Ontwikkelingspsychologie

De adolescent

Lichamelijke ontwikkeling

• Puberteit

Lichamelijke ontwikkeling

• Lichaam kind lichaam volwassene

Lichamelijke ontwikkeling

• Meisjes < jongens: 1 à 2 j. verschil• Individuele verschillen

– Begin en einde– Tempo en duur

Lichamelijke ontwikkeling

• Seksuele rijpingsprocessen– Secundaire geslachtskenmerken

• Borstontwikkeling, pubaire beharing, verlaging van de stem bij jongens

– Primaire geslachtskenmerken• Ontwikkeling van genitaliën

• Biologisch volwassen– Meisjes: 15j– Jongens: 16j

Lichamelijke ontwikkeling

• Versnelling groei en verandering proportie– ‘Tweede strekking’– Lengte, gewicht, skelet– Jongens > meisjes: bredere schouders, smallere

heupen, langere benen, meer spieren, minder onderhuidse vetontwikkeling

– Uithoudingsvermogen – Jeugdpuistjes– Zweetklieren

Lichamelijke ontwikkeling

• Reacties op lichamelijke veranderingen– Lichamelijk aantrekkelijk = ! voor zelfbeeld– Negatieve gevoelens door:

• Vroege/late rijping• ≠ lichamelijke/psychische ontwikkeling• Ongelijk verloop van ontwikkelingen• Afwijkingen vrouwelijk/mannelijk ideaalbeeld• Jeugdpuistjes• Menarche/spermarche: tegenstrijdige emoties

Lichamelijke ontwikkeling

• Acceleratieverschijnsel– Adolescent vandaag > vroeger

• Groter• Eerder geslachtsrijp• Door:

– Betere gezondheidszorg– Afschaffing kinderarbeid– Doorbreken seksuele taboes– …

Motorische ontwikkeling

• Spierontwikkeling• Uithoudingsvermogen • Sporten = favoriete bezigheid

– Technieken verbeteren– Lichamelijke aantrekkelijkheid vergroten– Competitie– Just for fun

Perceptuele ontwikkeling

• Aandacht en concentratie – Selectieve aandacht– Verdelen van aandacht– Langdurige concentratie

mogelijk

Cognitieve ontwikkeling

• Formeel operationeel stadium– Abstract denken– Propositionele denken– Hypothetisch-deductief denken– Combinatorisch denken

Cognitieve ontwikkeling

• Informatieverwerking– Geheugencapaciteit – Metacognitie– Planmatig en systematisch werken– Inhoudelijke kennis

Cognitieve ontwikkeling

• Consequenties– Kritische houding– Zelfreflectie – Discussiëren– Idealisme– ≠ Intelligenter

Taalontwikkeling• Volwassenentaal

– Gesproken en geschreven taal = begrijpen en voortbrengen

• Maar volwassenen begrijpen niet altijd ‘taal van jongeren’– Bvb. sms’jes en chat-taal

of uitdrukkingen zoals ‘smoren’, ‘iemand binnendraaien’, etc.

• Taalontwikkeling stopt niet

Sociaal-emotionele ontwikkeling• Separatie en individuatie

Separatie = loskomen van ouders- Invloed: ouders , lftgenoten

- Beeld ouders: ouders =

feilbaar- Generatiekloof?

Individuatie = autonome persoon worden

-Verschilt per gezin en cultuur

Rolveranderingen:- Intimiteit en seksualiteit- Relationeel binden- Beroep en studie- Moreel, politiek en levensbeschouwelijk

Sociaal-emotionele ontwikkeling

• Invloed van gezin– Opvoedingsstijl

Parentale warmte

Permissief Autoritatief toegeeflijk

Parentale controle

Permissief Autoritair onverschillig

Sociaal-emotionele ontwikkeling

• Invloed van gezin– Omgang van ouders met ouder worden en

terugkijken op eigen leven– Onderlinge relatie van de ouders– Economische situatie in gezin– Samenstelling van het gezin– Culturele achtergrond

Sociaal-emotionele ontwikkeling

• Conflicten– Interpersoonlijke conflicten

• Conflict ouders • Gewenst !?!• Oplossing ?

– Intrapsychische conflicten• = Stimulans voor

ontwikkeling

Sociaal-emotionele ontwikkeling

• Stress• Tgv gebeurtenissen die ons bedreigen of

uitdagen• Coping

– Probleemgericht– Emotiegericht– Onbewust, defensief

Sociaal-emotionele ontwikkeling• Omgang leeftijdgenoten

– Meer omgang, ook buiten school– Informele ontmoetingen, ook met andere sekse– Grote en kleine groepen

• Belang??Zelfwaardering, want onzekere periode

Sociale vaardigheden

Experimenteren met nieuwe rollen

Integratie volwassenenwereld voorbereiden

Sociale vergelijking

Sociaal-emotionele ontwikkeling

• De jeugdcultuur– Ado’s hebben een eigen cultuur, met eigen

opvattingen en gedragingen• Verschillende subculturen

– = Basis voor ‘imago’– Geen groep van vrienden, hoewel die er wel

kunnen uit voortkomen– ‘Conformisme’

Bvb. skaters, emo’s, jumpers, tecktonik fans, …

Voorbeeld subcultuur

Sociaal-emotionele ontwikkeling

• Kliekjes of vriendengroepen– ‘Wij’-gevoel– Intense omgang: café, sport, uitgaan, …

• Via selectie en socialisatie• Eén-sekse-groep gemengde groepen• Interculturele vriendschappen

Sociaal-emotionele ontwikkeling

• Vriendschap tss ‘boezemvriend(inn)en’– Speciale band: intimiteit, gelijkwaardigheid en

wederkerigheid– Invulling: wederzijds vertrouwen, steun en zorg,

gesprekken over alledaagse en intieme zaken– Nadruk:

• Jongens: vaak samen dingen doen• Meisjes: vertrouwensfiguur

– Tegenwicht voor gevoelens van eenzaamheid

Seksuele ontwikkeling

• Ontdekking eigen/ander lichaam Seksuele omgang met eigen/ander lichaam

• Genitale fase (Freud)– Geslachtscontact = centraal– Volwassen seksualiteit, gericht op

seksuele omgang met persoon buiten het gezin

• Grote openheid versus taboesfeer

Seksuele ontwikkeling

• Vorming van romantische relaties– Meerdere functies– 4 stadia:

• Initiatie• Status• Affectie• Relatievorming

Seksuele ontwikkeling• Seksuele thema’s

1. Zelfbevrediging– Verwondering, ongemak, schuld– Zelfs bij kleine kinderen– Jongens > meisjes

2. ‘De eerste keer’– Van vasthouden, via tongzoenen, aanrakingen lichaam en

geslachtsdelen tot ‘de eerste keer’– Opleidingsniveau: hoe lager, hoe vroeger; en viceversa– Motieven: nieuwsgierigheid, affectie, status volwassene– Gemengde emoties: jongens positiever dan meisjes

Seksuele ontwikkeling

Seksuele ontwikkeling

3. Anticonceptie en veilig vrijen– Waarom condoom?

• Meisjes: zwangerschap voorkomen• Jongens: geslachtsziekten voorkomen• Hoe jonger, hoe minder anticonceptiegebruik• Hoe meer seksuele ervaring, hoe meer

anticonceptiegebruik – Tienerzwangerschap

• Belang van externe factoren: steun familie, steun partner, economische en culturele factoren

Seksuele ontwikkeling

4. Homoseksueel gedrag– Drie reacties op ontdekking:

• Verzet en maskeren• Acceptatie en dubbelleven• Volledige aanvaarding en openheid

– Spanningen en angsten• Zelfmoord > gemiddelde

– Reacties omgeving meestal positief

Persoonlijkheidsontwikkeling

• Egocentrisme= ‘anderen zijn ook met mij bezig, omdat ik

met mezelf bezig ben’– Imaginair publiek

– Wanneer een adolescent (kritisch of bewonderend) over zichzelf denkt, denkt hij dat de anderen dit ook doen op dezelfde manier (zoals een publiek).

Persoonlijkheidsontwikkeling

• Egocentrisme– Persoonlijke fabel

– ‘Ik ben uniek, er is geen tweede zoals ik. Ik heb unieke gedachten en gevoelens.’ Ze voelen zich onkwetsbaar en hebben vaak het gevoel dat niemand hen begrijpt.

• Oplossing – Imaginair publiek: Contact met

leeftijdsgenoten – Persoonlijke fabel: Realisatie van

vriendschappen

Persoonlijkheidsontwikkeling

• Conformisme– In zoektocht naar eigen persoonlijkheid– Met jeugdcultuur, subcultuur,

vriendengroep• Bvb. kleding, muziekkeuze, taalgebruik

– Met volwassenen• Bvb. oplossen van problemen, kiezen van

een beroep

• Einde adolescentie– Conformisme

Persoonlijkheidsontwikkeling• Identificatie

– Zelfontdekking van ‘buiten naar binnen’• Lichamelijke aantrekkelijkheid = !!!• Persoonlijkheidseigenschappen en vaardigheden

– Modellen• Personen waaraan adolescent gedrag wil oriënteren

Bvb. verre, nabije, abstracte modellen

– Idealen• Waardeopvattingen, ontwerpen voor toekomst

Persoonlijkheidsontwikkeling

• Experimenteren met sociale rollen – Bvb. vakantiejob, animator in jeugdwerk, lid

van muziekband, partner/lief, roken/drinken, brommerrijden, etc.

– Toetsen van gedrag aan rolverwachtingen

Persoonlijkheidsontwikkeling

• Identiteitsstatus– Ontdekken van identiteit versus

identiteitsverwarring (Erikson)– 4 statussen

• Verkennen van alternatieven (Experiment) • Kiezen van positie (Identificatie)

Persoonlijkheids-ontwikkeling

• Identiteitsstatussen

Experiment Moratorium Achievement

IdentificatieIdentiteitsdiffusie Foreclosure

• Identiteitsvorming meestal niet voltooid aan einde adolescentie

• Opvoedingsstijl heeft invloed• Genderidentiteit: verhoogde differentiatie

Persoonlijkheid

• Zelfbeeld– Hoe zie ik mezelf?

Voor wie houdt men mij?– Differentiatie zelfbeeld +

zelfwaardegevoel– Genderverschillen

meisjes < jongens

Morele ontwikkeling

• Universele menselijke waarden

Morele ontwikkeling

• ‘Afwegingen’ – Formeel oper. denken = basisvoorwaarde– Empathie/inlevingsvermogen– Afwegingen = daden ???

Postconventioneel stadium bereikt!

Schoolse ontwikkeling

• Leerlingenbegeleiding– ‘Leerling zijn’– ‘Kind/jongere zijn’– Zorg voor alle leerlingen

• 3-lijnenmodel– Leerkracht– Leerlingenbegeleider– Externe diensten

Schoolse ontwikkeling

1. Leren leren= verwerven van kennis, vaardigheden en

attitudes; gemotiveerd en zelfstandig informatie verwerken en toepassen

– 4 leerstijlen:• Doeners• Waarnemers• Denkers• Toepassers Combinatie: beste garantie!

Schoolse ontwikkeling

1. Leren leren– 3 componenten voor zelfstandig leren

• Hoe voel ik mij? (Sociaal-emotioneel)• Hoe verwerk ik informatie? (Cognitief)• Hoe stuur ik mezelf bij? (Metacognitief)

Alle 3 = essentieel, niet alleen cognitief.

Schoolse ontwikkeling

2. Leren kiezen– Vaak verkeerde keuzes

• Watervaleffect!

– Daarom: keuzebegeleiding• 4 scharniermomenten• Constant

– Beter zicht op zichzelf– Breed perspectief op de wereld– Zelf plannen en sturen

– Belang van positieve keuze

Schoolse ontwikkeling

3. Leren leven– ‘Leerschool’, maar ook ‘leefschool’– Begeleidingsplan

Spelontwikkeling

• Spelen vervangen door – Sport/hobby’s– Samen optrekken, rondhangen, praten, …

• Sociale element!

Tekenontwikkeling

• Kritische houding tov eigen tekentalenten Stoppen

Toevlucht in:• Kalmerend tekenen• Karikaturen• Herbeginnen• Aftekenen• Tekentechnieken verfijnen (= enkelingen)

Indien ontwikkeling anders loopt …

• Adolescentie = gevoelige periode• Meestal zonder ernstige problemen• Indien wel problemen:

– Verschil in aard• Externaliserend• Internaliserend

– Verschil in gradaties

Indien ontwikkeling anders loopt …• Jeugdcriminaliteit

– Meestal lichte vormenBvb. fietsen zonder verlichting, protesteren in betoging, niet teruggeven van te veel ontvangen wisselgeld

– Hoogtepunt: 17-18 jaar– Oorzaak: Wensen goedkeuring lftgenoten– Gesocialiseerd versus ondergesocialiseerd

Stoppen criminaliteit Gaan er mee door

Indien ontwikkeling anders loopt …

• Middelengebruik en –verslaving– Biologische en psychische

afhankelijkheid– Alcohol, roken, andere (illegale) drugs– Waarom?

• Spanningen wegnemen, plezierige emotionele toestand,…

– Problemen?• Identificatie met drugcultuur, fysieke

achteruitgang, schoolprestaties , gedragsveranderingen

Indien ontwikkeling anders loopt …

• Depressiviteit– Sombere stemming, minder plezier

beleven, eetlust of , verstoord slaappatroon, concentratie , …

– Stijgt in adolescentie– Oorzaak: genetisch of omgeving

• Suïcide– Oorzaak: depressie, stress,

perfectionisme, conflicten, …

Indien ontwikkeling anders loopt …• Eetproblemen

– Obesitas• Gevolgen voor psyche en gezondheid

• Eetstoornis– Anorexia nervosa

• Onderdrukte eetlust, slank willen zijn, ontkenning van vermagering, buitengewone invloed van gewicht op zelfbeeld

– Boulimia nervosa• Vreetbuien owv eetdrang versus slank willen zijn (braken,

dieethouden, …), gewicht blijft normaal, buitengewone invloed van gewicht op zelfbeeld

– Oorzaak: biologisch, psychisch, sociaal, cultureel

Samengevat

• Overgang kind – volwassene• Tweede strekking – seksuele

rijpingsprocessen• Waarnemen van meerdere dingen tegelijk• Formeel operationeel denken• Jongerentaal• Separatie en individuatie• Belang leeftijdgenoten , ook andere sekse• Jeugd- en subcultuur, vrienschappen

Samengevat

• Genitale fase: geslachtscontact = centraal• Egocentrisme, conformisme, identiteitsvinding• Richt zich naar universele menselijke

waarden, met afwegingen• Belang van leerlingenbegeleiding• Sport/hobby’s/samen zijn ipv spel• Kritisch tov tekentalent• Externaliserende en internaliserende

problemen