6 ACTUALITEIT 2198 Dinsdag 15 november 2011 Open brief...
2
elk ander testament kan ook deze ver- klaring door de ondertekenaar op elk moment aangepast of nietig ver- klaard worden. Een tijdslimiet lijkt ons daarom niet nodig.” Daarnaast vragen de onderteke- naars een ‘doorverwijsplicht’. In de huidige wetgeving staat geschre- ven dat patiënten zelf op zoek moe- ten gaan naar een andere arts wan- neer de behandelende arts niet wenst in te gaan op het euthana- sieverzoek. Maar dat is helemaal niet evident, zeker niet voor oudere en erg zieke patiënten, aldus de auteurs. De beperkte toepassing van de wilsverklaring zint hen evenmin. Zo D e ‘Wet betreffende de euthanasie’ bleef onaange- roerd sinds hij in 2002 in het leven werd geroepen. “Noch- tans werden al heel wat wetsvoor- stellen ingediend, maar in al die tijd is geen enkele commissie samen- gekomen om die te bespreken. Een volgende stap dringt zich nu echt op”, geeft Wim Distelmans meer uitleg. De auteurs van de brief stellen zich openlijk vragen bij de beperkte ‘houdbaarheid’ (vijf jaar) van een wilsverklaring euthanasie. Als iemand zijn registratie bij de gemeente ver- geet te verlengen, is die dus niet meer houdbaar. “Absurd. Trouwens, zoals mag euthanasie pas toegepast wor- den als de patiënt “niet meer bij bewustzijn is” en als “deze toestand volgens de stand van de weten- schap onomkeerbaar is”. Maar, zo luidt het, euthanasie moet ook mogelijk zijn voor verworven wilsonbekwa- men, zoals bijvoorbeeld mensen met gevorderde hersentumoren en alzheimerdementie. Onwaardig “Mensen die aftakelen door dementie, eindigen soms in een foetushouding, spelend met hun uit- werpselen. Wie zoiets onwaardig vindt en dat zelf niet wil meemaken, moet volgens ons de kans krijgen om zijn leven te laten beëindigen als het ooit zover komt”, geeft Distelmans uitleg. “Nu kan dat niet, de wils- 6 ACTUALITEIT Artsenkrant I 2198 IÓ Dinsdag 15 november 2011 verklaring geldt alleen bij onom- keerbare bewusteloosheid, coma met andere woorden.” De ondertekenaars van de open brief willen ook dat de wilsverklaring uitgebreid wordt naar minderjari- gen. Een nieuwe leeftijdsgrens vra- gen ze niet, er moet gewoon reke- ning gehouden worden met de indi- viduele maturiteit en de overwe- ging die aan een voorziek voorafging. “De logica ontbreekt in de hui- dige wetgeving”, vertelt Distelmans tot slot aan Artsenkrant. “Iedereen kan een negatieve wilsverklaring opnemen in zijn testament. Je kan aangeven dat je bij diepe dementie geen sondevoeding wil krijgen. Waarom kan je dan niet opgeven dat je bij diezelfde diepe dementie euthanasie wilt?” Tijs Ruysschaert Open brief aan Di Rupo: ‘Pas euthanasiewet eindelijk aan’ Isotretinoïne EG® 12 17 * Voor de kostprijs van 12 maanden behandeling met het merkgeneesmiddel, heeft uw patiënt 17 maanden behandeling met Isotretinoïne EG® 20 mg 60 zachte capsules (dit is geen indicator voor de behandelingsduur maar een prijsratio berekend op basis van het remgeld betaald door de actieve patiënt). Dr. Peter Burvenich, gastro-enteroloog van het AZ Maria Middelares, is al jarenlang lid van het palliatief team en voorzitter van de commissie voor ethiek. Hij wijst op de complexiteit van euthanasie en waarschuwt voor de valkuilen van een publiek debat. “Al te vaak worden verschillende facet- ten van euthanasie door elkaar gehaald. Euthanasie heeft een juridische, ethische, emotionele, technische en medische kant. Bij een debat moet je duidelijk aangeven over welk terrein je het wilt hebben.” “De vraag om de toepassing van de euthanasiewet uit te breiden, verdient enige juridische context. Zowel voor psy- chiatrische patiënten, chronische pijnlij- ders als dementerenden (in de beginfase) bestaat eigenlijk al een opening in de wet. In een medisch uitzichtloze situatie die gepaard gaat met aanhoudend en ondraag- lijk lichamelijk en/of psychisch lijden, kun- nen zij uitdrukkelijk om euthanasie vragen. Er is zeker iets voor te zeggen om dat ook open te trekken naar sommige minder- jarigen. Maar dat mag niet zomaar gebeu- ren: zorgvuldigheid is hier een sleutel- woord.” Tot slot wijst Burvenich op de moeilijk- heid voor artsen zelf. “Euthanasie is een enorm delicaat onderwerp dat enorm veel doet met een arts en zijn team. Daarom is het uitermate belangrijk dat de rechten van de arts gevrijwaard blijven. Hij moet de kans en de tijd krijgen om oog te heb- ben voor elk teamlid dat bij de eventuele euthanasie uitvoering betrokken is. De teamleden moeten hun eigen beleving over het onderwerp kunnen uiten; zij moe- ten in alle vrijheid kunnen beslissen of ze al dan niet deelnemen. Na het teamover- leg is het dan ook mogelijk dat een arts toch niet ingaat op het verzoek van zijn patiënt. En daar is niets verkeerd mee, voor zover dit vooraf goed met de euthanasievrager wordt gecommuniceerd” T.R. Peter Burvenich: ‘Ook rechten van arts vrijwaren’ “De euthanasiewet mag dan wel onaan- geroerd zijn sinds 2002, er is toch al heel wat veranderd in tussentijd”, vindt Paul Vanden Berghe, directeur van de Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen (FPZV). “Het kost tijd om de bevolking te infor- meren, zeker over zo’n delicaat onderwerp, maar we stellen vast dat de geesten rijper zijn geworden. Ook in de sector zelf. Vroeger leek het debat tussen twee antagonisten te gaan: ‘de vrijzinnigen’ kregen de euthana- siewet, in ruil kregen ‘de katholieken’ de palliatieve zorg. Nu leeft die tegenstelling niet meer in het veld. Palliatieve equipes begeleiden patiënten evenzeer bij eutha- nasie. Daarom is het ook nodig dat ze drin- gend uitgebreid worden.”“Momenteel heb- ben ziekenhuizen per 500 bedden een pal- liatief team van een halftijdse arts, een halftijdse verpleegkundige en een half- tijdse psycholoog. Maar die ondersteuning is verre van toereikend en is gebaseerd op de wettelijk bepaalde omkadering uit de tweede helft van de jaren ’90 toen er nog geen euthanasiewet was. De vraag om pal- liatieve zorg is sindsdien jaar na jaar toe- genomen, waardoor onze equipes tegen- woordig fel onderbemand zijn, vaak niet meer aan pijn- en symptoomcontrole toekomen en onder een enorme werkdruk moeten presteren. Dat er soms ongelukken gebeu- ren, artsen en hele teams in de media berecht worden of werknemers er onder- doorgaan, hoeft dan ook niet te verwon- deren.” Bij de roep om een uitbreiding van de euthanasiewet naar onder meer demente- renden en minderjarigen, maakt Vanden Berghe enig voorbehoud. “In sommige van die gevallen kan levensbeëindiging zeker overwogenworden. Maar in de redenering van de buitenwacht, durft de nodige nuance al eens te ontbreken. Wij pleiten dan ook niet zonder meer voor of tegen een uit- breiding. Er zullen altijd gevallen zijn die zelfs niet onder de toepassing van een uitgebreide wet vallen. Op zo’n moment zijn overleg en verantwoordelijkheidszin van de arts en zijn team van belang.” “Ook de omgeving is cruciaal. Daarom zijn wij geen voorstander van een doorver- wijsplicht. Het levenseindeverhaal mag geen discours van rechten en plichten worden. De bekommernis die van tel is, is of we de beste zorg aanbieden. En daarvoor blijft de patiënt best in zijn vertrouwde entourage, ook als de arts in kwestie het euthanasieverzoek zelf niet kan uitvoeren.” “Als zoiets gebeurt, gaat het team toch beter verder met die vraag, desnoods met een andere arts uit het ziekenhuis, de equipe of de instelling”, vervolgt Vanden Berghe. “De arts die gewetensbezwaren heeft, blijft intussen best betrokken. Zijn aan- wezigheid kan zelfs een teken van zorg- vuldigheid zijn; het toont dat euthanasie nooit vanzelfsprekend is. Bovendien kan die dok- ter, door het proces van dichtbij mee te maken, herkennen waar zijn gewetens- bezwaren precies liggen en hij kan zijn houding ten opzichte van euthanasie evo- lueren.” T.R. Paul Vanden Berghe: ‘Geen discours van rechten en plichten’ Dr. Dominique Lossignol, coördinator van het Franstalige forum EOL (end-of-life) en hoofd van het zorgteam in het Instituut Jules Bordet, treedt Wim Distelmans op veel punten bij, maar hij betreurt dat er geen over- leg plaatsvond met de Franstalige collega’s. “Het is inderdaad goed om vragen te stel- len bij de huidige stand van zaken. Maar gezien de huidige politieke situatie, zal niemand beslissingen nemen over dat onderwerp de komende weken. We mogen trouwens niet overhaast te werk gaan in deze kwestie. Dat zou enkel in het voor- deel spelen van wie tegen de euthanasiewet is en zou het debat doen bevriezen.” Lossignol vindt het ook jammer dat de auteurs van de brief geen contact hebben opgenomen met hun Franstalige colle- ga’s. Op veel punten stemmen de menin- gen immers overeen. Hij wijst er wel op dat een uitbreiding van de wilsverklaring naar patiënten met hersentumoren en alzheimer, tekortdoet aan andere aan- doeningen. Die bekommernis is evenwel onterecht. In hun open brief vragen Distelmans en co immers een uitbreiding van de euthana- siewet voor alle “verworven wilsonbe- kwamen”. J.T./T.R. Dominique Lossignol: ‘Waarom geen overleg met Franstaligen?’ In de algemene pers is de laatste dagen heel wat te doen rond euthanasie. Aanleiding is de open brief aan formateur Elio Di Rupo waarin prof. dr. Wim Distelmans en enkele collega’s onder meer pleiten voor een verruiming van de euthanasiewet. Wim Distelmans: “Waarom kan je in je testament niet opnemen dat je eutha- nasie wil bij diepe dementie?” ©JDB
Transcript of 6 ACTUALITEIT 2198 Dinsdag 15 november 2011 Open brief...
n-s--
elk ander testament kan ook deze ver-klaring door de ondertekenaar opelk moment aangepast of nietig ver-klaard worden. Een tijdslimiet lijkt onsdaarom niet nodig.”
Daarnaast vragen de onderteke-naars een ‘doorverwijsplicht’. In dehuidige wetgeving staat geschre-ven dat patiënten zelf op zoek moe-ten gaan naar een andere arts wan-neer de behandelende arts nietwenst in te gaan op het euthana-sieverzoek. Maar dat is helemaalniet evident, zeker niet voor oudereen erg zieke patiënten, aldus deauteurs.
De beperkte toepassing van dewilsverklaring zint hen evenmin. Zo
D e ‘Wet betreffende deeuthanasie’ bleef onaange-roerd sinds hij in 2002 in
het leven werd geroepen. “Noch-tans werden al heel wat wetsvoor-stellen ingediend, maar in al die tijdis geen enkele commissie samen-gekomen om die te bespreken. Eenvolgende stap dringt zich nu echtop”, geeft Wim Distelmans meeruitleg.
De auteurs van de brief stellenzich openlijk vragen bij de beperkte‘houdbaarheid’ (vijf jaar) van eenwilsverklaring euthanasie. Als iemandzijn registratie bij de gemeente ver-geet te verlengen, is die dus niet meerhoudbaar. “Absurd. Trouwens, zoals
mag euthanasie pas toegepast wor-den als de patiënt “niet meer bijbewustzijn is” en als “deze toestandvolgens de stand van de weten-schap onomkeerbaar is”. Maar, zo luidthet, euthanasie moet ook mogelijkzijn voor verworven wilsonbekwa-men, zoals bijvoorbeeld mensenmet gevorderde hersentumoren enalzheimerdementie.
Onwaardig“Mensen die aftakelen door
dementie, eindigen soms in eenfoetu shouding, spelend met hun uit-werpselen. Wie zoiets onwaardigvindt en dat zelf niet wil meemaken,moet volgens ons de kans krijgen om
zijn leven te laten beëindigen alshet ooit zover komt”, geeft Distelmansuitleg. “Nu kan dat niet, de wils-
6 ACTUALITEIT Artsenkrant I 2198 IÓ Dinsdag 15 november 2011
verklaring geldt alleen bij onom-keerbare bewusteloosheid, comamet andere woorden.”
De ondertekenaars van de openbrief willen ook dat de wilsverklaringuitgebreid wordt naar minderjari-gen. Een nieuwe leeftijdsgrens vra-gen ze niet, er moet gewoon reke-ning gehouden worden met de indi-viduele maturiteit en de overwe-ging die aan een voorziek voorafging.
“De logica ontbreekt in de hui-dige wetgeving”, vertelt Distelmanstot slot aan Artsenkrant. “Iedereenkan een negatieve wilsverklaringopnemen in zijn testament. Je kanaangeven dat je bij diepe dementiegeen sondevoeding wil krijgen.Waarom kan je dan niet opgevendat je bij diezelfde diepe dementieeuthanasie wilt?”
T i js Ruysschaert
Open brief aan Di Rupo: ‘Pas euthanasiewet eindelijk aan’
Isotretinoïne EG® 12
17* Voor de kostprijs van 12 maanden behandeling met het merkgeneesmiddel, heeft uw patiënt 17 maanden behandeling met Isotretinoïne EG® 20 mg 60 zachte capsules (dit is geen indicator voor de behandelingsduur maar een prijsratio berekend op basis van het remgeld betaald door de actieve patiënt).
Dr. Peter Burvenich, gastro-enteroloog vanhet AZ Maria Middelares, is al jarenlang lidvan het palliatief team en voorzitter vande commissie voor ethiek. Hij wijst op decomplexiteit van euthanasie en waarschuwtvoor de valkuilen van een publiek debat.
“Al te vaak worden verschillende facet-ten van euthanasie door elkaar gehaald.Euthanasie heeft een juridische, ethische,emotionele, technische en medische kant.Bij een debat moet je duidelijk aangevenover welk terrein je het wilt hebben.”
“De vraag om de toepassing van deeuthanasiewet uit te breiden, verdientenige juridische context. Zowel voor psy-chiatrische patiënten, chronische pijnlij-
ders als dementerenden (in de beginfase)bestaat eigenlijk al een opening in de wet.In een medisch uitzichtloze situatie diegepaard gaat met aanhoudend en ondraag-lijk lichamelijk en/of psychisch lijden, kun-nen zij uitdrukkelijk om euthanasie vragen.Er is zeker iets voor te zeggen om dat ookopen te trekken naar sommige minder -jarigen. Maar dat mag niet zomaar gebeu-ren: zorgvuldigheid is hier een sleutel-woord.”
Tot slot wijst Burvenich op de moeilijk-heid voor artsen zelf. “Euthanasie is eenenorm delicaat onderwerp dat enorm veeldoet met een arts en zijn team. Daarom ishet uitermate belangrijk dat de rechten
van de arts gevrijwaard blijven. Hij moetde kans en de tijd krijgen om oog te heb-ben voor elk teamlid dat bij de eventueleeuthanasie uitvoering betrokken is. Deteamleden moeten hun eigen belevingover het onderwerp kunnen uiten; zij moe-ten in alle vrijheid kunnen beslissen of zeal dan niet deelnemen. Na het teamover-leg is het dan ook mogelijk dat een arts tochniet ingaat op het verzoek van zijn patiënt.En daar is niets verkeerd mee, voor zoverdit vooraf goed met de euthanasievragerwordt gecommuniceerd”
T.R .
Peter Burvenich: ‘Ook rechten van arts vrijwaren’
“De euthanasiewet mag dan wel onaan-geroerd zijn sinds 2002, er is toch al heelwat veranderd in tussentijd”, vindt PaulVanden Berghe, directeur van de FederatiePalliatieve Zorg Vlaanderen (FPZV).
“Het kost tijd om de bevolking te infor-meren, zeker over zo’n delicaat onderwerp,maar we stellen vast dat de geesten rijperzijn geworden. Ook in de sector zelf. Vroegerleek het debat tussen twee antagonisten tegaan: ‘de vrijzinnigen’ kregen de euthana-siewet, in ruil kregen ‘de katholieken’ depalliatieve zorg. Nu leeft die tegenstellingniet meer in het veld. Palliatieve equipesbegeleiden patiënten evenzeer bij eutha-
nasie. Daarom is het ook nodig dat ze drin-gend uitgebreid worden.”“Momenteel heb-ben ziekenhuizen per 500 bedden een pal-liatief team van een halftijdse arts, eenhalftijdse verpleegkundige en een half-tijdse psycholoog. Maar die ondersteuningis verre van toereikend en is gebaseerd opde wettelijk bepaalde omkadering uit detweede helft van de jaren ’90 toen er noggeen euthanasiewet was. De vraag om pal-liatieve zorg is sindsdien jaar na jaar toe-genomen, waardoor onze equipes tegen-woordig fel onderbemand zijn, vaak niet meeraan pijn- en symptoomcontrole toekomenen onder een enorme werkdruk moeten
presteren. Dat er soms ongelukken gebeu-ren, artsen en hele teams in de mediaberecht worden of werknemers er onder-doorgaan, hoeft dan ook niet te verwon-deren.”
Bij de roep om een uitbreiding van deeuthanasiewet naar onder meer demente-renden en minderjarigen, maakt VandenBerghe enig voorbehoud. “In sommige vandie gevallen kan levensbeëindiging zekeroverwogenworden. Maar in de redeneringvan de buitenwacht, durft de nodige nuanceal eens te ontbreken. Wij pleiten dan ookniet zonder meer voor of tegen een uit-breiding. Er zullen altijd gevallen zijn die zelfs
niet onder de toepassing van een uitgebreidewet vallen. Op zo’n moment zijn overleg enverantwoordelijkheidszin van de arts enzijn team van belang.”
“Ook de omgeving is cruciaal. Daaromzijn wij geen voorstander van een doorver-wijsplicht. Het levenseindeverhaal mag geendiscours van rechten en plichten worden. Debekommernis die van tel is, is of we de bestezorg aanbieden. En daarvoor blijft de pa tiëntbest in zijn vertrouwde entourage, ook alsde arts in kwestie het euthanasieverzoek zelfniet kan uitvoeren.”
“Als zoiets gebeurt, gaat het team tochbeter verder met die vraag, desnoods met
een andere arts uit het ziekenhuis, deequipe of de instelling”, vervolgt VandenBerghe. “De arts die gewetensbezwarenheeft, blijft intussen best betrokken. Zijn aan-wezigheid kan zelfs een teken van zorg-vuldigheid zijn; het toont dat euthanasie nooitvanzelfsprekend is. Bovendien kan die dok-ter, door het proces van dichtbij mee temaken, herkennen waar zijn gewetens-bezwaren precies liggen en hij kan zijnhouding ten opzichte van euthanasie evo-lueren.”
T.R .
Paul Vanden Berghe: ‘Geen discours van rechten en plichten’
Dr. Dominique Lossignol, coördinator vanhet Franstalige forum EOL (end-of-life) enhoofd van het zorgteam in het InstituutJules Bordet, treedt Wim Distelmans op veelpunten bij, maar hij betreurt dat er geen over-leg plaatsvond met de Franstalige collega’s.
“Het is inderdaad goed om vragen te stel-len bij de huidige stand van zaken. Maargezien de huidige politieke situatie, zalniemand beslissingen nemen over datonderwerp de komende weken. We mogentrouwens niet overhaast te werk gaan indeze kwestie. Dat zou enkel in het voor-deel spelen van wie tegen de euthanasiewetis en zou het debat doen bevriezen.”
Lossignol vindt het ook jammer dat deauteurs van de brief geen contact hebbenopgenomen met hun Franstalige colle-ga’s. Op veel punten stemmen de menin-gen immers overeen. Hij wijst er wel opdat een uitbreiding van de wilsverklaringnaar patiënten met hersentumoren enalzheimer, tekortdoet aan andere aan-doeningen.
Die bekommernis is evenwel onterecht.In hun open brief vragen Distelmans en coimmers een uitbreiding van de euthana-siewet voor alle “verworven wilsonbe -kwamen”.
J .T./T.R .
Dominique Lossignol: ‘Waarom geen overleg met Franstaligen?’
In de algemene pers is de laatste dagen heel wat te doen rond euthanasie.Aanleiding is de open brief aan formateur Elio Di Rupo waarin prof. dr. WimDistelmans en enkele collega’s onder meer pleiten voor een verruiming vande euthanasiewet.
Wim Distelmans: “Waarom kan je in jetestament niet opnemen dat je eutha-
nasie wil bij diepe dementie?”
©JD
B
06_07_2198_N_PHIL_06_07_2198_N_PHIL 10/11/11 14:48 Page1
Artsenkrant I 2198 IÓ Dinsdag 15 november 2011 ACTUALITEIT 7
voorwaarden toch in aanmerkingkunnen komen voor euthanasie.”Zoals in België schrijft ook in Nederland
de wet voor dat euthanasie alleen kanbij “ondraaglijk en uitzichtloos lij-den”. Net als bij ons wordt er ook in
Nederland druk uitgeoefend om dewet uit te breiden. Alzheimerpatiëntenbijvoorbeeld trekken hard aan deDat is een nieuwe evolutie,
want voor 2010 zijn eralleen gevallen bekend van
euthanasie bij dementerenden inhet beginstadium van de ziekte.Artsen durfden alleen in te gaan ophet verzoek van een patiënt metwie nog een gesprek mogelijk was.Zo zijn in 2009 twaalf gevallen vanlevensbeëindiging bij beginnendedementie door de toetsingscom-missies als zorgvuldig beoordeeld.
OordeelkundigBij de 64-jarige vrouw was de
dementie ver gevorderd. Ze had haareuthanasieverzoek neergeschreven ineen wilsverklaring toen ze nog hel-der van geest was. Ze bleef die vraagregelmatig herhalen tegenover haarartsen. Zodra ze afhankelijk zou wor-den en haar kinderen niet meer zouherkennen, wilde ze euthanasie. “Ophet einde kon ze haar wens nietmeer duidelijk verwoorden en haarwilsbekwaamheid was sterk afge-nomen”, schrijft De Volkskrant. “Tochwerd de euthanasie goedgekeurddoor de toetsingscommissie.”
De huisarts van de vrouw had ver-scheidene artsen geconsulteerd overhet euthanasieverzoek. Een eersteScen-arts (*) oordeelde negatiefomdat hij niet kon controleren of hetverzoek vrijwillig en weloverwogenwas. Een tweede Scen-arts achtteeuthanasie wel mogelijk. Omdat dezaak zo gevoelig lag, hebben uit-eindelijk vijf regionale toetsings-commissies er zich over gebogen.Ze kwamen tot de bevinding dat dehuisarts oordeelkundig had gehandeld.
Verstrekkende gevolgenDe krant voegt nog een commen-
taar toe van de Limburgse huisarts enScen-arts Constance de Vries, die zegtdat de zaak verstrekkende gevolgenkan hebben voor het omgaan meteuthanasie in Nederland. “Dit bete-kent dat pa tiënten die wilsonbe-kwaam worden, onder bepaalde
Het verhaal van een 64-jarige, zwaar demente patiënte die in maart van dit jaar overleed ten gevolge van
euthanasie, haalt de krantenkoppen in Nederland. In de marge van de zaak meldt De Volkskrant dat er vorig
jaar 21 keer euthanasie is toegepast op patiënten in een gevorderd stadium van dementie.
Eerste euthanasie op zwaar demente in Nederland
40/5 mg 28 tabl. € 30,4640/5 mg 98 tabl. € 73,7340/10 mg 28 tabl. € 33,0040/10 mg 98 tabl. € 80,6280/5 mg 28 tabl. € 39,4980/5 mg 98 tabl. € 97,9880/10 mg 28 tabl. € 42,9880/10 mg 98 tabl. € 107,40
Terugbetaald sinds 1 november
80/10 mg 98 tabl. € 107,40
sinds 1 novemberTerugbetaald
80/10 mg 28 tabl. € 42,9880/5 mg 98 tabl. € 97,9880/5 mg 28 tabl. € 39,4940/10 mg 98 tabl. € 80,6240/10 mg 28 tabl. € 33,0040/5 mg 98 tabl. € 73,7340/5 mg 28 tabl. € 30,46
80/10 mg 98 tabl. € 107,40
sinds 1 novemberTerugbetaald
80/10 mg 28 tabl. € 42,9880/5 mg 98 tabl. € 97,9880/5 mg 28 tabl. € 39,4940/10 mg 98 tabl. € 80,6240/10 mg 28 tabl. € 33,0040/5 mg 98 tabl. € 73,7340/5 mg 28 tabl. € 30,46
Samen
voor een krasinds 1 november
u/24achtige sinds 1 november
WY
ax
WYTW
rw
kb
80tvaatbetletabelkemg:5mg/08ATTASNYTWlkeemg:5mg//504ATTASTWYN:NGITELLS
TWYN:DDELIMSGENEEHETANVVANAAM
ndzoffzaafsalngejirkenipiodamlnenartaselmitijkomeB:nenesslwaovjibiensepertyhiëlentesse
leaovett-wiuwlaB.tlebaTTa:MVORCHEIST
egrgenedrownkaendedolovnoddrukloebapijbendiedoegtnedrowneunnknettlebatimxmaDe.gdarepteblaténésiATTASTWYN
slmiteneenipidlom(anentenompocedtmettlebatgm10/mg80ATTASYNWTg.mmg/5
isesontdenopomcefdleezdedinijgerknetalgeeddatrendozgdlaaervdtrowenipidamlo
meiednentiëPat.ngeowerovnedrrdwoiepar
aabikhcbeseitmaronfigineiwisErig.dontien
TW
rw
pidamlos(alenipidamlomg5nenartasimeltmg80nipidamlomg5nenartasimeltmg40tevaatbtlebat0mg/104ATTASTWYN/ttenlebatmg5mg/04ATTASTWYN
TNSWYTrvanaadtslaapnineunnknettlebatlijkerendovjibdrecendigeïsiATTASTWYN:ieparraethndeijkome
duorpeddraveergegniraadtmetlebateseelaagtw
10enipidamlotmedrleeuegownkandeedovolnokddruloebedwienvanentiëtaatnéésiATTASTWYNnvagniresodnevolenbaamuim
edarannginderarvervóónevolenbaadtrwo)nartasiewnavtiëntenaatpijbndiedoegetnedrwoneunnknett5//5mg80ATTANSTWYmg.
hetom.vb,nettevabtlebatesaagdmaalneenééneemfnaafsponserievensertepyhintaehtwacrveelehalgeesbisodneldendahebnedrwoenipidamlomg10tme
n.entiëtapeudorzeeijbikbrugeroveraa
WY
krTW
rv
btlebatelkemg:0mg/108ATTASYNWT).tlaaatsiebenipNWY.TTW)taatailsebenipidamlos(alen
g0
s.esonentdopcomelfdezedetmnjgeriknettletab-ATTAnkaendoedvolnokeddrulobedewinvanessenlwa0(83Amg);0mg/10(42Amg);5mg/0(41Adecotc
TW.neipidlomagm5neealltmedreleugergedenroïngeeïsiATTASWYNTg.darepmg01mg/08nvatleba
lelevagektihcsgeschinilkInie.taatnimbcosisodastevleugergenedrownkaendoeldvonokddrueolbedieëntitaatpjbindiedegoetnedrrdwonekunntteneblatgm5
ethedofmakegnartaselmitiednentiëtaatPie:parraesthgngiinnvareVVe.teem
unnkn,jgerikmeedeoslazoengnirkwejibendkepere
ecialeSp.neredrovebtewourtiepar
rv
WY
TWWY
tmg80tevaatbag
EV
OSDs.sthgngiinnvareVVe.neipidmloatmedreuleegrregenedrwon
CHESAPEURTHEmg).0mg/10(84Amg);5mg/0amlosal
otnedrowneunnknettlebatmgg/10m04ATTASNYWenddeijkomeBg.nelindahebigedurgnlarvoodreeciïndesDo:NGIENIEDOTANVVAJZEIWENNGRIE
niepatheronmonvagnirendarveetecridneenkan,le80ATTANSWYTfomgmg/1040ATTASNYTWtmedreledrwonkaendoedvolnokddruloebedwienvaneënt
nineunnkenijgrkneettlbatertapanineipidamloenegm5/mg40ATTASTWYNpotgezerveonedrowneunn
danvgnissanpaA:enrreudeO:siettilapuoopnpeëntteiiëttiapeciale
TW
TW
rv
e-
.)tilaabesenipidamlos(alenipidlom-NAMESEVEITTAATIANTWWAKENEVE
e idnentiëtapnessolwaVVoie:parraesthn avgnlindeaheB:SEITAATCIINDCHE-UMACERAFFA).tilaaatbesenipidamlo
e diewnvanentiëtaatpijbendidegeog m5mg/40ATTASWYNT:eiieparraethn avngiersdonevolenbaaDe:gniinrrie
comsisodetvasedraane itatristisodeleuividIndg.mmg/5800 4ATTASWYNTtemdrleeguergene
-tt-letab-ATTANSWYTnvaaradtslaapns iosdedroodraaw,sgaadmaalene-ethietaatnib
n eënttipaatereudoijbsigniresoded
n entiëtapijB:
WYTW
rwoeldsoevtemteninadalnkaATTASTWYN
ndmiijb(roovnedleztomkepconysigenstrEsonestaaortdaargeogh.vb(ikelntrverkenli
rtve:smSo:nenginoeandaorone-ngaaroslapeloosheid/angstgevoelens;essie;rredep
<1/1.000);totzelden1/100);<tot
rwaanzijtenizelsaoko,ATTASYNWTjbinzijatmrrmonffoiinenddeleulllvnaA.nstreendemefnaafnvaOnderzoeken:malaise/oedeem-Zelden:vermoeidheid,
oortVVonycturie/Zelden:wegaandoeningen:erytheem,eczeem,pruritus-Zelden:Soms:
2indleveborstkas-Ademhalingsstelsel-,/dierachycaTTa
eactie/ranafylactischeOvergevoeligheid,den:
WYNYTWmolenevonbaadtrwotHe.nomengeninedrrwenedeihveiligDe:nentteiëttiapehcsiistrriiaddieP
vneideighilveDe).nentiëtap1.000edpo1nadrenduutacenenaenalrtfahielbanstihcsaminydHemoe)/
klrtahie,drcadyabr:somS:ngeninoendaartHaigo/duizeligheid-Soms:aak:VVaZenuwstelselaandoeningen:
met(kanbekendniet(<1/10.000),zeldenzeer<1/1.000);
ndoehcsinkliijbnomengedngenirkijweB:nelendddeasttaeblijkerrlenddeofzzoaerovveiettirleveconcentratieverhoogdeSoms:Onderzoeken:ectielereSoms:borstaandoeningen:enoortplantingsstelsel-
bindweefselaandoeningen:enSkeletspierstelsel-huiduitslag/erytheem,
posteddensjtifonzoekerrze
Dyspneu/Soms:mediastinumaandoeningen:enborstkas-Soms:nissen:rstofwisselingsstooenoedings-VVoeactie/
TWNDIA-RNTOC.nemenetnifostoeilvatwtmeATTASN
nadrgenjonerendkiijbATTASWYNTanvdeihkzaamr
bidleedroobejnziATTANSTWYanvidearhabagdrarevcomsiissoddoestteaVVa:NGENRKIJWEBIt.cranffaidracmyouut
tohyp:smSon:geninoendaatvaatedloBn/genioppklesthesie-Zelden:rpahoofdpijn,migraine,slaperigheid,duizeligheid-Soms:
Infectiesbepaald).denrwonietgegevenserbeschikbade
lijkerendzoffzaafednvanééijbdmelegnedrweredreeieurinezuurconcentratieverhoogdeenzymen-Zelden:r
toedieningsplaatsstooenaandoeningenAlgemenedisfunctie/ectiele(krampenspierkrampengewrichtspijn,Soms:bindweefselaandoeningen:
parnesietecInf:narttaaselmiisTTee.doriengpitkeram-post1
Flatulentie-Zelden:Soms:Maagdarmstelselaandoeningen:Dyspneu/diabetespatiënten)/(bijHypoglykemieHyperkaliëmie-Zelden:Soms:
fotsemkzarweedroovdeihgevoeligrOve:STIEAATCInsevgeegneegnijzEr.ldeestgastvteninjizarja18
nadrmeeetmsiestudehcsinkliedroleerntocgejfvijbizijngeinkrwejibendkomeroovstmeeDe:iettianiinbcom
gezinideidhoorie,nsetopyhehcsitaatrthosto,iensetsthesepo-yh,eopathirneuerperifesyncope,esthesie-Zelden:
s/itiystc:ldeneZaandoeningen:erparasitaienInfecties
kunnene)nipidlomafortanaselmit(nentenopcomlijkeedijnzeporequentiegrrefelkeBinnenbloed.hetinurinezuur
meeedoreePerifaak:VVanissen:rtoedieningsplaatsstooextnipijn,pijngrumyalgie-Zelden:benen),in(krampen
ovbednvasietecInf:somS:nenginoendaaeraitisapar
engninendoaalagen-rr-LeveMaagklachten/Flatulentie-Zelden:ooisusstV:ZeldenOogaandoeningen:diabetespatiënten)/
ff
rv
s-
e-
n etaativrenedidirypordyhidroovn,eff:gniinnieddioettonvaijzeWWij.rr.aabikhcseb
r emerenvarwaa,nentiëtap0053.n. eemedoerefirependiheizeligdun
, el-selstsngalihdemA/salhnechtgezi-shtciwnveE/orr/mert,eiusedysg,iesthes: ldeneZ:nissenrstooscheichyPss/
n eingkrijwebelëitentopnseenevekunnene drolgovindelrmveengnirkewjbie, borstedopnijp,asthenie:msoS--eurinen-rr-eNi/n)ijnpebe(itemiterext
-aa-frndeoraaw,negewtuchleenstov
, eirfunctevellermaoAbnlden:eZ:en: denelZen:gninoeandaHart/sinroo
-
2gninoendaraleve
PsychischeHyperglykemie/zelden:Zeernissen:rstoopiipddimloA.nerarveetngenkirewijbezednskabnanvanlleagevestmeeeD:2e.sminahmec
bloedconcentratieverhoogdeSoms:ken:
BRENGEN:HANDELDEINHETVOORNINGlaaspgnienidetonengeninendoaanegeme
iva,taatiolxfesititmader,iaricaurtme,foritlumenzymenrleveconcentratieverhoogdegeelzucht,
mediastinumaandoeningen:enborstkas-
Boehringer:ORDIGEROTEGENWREV(28 tabletten):EU/1/10/648/023mg:mg/1080
tabletten)-TWYNS(98EU/1/10/648/013tabletten):(28BRENGEN:HANDELDEINHETVOORNING
Stemmingsverandering-Zelden:Soms:nissen:rstooPsychischezelden:Zeerlymfestelselaandoeningen:enBloed-:eniinpiipedijtrleveednvagnegelirntie/otcrfunlevemalerobncbloedconcentratieverhoogdeeatinine-Zelden:rc
GmbH-BingernationalrInteIngelheimBoehringerBRENGEN:G:smSo:enzoekrrzendO/nijP:somS:nessinrootsstlaa-rr-Nie/teiitivnsitesotofoom,rndynsohns-JonseveSt
cholestasis)/meteenkomendrove(meestalenzymenMaagdarmstelselaandoeningen:rhinitis/Dyspnoe,Soms:
erantwooVBrussel.16-1200Ingelheim-Arianelaantabletten): EU/1/10/648/024 (30EU/1/10/648/027 (98(28 tabletten):EU/1/10/648/016mg:mg/580ATTAtabletten)-TWYNSEU/1/10/648/002mg:mg/540ATTATWYNSBRENGEN:
Zenuwstelselaandoeningen:dheid/rerwaVVeStemmingsverandering-Zelden:Immuunsysteemaandoeningen:ombocytopenie/rrotLeukocytopenie,zelden:
nedatrrtanaselmittmekibrugengiterkam-postnshemoglobine.concentratieverlaagdeeatinefosfokinase,rre
Rhein-Duitsland. amIngelheim173-D-55216.rStGmbH-BingerAFLEVERINGSWIJZE:e.mahtsafncigewame,noechtstewiG
,sinroostietMics:omSn:geninoendaagweneiurneAlopecia,Soms:onderhuidaandoeningen:enHuid-cholestasis)/
oon-ZeerrontlastingspatdrrderandeVVeSoms:Maagdarmstelselaandoeningen:
16,Arianelaan,yConnollMuitgever:delijkererantwooHERZIENING ANVVATUMAATDtablet). 1xtabletten): EU/1/10/648/024 (30
tabletten):(98EU/1/10/648/020tabletten):(28EU/1/10/648/016tabletten)-TWYNS(98EU/1/10/648/006tabletten):(28EU/1/10/648/002
fk
aagOo/moorsyndExtrapiramidaalzelden:ZeerZenuwstelselaandoeningen:ghlievorgeeOvzelden:ZeerImmuunsysteemaandoeningen:vanentiëtaatP.mstkofanseapJanavnteniëtaatpjbipodreetlaeregfooevaltopnerustebnkatDi:1hemoglobine.
VERGUNDEANVVANUMMERSRhein-Duitsland. voorschrift. medischopGeneesmiddelAFLEVERINGSWIJZE:
oendaarstobneel-selsstgnintlartpooVVo/eisurakilolpreose-Zerhyperhidhuidverkleuring,purpura,Alopecia,
ndalaagen-rr-Levegastritis/eatitis,rPanczelden:oon-Zeer
111/201N37411BIBEBrussel.120016,E ALOKL07/2011. :TTEKSAN DEVVAHERZIENING ATTAtablet)-TWYNS1x(30EU/1/10/648/017
EU/1/10/648/009 mg:mg/1040ATTAtabletten)-TWYNS-
/ nisroosusstiV:msoS:engeninonda-ss-gnisselwiffwostnengs-ideoVVod/eighr emebbenehstkomfaafensapJanva
d nekenbooetnutotneenaanijz-
-VERGUNDEANVVAHOUDERvoorschrift. -lAtia/secomanGy:msoS:ngeninoea emeryth,medeoe-oigAnn:edelz, tisiepatHn:edlezreeZen:gninoend
Dit kan verstrekkende gevolgen kanhebben voor het omgaan met
euthanasie in Nederland.
bel. Verder is er ook een verenigingvan senioren die het recht op eutha-nasie claimen als ze hun leven als‘klaar’ beschouwen zonder dat zeeen ernstige ziekte hebben.
P.B.(*) Scen staat voor ‘Steun en Consultatie bijEuthanasie in Nederland’. Scen-artsen zijnvergelijkbaar met Leif-artsen in Vlaanderen.
©B
elpr
ess
06_07_2198_N_PHIL_06_07_2198_N_PHIL 10/11/11 14:48 Page2
