duikers zorgden in de door damwanden afgezette en uitgebaggerde sleuf voor de doorvoer onder water.

Een grote klus voor Gebroeders Pol was in 1971 de aanleg van de ‘Dienst Kabel en Radio Verbindingen’ voor de PTT naar Terschelling. Een werk ook waarmee Pol haar inventiviteit kon tonen. Bij het aan land halen van de kabel op het eiland pasten ze verschillende zelf ontwikkelde technieken toe. Zoals de door Fré Pol uitgedachte ploeg die niet alleen een sleuf trok, maar daarnaast ook gelijktijdig de kabel in de sleuf bracht.

Op de kleine foto links zien we een detail van de door Pol ontwikkelde ploeg.

14 15

CAIDe introductie van het Centrale Antenne Systeem (CAI) pakt de sky-linevervuiling van dorpen en steden aan, waar tot die tijd op ieder dak van ieder huis een forse antenne stond om de ont-vangst van Nederland 1, 2 en 3 te garanderen. Voortaan komen de signalen vanaf een hoge centrale plek via een COAX-kabel de huis-kamer binnen. Eerst de bekende drie zenders, uitgebreid met enige Duitse. Later door de opkomst van satellieten wordt de keuze vrijwel eindeloos. Voor Pol betekent het een nieuwe impuls en volop werk.

Ondertussen gaat bij de nutsbe-drijven de schaalvergroting door. In 1994 fuseert het PEB met het Gelderse PGEM en met de Zuid-Gelderse Nutsbedrijven (ZGN) en de Veluwse Nutsbedrijven (VNB). Voortaan gaan ze gezamenlijk door onder de naam Nuon. Enige jaren later wordt Energie Noord West ingelijfd, dat de energielevering en -distributie in Noord-Holland ver-zorgde. Binding met de regio werd hierdoor steeds minder.

nieuwbouwAan het einde van deze periode begint de locatie aan de Dok-kumertrekweg krap te worden. Rond 1995 wordt het besluit genomen om een nieuw bedrijfs-pand te bouwen op een groot perceel aan de Siriusweg 2. In mei 1997 wordt de eerste paal geslagen en in december van dat jaar worden de nieuwe kantoren, loodsen en werkplaats in gebruik genomen.

certificeringEen laatste belangrijk feit uit dit tijdvak dat vermeld moet worden, is het behalen van de ISO 9001-certificering in 1996. Hier-mee staat Pol weer in de voorste gelederen van aannemers in de infratechniek. Steeds vaker stellen opdrachtgevers certificering als voorwaarde om voor werk in aan-merking te kunnen komen.

Pol in het nieuwe millenniumHet nieuwe millennium is nog geen twee jaar oud wanneer het bedrijf getroffen wordt door het plotselinge overlijden van Willem

Pol jr. Vanaf dat moment lijkt Sjors Pol er alleen voor te staan. Geluk-kig staat zijn vrouw Astrid haar mannetje en samen slepen ze het bedrijf door deze donkere periode. Het overlijden van Astrid Pol in 2014 komt dan ook bijzonder hard aan. Nu zijn rechterhand en klankbord is weggevallen beseft Sjors Pol dat het directeurschap eenzaam is geworden en visie en inbreng van anderen van groot belang zijn voor de vitaliteit van de onderneming. Om de verant-woording niet alleen te hoeven dragen wordt in 2015 Erik Pere-boom aangesteld als mededirec-teur. Samen houden zij nu het schip op koers.

glasvezeltechniekIn de techniek doet rond de eeuw-wisseling al weer een nieuweling z’n intrede. Glasvezeltechniek moet uitkomst bieden nu het dataverkeer steeds grotere pro-porties begint aan te nemen.

En net als eerder met andere nutsvoorzieningen wordt ook daar begonnen waar het meeste directe rendement gehaald kan worden. Zo is Pol al in de jaren 90 ver-antwoordelijk voor de glasvezel- verbinding tussen telefooncen-trales in Utrecht en Amersfoort en later naar Texel. Nadat de centra-les met elkaar verbonden waren, werden de kabels naar de verdeel-huisjes gelegd. Tenslotte werd de eindverbruiker op dit supersnelle net aangesloten.

schaalvergrotingDe nutsbedrijven gingen onder-hand verwoed verder met fuseren. De NV Waterleiding Friesland ging in 2002, nadat het een korte pe-riode onderdeel was geweest van de Nuon, op in Vitens. Dit nieuwe waterleidingbedrijf voorziet voor-taan 5,6 miljoen zakelijke en par-ticuliere klanten in de provincies Flevoland, Friesland, Gelderland, Utrecht en Overijssel van kraanwa-ter via een distributienetwerk van 49.000 kilometer met 96 produc-tielocaties.

Na het vrijgeven van de energie-markt wordt de Nuon door de provincie overgedaan aan par-ticuliere investeerders. Nuon is dan als geïntegreerd nutsbedrijf verantwoordelijk voor de produc-tie, verhandeling en levering van elektriciteit, aardgas en warmte. In 2009 wordt Nuon overgenomen door het Zweedse energiebedrijf Vattenfall. Om niet volledig aan de grillen van de markt te zijn overgeleverd wordt in 2006 werd de Wet Onafhankelijk Netbeheer (WON, ook wel de Splitsings-wet genoemd) ingevoerd. Deze wet verplicht alle geïntegreerde nutsbedrijven de activiteiten te splitsen in drie aparte onderdelen voor productie, transmissie en

distributie. Per 15 november 2008 ging de netbeheerder van Nuon verder onder de naam Liander. Het productie- en leveringsbedrijf gaat zelfstandig verder onder de naam N.V. Nuon Energy.

Door de schaalvergroting worden ook de aanbestedingen steeds groter en complexer. Daarom profileert Pol zich de laatste jaren meer en meer als co-maker en duurzaam partner in de infratech-niek. En door te blijven investeren in mensen en materieel hoort Pol nog steeds bij de besten. De brede certificering van het bedrijf getuigt hiervan.

verlichtingstechniekSinds 2005 is het werk van de Ge-broeders Pol BV ook bovengronds zichtbaar. Een nieuwe afdeling verlichtingstechniek werd opgezet en is onderhand, naast data & telecom en kabels & leidingen één van de drie pijlers waar hetbedrijf op rust. Daarnaast zijn er onder-steunende diensten als gestuurd boren en, jazeker, ook nu nog steeds stratenmaken.

In 2005 werd een nieuwe afdeling verlichtingstechniek opgezet.

Op 12 mei 1997 wordt door Annie Pol (vrouw van Rudolph) de eerste paal geslagen voor de nieuwbouw aan de Siriusweg. Rechts het kantoor dat in de-cember 1997 in gebruik werd genomen.

In 1983 legde Pol een datakabel voor internationale telefonie van Leeuwarden naar Lauwersoog. Daar werd deze over-genomen door een onderwaterkabel en doorgetrokken naar het Deense eiland Römö. Boven het bordje met specifica-ties, onder een doorsnede van de kabel.

De aanleg van een glasvezelverbinding van Lelystad naar Nieuweschans, als on-derdeel een verbinding van Amsterdam naar Hamburg, was in 1999 een in het oog springend project dat in opdracht van de Gasunie en Global Crossing werd uitgevoerd.

16 17

A

CKB (februari 1996) zijn dit de drie belangrijkste certificaten aan de muur.

uniek“Voor een relatief kleine onderneming in de ondergrondse infratechniek als Gebroeders Pol BV is het uniek dat men over zoveel certificeringen beschikt”, vertelt Holtrop. “Omdat het, naast een eerste uitgebreide inspanning om ze te verwerven, een continu proces van tussentijdse toetsing

en herkeuringen vereist om ze te behouden”. Toch is het de direc-tie en het management van de onderneming meer dan waard om hier veel tijd en energie in te steken. Dit maakt ze immers tot één van de weinige bedrijven in het noorden van het land die een schop in de grond mogen steken voor de nutsbedrijven en netwerk-beheerders. En dat willen ze graag zo houden.

VCA**Dit staat voor Veiligheids Checklist Aannemers, aangevuld met een aantal sterren die aangeven dat Pol alle werkzaamheden met be-trekking tot de aanleg en het on-derhoud van gas-, elektriciteit- en waterdistributie, uitgezonderd die in de petrochemie, als hoofdaan-nemer mag verrichten. Om deze kwalificatie te behalen moet het bedrijf aan een lange lijst van eisen voldoen ten aanzien van beleid en risicobeheersing tot ongeval-lenonderzoek. Daarnaast kent het een verbetermanagementsysteem en een driejaarlijkse herbeoorde-ling die ervoor zorgen dat men

altijd scherp blijft. Een optimale veiligeheid bij het werken is het resultaat.

ISO 9001Dit is een internationaal kwaliteitsborgingsysteem. Naast algemene risicobeheersing ten aanzien van de kwaliteit van het werk heeft dit systeem een sterke klantfocus. Klanttevredenheid is daarbij één van de speerpunten. Het vereist dan ook regelmatig klanttevredenheidonderzoek om

de dienstverlening telkens weer meet en verbetert. Het speelt in op de verwachtingen die de klant heeft met als doel de continuïteit in de relatie met de opdrachtgever te vergroten. Een vast onderdeel hiervan zijn analyse van oorzaken van gemaakte fouten en maat-regelen treffen om dit in de toekomst tegen te gaan. Naast deze zogenaamde ‘zachte eisen’ zijn er voor het behalen van het ISO-certificaat ook ‘harde eisen’. Deze lopen van vakinhoudelijke eisen tot eisen ten aanzien van

tijd, budget, opleveringsdocumen-tatie en risicobeheersing. Pol is sinds 23 oktober 1993 in het bezit van dit felbegeerde certificaat.

CKBDeze afkorting staat voor Certifi-catieregeling Kabelinfrastructuur en Buizenlegbedrijven. Om über-haupt in aanmerking te komen voor opdrachten van de grote nutsbedrijven, is dit certificaat een must. Het is zeer vakinhoudelijk gericht. Zo stelt het bijvoorbeeld

Op 23 oktober 1993 kreeg Willem Pol (rechts) het eerste ISO-9001-certificaat uitgereikt.

kaders voor vakbekwaamheid van personeel en aanwezigheid van gekeurde gereedschappen en ma-terieel. Ook de proceskant vormt een belangrijk onderdeel van deze certificering. Daarnaast worden er per productgroep verschillende eisen gesteld. Bij drinkwatervoor-ziening ligt de nadruk hier zwaar-der op hygiëne, terwijl bij gas en elektra veiligheid een speerpunt is. Ook wanneer een bedrijf als

Als je het kantoor van Gebroeders Pol BV binnenloopt kan je er niet omheen. Op de lange muur tegenover de ingang hangen prominent de certifi-caten die aangeven dat Pol haar werk in ‘het net’ uiterst serieus neemt. De indrukwekkende rij certificeringen lijkt zo vanzelfsprekend dat je er meestal langs loopt om op tijd te zijn voor je afspraak of overleg. Ze stralen immers, zoals ze daar hangen, voldoende vertrouwen uit om er verder niet al te zeer aandacht aan te hoeven besteden. BRL-9335, CKB-2014, Erkenning-BRL-9335, ISO-9001, VCA** en VIHB om er maar eens een aantal te noemen. Tot je eens wat verder gaat vragen naar de betekenis ervan en duidelijk wordt dat achter ieder certificaat een wereld van kennis en normering schuil gaat die er-voor zorgt dat werken altijd met de hoogst mogelijke veiligheid, hygiëne en kwaliteit worden uitgevoerd en opgeleverd. Ik sprak over de betekenis van cer-tificering met ing. Johan Holtrop die sinds 1998 de directie hierin ondersteunt.

certificering bete kent bestaansrecht

Holtrop (1967) doet dit werk onder de vlag van zijn bureau UniMatch in Opeinde. Kwaliteitszorg, Ar-bozorg & Veiligheid en Interne Organisatie zijn de kennisgebie-den waar hij zich onder andere op

richt. Om dit goed te kunnen doen studeerde hij Electrotechniek aan de HTS in Leeuwarden om ver-volgens post-HBO opleidingen te doen in bedrijfskunde en hogere veilgheidskunde.

Dat Pol een vooruitstrevende onderneming is blijkt als hij vertelt dat zij als één van de eersten in Noord-Nederland de VCA** certifi-cering behaalde (juni 1996). Samen met de ISO 9001 (oktober 1993) en

Ing. Johan Holtrop van Unimatch op zijn kantoor in Opeinde.

18 19

B Bij het familiebedrijf Gebroeders Pol is door de jaren heen altijd leiding gegeven door een lid, of meerdere leden van de familie. In eerste instantie door de broers Johannes en Willem Pol sr. Vanaf 1944 bestond de direc-tie in wisselende samenstelling uit telgen van dit aannemersge-slacht. Hieronder een overzicht.

Wie exact in welke periode statu-tair directeur van Gebroeders Pol BV geweest is, is onbekend. Wel zien we bijvoorbeeld op de balans van 1944 voor het eerst Frits Pol (zoon van Johannes) in de boeken van het bedrijf vermeld. Daarna zal zijn broer Piet in het bedrijf zijn gekomen, later gevolgd door zijn neven Fré en Rudolph (zonen van Willem). Dit was in de jaren na de oorlog. De verantwoordelijk-heid zal op organische wijze van

de ene generatie op de ander zijn overgegaan. Zelf zullen ze zich gezien hun no-nonsense karakter niet druk gemaakt hebben om de titel directeur. Allereerst gold het belang van het familiebedrijf.

Binnen de tweede generatie Pol was er wel een verdeling van de werkzaamheden. Frits was ver-antwoordelijk voor de grotere stratenmakerswerken, veelal bin-nen de bebouwde kom. Piet had de bestrating van nutssleuven onder zijn beheer. Dit werk werd per meter aangenomen. Fré was de-gene die het werk voor het PEB en Frigas aanstuurde, terwijl Rudolph voornamelijk werk voor de PTT en later KPN coördineerde. Een wet van Meden en Perzen zal dit niet geweest zijn. Als het nodig was sprongen ze voor elkaar bij.

Overigens was het directeursschap niet een reden om naast de laarzen te gaan lopen. Men stak wanneer er een extra paar handen nodig waren om een kabel te trekken, spontaan de handen uit de mouw-en. Een streep werd er getrokken als het ging om graafwerk met de schop. Dit moesten de tweede en derde generatie aan de werkne-mers overlaten van hun ouders. Niet om het werk, maar er moest ook nog leiding gegeven worden.

Eind jaren zeventig trad Willem Pol jr. samen met neef Wilfred toe tot het bedrijf. De laatste verliet het bedrijf in 1998. Willem doorliep eerst allerlei functies om uiteindelijk samen met Sjors Pol in de jaren negentig de directie te gaan voeren. Sinds het overlijden van Willem in 2001 is de leiding in handen van Sjors Pol.

Johannes Pol 15 - 05 - 1884

23 - 06 - 1968 =

Willem F. Pol29 - 09 - 189823 - 01 - 1974 =

Frits Pol22 - 09 - 1913

16 - 08 - 1974 =

Fré R. Pol14 - 08 - 1925

16 -09 - 1982 =

Piet A. Pol12 - 07 - 1920

17 - 09 - 1998 =

Rudolph F.W. Pol 15 - 11 - 1927

10 - 09 - 2009 =

Willem F.R. Pol 07 -06 - 1957

27 - 12 - 2001 =

onderaannemer ingezet wordt moet deze aan de CKB eisen vol-doen. Het CKB-certificaat werd op 6 februari 1996 voor het eerst aan Gebroeders Pol BV uitgereikt.

de praktijkIn de praktijk is het natuurlijk onmogelijk om alle werknemers op te leiden tot volledig CKB-gecer-

tificeerde medewerkers. Daarom wordt gewerkt met verschillende scholingsniveaus. Zowel aan de aannemerszijde als aan de kant van de opdrachtgever is een werkver-antwoordelijke (WV’er) aangesteld die aan het hoogste scholings-niveau voldoet. Zij bepalen samen de procedure en wijze van uitvoe-ring van het werk. Aan de kant van de aannemer gaat een werkploeg vervolgens aan de slag. Deze werkploeg staat onder leiding van een Allround Vakbekwaam Persoon

(AVP) die leiding geeft aan één of meerdere Vakbekwame Personen (VP) eventueel aange-vuld met Voldoende Onderrichte Personen (VOP). In het gas, water en elektra gelden pro-cedures waarin de inzet van AVP, VP en VOP zijn vastgelegd.

en verder...Naast bovenstaande certificeringen is aan Pol een BRL 9335-certifi-caat toegekend, waar-door het bedrijf zich specialist mag noemen op het gebied van ver-antwoord grondtrans-port en -opslag. Het op het terrein aanwezige gronddepot is gecerti-ficeerd, zodat de acceptatie, het opbulken van partijen grond en het uitleveren, volgens strenge milieueisen plaatsvindt. Het NIWO VIHB maakt dat Pol erkend is als vervoerder, inzamelaar, handelaar en bemiddelaar voor afvalstoffen. En om ook in de toekomst vol-doende geschoold personeel voor de ondergrondse infratechniek te garanderen is Pol erkend leerbedrijf.

Het is natuurlijk onmogelijk om alle ins en outs van de toegekende cer-tificeringen hier te benoemen. Daar-voor is de materie te complex. Toch denk ik dat het duidelijk mag zijn dat de certificaten niet voor niets zo trots aan de muur hangen. Ze vor-men de erkenning van de aanwezige know how binnen de onderneming, de ruggengraat van het bedrijf en borgen de kwaliteit en veiligheid van het geleverde werk. En daar kun je gerust op vertrouwen.

Klant

WV’er

WV’er

Pol

werkploeg

bedrijfs- en gedragsregels

ZAKHANDBOEK VOOR IEDEREEN DIE VOOR OF

NAMENS GEBROEDERS POL BV WERKZAAMHEDEN

UITVOERT OP DE HOOFD- EN/OF PROJECTLOCATIE.

VERSIE 87 MEI 2013

1SO-9001 / VCA** / CKB / BRL

leiding door de jaren heen

Pol in kunsten - Minne Velstra Degenen die weleens een bezoek brengen aan het kan-toor van Gebroeders Pol BV aan de Siriusweg in Leeuwarden zal niet zijn ontgaan dat de ruimtes opgefleurd worden door tal van kunstwerken. Zo hangt sinds enige tijd een foto van een metershoge kabelhaspel met daarin een achttal reikhalzende jonge vrouwen.De vrouwen zijn het moderne dansgezelschap ‘De Meisjes’ van

choreografe Marlien Seinstra. De foto werd gemaakt door Minne Velstra. Voor een fotoreportage van de dansgroep zocht hij een prikkelende locatie, die hij uitein-delijk vond op het Pol terrein.

Minne VelstraMinne Velstra (1962) werkt vanuit zijn studio in Leeuwarden als vormgever, fotograaf en beel-

dend kunstenaar. Sinds jaar en dag werkt hij op de grens van toegepaste kunst en vrij werk. Hij deed dit onder andere voor de NV Waterleiding Friesland, De Fryske Akademy en nu ook voor Gebroed-ers Pol BV. Meer informatie over Minne Velstra vind u op www.havenfamkes.nl

Op de achterpagina van deze Pol Position ziet u één van de foto’s uit deze reportage.

20

Gebroeders POL BVSiriusweg 2

8938 BB LeeuwardenE info@pol-bv.nlwww.pol-bv.nl

T 058-2848600

data & telecom kabels & leidingen verlichtingstechniek