8.2.3. De meest absolute monarch in de nieuwe tijd: de Franse koning Louis XIV (T, 1643-1715)

8.2.3.1 Koning Louis XIV: de manipulator in Versailles:

Lodewijk XIV vergeleek zichzelf graag met Apollo, de Griekse zonnegod. Dit leverde hem de naam le Roi-Soleil of Zonnekoning op.

Kardinaal Mazarin en de moeder van Lodewijk XIV koning Anna.

Koning Louis XIV (1643-1715)

Koning Louis XIV (1643-1715)

Huwelijk van Lodewijk XIV en Maria Theresia van Habsburg (1660).

8.2.3.2 Louis XIV: de koning drukte zijn stempel op de hele maatschappij

• Absolutisme (B) is een politiek systeem waarbij ‘de van de wetten losgemaakte’ wil van de koning de basis van wetgeving vormt. De koning beslist alleen volgens zijn eigen wil en heeft alle macht. Hij legitimeert zich door te zeggen dat hij door God is aangesteld.

• Absolutisme komt van absolvere, ‘losmaken van’. De koning maakt zich los van de wetten, m.a.w. de koning staat boven de wetten.

8.2.3.2.1: Op politiek vlak:

In zijn werk ‘Politiek gebaseerd op het Heilige Schrift (1679) verantwoordt Jacques-Bénigne Bossuet, bisschop en hofpredikant, het absolutisme aan de hand van het goddelijk recht.

In zijn ‘Herinneringen aan het hof van Lodewijk XIV, 1673-1681’ geeft de Italiaanse edelman J.B. Visconti zijn kijk op de persoonlijkheid van Lodewijk XIV.

Aan welke criteria moeten de bestuurders die buiten het hof besturen dan wel voldoen? Links minister van economie J.B. Colbert en rechts minister van vestingbouw La Prestre de Vauban.

De adel, een eeuwenoude machtsgroep, maakt hij volledig ondergeschikt.

Louis XIV over zichzelf: ‘Ik moest, voor alles, mijn faam vestigen en aan het grote publiek duidelijk maken dat ik, precies door de stand waaruit ik ze recruteerde, mijn gezag niet met hen (= adel) wenste te delen.’

Tuin paleis Versailles:

• prestige

• paradijselijk

• controle op natuur en mens

versus oncontroleerbaarheid van het dagelijkse leven.

Tuin paleis van Versailles

Paleis van Versailles:

‘Spiegelzaal’

• prestige-rijkdom

• controle van de adel

Koninklijk paleis is een publieke leefruimte:

verdeel en heers-methode

Paleis van Versailles: La Chambre du Roi

Het paleis was georganiseerd rond het bed van Lodewijk XIV, dat in het centrum van het kasteel gelegen was.

8.2.3.2.2: Op het gebied van de kunsten:

Zowel in als buiten Versailles moest de kunst de koninklijke grootheid uitdrukken en verheerlijken:

Koninklijke accademies (B) = Overheidsinstelling die de culturele of wetenschappelijke elite van het land samenbrengt. Zij bepaalden welke thema’s werden uitgebeeld, wat mooi of lelijk was.

Elke belangrijke gebeurtenis uit Lodewijks regering werd in kunstwerken te vereeuwigd:

Voorbeeld: 1685: afschaffing van het Edict van Nantes: ‘Académie royale de Peinture’ moest een schilderij maken met als onderwerp: ‘De ketterij onder de voet gelopen’.

Een gemaskerd bal in de Spiegelzaal van Versailles op 17 februari 1745. Het feest werd georganiseerd ter gelegenheid van het huwelijk tussen de dauphin (zoon van Lodewijk XV) en Maria Teresa van Spanje.

‘Le Roi Danse’: De dans was een typische uiting van controle en macht:

• In de 16de eeuw kwam in Frankrijk het hofballet tot grote bloei.

• Lodewijk XIV professionaliseerde de dans door de oprichting van de Académie Royale de la Dance in 1661.

• De onnatuurlijke danshoudingen en -passen werden gezien als symbool van de onderwerping van de natuur aan de menselijke geest. Bovendien was het hofballet, door zijn verwijzende karakter, een verheerlijking van de absolute monarchie.

Louis XIV als 'Zonnekoning' in 'Het ballet van de nacht' (1653)

Pompeuse kostuums, hoge hakken, pruiken en hoofdtooien waren de standaarduitrusting van de dansers in de ballet-opera's.

Menuet

Het paleis van Versailles veruitwendigde de macht van de Zonnekoning. Het vormde het decor waarmee en waarin hij zijn macht kon tonen. 440 000 kg fijn goud, 20 jaar werk en 35 000 mensen zijn nodig om het reusachtige paleis te bouwen.

8.2.3.2.3 Op godsdienstig vlak: de gallicaanse kerk of gallicanisme (B)

• Waarom kan een absolutistische koning niet om met vrijheid van godsdienst?

• Is er een probleem met die katholieke kerk voor een absolutistisch vorst?

Godsdienstige eenmaking: (T, 1685) Edict van Fontainebleau. De Hugenoten (= protestanten) moesten zich bekeren of het land verlaten.

Nationalisering van de kerk: Gallicanisme of de gallicaanse kerk (B) = de rooms-katholieke godsdienst in Frankrijk, waarbij de paus de macht in theorie in handen houdt, maar de koning in de praktijk alle beslissingen neemt.

8.2.3.2.4: Op economisch vlak: mercantilisme of colbertisme (B) en de staatsmanufacturen (B)

Jean-Baptiste Colbert was één van de trouwste medewerkers van Lodewijk XIV (= minister van financiën, landbouw, handel en industrie)

Hij zorgt voor een economisch systeem dat het absolutisme een financiële basis gaf.

‘La manufacture des Gobelins’: een manufactuur waar een 200-tal vaklieden hoogwaardige wandtapijten maakten.

• Wat voor soort producten zijn tapijten? • Waarom wil Lodewijk XIV dat ze tapijten maken?• Waar maken ze die producten?• Wie is eigenaar van die werkplaatsen? • Welke grondstoffen heb je daarvoor nodig? • Waar halen ze die grondstoffen?• Wat mag niet ingevoerd worden in Frankrijk? • Wat voeren ze liefst uit?

Mercantilisme of colbertisme (B) is een economische politiek waarbij de overheid de invoer van buitenlandse afgewerkte producten tegenwerkt en de uitvoer van afgewerkte producten uit staatsbedrijven (staatsmanufacturen) (B) stimuleert.

8.2.3.3 Conclusie: Lodewijk XIV: een absolutistisch vorst

8.2.3.3.1 Minder absolutistisch dan hij wou:

8.2.3.3.2 Een absolutistische vorst tekent vaak zijn eigen doodvonnis:

Staand leger (B): een leger dat bestaat uit beroepssoldaten, die in kazernes verblijven, goed uitgerust en getraind zijn. Ze staan altijd ter beschikking.

Op 1 september 1715 ging de zon tweemaal onder in Frankrijk. Die dag overleed Louis XIV op 77-jarige leeftijd. Hij werd opgevolgd door de vijfjarige achterkleinzoon; Lodewijk XV.

8.3 Verlichting (B) (T, eind 17de-18de E) in het politiek denken:

8.3.1 Humanisme en rationalisme bereidden de Verlichting voor:

• Humanisten (15de – 16de eeuw) stelden zich als individu kritisch op en kregen meer aandacht voor waarneming.

• Vanaf de 17de eeuw waren rationeel denken en natuuronderzoek in opmars.

Newton is de grondlegger van de moderne natuurkunde. Op de tafel ligt een exemplaar van zijn ‘Wiskundige beginselen van de natuurfilosofie’, waarin hij als eerste de principes van de zwaartekracht uiteenzette.

Door zijn verstand te gebruiken kon de mens het onmogelijke waarmaken. De eerste ballonvaarten van de gebroeders Montgolfier in 1783 wekten sensatie. Op 19 september gaven ze zelfs een demonstratie aan Louis XIV in Versailles.

8.3.2 De Verlichting bekritiseerde de standenmaatschappij en het absolutisme:

• Verlichting (B) = een denkstroming, ontstaan eind 17de eeuw, die de rede centraal stelt en zich dus kritisch afzet tegen alles wat niet op rede is gebaseerd zoals vorstelijk absolutisme, sociale ongelijkheid, gezag, traditie.

• De Verlichting was m.a.w. een culturele beweging die door ‘het licht van die rede de duisternis van de onwetendheid’ wilden verdrijven.

Gevolg: het einde van het Ancien Régime: de executie van Louis XVI (1793, T)