Werelddag van de stedenbouw 7 november 2014. Vlaams parlement, Brussel

De Werelddag van de Stedenbouw wordt mogelijk gemaakt dankzij de steun van volgende sponsors:

werelddag van de stedenbouw 2014

7 november Brussel

programma

08:45 Onthaal

09:30 Welkom | Sylvie Van Damme (voorzitter VRP/HoGent, School of Arts)

09:40 Introductie | Dagvoorzitter Ann Pisman (Departement Ruimte Vlaanderen/UGent)

1: publieke opdrachtgevers aan het woord (plenair)

09:50

De kanaalzone: het ‘grand projet’ van Brussel

Ann De Cannière (Agentschap voor Territoriale Ontwikkeling-ATO)

Het richtplan van de Fransman Alexandre Chemetoff vormt samen met het Gewestelijk Plan voor Duurzame

Ontwikkeling de basis voor de ontwikkeling van de Brusselse kanaalzone, een relatief groot, complex en moeilijk

vatbaar gebied. De arme kanaalzone kent een industrieel verleden en huisvest een vijfde van de Brusselse

bevolking. Veel jonge mensen vonden al hun weg naar het water, maar een echte gentrificatie blijft uit. Hoe pakt

Brussel de ontwikkeling van de kanaalzone aan? Hoe wordt vanuit de opgave voor dit gebied een cultuur voor

gebiedsontwikkeling gestimuleerd? En welke instrumenten worden ingezet?

10:20

Een decennium stadsvernieuwing in Vlaanderen

André Loeckx (juryvoorzitter stadsvernieuwingsprojecten/KU Leuven)

De door de Vlaamse overheid gefinancierde stadsvernieuwingspraktijk bestaat meer dan tien jaar en heeft geleid

tot eigenzinnige stadsvernieuwingsprojecten. Die zijn zonder meer een hefboom geweest voor nieuwe stedelijke

kwaliteit in Vlaanderen. André Loeckx blikt terug op een decennium stadsvernieuwing in Vlaanderen. Wat is de

betekenis ervan? Wat zijn de successen, de hiaten, de tekortkomingen en de nieuwe uitdagingen? Loeckx besteedt

in zijn betoog ook aandacht aan de actoren: hoe zijn die in loop der jaren veranderd en welke invloed heeft dit op

stadsvernieuwingsprojecten?

10:45 Koffiepauze

11:15

Gebiedsontwikkeling op Vlaams niveau

Peter Cabus (departement Ruimte Vlaanderen)

Peter Cabus licht toe hoe de Vlaamse overheid gebiedsontwikkeling aanpakt. In uitvoering van het Ruimtelijk

Structuurplan Vlaanderen (RSV) werden al tal van strategische projecten uitgevoerd. Het departement Ruimte

Vlaanderen wil in samenhang met de opvolger van het RSV - het nieuw te ontwikkelen Beleidsplan Ruimte

Vlaanderen - meer dan ooit inzetten op gebiedsontwikkeling. De T.OP-projecten (Territoriale

Ontwikkelingsprogramma’s) voor Centraal-Limburg en de Brusselse Noordrand zijn daar alvast mooie voorproefjes

van. De lezing wordt gevolgd door de presentatie ‘T.OP Brussel-Noord geïllustreerd’ (door Wiet Vandaele)

11:40

Gebiedsontwikkeling als kerntaak van de provincie

Bern Paret en Herman De Pauw (provincie West-Vlaanderen en provincie Antwerpen)

De provincie West-Vlaanderen staat bekend om het belang dat ze hecht aan gebiedsgerichte werking. West-

Vlaanderen heeft hieromtrent dan ook een stevige expertise opgebouwd. Hoe is de provincie in haar

gebiedsgerichte benadering geëvolueerd? Op welke manier heeft dit ook andere provincies geïnspireerd? Hoe zijn

de samenwerkingsverbanden met andere instanties en actoren in de loop der jaren veranderd? Hoe kijken de

provincies naar de toekomst, nu ook andere overheden zich op gebiedsontwikkeling gaan toeleggen?

2: in de prijzen

12:00 Bekendmaking winnaars Afstudeerprijs en Planningsprijs 2014

Elisabeth Wouters (ruimtelijk planner) en Michiel Dehaene (UGent)

12:30 Lunch

3: themasessies | duurzaamheid als aanjager van gebiedsontwikkeling

13:45

1. Perspectiefwissel Inspirator: Sylvie Van Damme (HoGent/voorzitter VRP)

Open ruimte als houvast in de Brusselse Rand. Elke Vanempten (ILVO/VUB)

Verdichten en vervlechten in de stadsrand. Jeroen Ruitenbeek (Palmbout-Urban Landscapes)

Stadsrandbouw. Participatief landbouwproject ‘Chant des Cailles’. Maarten Roels (Chant des Cailles)

2. Water als verbindend element Inspirator: David Verhoestraete (Cluster)

Kanaalpark Bossuit-Kortrijk: verbinden, verzamelen, vertoeven. Wouter Billiet (provincie West-

Vlaanderen)

Ecosysteemdiensten in het Schelde-estuarium. Tom Maris (Universiteit Antwerpen)

Rebuild by Design. Een project voor de New Meadowlands (New York). Matthias Blondia (ORG)

3. Tijdelijkheid als hefboom voor gebiedsontwikkeling Inspirator: Steven Michiels (Common Ground)

De Ceuvel Amsterdam, zuiverend park. Steven Delva (Delva Landscape architects)

ParckDesign Brussel, een festival als experiment in de creatie van stedelijk groen. Thierry Kandjee

(Taktyk) en Petra Pferdmenges (Alive Architecture) (En-Fr)

Fabriek Plastiek in Aalst. Mieke Vanhuyse (Re-Vive)

4. Innoveren om te realiseren Inspirator: Tom Coppens (UAntwerpen)

Innovatielab voor gebiedsontwikkeling. Philip Moyersoen (MOP Urban Design)

Cruquius-wijk Amsterdam: geen eindbestemmingsplan, maar spelregels en spelregelkaarten. Hester

Ombre en Irene Moes (stad Amsterdam)

Growfunding BXL. Sociaal en financieel draagvlak voor stadsprojecten. Frederik Lamote (Growfunding)

*5. Excursie Tour & Taxis De wandeling geeft een overzicht van recente ontwikkelingen ten noordwesten van

de site Tour & Taxis, waarvoor telkens een duurzaamheidsdoelstelling aan de basis lag van de projecten. De tocht

omvat onder meer het nieuwe parklint (Tour & Taxis, Parckfarm, L28), passieve sociale woningen, de duurzame

Tivoliwijk en het ecologisch bedrijvencentrum Greenbizz.

*6. Fietstocht kanaalzone Deze tocht start aan de Abattoirs van Kuregem en leidt onder meer langs de

overdekte voedingsmarkt en de urban farm. Aan de heraangelegde kaden bezoeken we Ecopool, Brussel

Zuidhaven en Brasserie Belle Vue. Verder staan woonrealisaties van de Gewestelijke

Ontwikkelingsmaatschappij Citydev en ontwikkelingen aan metrostation IJzer op het programma (UP-site toren,

Citroëngarage als toekomstig museum, Tour & Taxis-site, Becodok …)

15:15 VRP Internationaal. Aankondiging Isocarp-congres 2015. Griet Geerinck (AG Vespa)

15:30

Keynote Oriol Clos (Agence de Développement et d’Urbanisme de Lille Metropole)

Oriol Clos is directeur van l’Agence de Développement et d’Urbanisme de Lille Metropole (ADU). Als

stadsarchitect van Barcelona was hij betrokken bij verschillende grootschalige projecten. Tijdens zijn lezing zal hij

zijn visie geven op cruciale aspecten voor het opzetten van een succesvolle gebiedsontwikkeling. Hij schetst de

problemen waarmee de stadsontwikkeling van vandaag geconfronteerd wordt - en dit op verschillende

schaalniveaus. Vanuit zijn internationale expertise kijkt hij ook naar Vlaanderen (Franstalige presentatie).

16:00 Slotwoord Joke Schauvliege, Vlaams minister van Omgeving, Natuur en Landbouw

16:15 Receptie

*De excursies starten om 13.15 uur. Afspraak aan de balie.

sprekers (plenair)

Ingenieur-architect en ruimtelijk planner Ann Pisman is directeur Onderzoek van het

departement Ruimte Vlaanderen. In die hoedanigheid coördineert ze het (eigen en uitbestede)

onderzoek van het departement, en stuurt ze een team van onderzoekers aan. Ann Pisman is

gastprofessor aan de Universiteit Gent waar ze ‘Instrumentarium van het ruimtelijk beleid’ en

‘Integrerend ruimtelijk beleid en projectmanagement’ doceert.

Ann De Cannière begeleidde de plannings- en uitvoeringsfases van stadsprojecten in Gent en

Antwerpen. Voor de Vlaamse overheid werkte ze mee aan het vernieuwde planproces voor

complexe projecten. Ze verleende eveneens haar medewerking aan de website ‘complexe

stadsprojecten’ van het Kenniscentrum Vlaamse Steden. Sinds 2012 is Ann projectleider bij het

Agentschap voor Territoriale Ontwikkeling (ATO), waar ze het project ‘mediapark.brussels’, de

nieuwe gemengde wijk rond de gebouwen van de VRT en de RTBF aan de Reyerslaan,

coördineert.

André Loeckx is emeritus hoogleraar aan de KU Leuven. Zijn competenties hebben betrekking

op stedelijke ontwikkeling, stadsprojecten, projectkritiek en architectuurtheorie. Hij leidde

diverse capacity building-projecten in opdracht van UN-Habitat en de EU. In Vlaanderen maakte

hij deel uit van de redacties van het Witboek Stedenbeleid en van verschillende Jaarboeken

Architectuur. Sinds 2002 is hij juryvoorzitter van de Stadsvernieuwingsprojecten van de

Vlaamse Gemeenschap.

Professor dr. Peter Cabus is secretaris-generaal van het departement Ruimte Vlaanderen

(Vlaamse overheid). Daarvoor was hij kabinetschef ruimtelijke ordening van Vlaams minister

voor ruimtelijke ordening, Philippe Muyters. Peter Cabus studeerde economische geografie,

stedenbouw en ruimtelijke planning. Hij doceert het vak ‘Space, Society & Policy’ aan de KU

Leuven.

Architect en ruimtelijk planner Wiet Vandaele werkte enkele jaren voor een

architectuurbureau in de Verenigde Staten en publiceerde over stedenbouw en architectuur in

onder andere A+ en Ruimte. Momenteel werkt hij voor het departement Ruimte Vlaanderen

als projectmanager van het ‘Metropolitaan Kerngebied’.

Bern Paret is binnen de dienst Gebiedsgerichte Werking van de provincie West-

Vlaanderen regiocoördinator van de Westhoek. De taak van zijn team bestaat erin om via

bestaande lokale netwerken voeling te krijgen met wat er in de streek leeft en mee te

zoeken naar duurzame oplossingen voor bovenlokale problemen. Bern is actief rond de

thema’s leefbaarheid, dorpenstrategie en ruimtelijke kwaliteit.

Herman De Pauw is socioloog, ruimtelijk planner en master in publiek management.

Sinds 1993 is hij werkzaam in de publieke sector: eerst bij de stad Antwerpen en later bij

de provincie Antwerpen. Zijn expertise ligt in complexe planningsprocessen en

gebiedsgerichte projecten. Sinds 2008 coördineert hij de gebiedsgerichte programma’s

en projecten binnen de provincie.

Vlaams minister van Omgeving, Natuur en Landbouw Joke Schauvliege studeerde

Rechten en de aanvullende studies milieurecht en milieusaneringsrecht aan de

Universiteit Gent. Ze is al twintig jaar actief bij de Vlaamse Christendemocraten: als

gemeenteraadslid en schepen in Evergem (Oost-Vlaanderen), als federaal en Vlaams

volksvertegenwoordiger en als CD&V-ondervoorzitter. Voor ze in 2014 haar huidig

mandaat aanving, was ze minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur (2009-2014).

Architect en stedenbouwkundige Oriol Clos heeft elf jaar gewerkt voor de stad

Barcelona waarvan vijf jaar als stadsarchitect (2006-2011). Hij was als professor

verbonden aan de Architectuurschool van Barcelona waar hij zelf ook afstudeerde in

1980. Met zijn bureau, Clos arquitecte, (1983-2000) realiseerde hij tal van

stedenbouwkundige studies, woon- en bouwprojecten en publieke ruimtes. Als directeur

van het Agence de Développement et d’Urbanisme de Lille Metropole (ADU) is hij

verantwoordelijk voor de kwaliteitsvolle ruimtelijke ontwikkeling van de

grensoverschrijdende Rijselse metropool.

Themasessie 1. Perspectiefwissel

Met een ruimtelijke ordening die alsmaar gecompliceerder wordt, stijgt het belang van een kwalitatieve

open ruimte en een samenhangende verstedelijking. Een nieuw perspectief op urbanisatie is daarbij

cruciaal: waar de open ruimte vroeger de achtergrond was van het gebouwde, moet die nu een centrale rol

spelen in de algemene beeldbepaling en de organisatie van de omgeving. In de zoektocht naar

kwaliteitsvolle oplossingen worden kruisbestuivingen tussen stedelijkheid en landelijkheid als een vat vol

creatieve mogelijkheden gezien... Inspirator: Sylvie Van Damme (Hogeschool Gent/VRP)

Sylvie Van Damme is geografe, ruimtelijk planner en doctor in de Stedenbouw en de

Ruimtelijke Planning. Ze is als docent en onderzoeker verbonden aan de vakgroep

Architectonisch Ontwerp van de School of Arts van Hogeschool Gent. Sylvie Van Damme

is voorzitter van de Gemeentelijke Commissie Ruimtelijke Ordening (Gecoro) van Sint-

Lievens-Houtem en van de Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning.

Open ruimte als houvast in de Brusselse rand

Dr. Elke Vanempten is projectcoördinator/wetenschappelijk attaché bij het Instituut voor

Landbouw- en Visserijonderzoek (ILVO). Haar onderzoek concentreert zich op het

productief landschap, de ontwikkeling van de open ruimte en de rollen van ontwerp. Ze

werkt nauw samen met het Team Vlaams Bouwmeester in het kader van de

Pilootprojecten Productief Landschap. Elke doceert aan de Vrije Universiteit Brussel

(VUB) en is actief lid van JoOR (Jonge onderzoekers Open Ruimte).

Verdichten en vervlechten in de stadsrand

Jeroen Ruitenbeek studeerde af aan de faculteit bouwkunde van de TU Delft. Sinds 2008

is hij partner van het stedenbouwkundig bureau Palmbout-Urban Landscapes in

Rotterdam. Als projectleider en supervisor is hij betrokken bij uiteenlopende

stedenbouwkundige projecten in Nederland en Vlaanderen. Hij is co-auteur van het boek

‘Van Pendrecht tot Ommoord’, over de geschiedenis en de toekomst van de naoorlogse

wijken van Rotterdam.

Stadsrandbouw. Participatief landbouwproject ‘Chant des cailles’

Maarten Roels studeerde Germaanse talen en werkte aan een doctoraat over

ecologische utopieën. Die interdisciplinariteit werd de rode draad doorheen zijn

loopbaan: hij boog zich over mobiliteitsvraagstukken (Brusselse Raad voor het

Leefmilieu), materiaalstromen (Openbare Afvalstoffenmaatschappij) en duurzame

landbouw/toegang tot grond (Terre-en-vue cvba). Hij is mede-oprichter van de

stadsboerderij Chant des Cailles (Brussel) die sociale huisvesting met duurzame

landbouw en voeding verzoent.

Themasessie 2. Water als verbindend element

Een goede waterhuishouding is voor veel actoren en sectoren noodzakelijk: landbouwers, natuur, industrie,

scheepvaart, recreatie … Tot op vandaag zoeken ze in verspreide slagorde naar eigen oplossingen voor het

teveel of het te weinig aan water. Maar is het niet zinvoller om synergieën te creëren? Water biedt immers

heel wat potenties voor ruimtelijke kwaliteit. Water is de ‘bron van het leven’, maar is het ook het

verbindende element voor succesvolle gebiedsontwikkeling? Inspirator: David Verhoestraete (Cluster)

Architect/ruimtelijk planner David Verhoestraete richtte in 2010 het multidisciplinair

ontwerpbureau Cluster op, waar expertises vanuit landschapsplanning, ecologie en

watersystemen geïntegreerd worden benaderd. Het bureau hecht belang aan

doorgedreven ontwerpend onderzoek en aan een functionele benadering van het

landschap. Nieuwe ruimtelijke verbanden tussen schaalniveaus, programma’s en

processen staan daarbij centraal.

Kanaalpark Bossuit-Kortrijk: verbinden, verzamelen, vertoeven

Nadat Wouter Billiet afstudeerde als historicus aan de universiteit Gent volgde hij de

aanvullende studie Ruimtelijke Planning. Sinds 2006 is hij werkzaam bij de dienst

Ruimtelijke Planning van de provincie West-Vlaanderen waar hij als projectbegeleider

verschillende bovenlokale visies en ruimtelijke plannen opvolgt.

Ecosysteemdiensten in het Schelde-estuarium

Tom Maris specialiseerde zich in ecologisch onderzoek. Hij coördineert de

meetcampagnes in de Zeeschelde in het kader van Omes (Onderzoek Milieueffecten

Sigmaplan) en volgt onderzoek, ontwerp en monitoring van overstromingsgebieden met

een gecontroleerd gereduceerd getij op. De rode draad in Toms werk is

beleidsondersteunend onderzoek voor een goed beheer van het Schelde-estuarium.

Rebuild by design. Een project voor de New Meadowlands (New York)

Matthias Blondia werkt als stedenbouwkundige bij Organization for Permanent

Modernity (ORG), een ontwerpbureau gevestigd in Brussel en Boston. Daarnaast is hij als

postdoctoraal onderzoeker verbonden aan L-Mob, het nieuwe Instituut voor Mobiliteit

van de KU Leuven. Eerder dit jaar behaalde hij aan diezelfde universiteit een doctoraat

voor zijn onderzoek naar het ruimtelijk sturingspotentieel van regionaal openbaar

vervoer (in het kader van het ORDERin'F-project, waarvan Matthias coördinator was).

Themasessie 3. Tijdelijkheid als hefboom voor gebiedsontwikkeling

In Vlaanderen zien we steeds vaker tijdelijke projecten ontstaan in afwachting van de realisatie van

strategische projecten. Wat is de betekenis van die zogenaamde tijdelijke projecten? Hoe kunnen kleine

events of participatietrajecten een meerwaarde bieden voor een ruimer gebied? Zijn het werkelijk tijdelijke

fenomenen of dragen ze toch een zekere duurzaamheid in zich? Hoe essentieel zijn ze in de ontwikkeling

van het gebied op langere termijn? Inspirator: Steven Michiels (Common Ground)

Steven Michiels is directeur bij Common Ground, een multidisciplinair adviesbureau

gespecialiseerd in publieke ruimteprojecten. Deze projecten worden vaak gekenmerkt

door een veelheid aan partners en stakeholders, een ingewikkeld procesverloop en

complexe beslissingstrajecten. Common Ground gaat in deze constellatie op zoek naar

gemeenschappelijke belangen om zo win-winsituaties te creëren.

De Ceuvel Amsterdam, zuiverend park

Steven Delva studeerde tuin- en landschapsarchitectuur in Gent en behaalde de master

Landschapsarchitectuur aan de Academie van Bouwkunst in Amsterdam. Na zijn studies

vestigde hij zich in de Nederlandse hoofdstad en startte er zijn eigen ontwerpbureau,

DELVA Landscape Architects. Het bureau, dat ondertussen ook een vestiging in

Antwerpen heeft, focust op de veranderende betekenis van de stad en haar landschap.

Parckdesign Brussel, een festival als experiment in de creatie van stedelijk groen

Thierry Kandjee is landschapsarchitect en partner van het multidisciplinaire bureau

Taktyk (Brussel/Parijs). De projecten van Taktyk variëren van het ontwerp van publieke

ruimtes, strategische projecten en stadsvernieuwing tot onderzoek en studies. Taktyk is

samen met Alive Architecture curator van Parckdesign, een event dat een bespiegeling

op gang wil brengen over de invulling van nieuwe publieke stadsruimtes.

Petra Pferdmenges behaalde de graad ingenieur-architect in Duitsland om zich

vervolgens aan de TU Delft en aan Sint-Lucas Brussel verder te bekwamen. Haar bureau

Alive Architecture beweegt zich op het raakvlak van de bebouwde en de bewoonde

ruimte. Petra organiseert tentoonstellingen en performances in een stedelijke context en

is een veelgevraagd docent in binnen- en buitenland.

Fabriek Plastiek in Aalst

Mieke Vanhuyse is HR- en communicatieverantwoordelijke van Re-Vive, een

projectontwikkelaar die gespecialiseerd is in het regenereren van verwaarloosde

gebouwen en oude industriële sites tot nieuwe woonbuurten - zonder daarbij natuur aan

te snijden. In afwachting van de werken, stelt Re-Vive de sites telkens open voor socio-

artistieke buurtprojecten.

Themasessie 4. Innoveren om te realiseren

De maatschappij is veranderd en dus moet ook de procescultuur en -structuur anders. Er is niet alleen nood

aan nieuwe instrumenten, maar ook aan nieuwe manieren van regievoeren, plannen en financieren. Welk

schaalniveau maakt realisatie haalbaar? Hoe kan een pluriform opdrachtgeverschap worden opgericht

zodat een inherent maatschappelijk draagvlak ontstaat? Moeten we een rigide einddoel voor ogen hebben

of is flexibiliteit de boodschap? En waar moeten we geld zoeken in een klimaat van (overheids)besparingen?

Inspirator: Tom Coppens (Universiteit Antwerpen)

Dr. Ir.-Arch. Tom Coppens is professor stedenbouw en ruimtelijke planning aan de

Universiteit Antwerpen. Tom doet voornamelijk onderzoek rond proces- en

projectmanagement, stakeholdermanagement en planningsinstrumenten. Naast zijn

academische loopbaan heeft Tom Coppens ook een ruime praktijkervaring opgebouwd

als procesmanager van verschillende stadsprojecten.

Innovatielab voor gebiedsontwikkeling

Ir.-architect/stedenbouwkundige Philip Moyersoen is zaakvoerder van het bureau

MOPurbandesign in Oostende. Philip Moyersoen was als projectleider betrokken bij de

realisatie van Forum 2004 - International Convention Center in Barcelona. De ervaring en

expertise die hij daar opdeed, gebruikt hij bij de realisatie van complexe strategische

projecten, masterplannen en stadsregionale samenwerkingen in Vlaanderen.

Cruquius-wijk Amsterdam: geen eindbestemmingsplan, maar spelregels en

spelregelkaarten

Hester Ombre is actief in de gebiedsontwikkeling van de stad Amsterdam, vaak als

‘traditioneel’ overheidsprojectmanager. Momenteel is ze programmamanager van het

Cruquiusgebied, dat omgevormd wordt tot een gemengde woon-werkomgeving.

Bij dit ‘niet-traditioneel’ project gaat de overheid op zoek naar een nieuwe rol binnen de

gebiedsontwikkeling: dit betekent experimenteren, leren, vallen en weer opstaan …

Growfunding BXL. Sociaal en financieel draagvlak voor stadsprojecten

Frederik Lamote is mede-oprichter van Growfunding/BXL, een crowdfundingsplatform

op maat van kleinschalige initiatieven in de grootstad. Hij haalde zijn inspiratie voor dit

platform uit zijn proefschrift over de relatie tussen globalisering en verstedelijking in

Afrikaanse steden. Frederik is mede-oprichter van een onderzoekskern die zich toelegt

op het ontwikkelen van innovatieve instrumenten voor sociaal werk in de grootstad.

Partners van de VRP