Transitie naar duurzame energie: noodzakelijk goed

Rotterdam, 09 november 2010

Prof. Jan Rotmans

www.twitter.com/drifteur

Samen Sneller Duurzaam

Urgentie

Urgentie

hoge olieprijzen geo-politieke spanning

schaarste fossiele brandstoffen

klimaatverandering

voorzieningszekerheid opkomst China en India

Urgentiecrises

huidige crisis is systeemcrisis

financieel-economische crisis is symptoom van systeemcrisis

energie crisis en klimaat crisis komen er nog aan

systeemcrisis is geworteld in

productie & consumptie uitputting natuurlijke bronnen

nieuwe economie ontstaat rondom schone energie

wereldmachten investeren in nieuwe energie-economie

nieuwe economische ordening ontstaat rondom schone energie

wie nu niet investeert verliest concurrentiepositie

haakt Nederland aan of af?

Urgentie

Dynamiek

Mondiale Dynamiek

snelheid van verandering

elke seconde worden er 2 baby’s geboren in India en China

elke dag komen er 5000 nieuwe (vracht)auto’s bij in China

elke week wordt er in China 1 kolencentrale gebouwd

elk kwartaal wordt in China 1 Betuwe-project gebouwd

Clean Tech duurzame energieduurzame chemieduurzame watertechnologieduurzame afvalverwerking

snelst groeiende industrie ter wereld (10-15% per jaar)

China 35 miljard in Clean Tech in 2009VS 18 miljard, Silicon Valley wordt CT ValleyGB 11 miljard Nederland??

groene revolutie tekent zich af

Mondiale dynamiek

Mondiale dynamiek

duurzaamheid is snelst groeiende economische sector

ter wereld met een omzet van 1400 miljard dollar

omzet verdubbelt de komende 10 jaar, levert ca. 100 miljoen ‘groene’ banen op: duurzame energie, chemie afvalverwerking, waterhuishouding, landbouw, diensten

duurzame energie: 20 miljoen nieuwe banen duurzame biomassa: 15 miljoen nieuwe banen duurzame bouw: 10 miljoen nieuwe banen

ca. 10.000 lokale en regionale duurzaamheids initiatieven

duizenden koplopers die al langere tijd bezig zijn

duurzame energie, voeding, mobiliteit, leefstijl, mode

honderden startende bedrijfjes op duurzaamheids gebied

ca. 200 plannen voor lokale energiecoöperaties!

bruisende onderstroom

(G)Lokale dynamiek

decentrale energie wordt dé trend

smart grids in combinatie met zon, wind, warmte

wordt ook mede bepalend voor ruimtelijke inrichting

samenleving gaat harder dan politiek aan kan

gemeenschappen organiseren zich rondom duurzame energie

politiek moet dit faciliteren

(G)Lokale dynamiek

Conclusie

urgentie is nooit groter geweest dan nu

mondiale dynamiek is duizelingwekkend

in Nederland merk je weinig van urgentie en dynamiek

Nederland sukkelt voort

Transitie

Transitie

fundamentele verandering van structuur, cultuur, werkwijzen

structuur: institutionele, economische, fysieke structuurcultuur: gedeelde beelden, waarden, paradigma’swerkwijzen: routines, regels, gedrag

fundamentele omslag in denken & handelen op systeemniveau

middel om tot duurzamere samenleving te komen

Voorbeelden van Transities

internetvan fysiek naar virtueel

watertransitievan water keren naar water accomoderen

energietransitie van fossiele naar duurzame energievoorziening

zorgtransitie van bureaucratische zorg naar mensenzorg

20 - 30 jaar

DoorontwikkelingsfaseVoorontwikkelingsfase

20 - 30 jaar

Transitie naar duurzame energievoorziening

”Wijdverspreide toepassing van

het nieuwe paradigma

Kant

elpu

nt

Strijd tussen het oude en nieuwe paradigma

Afbraak en opbouw van instituties

Tijd

Opb

ouw

van

duur

zam

e sa

men

levin

gl

We zitten hier

Consolidatie

Multi-level analyse duurzaamheidMacro-niveau + schaarste fossiele bronnen + voorzieningszekerheid + klimaatverandering + financieel-economische crisis

Meso-niveau +/- Kopenhagen verdrag + WBC Sustain. Dev. +/- EU-energiebeleid + stedelijke/regionale plannen

Micro-niveau + decentrale opwekking + zon- en windenergie + energiepioniers (koplopers) + pioniers en entrepreneurs

Transitie naar Duurzaamheidzoektocht naar nieuwe waarden

Van Naar

welvaart gelukexploitatie coöperatiecentraal decentraalverticaal horizontaalhiërarchisch netwerkenindividuen gemeenschappenzelfredzaam samenredzaamcontroleren aanpassensturen faciliteren

Transitie = Machtsovername

regime: dominante structuur, cultuur en werkwijzen met macht en gevestigde belangen

niche: opkomende, afwijkende structuur, cultuur en werkwijzen op klein schaalniveau

niche wil macht ontwikkelen en het bestaande regime overnemen; regime beschermt zich daartegen door de niche onschadelijk te maken of op te nemen

transitie = regime-wisseling = machtswisseling

Mondiale Machtsstrijd

Obama

“ Het land dat de duurzame energie-economie domineert

zal het land zijn dat de wereldeconomie domineert

en Amerika moet dat land zijn. ”

Regime strategie van laatste decennia gericht op het vertragen van de energietransitie

• ontkenning van het klimaatprobleem

• global climate coalition

• carbon emission trading system (ETS)

• biobrandstoffen

• geo-engineering

incrementele verandering, géén radicale verandering

Energietransitie in Nederland • gaat te traag

• hecht gas-olieregime wat energietransitie domineert

• teveel grote spelers die bestaande orde willen handhaven

• teveel experimenten (600!) en te weinig opschaling

• te veel gericht op technologische innovatie

• te veel top-down, te weinig vanuit regio

“Haags kwartetten met technologieën”

Visie – Actie - Strategie

Stichting Urgenda

Stichting Urgenda

Dutch Research Institute For Transitions

Doorbraakplan

gebouwde omgeving in 15 jaar tijd energieneutraal

alle woningen, kantoren, scholen energieneutraal

inspiratie

transitie van kolen naar gas van 1955 tot 1965 vrijwel gehele Nederlandse woningvoorraad werd voorzien van gasaansluiting voor

ruimteverwarming en koken

Samen Sneller Duurzaam

Gebouwde omgevingenergieneutraal door:

1. gebouwschil zo energiezuinig mogelijkgoed isoleren en zuinige installaties

2. duurzame energie opwekkenzonne-PV, zonneboilers, wind, omgevingswarmte

multifunctioneel spoor:

3. oppervlakte ontwikkelingenergie, water, fijn stof/NOx

Waardencreatie gebouwde omgeving

economisch voordelig: werkgelegenheid, vastgoedwaarde

ecologisch voordelig: CO2-reductie, leefomgeving

sociaal voordelig: kostenbesparing, gezondheid

Hoe kunnen we dit organiseren?

starten in koplopergemeenten

van onderop beginnen, wijk voor wijk

in elke wijk coalitie:

corporatie, energiebedrijf, gemeente, investeerder

overheid in faciliterende rol

landelijk opschalen vanaf 2015

overheid zorgt dat het georganiseerd wordt

urgentie is nog nooit zo groot geweest

nieuwe energie-economie is aan het ontstaan

Nederland dreigt af te haken bij nieuwe energie-economie

energietransitie in Nederland gaat te traag, is te “Haags”

energieneutrale gebouwde omgeving ideaal doorbraakproject

Conclusies