47094296 Heel Palmer From 1815 Alle Hoofdstukken

5/11/2018 47094296 Heel Palmer From 1815 Alle Hoofdstukken - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/47094296-heel-palmer-from-1815-alle-hoofdstukken 1/218

1

G es ch iede n is v an de m o der ne enh e d e n da a g s e t i j d

P r o f . dr . B . D e W ev er

Samenvatting boek

A History of the Modern World

R.R. Palmer Joel Colton Lloyd Kramer

Backer Overbeek Jochen

Van de Velde Matthias

Verstappen Hanne



2



3

Inhoudsopgave

INHOUDSOPGAVE................................ ................................ ................................ ................................ ........................ 3 HOOFDSTUK 9: DE FRANSE REVOLUTIE ................................ ................................ ................................ ............ 14

41. ACHTERGROND................................ ................................ ................................ ................................ ................................ ...... 15 Het Ancien Régime: drie standen (de clerus, de adel en de derde stand): ................................ ......................... 15 Het agrarische systeem van het Ancien Regime: ................................ ................................ ................................ ...... 15 Politieke cultuur en publieke opinie na 1770: ................................ ................................ ................................ ........... 15

42. DE REVOLUTIE EN DE REORGANISATIE VAN FRANKRIJK ................................ ................................ ................................ .... 16 De financiële crisis ................................ ................................ ................................ ................................ ............................. 16 Van Staten-Generaal naar Nationale vergadering ................................ ................................ ................................ .. 16 De lagere klassen in actie ................................ ................................ ................................ ................................ ................ 16 De eerste hervormingen van de Nationale Vergadering ................................ ................................ ........................ 17 Constitutionele veranderingen ................................ ................................ ................................ ................................ ....... 17 Economische en culturele beleid................................ ................................ ................................ ................................ .... 17 Het conflict met de Kerk ................................ ................................ ................................ ................................ ................... 18

43. DE REVOLUTIE EN EUROPA: DE OORLOG EN DE TWEEDE REVOLUTIE, 1792 ................................ ................................ . 19 De internationale impact van de revolutie ................................ ................................ ................................ ................. 19 De komst van de oorlog, april 1792 ................................ ................................ ................................ .............................. 19 De tweede revolutie, 10 augustus 1792 ................................ ................................ ................................ ..................... 19

44. DE NOODREPUBLIEK, 1792 1795: DE TERREUR................................ ................................ ................................ ............ 20 De Nationale Conventie ................................ ................................ ................................ ................................ .................... 20 Achtergrond van de terreur ................................ ................................ ................................ ................................ ............ 20 Het programma van de Conventie, 1793 1794: de terreur ................................ ................................ ................. 21 De Thermidorische reactie ................................ ................................ ................................ ................................ .............. 22

45. DE CONSTITUTIONELE REPUBLIEK: HET DIRECTORAAT ................................ ................................ ................................ .... 22 De zwakten van het Directoraat ................................ ................................ ................................ ................................ .... 22 De politieke crisis van 1797 ................................ ................................ ................................ ................................ ............ 22 De staatsgreep van 1799: Napoleon Bonaparte

46. DE AUTORITAIRE REPUBLIEK: HET CONSULAAT, 1799 1804................................ ................................ ....................... 23 De regeling met de Kerk; Andere hervormingen ................................ ................................ ................................ ....... 24

HOOFDSTUK 10: HET NAPOLEONTISCHE EUROPA................................ ................................ ......................... 25 47. DE VORMING VAN HETFRANSE IMPERIUM EN DE COALITIES TEGEN NAPOLEON(1797 1807) ................................ 25 De ontbinding van de Eerste en Tweede Coalitie, 1792-1802:................................ ................................ .............. 25 Tijdelijke vrede, 1802-1803................................ .................. .............. .... ............................ ................................ ............. 25 Vorming van de Derde Coalitie, 1805: ................................ ................................ ................................ ......................... 26 De Derde Coalitie, 1805-1807: de Vrede van Tilsit:................................ ................................ ................................ .. 26 Het Continentale Systeem en de oorlog in Spanje: ................................ ................................ ................................ ... 26



4

De Oostenrijkse Napoleon op zijn hoogtepunt, 1809-1811: ................................ ................................ ................................ ................. 27

48. NAPOLEON OP ZIJN HOOGTEPUNT TIJDENS DE CONTINENTALE BLOKKADE(1808 1811) ................................ ......... 27 De organisatie van het Napoleontische Rijk: ................................ ................................ ................................ ............. 27 Napoleon en de verspreiding van de revolutie: ................................ ................................ ................................ ......... 28

49. DE VERSPREIDING VAN DE PRINCIPES VAN DE FRANSE REVOLUTIE EN DE GROEIENDE TEGENSTAND (HET

CONTINENTALE SYSTEEM: GROOT-BRITTANNIË EN EUROPA) ................................ ................................ ................................ . 29 De Britse Het falen van het Continentale Systeem: ................................ ................................ ................................ ..................... 30

50. DE RUSSISCHE CAMPAGNE EN HET EINDE VAN NAPOLEON(1810 1813) ................................ ................................ .. 30 De weerstand tegen Napoleon: Nationalisme ................................ ................................ ................................ ........... 30 De beweging van het denken in Napoleontisch Duitsland: ................................ ................................ ................ 31 Hervormingen in Pruisen:................................ ................................ ................................ ................................ ................ 31

51. HET CONGRES VAN WENEN (1814 1815) ................................ ................................ ................................ .................... 32 De situatie aan het einde van 1811: ................................ ................................ ................................ ............................. 32 De Russische Campagne en de vrijheidsoorlog:................................ ................................ ................................ ......... 32 De restauratie van de Bourbons De schikking voor het Congres van Wenen:................................ ................................ ................................ ................ 33 Het Congres van Wenen, 1814 - 1815 ................................ ................................ ................................ .......................... 33 De Pools-Saksische kwestie: ................................ ................................ ................................ ................................ ............ 34 De Honderd Dagen en hun nasleep ................................ ................................ ................................ ............................... 35

HOOFDSTUK 11: INDUSTRIEËN, IDEEËN EN HET GEVECHT TEGEN DE HERVORMINGEN, 1815 1848................................ ................................ ................................ ................................ ................................ ....................... 36

52. DE INDUSTRIËLE REVOLUTIE IN GROOT-BRITTANNIË ................................ ................................ ................................ ....... 36 53. DE OPKOMST VAN NIEUWE IDEOLOGIEËN ................................ ................................ ................................ ........................... 37

Romantiek (vooral in de literatuur en andere kunstvormen): ................................ ................................ ............. 37 Liberalisme (belangrijkste exponent: Adam Smith): ................................ ................................ ............................... 38 Radicalisme, republicanisme en socialisme (als tegenhanger van het liberalisme): ................................ ..... 38 Nationalisme: ................................ ................................ ................................ ................................ ................................ ...... 38

54. DE ONTWIKKELING VAN ENKELE GROTE STATEN OP BINNENLANDS GEBIED (1815 - 1830) ................................ ....... 39 55. DE INTERNATIONALE ONTWIKKELINGEN ................................ ................................ ................................ ............................ 39 56. DE REVOLUTIEGOLF VAN1830-1832 ................................ ................................ ................................ ............................... 40 57. HERVORMINGEN IN GROOT-BRITTANNIË NA 1830 ................................ ................................ ................................ ..........41

Besluit ................................ .......... ...................... ....... ......................... ... ............................. ................. ............... ............. ....... 42 HOOFDSTUK 12: REVOLUTIE EN HET HERSTEL VAN DE RUST, 1848 1870 ................................ .......... 43

58. PARIJS: HET SPOOK VAN DE SOCIALE REVOLUTIE IN HET WESTEN ................................ ................................ ................... 43 De Februari revolutie in Frankrijk ................................ ................................ ................................ .............................. 43 De Juni Dagen van 1848 ................................ ................................ ................................ ................................ ................. 43



5

De komst van Louis Napoleon Bonaparte 59. WENEN: DE NATIONALISTISCHE REVOLUTIE IN CENTRAAL-EUROPA EN ITALIË ................................ ............................. 44

Het Habsburgse Rijk in 1848 ................................ ................................ ................................ ................................ .......... 44 De Maart Dagen ................................ ................................ ................................ . ............................... ................................ . 45 Het tij keert na juni ................................ ................................ ................................ ................................ ............................ 45 De Overwinningen van de Contrarevolutie, juni december, 1848 ................................ ................................ .... 45 De finale uitbarsting en repressie, 1849 ................................ ................................ ................................ ...................... 46

60. FRANKFURT ENBERLIJN: DE VRAAG NAAR EEN LIBERAAL DUITSLAND................................ ................................ ............46 Berlijn: het falen van de revolutie in Pruisen ................................ ................................ ................................ ............. 46 De Vergadering van Frankfurt ................................ ................................ ................................ ................................ ....... 46 Het falen van de Vergadering van Frankfurt ................................ ................................ ................................ ............. 47

61. DE NIEUWE EUROPESE -ISMS: REALISME, POSITIVISME, MARXISME ................................ ................................ ............... 47 Materialisme, realisme en positivisme ................................ ................................ ................................ ......................... 47 Het vroege Marxisme ................................ ................................ ................................ ................................ ........................ 48 De bronnen en inhoud van het Marxisme ................................ ................................ ................................ ................... 48 De aantrekkingskracht van het Marxisme: de kracht en zwakheden ervan ................................ ..................... 49

62. BONAPARTISME: HET TWEEDE FRANSE KEIZERRIJK, 1852 1870 ................................ ................................ ................ 49 De politieke instellingen van het tweede keizerrijk ................................ ................................ ................................ . 49 De economische ontwikkelingen tijdens het keizerrijk ................................ ................................ ........................... 50 Interne moeilijkheden en oorlog................................ ................................ ................................ ................................ .... 50

HOOFDSTUK 13: DE CONSOLIDATIE VAN DE GROTE NATIESTATEN ................................ ......................... 51 63. ACHTERGROND: HET IDEE VAN DE NATIESTAAT................................ ................................ ................................ ................. 51 D

e Krimoorlog, 1854 - 1856 ................................ ................................ ................................ ................................ ............ 51

64. CAVOUR EN DEITALIAANSE OORLOG VAN1859: DE EENMAKING VANITALIË ................................ ................................ 52 Het Italiaanse nationalisme: het programma van Cavour ................................ ................................ .................... 52 De vervollediging van de Italiaanse unie ................................ ................................ ................................ .................... 52 Blijvende problemen na de eenmaking ................................ ................................ ................................ ........................ 53

65. DE STICHTING VAN EENDUITS RIJK EN DE DUBBELMONARCHIE OOSTENRIJK De Duitse staten na 1848 ................................ ................................ ................................ ................................ ................. 53 Pruisen in de jaren 1860: Bismarck De oorlogen van Bismarck De Frans Pruisische oorlog ................................ ................................ ................................ ................................ .......... 54 Het Duitse Keizerrijk, 1871 ................................ ................................ ................................ ................................ ............. 55 Het Habsburgse Rijk na 1848 ................................ ................................ ................................ ................................ ......... 55 Het compromis van 1867 ................................ ................................ ................................ ................................ ................. 55

66. LIBERALISATIE IN HET TSARISTISCHE RUSLAND: ALEXANDERII................................ ................................ ...................... 55 De Emancipatie Act van 1861 en andere hervormingen ................................ ................................ ........................ 56 Revolutionisme in Rusland ................................ ................................ ................................ ................................ .............. 56



6

67. DE VERENIGDE STATEN: DE AMERIKAANSE De Groei van de Verenigde Staten ................................ ................................ ................................ ................................ . 57 De vervreemding van Noord en Zuid ................................ ................................ ................................ ............................ 57 Na de burgeroorlog: reconstructie en industriële groei ................................ ................................ ......................... 58

68. DE CANADESE DOMINION, 1867 ................................ ................................ ................................ ................................ ........ 58 Het rapport van Lord Durham ................................ ................................ ................................ ................................ ....... 58 De stichting van het Dominion Canada

69. JAPAN EN HET WESTEN ................................ ................................ ................................ ................................ ........................ 59 Achtergrond: twee eeuwen van isolaties, 1640 1854 ................................ ................................ ........................... 59 De opening van Japan ................................ ................................ ................................ ................................ ....................... 60 Het Meiji tijdperk (1868 1912): de modernisering van Japan ................................ ................................ ........... 60

HOOFDSTUK 14: DE EUROPESE BESCHAVING, 1871 1914: ECONOMIE EN POLITIEK........................ 61 70. DE MODERNE GECIVILISEERDE WERELD ................................ ................................ ................................ ........................... 61

Materialistische en non-materialistische idealen ................................ ................................ ................................ ..... 61 De zones van de beschaving ................................ ................................ ................................ ................................ .......... 61

71. BASISDEMOGRAFIE: HET TOENEMEN VAN DEEUROPEANEN................................ ................................ ............................. 61 De groei van de Europese en wereldbevolking sinds 1650 ................................ ................................ .................... 61 De stabilisatie van de Europese bevolking ................................ ................................ ................................ .................. 62 Groei van de steden en het stedelijke leven: ................................ ................................ ................................ ............... 62 Migratie uit Europa, 1850-1940: ................................ ................................ ................................ ................................ ... 62

72. DE WERELDECONOMIE IN DE 19E EEUW ................................ ................................ ................................ ............................. 63 De Nieuwe Industriële Revolutie ................................ ................................ ................................ ................................ 63 Vrije handel en de Europese betalingsbalans ................................ ................................ ................................ ......... 63

De export van Europees kapitaal: ................................ ................................ ................................ ................................ . 63 Een internationaal geldsysteem: de goudstandaar d: ................................ ................................ .............................. 64 Een wereldmarkt: eenheid, concurrentie en onzekerheid: ................................ ................................ ................. 64 Veranderingen in de organisatie: big business: ................................ ................................ ................................ ........ 64

73. DE VOORUITGANG VAN DE DEMOCRATIE: DE DERDE FRANSE REPUBLIEK, GROOT-BRITTANNIË EN HET DUITSE

KEIZERRIJK................................ ................................ ................................ ................................ ................................ .................... 65 Frankrijk: de oprichting van de Derde Republiek................................ ................................ ................................ ..... 65 Frankrijk: de problemen van de derde Franse Republiek: ................................ ................................ ..................... 65 Frankrijk: de kracht en de zwakheden van de Republiek: ................................ ................................ ..................... 66 Groot-Brittannië: de Constutionele Monarchie: ................................ ................................ ................................ ........ 66 Groot-Brittannië: politieke veranderingen na 1900: ................................ ................................ ............................... 66 de Ierse Kwestie: ................................ ................................ ................................ ................................ ................................ . 66 Het Duitse keizerrijk: Bismarck het Duitse Keizerrijk na 1890: Wilhelm II: ................................ ................................ ................................ ................. 67 Italië en Oostenrijk



7

HOOFDSTUK 15: EUROPESE BESCHAVING 1871-1914: MAATSCHAPPIJ EN CULTUUR. ....................... 69 Chronologie van belangrijke gebeurtenissen, 1859-1920 ................................ ................................ ...................... 69

74. DE VOORUITGANG VAN DE DEMOCRATIE: SOCIALISME, VAKBONDEN ENFEMINISME ................................ .................... 69 De Vakbondbeweging en de groei van British Labor Europees Socialisme na 1850 ................................ ................................ ................................ ................................ ......... 71 Revisionistisch en revolutionair socialisme, 1880-1914 ................................ ................................ ......................... 72 Feminisme, 1880-1914 ................................ ................................ ................................ ................................ ..................... 73

75. WETENSCHAP, FILOSOFIE, KUNST EN RELIGIE ................................ ................................ ................................ .................... 73 De impact van de evolutie................................ ................................ ................................ ................................ ................ 74 Genetica, antropologie en psychologie ................................ ................................ ................................ ........................ 75 De nieuwe Fysica ................................ ................................ ................................ ................................ ................................ 75 Trends in filosofie en kunst ................................ ................................ ................................ ................................ .............. 76 De kerk

76. HET VERVAL VAN KLASSIEK LIBERALISME ................................ ................................ ................................ .......................... 78 Het verval van 19de eeuws liberalisme: economische trends ................................ ................................ ................. 79 Intellectuele en andere stromingen ................................ ................................ ................................ .............................. 80

HOOFDSTUK 16: EUROPA'S WERELDSUPERIORITEIT, 1871-1914 ................................ ............................ 81 Chronologie van belangrijke gebeurtenissen, 1850-1906 ................................ ................................ ...................... 81

77. IMPERIALISME: AARD EN OORZAKEN ................................ ................................ ................................ ................................ .. 82 Het nieuwe Imperialisme ................................ ................................ ................................ ................................ ................. 82 Aansporing en Motieven ................................ ................................ ................................ ................................ .................. 83 Imperialisme als kruistocht ................................ ................................ ................................ ................................ ............ 85

78. D

EA

MERIKA De VS en Mexico ................................ ................................ ................................ ................................ ................................ .. 86 Imperialisme van de VS in de jaren 1890 ................................ ................................ ................................ .................... 87

79. DE DISSOLUTIE VAN HET OTTOMAANSE RIJK................................ ................................ ................................ ...................... 88 Het Ottomaanse rijk in de jaren 1850 ................................ ................................ ................................ .......................... 88 Pogingen tot hervorming en herleving, 1856-1876 ................................ ................................ ................................ . 89 Repressie na 1876 ................................ ................................ ................................ ................................ .............................. 89 De Russisch-Turkse Oorlog van 1877-1878: Het Congress van Berlijn ................................ .............................. 89 Egypte en Noord-Afrika

80. DE VERDELING VANAFRIKA De openstelling van Afrika Wrijving en rivaliteit tussen de machten ................................ ................................ ................................ .................... 92

81. IMPERIALISME IN AZIË De Nederlandse Oost Indiës en Brits India ................................ ................................ ................................ .................. 94 Conflict van de Russische en Britse

82. IMPERIALISME IN AZIË



8

China De Opening van China Annexaties en Concessies ................................ ................................ ................................ ................................ ................. 96

83. DE RUSSISCH-JAPANSE OORLOG EN ZIJN GEVOLGEN. ................................ ................................ ................................ ......... 97 HOOFDSTUK 17: DE EERSTE WERELDOORLOG ................................ ................................ ............................... 99

Chronologie van belangrijke gebeurtenissen, 1879-1920 ................................ ................................ ...................... 99 84. DE INTERNATIONALE ANARCHIE................................ ................................ ................................ ................................ .......... 99

Rivaliserende Allianties: de Triple alliantie en de Triple Entente ................................ ................................ ..... 100 De crises in Marokko en de Balkan De Sarajevo crisis en de uitbarsting van oorlog................................ ................................ ................................ ..... 101

85. DE GEWAPENDE IMPASSE ................................ ................................ ................................ ................................ .................. 103 De Oorlog te land, 1914-1916 ................................ ................................ ................................ ................................ ..... 103 De Zeeoorlog ................................ ................................ ................................ ................................ ................................ ..... 103 Diplomatie & geheime akkoorden ................................ ................................ ................................ .............................. 104

86. DE VAL VAN RUSLAND EN DE INTERVENTIE VAN DE VS ................................ ................................ ................................ . 105 Het terugtrekken van Rusland: Revolutie en het verdrag van Brest-Litovsk ................................ ................ 105 De Verenigde Staten & De Oorlog. ................................ ................................ ..... ........................... . ............................. 106 De Finale fase ................................ ................................ ................................ ................................ ................................ ... 106

87. DE VAL VAN HET OOSTENRIJKSE 88. DE ECONOMISCHE, SOCIALE EN CULTURELE IMPACT VAN DE OORLOG. ................................ ................................ .......... 107

Effecten op Kapitalisme: Regering gereguleerde Economieën ................................ ................................ .......... 107 Inflatie, Industriële veranderingen en Controle van Ideeën ................................ ................................ ............... 108 Cultureel Pessimisme ................................ ...... .......................... ............... ................. .................. .............. ..................... 109

89. DE VREDE VAN PARIJS, 1919 ................................ ................................ ................................ ................................ ........... 109

Het 14-puntenplan van Wilson en het Verdrag van Versailles. ................................ ................................ ......... 110 Het Belang van de vrede van Parijs. ................................ ................................ ................................ .......................... 111

HOOFDSTUK 18: DE RUSSISCHE REVOLUTIE EN DE SOVJET UNIE ................................ ........................... 113 Chronologie van belangrijke gebeurtenissen, 1894-1937 ................................ ................................ ................... 114

90. ACHTERGRONDEN................................ ................................ ................................ ................................ .............................. 115 Rusland na 1881: Reactie en Vooruitgang ................................ ................................ ................................ .............. 115 Het tevoorschijn komen van revolutionaire partijen................................. ................................ ........................... 116 De splitsing van de Sociaal-democraten: Bolsjewieken

91. DE REVOLUTIE VAN 1905 ................................ ................................ ................................ ................................ ................ 118 Achtergrond en revolutionaire gebeurtenissen ................................ ................................ ................................ ..... 118 De Resultaten van 1905: de Doema ................................ .............. .................. ........................... ..... ........................... 119 De Stolypin-Hervormingen ................................ ................................ ................................ ................................ ........... 119

92. DE REVOLUTIE VAN 1917 ................................ ................................ ................................ ................................ ................ 119



9

De Revolutie van maart 1917: Het einde van het Tsaardom.............................. .. ................................ .............. 119 November 1917: De Bolsjewiekenrevolutie ................................ ................................ ................................ ............. 120 De burgeroorlog: 1918-1922 ................................ ................................ ................................ ................................ ....... 121

93. DE UNIE DER SOCIALISTISCHE SOVJETREPUBLIEKEN. ................................ ................................ ................................ ..... 122 Regering: nationaliteiten en federalisme ................................ ................................ ................................ ................. 122 Regering: staat en partij ................................ ................................ ................................ ................................ ............... 122 Het nieuwe economische beleid, 1921-1927 ................................ ................................ ................................ ........... 123 Sociale en culturele veranderingen na de revolutie ................................ ................................ .............................. 124 Stalin en Trotsky ................................ ............... ................. .................... ............ ........................... ..... ............................. 124

94. STALIN: DE VIJFJARENPLANNEN EN DE ZUIVERINGEN ................................ ................................ ................................ .... 124 De Planeconomie ................................ .............. .................. ....................... ......... .......................... ...... ............................. 124 De Collectivisering van de landbouw De industriële groei ................................ ................................ ....... ......................... ................................ ........................ 125 Sociale kosten en effecten van de N.E.P.s................................ ................................ ................................ ................. 125 De Zuiveringsprocessen van de jaren 30 ................................ ................................ ................................ ................. 126

95. DE INTERNATIONALE IMPACT VAN HET COMMUNISME, 1919-1939................................ ................................ ........... 126 Achtergrond: socialisme en WOI ................................ ................................ ................................ ................................ 126 De stichting van de Derde Internationale. ................................ ................................ ................................ ............... 127

HOOFDSTUK 19: DEMOCRATIE, ANTI-IMPERIALISME EN DE ECONOMISCHE CRISIS NA WOI .......... 128 Chronologie van belangrijke gebeurtenissen, 1911-1935 ................................ ................................ ................... 128

96. DE VOORUITGANG VAN DE DEMOCRATIE NA 1919 ................................ ................................ ................................ ........ 128 Aanwinsten van de democratie en de sociale democratie................................ ................................ ................... 129 D

e nieuwe staten van Centraal en Oost Europa ................................ ................................ ................................ ..... 129

Economische problemen van Oost Europa, Land hervormingen ................................ ................................ ...... 130 97. DE DUITSE REPUBLIEK EN DE GEEST VAN LOCARNO................................ ................................ ................................ ....... 130 De Duitse democratie en Versailles ................................ ................................ ................................ ............................ 131 Reparaties, de Duitse Inflatie van 1923 en herstel ................................ ................................ ................................ 132 De Geest van Locarno................................ ..... ........................... ....... ......................... .. .............................. ........... .......... 132

98. ANTI-IMPERIALISTISCHE BEWEGINGEN IN AZIË Verontwaardiging in Azië WOI en de Russische Revolutie ................................ ................................ ................................ ................................ .... 133 De Turkse en Perzische revoluties ................................ ................................ ................................ .............................. 134 De Nationale Beweging in India: Ghandi en Nehru ................................ ................................ .............................. 134 De Chinese China Japan: Militarisme en Agressie ................................ ................................ ................................ ................................ .... 136

99. DE GROTE DEPRESSIE: DE VAL VAN DE WERELDECONOMIE ................................ ................................ ............................ 136 De voorspoed van de jaren 20 en haar zwakheden ................................ ................................ .............................. 137



10

De crash van 1929 en de Economische crisis ................................ ................................ ................................ .......... 137 De politieke en economische reacties op de Crisis ................................ ................................ ................................ . 137 Culturele reactie op de crisis ................................ ................................ ................................ ................................ ........ 138

HOOFDSTUK 20: DEMOCRATIE EN DICTATUUR ................................ ................................ ............................ 139 Chronologie van belangrijke gebeurtenissen, 1922-1938 ................................ ................................ ................... 139

100. DE VERENIGDE STATEN: DEPRESSIE EN NEW DEAL ................................ ................................ ................................ .... 139 101. TRIALS AND ADJUSTMENTS OF DEMOCRATIE: ENGELAND EN FRANKRIJK ................................ ................................ .. 141

Groot-Brittannië en de Britse Frankrijk: de jaren 1920 en de komst van de Depressie ................................ ................................ ...................... 142 De onrust van de depressie en het Populaire Front................................. ...... .......................... .............................. 142 Het Populaire Front en verder ................................ ................................ ................................ ................................ .... 143 West Europa en de Depressie ................................ ................................ ................................ ................................ ...... 143

102. HET ITALIAANSE FASCISME ................................ ................................ ................................ ................................ ............ 143 De fascistische staat ................................ ................................ ................................ ................................ ..... .................. 144

103 TOTALITARISME: HET DERDE RIJK ................................ ................................ ................................ ............................... 145 De Nazistaat ................................ ................................ ................................ ................................ ................................ ..... 146 Totalitarisme: Oorsprong en gevolgen ................................ ................................ ................................ ..................... 147 De verspreiding van dictatuur................................. ................................ ................................ ................................ .... 148

HOOFDSTUK 21: DE TWEEDE WERELDOORLOG ................................ ................................ ........................... 150 Chronologie van belangrijke gebeurtenissen, 1935-1945 ................................ ................................ ................... 150

104. DE ZWAKTE VAN DE DEMOCRATIEËN: OPNIEUW TEN OORLOG ................................ ................................ .................... 150 Het pacifisme en de onenigheid van het westen. ................................ ................................ ................................ .... 150 D

e Spaanse burgeroorlog, 1936-1939 ................................ ................................ ................................ ...................... 151

De Munichcrisis: verzoeningsclimax ................................ ................................ ................................ .......................... 152 Einde van de verzoening ................................ ................................ ................................ ................................ ............... 153

105. DE TRIOMJAREN VAN DE ASMOGENDHEDEN ................................ ................................ ................................ .................. 153 Nazi Europa, 1939-1940: Polen en de val van Frankrijk ................................ ................................ ..................... 153 De slag om Engeland en Amerikaanse De nazi invasie van Rusland: het Russische front, 1941-1942 ................................ ................................ ........... 154 1942, het jaar van de verenigde wanhoop: Rusland, Noord Afrika

106. DE OVERWINNING VAN HET WESTEN EN DE SOVJET UNIE ................................ ................................ .......................... 156 Plannen en voorbereidingen, 1942-1943 ................................ ................................ ................................ ................. 156 Het tij keert, 1942-1943, Stalingrad, Noord Afrika Het geallieerde offensief in Europa, 1944-1945 ................................ ................................ ................................ ..... 157 De Holocaust................................ ................................ ................................ ................................ ................................ ..... 158 De laatste fase van oorlog in de Pacific: 1944-1945 ................................ ................................ ............................. 158

107. DE FUNDERINGEN VAN DE VREDE ................................ ................................ ................................ ................................ .. 158



11

HOOFDSTUK 22: DE KOUDE OORLOG EN WEDEROPBOUW NA WO II ................................ ..................... 161 Chronologie van belangrijke gebeurtenissen, 1945-1967 ................................ ................................ ................... 161

108. DE KOUDE OORLOG, HET EERSTE DECENNIUM1945-1955 ................................ ................................ ....................... 161 Oorsprong en aard van de Koude Oorlog ................................ ................................ ................................ ................. 162 Duitsland: de Berlijnse blokkade en de luchtbrug van1948-1949 ................................ ................................ .... 163 De Atlantische alliantie ................................ ................................ ................................ ................................ ................. 164 De revival van Japan ................................ ................................ ...... .......................... ................................ ...................... 165 Insluiting/expansiebeperking in Azië Na de Koreaanse Oorlog ................................ ................................ ................................ ................................ ............... 166

109 WEST-EUROPA: ECONOMISCHE WEDEROPBOUW ................................ ................................ ................................ .......... 167 Marshall plan en Europees herstel ................................ ................................ ................................ ............................. 167 Economische groei in west Europa ................................ ................................ ................................ ............................ 168

110. WEST-EUROPA: POLITIEKE WEDEROPBOUW ................................ ................................ ................................ ................ 169 Groot-Brittannië ................................ ................ ................ ................................ .......................... ...... .............................. 169 De Franse republiek: Vierde en Vijfde ................................ ................................ ................................ ....................... 169 De Federale republiek van Duitsland ................................ ........................ ........ ................................ ...... .................. 170 De Italiaanse republiek ................................ ................................ ................................ ................................ ................. 171

111. HERVORMING VAN DE GLOBALE ECONOMIE ................................ ................................ ................................ .................. 171 Muntstabiliteit: naar de gouddollar standaard ................................ ................................ ................................ .. 172 Europese integratie: van Common Market to the European Community ................................ ...................... 173 Einde van de Goud-Dollar Standaard, 1971 ................................ ................................ ................................ ............ 173

112 DE COMMUNISTISCHE WERELD: DE U.S.S.R. EN OOST-EUROPA ................................ ................................ .................. 174 Stalinisme in de naoorlogse jaren ................................ ................................ ................................ .............................. 174

Chroetsjov: de abortieve inspanning voor hervorming................................ ................................ ........................ 174 Oost-Europa: de decennia van dictatuur ................................ ................................ ................................ ................. 175 Consolidatie van communistische controle ................................ ................................ ................................ ............. 175 Oost - Duitsland, Polen en Hongarije

113. DE COMMUNISTISCHE WERELD: MAO ZEDONG EN DE VOLKSREPUBLIEK CHINA De burgeroorlog ................................ ........ ........................ ....................... ......... ................................ .............. ................ 176 Mao: het nieuwe regime ................................ ................................ ................................ ................................ ................ 176 Buitenlandse zaken ................................ ................................ ................... ............. ......................... ....... ........................ 178

HOOFDSTUK 23: POSTKOLONIALE NATIES IN AZIË 114. DE OPKOMST VAN ONAFHANKELIJKE NATIES IN ZUID- AZIË

Het einde van de Britse Nehrus opvolgers................................ ....................... ......... ................................ ................................ ............................ 180 vijftig jaren van onafhankelijkheid ................................ ................................ ................................ ............................ 180 De islamitische republiek Pakistan ................................ ................................ ................................ ............................ 181

115. HET VERSCHIJNEN VAN ONAFHANKELIJKE NATIES IN ZUID-OOST-AZIË



12

De unie van Birma Maleisië ................................ ... ............................. .................... ............ ....................... ......... .......................... ...... .............. 182 Indonesië................................ ............................ .... ................................ ................................ ................................ ............ 182 De onafhankelijkheidsbeweging in Indochina ................................ ................................ ................................ ........ 183 De Amerikanen en de Filippijnen................................ ................................ ................................ ................................ 183

116. VERANDEREND LATIJNS-AMERIKA De koloniale ervaring en de onafhankelijkheidsoorlogen:................................ ... ............................. .................. 184 De Kolos in het Noorden ................................ ................................ ................................ ................................ ................ 184 Economische groei en problemen................................ ............................. ... ......................... ....... .......................... ..... 185 Einde van het Yankee Imperialisme?................................ ................................ ................................ ......................... 185 De politieke systemen en conflicten in Latijns Amerikaanse Mexico en Brazilië De vooruitgang van de Latijns Amerikaanse

HOOFDSTUK 24: VAN WERELDRIJKEN NAAR NATIES: AFRIKA 117. DE AFRIKAANSE

Frans Noord Afrika Einde van de Britse Nigeria................................ ................................ ................................ ............................... . ................................ ................ 190 Einde van de Britse Zuid Afrika De Unie van Zuid Afrika Het Franse Sub- Sahara Rijk ................................ ................................ ................................ ................................ ........ 193 Belgisch

Burundi Einde van het Portugese koloniale rijk ................................ ................................ ................................ ..................... 194 Ethiopië, Eritrea, Somalië en Soedan ................................ ................................ ................................ ........................ 194 De Afrikaanse

118. HET MIDDEN OOSTEN ................................ ................................ ................................ ................................ .................... 195 De islamitische en Arabische De totstandkoming van Israel ................................ ................................ ................................ ................................ ..... 196 De nieuwe staat Israel ................................ ................................ ................................ ................................ ................... 196 De Arabisch- Israëlische oorlog na de onafhankelijkheid ................................ ................................ ................... 196 Israel, de bezette gebieden en vredesonderhandelingen ................................ ................................ ..................... 198 Libië en Syrië ................................ ................................ ................................ ................................ ................................ .... 199

119. REVOLUTIE EN OORLOG IN DE PERZISCHE GOLF................................ ................................ ................................ ........... 199 De revolutie in Iran ................................ ................................ ................................ ................................ ......................... 199 De oorlog tussen Iran en Irak ................................ ................................ ................................ ................................ ...... 199



13

Irak en de Perzische Golfoorlog van 1990-1991 ................................ ................................ ................................ .... 200 Veranderingen in het Midden Oosten ................................ ................................ ................................ ........................ 201

120. DE ONTWIKKELINGSWERELD ................................ ................................ ................................ ................................ ......... 201 De ontwikkelingservaring ................................ .......... ...................... ............ .................... ....... ......................... ............ 201 Veranderende wereld en hardnekkige problemen ................................ ................................ ................................ 202 De geherwaardeerde ontwikkeling................................ ...................... .......... ................................ ................. ........... 202

HOOFDSTUK 25: CO-EXISTENTIE, CONFRONTATIE EN DE NIEUWE GLOBALE ECONOMIE ................ 204 Chronologie van belangrijke gebeurtenissen, 1957-1995 ................................ ................................ ................... 204

121. CONFRONTATIE EN DÉTENTE, 1955-1975 ................................ ................................ ................................ ................. 204 De Kennedy jaren, 1961-1963 ................................ ................................ ................................ ................................ ..... 205 De Cuba raketcrisis van 1962 ................................ ................................ ................................ ................................ ...... 206 De VS en de Vietnam oorlog ................................ ................................ ................................ ................................ ......... 206 Brezhnev: de Praagse Lente ................................ ................................ ................................ ................................ ..... 207 Brezhnev en Nixon ................................ ................................ ................................ ................................ .......................... 207

122. INEENSTORTING EN HERSTEL VAN DE WERELDE CONOMIE: DE JAREN70 EN 80 ................................ ...................... 208 De recessie: stagnering en inflatie ................................ ................................ ................................ ............................. 209 Economische en politieke veranderingen in West-Europa ................................ ................................ ................. 209

123. DE HERNIEUWING VAN DEKOUDE OORLOG ................................ ................................ ................................ .................. 212 De Reagan Jaren: van heropleving Koude Oorlog tot nieuwe Détente ................................ ............................ 212 Controle op nucleaire wapens ................................ ................................ ................................ ................................ ..... 213

124. CHINA Hervormingen onder Deng Xiaoping ................................ ................................ ................................ ......................... 213 D

e D

emocratie Beweging ................................ ................................ ................................ ................................ ..... ..... 214

Bevolkingsgroei in China



14

Hoofdstuk 9: De Franse Revolutie

De Franse revolutie betekende de overgang van het Ancien Régime naar de modernemaatschappij en kende een grote invloed op de hele wereld. (Enkele jaren eerder werd in deAmerikaanse

23 revolutie om dezelfde principes gevochten.) De Franse revolutie kende een groot symbolisch belang, o.w.v.:

y Frankrijk is de eerste wereldmacht waar het Ancien Régime aan zijn einde komt; y de omwenteling in Frankrijk verliep op een revoltische manier die met veel geweld

gepaard ging, ook deden zich veel gebeurtenissen op een korte tijd voor; y de Franse revolutie produceert een aantal teksten (m.b.t. mens en politiek) die

grondleggend en ook buiten Frankrijk belangrijk zijn.

De Franse revolutie is een gebeurtenis die ver voorbij de Franse grenzen impact had, maar die terelativeren valt.

Het gaat hier om een breed maatschappelijk veranderingsproces dat start aan het begin van de18e eeuw en in Europa doorwerkt tot aan het begin van WO I.

Drie ijkpunten in het politieke veranderingsproces:

y vervanging van de standenmaatschappij door een samenleving van theoretisch gelijkeburgers;

y vervanging van de dynastieke naties door soevereine naties; y vervanging van een politiek systeem, gebaseerd op van oudsher gegroeide particuliere

vrijheden en gebruiken door geünificeerde nationale staatsbureaucratiën.

gaan gepaard met een vervanging van de economie: industrie en handel maken opgang (m.a.w.de landbouwmaatschappij wordt een moderne maatschappij die de motor achter de

veranderingen gaat vormen).

(Marx was de eerste die dit verband zag: een politieke bovenbouw in constante wisselwerkingmet een sociaal-economische onderbouw marxisme.)

Concrete gevolgen van de Franse revolutie hebben de hele wereld verandert omdat Frankrijk,samen met Groot-Brittannië, de belangrijkste mondiale grootmacht vormt. (Hierom is de Franse,en niet de Amerikaanse

vrijheidsoorlog, 1809: 27, revolutie een belangrijke cesuur in de moderne geschiedenis.) Deprincipes van deze revoltie (vrijheid, gelijkheid, broederlijkheid) werden via kolonisatie(onderwijs,) over de wereld verspreid. Directe gevolgen: Franse revolutie Napoleonistischeregime, welke een breed omvormingsproces kende dat in schokgolven verliep.

invloed op de geschiedenis: verschillende revolutiegolven volgden, sommige waren succesvol(Frankrijk, België

Blokkade en Napoleons Continentale Systeem: 29, Nederland, Scandinavische landen,Groot-Brittannië,), soms mislukte de revolutie (meeste Midden- en Oost-Europese landen).:InDuitsland en in Rusland houdt et totalitaire regime voet aan de grond.

ontstaan van natiestaten en nationalisme (ook in het Duitse rijk), maar tegelijk ook desintegratievan het Habsburgse en het Ottomaanse rijk.



15

Hiermee in verband staat het toegenomen imperialisme dat zal zorgen voor de interne rivaliteit tussen rivaliserende mogelijkheden, met als gevolg o.a. de Frans-Duitse oorlog in 1870.

41. Achtergrond

Het Ancien Régime: drie standen (de clerus, de adel en de derde stand):

y rechten, eigendom en aanzien zijn klassegebonden; y raken aan het einde van het Ancien Régime op politiek en sociaal vlak in onbruik; y de bourgoisie als toplaag binnen de 3e stand zeer invloedrijk.

De revolutie begint met een conflict tussen de politieke en sociale belangen van de opkomendearistocratie en de opkomende bourgoisie, omdat het systeem zowel op politiek als opeconomisch vlak niet meer is aangepast aan het standensysteem.

De clerus, de adel en de derde stand:

y de clerus is de kleinste groep en bezit zeer veel land (= macht), maar deze macht ligt geconcentreerd bij een elite;

y de adel, stand met alle mogelijke posities binnen de adelijke en de elite van de clerus. Zijbetalen geen belasingen, genieten feodale privileges en ontvangen o.a. de rente van deleenman van de heerlijkheid);

y de derde stand is de grootste en een heel gevarieerde stand:

toplaag = bourgoisie; kleine boeren 33; armen en bezitlozen.

Het agrarische systeem van het Ancien Regime:

In Frankrijk kende men geen lijfeigenschap zoals in Oost-Europeaan, wel had de

grootgrondbezitter bepaalde rechten (en belastingen) ten opzichte van de pachters. Dezewerden na de revolutie afgeschaft.

Land was immers de belangrijkste vorm van bezit, waardoor grootgrondbezitters naar eenhogere levensstandaard streefden. Om deze te ondersteunen werd er een hogere taks geïnd diede boeren

44 onder druk zette en ontevredenheid uitlokte.-De bourgoisie (= de bovenste laag van de derdestand) heeft in 1789 een gelijkaardig bezit als de aristocraten.

Politieke cultuur en publieke opinie na 1770:

Door de politieke eenheid in Frankrijk ontstond er een sterke vorm van nationalisme. Deze

zorgde er onder meer voor dat de publieke opinie (en dus ook de algemene ontevredenheid)snel en sterk verspreid raakten.

y De Verlichting creëerde een sfeer waarin iedereen nu zijn eigen ontevredenheden konbeschrijven: politieke en sociale kritiek werden aangemoedigd. Hierdoor werd deVerlichting als oorzaak van de revolutie aangegeven, hoewel hun werk vooral door deadel gelezen werd. Zelden werden de politieke rechten van de lagere klassen gepromoot.

y De laatste 2 decennia van het Ancien Régime: politieke controverse, omdat o.a.:



16

de koning (onsuccesvol) probeerde om het traditionele Franse parlement teonderdrukken.

Franse kranten over de nieuwe AmerikaanseHongarije. 53 grondwet schrijven.

M.a.w. er werden vele manieren gebruikt om te proberen de publieke opinie te beïnvloeden(propaganda, pamfletten, krantenartikels,). Uiteindelijk komt het toch tot een revolutie.

42. De revolutie en de reorganisatie van Frankrijk

De financiële crisis

De revolutie werd ingezet door een financiële instorting van de overheid. Er waren namelijkteveel oorlogskosten. Bovendien werden de belastingen ongelijk verdeeld over de Fransebevolking (de clerus en de adel moest geen belastingen betalen) en velen belastingen kwamennooit in de Franse schatkist terecht.

In 1787 wordt de Staten Generaal samengeroepen om het probleem aangaande de belastingen teherzien, omdat het parlement andere hervormingen weigert.

Van Staten-Generaal naar Nationale vergadering

Het doel van de adel was om de meeste politieke macht in handen te krijgen en om zo eenrevolutie te initiëren. Omdat de derde stand steeds ondervertegenwoordigd was in de Kamer,werd gevraagd om de Staten-Generaal te laten samenkomen volgens het oude systeem, waarinelke stand vertegenwoordigd werd in een aparte kamer.

Maar de derde stand wilde dit vermijden en riep de Nationale Vergadering uit op 17 juni 1789.

Op 20 juni 1789 werd de Eed van de Tennisbaan uitgeroepen, waarin wordt bevestigd dat deNationale Vergadering niet ontbonden zou worden vooraleer men tot een grondwet gekomenwas.

Maar Lodewijk XVI kiest de kant van de adel en wil de Staten-Generaal laten ontbinden (zelfsmet militaire kracht), waardoor de derde stand zich tegen hem keert omdat zij een terugkeernaar de absolute monarchie vrezen.

De lagere klassen in actie

Onder het volk heerste er ondertussen grote onrust. In de grote steden vonden er kleineincidenten plaats, terwijl in de rurale gebieden er chaos was. De inwoners van Parijs vreesdentevens de bewapening van de troepen in Versailles.

Ook het gewone volk begint zich te bewapenen. Op 14 juli vond de bestorming van de Bastilleplaats. De gouverneur werd vermoord, en enkele soldaten ondergingen hetzelfde lot.

Het gewone leger reageerde niet.

Hoewel dit niet de oorspronkelijke bedoeling was, werd met de bestorming van de Bastille deNationale Vergadering gered: de koning aanvaardt de nieuwe situatie en stuurt de opgeroepentroepen weg.

Ondertussen werd in de landbouwgebieden de situatie alleen maar erger. Met de Grote angst van 1789 draaide de bestaande onzekerheid uit in paniek omdat er geen duidelijke informatievoor handen was over wat er allemaal gebeurde in Parijs. De boeren



17

53 bewapenden zich en keerden zich tegen de grootgrondbezitters.:De eerstehervormingen van de Nationale Vergadering

De Nationale vergadering kon alleen de orde herstellen door op de eisen van de boeren

de oprichting van de Noord-Duitse Confederatie, 1867 53 in te gaan. Elke belasting(betaling) aan de grootgrondbezitters werd hierop afgeschaft. Hieruit volgde de Nacht van 4

augustus. Enkele liberale edelen gaven hun rechten en privileges als grootgrondbezitter op,inclusief alle persoonlijke taksrechten. In een decreet dat de beslissingen van 4 augustussamenvat, verklaart de Nationale Vergadering dat het feodale leenstelsel afgeschaft wordt. ( wettelijke gelijkheid)

De verklaring van de rechten van de mens en de burger (16/08/1789). Hierin werden deprincipes van de nieuwe staat bevestigd.

In september 1789 begint de Nationale Vergadering met het plannen van de regering. Er hersteonenigheid over welk (veto-)recht de koning verdiende te krijgen en welk kamerstelsel menmoest hanteren. Op 4 oktober wordt de discussie onderbroken door een nieuwe opstand. Doorher kasteel van Lodewijk XVI binnen te vallen, werd hij verplicht om zijn residentie in Parijs opte nemen, waar hij in het oog kon worden gehouden.

Uiteindelijk zal worden beslist tot een één-kamerstelsel en een uitstellend vetorecht voor dekoning. De meer conservatieve revolutionairen begonnen zich uit de Nationale Vergaderingterug te trekken en de contrarevolutionairen worden sterker.

Constitutionele veranderingen

Vanaf oktober 1789 tot september 1891 blijft de Nationale Vergadering (= ConstituerendeVergadering) het land leiden, werken aan een geschreven grondwet en de principes van het Ancien Regime teniet doen, onder andere een centrale administratie werd ingevoerd (wat nadelig bleek te zijn in oorlogstijden).

Met de grondwet van 1791 werd de Wetgevende (Legislatieve) Vergadering verkozen.

In juni 1791 vlucht Lodewijk XVI naar het buitenland, maar hij wordt tegengehouden en terugnaar Parijs gebracht, zo wordt het moeilijk om een sterke uitvoerende macht op te bouwen. Nade vlucht van de koning is de maatschappij gedesoriënteerd en vol chaos en discussie.

Bovendien verschilt de praktijk heel erg van hoe alles in de grondwet beschreven staat: erworden veel uitzonderingen gemaakt en aanpassingen gedaan.

Economische en culturele beleid

Het economische beleid trok de middenklassen voor op de lagere klassen.

Om de overheidsschulden te kunnen afbetalen werden kerkelijke

burgeroorlog 57 gronden en bezittingen in beslag genomen, bovendien werden assignats (=papieren geld) ingevoerd. Deze geconfisqueerde gronden werden verkocht om de staatskas tespijzen. Gemeenschappelijke dorpsgronden werden opgedeeld, omdat het vrijeeconomische individualisme werd aangemoedigd: men moest zelf de lonen en de prijzen vangoederen regelen.

De gilden werden afgeschaft, als reactie hierop werden compagnonnages opgericht. De nieuwesituatie zorgde alleen maar voor meer chaos en deze compagagnonnages werden in de wet LeChapelier ook verboden.



18

Op cultureel vlak werd het ontstaan van de nieuwe hervormde staat gevierd door middel vanonder andere een nieuwe vlag, straatfeesten, monumenten en rituelen die uiteindelijk tot eennationale feestdag op 14 juni zouden leiden.

Ideologische en politieke symbolen en ideeën scheppen een identiteit in het dagelijkse leven vande Franse burger.

Het conflict met de Kerk

De confiscatie van de kerkelijke

59 eigendommen kwam als een schok voor de clerus. Het verlies zorgde voor een ondermijningvan het kerkelijke gezag en deed het onderwijs, dat voor de revolutie gratis was, geen goed.Frankrijk was nog ver weg van een scheiding van Kerk en staat aangezien de Kerk gezien werdals een vorm van publieke autoriteit.

De clerus tekende in 1790 een nieuw programma uit: de Burgerlijke Grondwet van de Clerus.Dit document leidde tot het opzetten van een Franse nationale Kerk waarin

y bisschoppen en priesters verkozen werden door een electoraat dat samengesteld werd

op basis van burgerschap en bepaalde kwalificaties; y de grenzen van de bestaande bisdommen hertekend werden; y de clerus uitbetaald werd door de staat; y religieuze geloften verboden werden; y alle kloosters gesloten werden.

De staat hoopte te rekenen op de steun van het Vaticaan, maar de Paus veroordeelde de helerevolutie en al wat er bij kwam kijken.

De Constituerende Vergadering eiste hierop dat de clerus trouw zweerde aan de grondwet, maarde helft onder hen weigerde.

Dit zorgde voor een ontstaan van twee Kerken in Frankrijk: de officiële, gefinancierd door deoverheid, en een clandestiene, gesponsord door vrijwillige donaties uit het buitenland.

De constitutionele Kerk zat nu tussen twee vuren: de revolutionairen en het Vaticaan. Romeverklaarde de constitutionele Kerk te beschouwen dissidenten (schismatics).

Trouwe katholieken

en het Duitse Keizerrijk, 1871-1980: 67 (zowel aristocraten, de werkende klasse als de boeren Hongarije: Ontwikkelingen elders, algemene waarnemingen: 67) waren doorgaansaanhangers van de clandestiene beweging. Zelfs koning Lodewijk XVI koos voor deze Kerk,waardoor hij de revolutionairen een nieuwe reden gaf om hem te wantrouwen. De BurgerlijkeGrondwet van de Clerus wordt ook wel de grootste tactische blunder van de revolutie genoemd.

Bij de afkondiging van de grondwet in september 1791 werd de Constitutionele Vergaderingontbonden en wordt de Wetgevende Vergadering opgericht. Deze wordt tien maanden later (in

augustus 1792) reeds ontbonden na een volksopstand.



19

43. De revolutie en Europa: de oorlog en de tweede revolutie,1792

De internationale impact van de revolutie

De Europese overheden stonden onder aanzienlijke druk. Over het hele continent doken er pro-Fransen en pro-revolutionaire groepen op die de doctrines van de Franse en Amerikaanse

y (Britse arbeiders) 70 revolutie uitdroegen. Deze namen stilaan de vorm aan van eenuniversele filosofie die de rechten van de mens verkondigde, tijd, plaats, ras of natiebuiten beschouwing gelaten. Polen: diegene die het land trachten te hervormen grepennaar het Franse voorbeeld;

y Hongarije y en de Moderne tijd 77: de grootgrondbezitters betrokken de Franse principes in hun

reactie tegen Joseph II;¶Groot-Brittannië: de parlementarissen geloofden dat de Fransenhun voorbeeld volgden;

België

s 86: na de eerste revolte tegen de Oostenrijkse 90 keizer, brak er een tweede opstand uit,

geïnspireerd door de Franse revolutie en gericht tegen geprivilegieerde principes. Toch wonnenook de contrarevolutionairen aan macht in Europa:y Zweden: de koning stelde voor een monarchistische kruistocht te leiden; y Rusland: censureerde de Franse Verlichtingsideeen; y vanuit het Franse hof emigreerden aristocraten naar heel Europa om een heilige oorlog

tegen de revolutie te prediken.

De komst van de oorlog, april 1792

De nieuwe Franse regering was een storende factor omdat het openlijk ontevredenheid overheel Europa aanmoedigde. Bovendien was Lodewijk XVI, na zijn mislukte vlucht naar het buitenland in juni 1791, een gevangene in zijn eigen land.

Augustus, 1791: Verklaring van Pillnitz, waarin onderdruk van de Franse aristocratischeemigranten werd besloten dat de Habsburgse keizer Leopold II militaire stappen zouondernemen om de orde in Frankrijk te herstellen, als hij bijgestaan zou worden door alleandere machten.

Hij legde deze verklaring vooral af om de Franse emigranten tevreden te stellen en was ervanovertuigd dat hij nooit de steun van alle andere machten zou krijgen.

Onder impuls hiervan raakten de revolutionairen in Frankrijk in paniek. De Verklaring vanPillnitz zorgde ervoor dat er woede ten opzichte van alle gekroonde Europese hoofden ontstond.

De Girondijnen werden de partij van de internationale revolutie, zij beweerden dat de revolutiepas veilig gesteld kan worden als ze de wereld rond gegaan is.

Ondertussen sterft in het Habsburgse rijk keizer Leopold II, en wordt hij opgevolgd door FransII. Op 20 april 1792 verklaart Frankrijk de oorlog aan de koning van Hongarije

91 en Bohemen. De tweede revolutie, 10 augustus 1792

De oorlog zorgde ervoor dat de onrust en ontevredenheid bij de niet-bezittende klassen alleenmeer groeide. Ze waren bang dat de aristocratische emigranten en het Ancien régime zoudenterugkeren.

Bovendien verliep de oorlog niet zoals Frankrijk het eerst gehoopt zou hebben. Oostenrijk



20

91 genoot de steun van Pruisen en in de zomer van 1792 stonden de twee grootmachten op het punt Frankrijk binnen te vallen, waar de massa in opstand komt en zich tegen de koningkeert.:Op 10 augustus 1792 is de tweede revolutie een feit. De werkende klasse wordengesteund door een deel van het leger. Er wordt een commune opgezet in Parijs.

44

. De noodrepubliek, 1792 1795: de terreur

De Nationale Conventie

De Nationale Conventie kwam samen op 20 september 1792 en zou voor drie jaar zetelen. Het riep onmiddellijk het eerste jaar van de Franse republiek uit.

Hierna gaat het beter met Frankrijk in de oorlog: Pruisen stopte haar opmars naar Parijs enFrankrijk wist o.a. de Oostenrijkse

De Nederlanders, de Britten en de Russen 94Nederlanden (België belangen 95), Savoyeen Mainz opnieuw te bezetten.:Groot-Brittannië en de Nederlanden maakten zich hierop klaarom verzet te bieden: ze onderhandelden met Pruisen en Oostenrijk

China en het Westen 95. In februari 1793 verklaarde Frankrijk de oorlog aan Groot-Brittanniëen de Nederlanden.

Ondertussen kwamen in Oost-Europa Rusland en Pruisen tot een akkoord over Polen (januari1793), wat leidde tot rivaliteit met Oostenrijk

voor de Westerse Penetratie 95. Dit kwam alleen Frankrijk maar ten goede: de Nederlanden enGroot-Brittannië beschikten niet over een landmacht die sterk genoeg was, en een coalitie met Pruisen en Oostenrijk

voor het Westen 96 kwam er niet omwille van Polen. De leiders in de Nationale Conventiewaren allemaal Jacobijnen, maar ook zij raakten al snel in onverdeeldheid. Er verschijnt naast de Jacobijnen en Girondijnen een nieuwe fractie: de Montagnards. (Zij werden zo genoemdomdat ze in de Vergadering het liefste de hoogste zitjes innamen. Ze vertegenwoordigden de

Parijzenaars en hadden de meeste van hun macht te danken aan de radicale en populaireelementen uit die stad.)

De volkse revolutionairen, buiten de Nationale Conventie, noemden zichzelf sans-culottes. Zijijverden voor gelijkheid, een berechting vanLodewijk XVI en wilden niet langer dat er nogbuitenlandse mogendheden Frankrijk binnenvielen.

In december 1792 komt het proces van Lodewijk XVI er dan toch: hij wordt schuldig bevondenaan verraad en naar de guillotine verwezen.

Achtergrond van de terreur

In april 1793 dreigen de Oostenrijkse

101 legers (eerste coalitie wordt gevormd) opnieuw Frankrijk binnen te vallen, bovendienstijgen de prijzen en is er minder voedsel. Wat algemene rusteloosheid veroorzaakt. In mei 1793worden onder druk van de Sans-Cullottes de Girondijnen gearresteerd en uit de NationaleConventie gezet. Deze Sans-Cullottes (= de berg) had nu de macht over de Nationale Conventie,maar genoot maar weinig aanzien.

In werkelijkheid lag alle macht bij de Jacobijn Robbespiere.



21

Het programma van de Conventie, 1793 1794: de terreur

Het programma van de Conventie, dat door Robbespiere mee vorm gegeven werd, hield in omanarchie, burgerlijke onrust en de opmars van de contrarevolutionairen te onderdrukken en deoorlog te winnen door een grootse nationale mobilisatie van mensen en middelen.

Het Comité van Openbare Veiligheid werd opgericht, dat elke maand opnieuw werd verkozen

(Robbespiere was een zeer invloedrijk lid). Samen met de Nationale Conventie zette het eenschrikbewind uit.

Bovendien werd er nog een Comité van Generale Veiligheid opgericht als een politieke politieom de revolutionaire republiek tegen zijn interne vijanden te beschermen.

Iedereen die de republiek (en de revolutie) in de weg stond werd opgepakt en vaak ook naar deguillotine verwezen.

De intentie was dat een democratische republiek, gebaseerd op de Rechten van de Mens, deterreur zou opvolgen eens de oorlog over was, maar ondertussen was het bewind onmenselijk.

De Bulletin des Loix werd tot stand gebracht, zodat iedereen wist wat de wet inhield en deze ookzou naleven. Bovendien werd de administratie gecentraliseerd.

De meeste vooraanstaande Franse wetenschappers werkten voor of werden beschermd door deoverheid (en werkten aan nieuwe wapentechnologieën).

De economie stabiliseerde en het geloof in een vrije markteconomie groeide.

In juni 1793 bracht het Comité een republikeinse grondwet voort, die overgenomen werd doorde Conventie. Toch werd de nieuwe grondwet opgeschort tot na de oorlog.

Ondertussen hield het Comité zich bezig met sociale voorzieningen en maatregelen om het publieke leven te verbeteren.

Tegelijkertijd werd in de Franse kolonies de slavernij afgeschaft.

Na het hoogtepunt van de revolutie in 1793 1794 had het Comité van Openbare Veiligheidgeen geduld met het illegale revolutionaire geweld en het stelde een eigen democratischeprogramma op.

In de herfst van 1793 werden de ultrarevolutionairen (zo werden ze door Robbespieregenoemd) gearresteerd.

Geloofd werd dat alle religie van een contrarevolutionaire aard was, vandaar dat er eendechristianiseringsbeweging werd ingezet, het Comité tolereerde wel vreedzame katholieken

en het Duitse rijk 106. In juni 1794 introduceerde Robbespiere de cultus van het SupremeBeing, een deistische natuurreligie.

In de lente van 1794 Frankrijk beschikte over een leger van 800 000 soldaten, het grootste dat Europa tot dan toe al gezien had, dat er in juni 1794 in slaagt de Slag bij Fleurus, in België

& Mensjewieken 117, te winnen. Ook de Nederlanden worden binnen gevallen en zesmaanden later wordt daar de Batavische republiek opgericht. De tegenstand komt deze keer uit Oost-Europeaan waar Russische en Pruisische troepen de poging tot revolutie in Polenonderdrukt hadden. Het militaire succes zorgde ervoor dat de Franse bevolking het dictatoriale gezag en economische restricties niet langer accepteerde: Robbespiere eindigde aande guillotine.



22

De Thermidorische reactie

De val van Robbespiere zorgde voor een overweldigende reactie:

y de terreur verzwakte; y de Nationale Conventie reduceerde de macht van het Comité van Openbare Veiligheid; y prijscontroles en andere maatregelen werden afgeschaft (met als resultaat:

prijsstijgingen).

De slechte omstandigheden leidde tot opstanden, met als hoogtepunt de opstand van Prairial inmei 1795, die door de Conventie onderdrukt werd. Ondertussen groeide de invloed van deBourgoisie.

De leden van de Nationale Conventie waren vastbesloten nog een poging tot een grondwettelijkeregering te ondernemen: de democratische grondwet van 1793 werd aan de kant geschoven envervangen door de grondwet van het jaar III (einde 1795).

45. De constitutionele republiek: het Directoraat

De zwakten van het Directoraat

Het Directoraat of de eerst hervormde Franse republiek duurde 4 jaar. Haar zwakte was dat ze steunde op een zeer smalle sociale onderbouw.

De nieuwe grondwet gold ook in België

125. Het hield onder meer stemrecht in voor alle volwassen mannen die de electors verkozen.Dit waren meestal mannen uit de hogere middenklasse en hadden de taak alle belangrijkeambtenaren en de leden van de nationale Legislatieve Vergadering aan te stellen. Deze laatstebestond uit twee kamers (de raad van vijfhonderd en de raad van ouderen) die deuitvoerende macht kozen: het Directoraat, dat bestond uit 5 directeurs.

Het regime had tegenstanders aan zowel de rechter- (de royalisten) als de linkerzijde(groeperingen die de meer democratische gang van zaken verkozen).

De politieke crisis van 1797

In maart 1797 werden de eerste echte vrije verkiezingen in Frankrijk onder republikeins bewindgehouden. De meest succesvolle kandidaten kwamen vooral uit het kamp van de constitutionelemonarchisten, maar ook de royalisten kenden een vage vooruitgang, wat niet naar de zin wasvan Napoleon Bonaparte

133. Napoleon Bonaparte

133 werd geboren in 1769 op Corsica, hij was een militair die in het Frankrijk van het AncienRégime nooit een hoge positie in het leger kon verwerven. Toen het Directoraat oorspronkelijk

van plan was Milaan terug te geven aan het Habsburgse Rijk in ruil voor Habsburgse erkenningvan de Franse verovering op België

Revolutie 135, had Napoleon erop aangedrongen de Franse positie in zowel Italië als Belgiëongewijzigd te laten. Hiervoor had hij echter meer expansionistische republikeinen in deregering nodig, maar werd hij verstoord door de royalistische overwinningen in 1797. :Het Habsburge Rijk wilde na een nederlaag wel onderhandelen met Napoleon, net zoals Groot-



23

Brittannië overigens. In de zomer van 1797 zagen de vooruitzichten van vrede er goed uit, maarer waren voorwaarden.

Op 4 september 1797 vond de Staatsgreep van Fructidor plaats: het Directoraat vroeg om demilitaire bijstand van Napoleon. Het waren de oude republikeinen uit de nationale Conventie diede macht gegrepen hadden om de revolutie te verdedigen.

Dit resulteerde in het Verdrag van Campo Formia met het Habsburgse Rijk 17 oktober 1797 waarin Napoleons ideeën in geïncorporeerd werden. Hierin werden de Franse annexatie vanBelgië

Nationalisten en Communisten 135 en de Cisalpijnse republiek aanvaard. In navolginghiervan verspreidden zich in de hierop volgende maanden een revolutionair republicanisme inItalië, wat ervoor zorgde dat er in Noord-Italië verschillende kleine republieken ontstonden.

De staatsgreep van 1799: Napoleon Bonaparte

Commonwealth: imperialistische relaties. 141 Na de staatsgreep van Fructidor werd het ideevan een republiek als een vrije of grondwettelijke regering opgegeven. Het Directoraat bleek niet meer dan een ineffectieve dictatuur te zijn dat er niet in slaagde financiële stabiliteit te

instaleren.Napoleon liet de situatie rijpen:

Hij werd opdracht gegeven om Groot-Brittannië binnen te vallen, hij opteerde voor eenonrechtstreekse aanslag en viel Egypte binnen.

Een jaar en half na het Verdrag van Campo Formio vormen het Habsburgse Rijk, Rusland enGroot-Brittannië een alliantie, gekend onder de Tweede Coalitie.

Napoleon leidt een nederlaag in Egypte in de Slag bij de Nijl in 1798 en een jaar later stort inItalië de Cisalpijnse republiek in (onder Russische druk).

Napoleon verlaat zijn leger in Egypte en trekt naar Parijs, waar het Directoraat op zoek was naareen generaal: hun oog viel op Napoleon. Op 9 november 1799 leidde dit tot de Staatsgreep van

Brumaire, waarna het Consulaat als staatsvorm werd uitgeroepen. Napoleon werd eersteConsul.

46. De autoritaire republiek: het Con sulaat, 1799 1804

Onder het Consulaat kwam Frankrijk in een vorm van Verlicht despotisme terecht. Hij bedacht een geschreven grondwet en onderworp dat aan het referendum. De overgrote meerderheidstemde voor.

De nieuwe grondwet liet geloven dat het parlement effectieve macht had, wat niet het geval was.Hoewel de burgers vooral edelen verkozen, hadden deze geen eigen macht.

Deze nieuwe staatsvorm bestond uit een Wetgevend Orgaan en een Tribunaal, zonder regerendemacht. Er was ook een Conservatieve Senaat en een Raad van Staate (afgekeken uit het AncienRégime). Hoewel er verschillende regeerorganen opgericht werden, was het toch de EersteConsul die alle macht had en alle beslissingen nam.

Napoleon beloofde vrede, en slaagde hier ook in. Rusland trok zich in 1799 terug uit de oorlogmet Frankrijk. In Italië versloeg hij opnieuw de Habsburgse troepen in de slag bij Marengo (juni1800).



24

De Habsburgers ondertekenden in februari 1801 het Verdrag van Lunéville dat het Verdrag vanCampo Formio alleen maar bevestigde. In maart 1802 werd er eveneens vrede gesloten met Groot-Brittannië.

Ook binnen Frankrijk zorgde Napoleon voor orde, deels door een geheime politieke politie, maarvooral door een krachtige en gecentraliseerde administratieve machine; met Talleyrand alsminister van buitenlandse zaken. Ordeverstoorders werden ruwweg neergeslagen.

De regeling met de Kerk; Andere hervormingen

Napoleon zag religie als een gemak: hij was een vrijdenker en paste zich aan aan zijn omgeving.

Napoleon: Vijftig geëmigreerde bisschoppen, betaald door Groot-Brittannië, leiden vandaag deFranse clerus. Hun invloed moet vernietig worden. Hiervoor hebben we het aanzien van de Pausnodig. Waarop hij in 1801 een concordaat met de Paus ondertekende. Voor de Paus betekendedit dat hij weer controle kreeg over de Franse geestelijken, maar hij moest wel de nieuwe Franserepubliek erkennen. In Frankrijk waren publieke tekenen van religie (zoals processies) opnieuwtoegestaan. Bovendien werd door simpelweg een overeenkomst met het Vaticaan te tekenen derevolutie ontwapend.

Nu orde en vrede zich in zijn land gevestigd had, kon het Consulaat zich opnieuw concentrerenop wetten en administratie. Men trachtte het beste uit de revolutie en het Ancien Régime tecombineren.

men werd beoordeeld op basis van zijn capaciteiten (personen van lagere afkomst profiteerdenhier ook van);

de middelbare en hogere scholen werden gereorganiseerd.

Ondertussen werd ook het Franse intellectuele leven strikt gereguleerd en gecensureerd.Creatief en kritisch intellectueel debat werd dus onmogelijk.

Er werden geen belastingsprivileges meer verstrekt, ongeacht afkomst of status. Hoewel dezeregels als in 1789 ingevoerd werden, waren ze pas echt 10 jaar later gangbaar.

In navolging van een omzichtiger beleid inzake de Franse schatkist, werd ook een instelling uit het Ancien Régime opnieuw in het leven geroepen: de Bank

hulp 154 van Frankrijk. Napoleon had vertrouwen in de wet. Vijf verschillende wetboekenverschenen (de Code Civil, wetboeken van burgerlijke, strafrechterlijke enhandelsprocedures,). De wetboeken zorgden voor en wettelijke en juridische uniformiteit inFrankrijk.

Na het Consulaat was de revolutie over. In 1802 leefde Frankrijk in vrede met de Paus, Groot-Brittannië en alle continentale machten. In 1804 werd de republiek dan ook het keizerrijk enNapoleon kroonde zichzelf tot keizer.



25

Hoofdstuk 10: Het Napoleontische Europa

Na de eerste Franse republiek kroont Napoleon Bonaparte

y en de Pacific 155 zichzelf tot Napoleon I. Hij is dan zowel keizer van Frankrijk, koningvan Italië als beschermheer van de Rijnbond. ( vormt een politieke eenheid op het Europese continent) De Franse overheersing (gebaseerd op militair succes)vertegenwoordigde meer dan alleen gedwongen onderwerping: innovaties uit het revolutionaire Frankrijk vonden hun weg naar het buitenland door administratievedecreten die meestal goed werden aanvaard.

y Europa werd getransformeerd ofwel door samenwerking met Napoleon, ofwel doorweerstand (o.a. opkomend nationalisme).

Tussen 1792 en 1814 wereldoorlog, die bestond uit vele korte oorlogen (tussen Frankrijk,Engeland, Oostenrijk

en Sicilië 156, Rusland en Pruisen) die elkaar in sneltempo opvolgden met impact verbuiten Europa (o.a. in Latijns-Amerika: de Koreaanse Oorlog165). ,Doordat elke Europesegrootmacht even imperialistisch ingesteld was als Napoleon, werd de situatie er alleen maaringewikkelder op.

47. De vorming van het Franse imperium en de coalities tegenNapoleon (1797 1807)

De ontbinding van de Eerste en Tweede Coalitie, 1792-1802:

De Eerste Coalitie (opgericht in 1791):

y werd gesloten tussen Pruisen, Engeland, het Habsburgse Rijk, de Nederlanden, Spanje,Portugal, Napels-Sicilië, Piëmont-Sardinië en enkele kleinere staten;

y tegen Frankrijk; y heeft als voornaamste verwezenlijking de verdeling en ontbinding van Polen; y werd in 1795 verbroken:

y Engeland trok zich terug; y Pruisen en Spanje sloten vrede met Frankrijk; y Oostenrijk

1953-1956 176 tekende in 1797 het verdrag van Campo Formio. . De Tweede Coalitie(opgericht in 1799):

y een bondgenootschap tussen Engeland, het Habsburgse Rijk en Rusland; y wordt verbroken door Rusland die zijn troepen terughaalde nadat het zijn ambities in

het Middellandse Zeegebied geblokkeerd zag door Engeland. Het Habsburgse Rijkondertekent in 1801 de vrede van Lunéville, Engeland sluit in 1802 de vrede van Amiens.

Tijdelijke vrede, 1802-1803

Napoleon gebruikte deze vrede om:

y een leger naar Haïti te zenden om na de opstand onder leiding van Toussaint LOuverture de orde te herstellen, hoewel het uiteindelijke doel was om het Franseoverzeese koloniale rijk opnieuw leven in te blazen;

y de Cisalpijnse republiek te reorganiseren: het werd een Italiaanse republiek waarvan hijzelf president werd;



26

y de Helvetische republiek te reorganiseren: Napoleon werd bemiddelaar van de Zwitserseconfederatie;

y Shame of the princes Duitse prinsen vleien Napoleon en zoeken zijn gunst om eengroter grondgebied toegewezen te krijgen dan de anderen. Dit betekende het einde vanhet Heilig Roomse Rijk ten voordele van Pruisen, Bayern, Württemberg en Baden.

Vorming van de Derde Coalitie, 1805:

1803 Opnieuw oorlog tussen Engeland en Frankrijk. Napoleon geeft zijn droom een

Amerikaans Rijk onder Frans bewind te verwezenlijken: hij verkoopt Louisiana aan de

Verenigde Staten.

1804 Napoleon kroont zichzelf tot keizer van Frankrijk.

1805 Het Habsburgse Rijk vormt een alliantie met Engeland. De coalitie is compleet wanneer

ook Rusland (onder leiding van tsaar Alexander I) toetreedt nadat de soevereiniteit van

Baden geschonden werd door Napoleon.

De Derde Coalitie, 1805-1807: de Vrede van Tilsit:

Sinds 1803 was Napoleon bezig voorbereidingen te treffen om Engeland binnen te vallen.

Engeland was voorbereid, hun verdediging bestond zowel uit Habsburgs-Russische troepen als

de eigen vloot.

y Napoleon zendt een leger dat de Habsburgse troepen in Ulm (Bayern) omsingelt en zichzonder weerstand overgeeft (augustus 1805).

y Bij de slag om Trafalgar haalt de Engelse vloot het van de Frans-Spaanse ( deoverheersing van de Engelse vloot wordt hierdoor voor de volgende eeuw verzekerd).

y Napoleon trok verder oostwaarts: hij zegeviert in the great victory of Austerlitz over de

Russische en Habsburgse leger. De Russen trekken zich terug tot in Polen, Habsburg sluit vrede en verliest Venetië aan het koninkrijk Italië in het verdrag van Pressburg.

y Napoleon richt de Rijnbond op, waarvan hij zelf beschermer wordt. y Pruisen, dat geen lid was van de Derde Coalitie, trok alleen ten oorlog tegen Frankrijk

nadat Napoleons bedoeling met de Duitse staten duidelijk werd. Frankrijk won in deslagen bij Jena en Auerstädt (oktober 1806).

y In 1807 wordt het Russische leger verslagen in de slag bij Eylau, toch wil tsaar AlexanderI nog niet naar Rusland terugkeren. Hij besluit te onderhandelen met Napoleon, wat het einde van de Derde Coalitie betekent.

y Napoleon en Alexander I ontmoetten elkaar op een vlot op de Niemen rivier, hungesprek resulteert in juli 1807 in het verdrag van Tilsit. Hierin sluit Frankrijk eenalliantie met Rusland, die zich voornamelijk tegen Engeland richt.

Het Continentale Systeem en de oorlog in Spanje:

Napoleon begon een economische oorlogvoering tegen Engeland. Hij gebruikte zijn politiekemacht om in alle havens op het Europese continent Engelse import te blokkeren. Wat uiteindelijk leidde tot het Decreet van Berlijn in 1806, waarin hij de import van Engelsegoederen verbood in de delen van Europa die met hem verbonden waren Continentale

Systeem.



27

y In 1807 verklaarden zowel Rusland als Pruisen in het Verdrag van Tilsit geen Engelseimport toe te laten. Uiteindelijk zullen ze zelfs beiden de oorlog aan Engeland verklaren.

y Ook Habsburg verklaart de oorlog aan Engeland. y Denemarken stapt mee in het Continentale Systeem nadat de Deense vloot overwonnen

wordt door Engeland. y Portugal weigert samenwerking en wordt binnengevallen door Napoleon.

Alleen de Spaanse havens staan nu nog niet onder Frans bevel. Hij krijgt zowel de Spaansekoning Karel IV (Bourbon

176) als zijn zoon Ferdinand zover dat ze afstand doen van hun troon. Napoleon maakt in 1808

zijn broer koning van Spanje. In Spanje breekt een guerrillastrijd uit, waarna Engeland een kleinetroepenmacht stuurt om de Spaanse guerrillastrijders te steunen. Dit resulteert in de oorlog omhet schiereiland (= Peninsular War ) die 5 jaar zal duren.Franse troepen zullen in augustus 1808 capituleren nabij Bailèn (in Spanje) en in Portugal. Ookin de Duiste Staten was een anti-Franse golf voelbaar.

De Oostenrijkse

y en Latijns Amerika 179 vrijheidsoorlog, 1809: Algemeen congres in Saksen:

Napoleon wil met tsaar Alexander I praten, maar de tsaar is niet onder de indruk.Napoleon bleek niet bereid de Russische expansieplannen in het oosten te steunen.

y Talleyrand (Franse minister van buitenlandse zaken) raadt de tsaar aan geduldig te

zijn en te wachten, waardoor hij zich een plaats na de val van Napoleon verzekerd.

y In april 1809 roept Habsburg een vrijheidsoorlog uit, maar wordt hierin niet gesteunddoor de Duitse prinsen. Na een overwinning van Napoleon bij de slag van Wagram in juli1809 sluit Habsburg vrede.

y Napoleon slaat een groot Habsburgs gebied aan. Hij voegt dit samen met delen vanDalmatië, Slovenië en Kroatië in de Illyrische Provincies.

Napoleon op zijn hoogtepunt, 1809 -1811:

Hoewel Oostenrijks in 1809 de vrijheidsoorlog verloren had, was het echte en permanenteprobleem volgens Metternich (de Pruisische minister van buitenlandse zaken) Rusland en washij bereid hiervoor de (goede) relaties met Frankrijk te hernieuwen.Napoleon, echter, was bezorgd om het feit dat hij kinderloos was. In 1809 scheidde hij daaromvan zijn eerste vrouw Josephine.Metternich stelt hem voor aan Marie Louise, dochter van de Habsburgse keizer en nicht vanMarie Antoinette (de echtgenote van Lodewijk XVI). Ze trouwden in 1810 en een jaar later werdhun zoon die de titel koning van Rome krijgt geboren.Door zijn huwelijk met Marie Louise werden zijn banden met zowel het oude regime in Frankrijkals met het Habsburgse rijk versterkt.

48. Napoleon op zijn hoogtepunt tijdens de continentale blokkade(1808 1811)

De organisatie van het Napoleontische Rijk:

De invloed van Napoleon was territoriaal gezin het grootste in 1810 en 1811, wanneer zijn rijkhet hele Europese continent, behalve het Balkan



28

y 179-schiereiland, bevatte. De kern lag in het Franse Rijk; samen met daar rond liggendeafhankelijke staten vormde het het Grote Rijk. Bovendien kon Frankrijk in het noordenen in het oosten rekenen op een bondgenootschap met zowel Pruisen, Habsburg enRusland, als Zweden en Denemarken. Groot-Brittannië als gemeenschappelijke vijand;

y Nederland werd in het Franse rijk opgenomen; y de Duitse kust werd tot aan het westen van de Baltische

heerschappij 179 staten geannexeerd (als tactische zet in zijn eindeloze oorlog met de Britten);de Italiaanse kust werd tot net voorbij Rome geannexeerd (Rome werd beschouwd als detweede stad van zijn rijk). Na protest van de Paus hiertegen, werd deze gevangengenomen inFrankrijk.

Om zijn invloed in al deze staten te kunnen handhaven, installeerde Napoleon zoveel mogelijk

verwanten op tronen en hoge posities.

Napoleon en de verspreiding van de revolutie:

Dezelfde tendens in alle staten van het Grote Rijk (fasen van Franse bezetting):

1 militaire verovering en Franse bezetting;

2 installatie van een satellietregering die de steun van lokale collaborateurs die bereid wareneen nieuwe grondwet te schrijven, aangepast aan de nieuwe regering en de relatie met Frankrijk;

3 het wegvegen van interne hervormingen en reorganisaties;

Napoleon geloofde in de regel van de wet. Zo vond hij het belangrijk de Code Civil teverspreiden in de van hem afhankelijke staten.

y De hervormingen die hij doorvoerde waren gericht tegen het feodale systeem, hieldenvooral wettelijke gelijkheid van individuen in en gaven de overheden volledige autoriteit over haar individuele onderdanen.

y De adel verloor haar voorrechten m.b.t. belastingen, administratie en militaire

bevelvoering. y Het oude systeem van grootgrondbezit en lijfeigenschap wordt volledig afgeschaft. y In het hele Grote Rijk verloor de Kerk haar positie als publieke autoriteit naast de macht

van de staat (eigendommen werden geconfisqueerd, titels verdwenen en kloosterordenwerden opgedoekt of streng gereguleerd). (Dit antireligieuze programma lokte vooral inSpanje tegenwerking uit.)

Gilden werden afgeschaft en het individuele recht om te werken werd uitgeroepen.

In de landen van het Grote Rijk werden de belangrijkste principes van de Franse revolutiegeïntroduceerd, met als grote verschilpunt dat er geen verkozen wetgevende organen aanzelfbestuur konden doen.

In het algemeen was er eerst een positief gevoel aanwezig omtrent Napoleons hervormingen. De

grootste Franse invloed manifesteerde zich voornamelijk in Italië waar een sterke antiklerikaleburgerlijke klasse zich gevormd had. In Spanje en in Pruisen vond Napoleon het minste respons.

De hervormingen bleken ook een sterk oorlogswapen te zijn, alle afhankelijke staten leverdenimmers mankracht en geld. Hierdoor konden de belastingen in Frankrijk laag en het volktevreden worden gehouden.



29

49. De verspreiding van de principes van de F ranse Revolutie en degroeiende tegenstand (Het continentale systeem: Groot-Brittanniëen Europa)

Buiten de grenzen van het Grote Rijk lagen de onafhankelijke landen die Napoleon in het Continentale Systeem verenigd had. Hun gemeenschappelijke doel was om Groot-Brittannië te

verslaan. Eens dit gebeurd was, zou hij zich toeleggen op het één maken van alle Europesegrootmachten. In 1807 en in 1810 leek dit eengemaakte Europese rijk echter niet onmogelijk.

De Britse

182 Blokkade en Napoleons Continentale Systeem: Groot-Brittannië reageert op de ContinentaleBlokkade door middel van de Britse

(Myanmar) 182 Blokkade. Het doel hiervan was niet het continent uit te hongeren of weigeren te voorzien in oorlogsproducten, maar om de handel in deze producten uit vijandelijkehanden te houden en zo de handel de vijandelijke positie op de wereldmarkt af te zwakken.

handels-/economische oorlogvoering Fransen zagen Groot-Brittannië in 1793 als het moderne

Carthago.

door de oorlogen hadden de Britten het monopolie verworven op het overzees verschepen vanhandelsproducten (naar Europa);

de machinale kracht van Groot-Brittannië maakte dat er, goedkoper dan op het Europesecontinent, katoenkleren en andere artikels geproduceerd konden worden ( dreiging van het monopoliseren van de Europese markt met afgewerkte goederen).

Dit alles maakte dat er in Europa vooral onder de bourgeoisie

184 en de handelsklasse veel vijandige gevoelens heersten ten opzichte van Groot-Brittannië. Napoleon maakte gebruik van deze negatieve gevoelens om europa te laten inzien dat Groot-Brittannië de echte vijand was.

De Continentale en Britsesamenlevingen186 Blokkade hadden hetzelfde doel, namelijk de vijandelijke handel eninkomsten te boycotten door de exportmogelijkheden te reduceren en de afzetmarkten voor zichze winnen. In november 1807 beslist Groot-Brittannië dat neutrale schepen in de Europesehavens die onder Napoleontische controle stonden, mochten aanmeren op voorwaarde dat zeeerst in Groot-Brittannië stopten (waar geprobeerd werd Britse

aan het begin van de 20ste eeuw 187 goederen aan boord te krijgen); via deze neutralekanalen probeerden men toch exportgoederen in vijandelijk gebied te krijgen. In navolginghiervan kondigde Napoleon in december 1807 in het decreet van Milaan aan dat elkcommercieel schip dat eerst in Groot-Brittannië aanlegt of een Brits oorlogsschip is in eenContinentale haven in beslag zal worden genomen.

Hierdoor blijven de Verenigde Staten als enige neutrale handelsstaat over dilemma omdat deVS moet kiezen met welke (oorlogvoerende) natie het handel wil drijven.

Napoleon bood eerst aan de controle over de neutrale handel op te heffen op voorwaarde dat deVerenigde Staten zich ontdeed van de Britse

democratie 187 invloeden. (Anglo-Amerikaanse

en het midden oosten na de tweede wereldoorlog. 189 oorlog in 1812: de expansionistischepartij besluit om de Amerikaanse Revolutie af te sluiten en de overgebleven Britten van het Amerikaanse vasteland te drijven.) Het Continentale systeem had bovendien nog als doel



30

Frankrijk als centrum van de continentale economie te laten ontwikkelen en de nationaleeconomieën te vervangen door een geïntegreerde continentale economie die het Britse

revolutie 189 monopolie zou neerhalen. Het falen van het Continentale Systeem:

Door het falen van het Continentale Systeem (grotendeels door toedoen van de Amerikaanse

189 economische bloei) ontstond er een ver verspreid antagonisme ten opzichte van het regimevan Napoleon. + de economische ontwikkeling in Europa faalt:

de Europese industrie bleek niet voldoende te zijn. De Britse

heerschappij in West Afrika 190 productiegraad bleek niet helemaal vervangbaar te zijn. transport: de zeeroutes konden niet helemaal vervangen worden door de landroutes.

invoer van inter-Europese invoerrechten. Frankrijk stelde zich protectionistisch op en verboodde andere leden van het Continentale Systeem hogere invoertaksen tegen zich te heffen.

Schippers, scheepsbouwers en handelaars in overzeese goederen werden geruïneerd door herContinentale Systeem.

Oost-Europeaan leed hier het hardste onder, aangezien het niet langer beroep kon doen op

Groot-Brittannië of andere West-Europese producerende machten. + Groot-Brittannië doet het beter dan het Continentale Systeem (het faalt): de Britse

heerschappij in Oost Afrika: Kenia, Tanzania, Oeganda 191handel met het Europese vasteland werd opmerkelijk gereduceerd,maar dat verlies werd goed gemaakt door de Britse suprematie opzee. 50. De Russische campagne en het einde van Napoleon (1810 1813)

De weerstand tegen Napoleon: NationalismeHet Continentale Systeem werd door Napoleon voornamelijk aangewend tegen Groot-Brittannië.In heel Europa, ook in Frankrijk, raakten mensen de oorlogsdreiging en geruchten beu en algauw begonnen protesten onafhankelijkheidsbewegingen zich binnen de Napoleontischestructuur te vormen. Aangezien het internationale systeem voornamelijk Frans was, waren dezebewegingen hiertegen gericht.

In Groot-Brittannië was er onder invloed van de oorlog tegen Napoleon solidariteit onder deverschillende klassen merkbaar. Hierdoor werd misschien zelfs een sociale crisis voorkomen.

In Spanje nam het nationalisme de vorm aan van een onverzoenlijke opstand tegen het Franseleger dat het land ontvolkte. In 1812 werd de Spanje grondwet uitgeroepen, naar voorbeeld vande Franse constitutie uit 1791. Het opzet van deze nationalistische groeperingen was om de

clerus en de Bourbons

192 in hun macht te herstellen. In Italië werd het Napoleontische regime beter onthaalden was het nationale gevoel minder anti-Frans dan in Spanje. Het Franse regime bleef in Italiëaan van 1796 tot 1814.

In Polen moedigde Napoleon het nationale gevoel aan, hij vertelde het volk er dat als ze zijnopzet steunden er misschien wel een hersteld en eengemaakt land in zat.



31

De beweging van het denken in Napoleontisch Duitsland:

Duitsland rebelleerde niet alleen tegen de Napoleonistische heerschappij, maar ook tegen het eeuwenoude Franse overwicht; zowel tegen het leger als tegen het Verlichtingsdenken. Menkende de bloei van de romantiek in Duitsland, wat voor de Duitsers een cultureel hoogstaandeperiode betekende.

In de eeuwen na de vrede van Westfalen waren de Duitsers het minst nationalistische volk inEuropa, dat zichzelf eerder zag als wereldburger met een kosmopolische blik. (Ze waren zichbewust van Europa en van de andere landen, maar ze waren zich niet bewust van het bestaanvan Duitsland zelf.) Het Heilig-Roomse Rijk kende geen dwingende politieke constitutie en dehogere klassen namen o.a. de manieren, talen en ideeën vanuit Frankrijk over.

De Duitse literatuur kende een Gouden Eeuw. In 1784 verscheen het boek van J.G. Herder Ideason the Filosophy of the History of Mankind, waarin hij onder meer concludeerde dat het nabootsen van buitenlandse (levens-) wijzen mensen oppervlakkig en artificieel maakte. Hij zeidat de Duitse manieren inderdaad anders waren, maar daarom niet minder waardevol. Hijgeloofde niet dat het Duitse volk het beste was, maar stelde simpelweg dat ieder volk zijn eigenidentiteit moest leren ontdekken.

Het idee van Volksgeist verspreid zich al snel ook in de Verlichtte landen in Europa en legde denadruk eerder op het genie en de intuïtie, en meer op de verschillen dan de gelijkenissen binnende mensheid.

De Duitsers waren heel lang een onpolitiek volk geweest omdat er in de ministaten binnen het Heilig Roomse Rijk nooit significante politieke vragen naar de oppervlakte rezen. De Franserevolutie deed hen inzien welke doelen de staat kon dienen. De futiliteiten van het HeiligRoomse Rijk die Duitsland voor eeuwen het Europese slagveld gemaakt hadden maakten nudat schaamte en onwaardigheid de kop op staken.

De Duitsers geraakten gefascineerd door het idee van een grootse nationalistische Duitse staat die de diepe morele wil en distinctieve cultuur van het volk zou dragen.

Een lichtend voorbeeld hiervan is de metafysische filosoof J.G. Fichte. Zijn leer, die zegt dat degeest van het individu zijn eigen moreel universum creëert, werd in vele landen bewonderd.

Hij keurde de Franse revolutie goed, hij zag het als een emancipatie van de menselijke geest. Ookaccepteerde hij het idee van de terreur en zag hij de staat als middel voor de redding van demens.

Wanneer de Fransen Duitsland veroverden, werd Fichte een zelfbewuste Duitse burger die het idee van Volksgeist overnam.

Hervormingen in Pruisen:

Op politiek vlak leidde de opstand tegen Frankrijk ook in Pruisen tot grote transformaties. In1806 stortte het rijk na één slag bij Jene-Auerstädt reeds in. Toch was het van alle Duitse statendegene die het minste beïnvloedbaar was door Napoleon. Het Pruisen ten oosten van de Elbe

werd dan ook het centrum van een Duitse beweging voor nationale vrijheid. (Duitsland wordgepruisianiseerd.)

Het grootste probleem voor Pruisen was dat Napoleon alleen overwonnen zou kunnen wordendoor militaire kracht. In het oude Pruisen (van Frederick de Grote) ontbrak het haar burgers aaneen lidmaatschap van de staat, bijgevolg hadden de soldaten niet echt een gevoel vanpatriottisme. Om hier iets aan te doen werden legerhervormers Scharnhorst en Gneisenauingeschakeld.



32

Voor de reconstructie van de staat werden Baron Stein en zijn opvolger Hardenbergingeschakeld. Zij zorgden onder meer voor meer vrijheid in het regeren en het afschaffen vanlijfeigenschap.

De hervormingen in Pruisen zorgden ervoor dat de oude patriarchale krachten terug geschroefdwerden en gaven de vrijheid te gaan en staan waar het volk wil een legale kant. Hiermee werd debasis gelegd voor een moderne staat met een moderne economie.

51. Het Congres van Wenen (1814 1815)

De situatie aan het einde van 1811:

Napoleon controleert het grootste deel van het Europese continent. Rusland en het OttomaanseRijk waren in oorlog en ook in Spanje verkeerde men in een staat van oorlog. Het malfunctioneren van het Continentale Systeem veroorzaakte bovendien onrust bij de Europesebevolking.

De enige manier om Napoleon te raken was zijn leger te verzwakken, iets wat noch door Groot-Brittannië, las door Pruisen en het Habsburgse rijk kon bewerkstelligd worden.

De Russische alliantie met Frankrijk liet tsaar Alexander I in een ontevreden staat achteraangezien het enige wat hij bereikt had de annexatie van Finland was (1809).

De Russische Campagne en de vrijheidsoorlog:

31/12/1810, Rusland trekt zich terug uit het Continentale Systeem. Hierna werden dehandelsrelaties met Groot-Brittannië opnieuw aangehaald.

In respons hierop roept Napoleon het Grote Leger samen in Oost-Duitsland en Polen (700 000soldaten) en valt van hieruit Rusland binnen (juni 1812) met de int entie van een korte, scherpeoorlog.

Russische strategie: verschroeide aarde;

Het Grote Leger had slechts voorraden voor drie weken, bovendien was er geen plaats omnieuwe voorraden in te slaan of onderdak te vinden;

Napoleon wint de slag bij Bordino (niet ver van Moskou), maar lijdt grote verliezen. Op14/09/1812 valt hij uiteindelijk Moskou zelf binnen, waarop het Russische leger de stad inbrand steekt;

Napoleon dringt aan op onderhandelingen met Alexander I, maar de tsaar weigert hierop in tegaan, waarna het Grote Leger zich terugtrekt;

onderweg naar huis worden Napoleons manschappen overvallen door de koude Russischewinter: ongeveer 400 000 soldaten sterven, nog eens 100 000 worden gevangen genomen.

Overal in Europa vertonen zich sporen van een opstand vrijheidsoorlog.

Dertien dagen later richt Napoleon in Parijs een nieuw ongetraind en instabiel leger op aanhet begin van 1813. Zijn nieuwe leger werd in oktober van datzelfde jaar verpletterd in de slagbij Leipzig (door de Duitsers slag van de naties genoemd).



33

De restauratie van de Bourbons

192: De coalitie vertoonde reeds tekenen van barsten. Er was geen akkoord over wat er met Frankrijk moet gebeuren eens Napoleon verdwijnt.

Rusland wilde Napoleon onttronen en in Parijs vrede gaan dicteren, als dramatische retributievoor de vernietiging van Moskou. Tsaar Alexander had voorzien Bernadotte (de kroonprins van

Zweden en voormalig Franse maarschalk) op de Franse troon te plaatsen. Metternich en het Habsburgse Rijk hadden liever dat Napoleon zelf of zijn zoon aan de macht bleven, nadat de Fransen uit Midden-Europa weggehaald werden.

In Pruisen heerste er onenigheid over de kwestie.

Groot-Brittannië verklaarde dat Frankrijk het (latere) Belgische grondgebied moest verlaten engeloofden dat de restauratie van de Bourbons

Congo: Van Mobutu¶s Zaïre tot de Democratische Republiek Kongo. 193 het beste was voor alle

partijen. Groot-Brittannië stond hier alleen: de drie continentale machten waren niet bezorgd omde macht van de Bourbons

en Rwanda 193 en vonden ook dat Frankrijk België revolutie 195 mocht houden. Op 9

maart 1814 werd door Rusland, Pruisen, het Habsburgse Rijk en Groot-Brittannië het Verdragvan Chaumont ondertekend, waarin elke macht zich voor 20 jaar aan de Viervoudige Alliantiezou binden, tegen Frankrijk. Voor de eerste keer sinds 1792 werden de 4 verbonden door eenstevige coalitie tegen Frankrijk. Drie weken later werd Parijs binnengevallen en op 4 april 1814 deed Napoleon troonsafstand in Fontainebleau.

Frankrijk was verdeeld: meer dan 25 jaar lang volgde het ene regime het andere op, en nuontstond er onduidelijkheid over wat er moest gebeuren.

Uiteindelijk wordt de macht van de Bourbons

wereld 195 hersteld: Lodewijk XVIII werd koning. Hij liet een constitutioneel handvest (1814)opstellen waarin wettelijke gelijkheid en klasseloosheid voor het ambtenaarschap enparlementsleden werden beloofd. Bovendien werden de Napoleontische wetboeken, zijn

regeling met de Kerk en de afschaffing van alle feodale privileges erkend.

De schikking voor het Congres van Wenen:

Op 30 mei 1814 werd het eerste Verdrag van Parijs ondertekend door de leden van deViervoudige Alliantie en de Bourbons

na Mao 213: Frankrijk werd terug gebonden aan zijn grenzen van 1792. Er werden genvergeldingsmaatregelen tegenover frankrijk genomen en Napoleon werd verbannen naar het eiland Elba. Bij het Verdrag van Chaumont werd er beslist tot een Congres in Wenen, eensNapoleon van de troon gehaald was om te beslissen wat er met de veroverde gebieden diende tegebeuren. Hoewel zowel Rusland als Groot-Brittannië vooraf hun eisen hadden gesteld:

Rusland weigerde te discussiëren over Turkije, de Balkan

215 en Finland;

Groot-Brittannië weigerde enige discussie over de vrijheid van de zeeën en koloniale regelingen.

Het Congres van Wenen, 1814 - 1815

De vertegenwoordigers op het Congres van Wenen:

- Frankrijk: Talleyrand ;



34

- Groot-Brittannië: Castlereagh(verdeling van de macht op het continent);

- Habsburgse Rijk: Metternich;

- Rusland: tsaar Alexander I (wilde Polen bij Rusland voegen);

- Pruisen: Hardenberg(wilde Pruisen uitbreiden);

- ook kleinere Europese machten worden vertegenwoordigd, maar de bovenstaande zijnde hoofdrolspelers.

Om de vrede op het continent trachten te bewaren werd er een bufferzone rond Frankrijkopgetrokken:

zo werden de Oostenrijkse Nederlanden en België samengevoegd tot het koninkrijk Nederland,met op de troon de dynastie van de Oranjes;

het koninkrijk Sardinie-Piedmont wordt in zijn oorspronkelijke staat hersteld en bij de republiekvan Genua gevoegd;

de Duitse linkeroever van de Rijn wordt bij Pruisen gevoegd, als een brug tussen Frankrijk enRusland;

Toscane, Milaan en de republiek van Venetië gaan naar Oostenrijk; in de rest van Italië worden de pauselijke staten en de kleinere hertogdommen hersteld;

in Spanje en Portugal komen respectivelijk de Bourbons en de Braganzas weer op de troon;

voor Duitsland doet het Congres geen inspanning om het voormalige Heilig Roomse Rijk teherstellen: de 39 Duitse staten (inclusief Pruisen en Oostenrijk) komen samen in een losse,soevereine federatie.

De Pools-Saksische kwestie:

De kwestie Polen die heropend werd door de van het Groothertogdom Warschau maakte het Congres bijna tot ramp.

Alexander I wilde het koninkrijk Polen herconsitutioneren met zichzelf aan het hoofd. Maar omPolen te herenigen moesten zowel Oostenrijk als Pruisen hun respectieve delen die ze aanNapoleon verloren hadden, afstaan. Pruisen was hiertoe bereid, indien het het hele koninkrijkSaxen daarvoor in de plaats kreeg.

Metternich zag dit niet zitten en ook Castlereagh had bezwaar.

Talleyrand zag hier zijn kans om Frankrijk terug in de diplomatische kring te krijgen: hijondertekende op 3 januari 1815 samen met de Britse en Habsburgse vertegenwoordiger eengeheim verdrag. Hierin stond dat indien nodig de drie samen ten strijde zouden trekken tegenRusland en Pruisen.

Toen dit geheime verdrag uitlekte, was ook Alexander I bereid te onderhandelen, hij was immerseen man die de vrede wilde bewaren. Hij stelde zich tevreden met een gereduceerd koninkrijk

Polen (= het Congres Polen), met Alexander I als koning. Polen werd dus niet herenigd. OokPruisen moest een toegeving doen: het kreeg slechts twee vijfde van Saxen. Door deze regelingverschoof het Russische en Pruisische zwaartepunt meer naar het Westen.

Met de regeling in verband met Polen en Saxen bleek ook het Congres van Wenen volledigafgerond te zijn.



35

De Honderd Dagen en hun nasleep

Op 1 maart 1815 vlucht Napoleon vanop Elba opnieuw naar Frankrijk en riep weer het keizerrijk uit. In Parijs neemt hij het leger en de regering over. Hij vond steun bij derevolutionairen.

Wanneer hij België binnenvalt, is het met de intentie het Congres van Wenen uiteen te drijven.

Hij ontmoette zijn tegenstanders bij Waterloo, waar ze zich verzameld hadden onder het bevelvan de Hertog van Wellington. Napoleon verliest de slag en wordt deze keer verbannen naar het eiland Sint-Helena.

Hierna wordt een nieuwe vrede gesloten met Frankrijk in het tweede Verdrag van Parijs, hierinwerd verder nog besloten tot een kleine grenswijziging, militaire aanwezigheid in Frankrijk eneen geldboete.

De leden van de Viervoudige Alliantie bevestigden het Verdrag van Chaumont, waaraan werdtoegegoegd dat geen Napoleon ooit nog in Frankrijk zou regeren. Bovendien werd Murat, dieNapoleon steunde, geëlimineerd en kwam het koninkrijk Napels nu ook onder heerschappij vande Bourbons.

Tsaar Alexander I komt met het idee van de Heilige Alliantie, die is een verklaring (en militaire

coalitie, die door iedereen, behalve de Paus, Groot-Brittannië en het Ottomaanse Rijkondertekend werd) waarin christelijkheid en politiek met elkaar verweven raken. De ledenbeloven steun om de principes van vrede en liefdadigheid te handhaven, al worden al snel ookhet liberalisme en vooruitgang bestreden.

De Vrede van Wenen bevat het Verdrag van Wenen zelf, de Verdragen van Parijs en de Britse enkoloniale regelingen. (Het was tussen de Vrede van Westfalen 1648 en de Vrede van Parijs 1919 het verst reikende diplomatische akkoord.

Hoewel echter nationalisten, Duitse liberalen en democraten ontevreden waren over het Verdrag. Want al was dit niet de oorspronkelijke intentie, het verdrag leek een reactie te zijn opde revolutionairen ideeën. Men zag het als een aanleiding tot opstanden en een nieuwe revolutie.



36

Hoofdstuk 11: Industrieën, ideeën en het gevecht tegen dehervormingen, 1815 1848

In de 30 jaar voor 1815 vonden 2 revoluties plaats die zich schijnbaar onafhankelijk vanelkaar ontwikkelden, één ervan was de Franse revolutie, deze had vooral een grote politiekeimpact op het Europese vasteland. De andere grote revolutie was van economische aard,

manifesteerde zich eerst voornamelijk in Groot-Brittannië en had te maken met deaanwezigheid van en kennis over:

y de productie van rijkdom;y productietechnieken; y het gebruik van de grondstoffen;y de ontwikkeling van nieuwe technieken; y het verwerven van rijkdom;y de verspreiding van goederen onder consumenten.

Waarschijnlijk brengt deze industriële revolutie, na de agrarische revolutie (die het ontstaan vande eerste nederzettingen betekende rond 8000 voor onze jaartelling), de grootste verandering

teweeg in de geschiedenis van het menselijke ras. Echter is er een duidelijke wisselwerkingtussen beide revoluties, want na het congres van Wenen in 1815 leek het alsof Europa klaar wasvoor een terugkeer naar een politieke heerschappij zoals die van het Ancien Régime, maar dit werd tegengewerkt door de golf van industrialisatie die vanuit Groot-Brittannië het Europesecontinent bereikte.

Waarom manifesteerde de industriële revolutie zich eerst in Groot-Brittannië?

y typische eigenschappen van de Britse politiek die de hele maatschappij kenmerkten; y eerder commercieel en overzees succes zorgde voor een verwijding van de Britse

toegang op de wereldmarkt; y er heerste een open geest die het individu aanmoedigde zelf te ondernemen te

innoveren.

Na het Congres van Wenen leek het erop dat een conservatieve politiek gewonnen had en erteruggrepen zou worden naar het Ancien Régime, maar het proces van industrialisatie dat zichvanuit Groot-Brittannië over het Europese continent verspreidde, werkte deze conservatievestroming tegen. (De economische vooruitgang bleek sterker te zijn dan de politieke reactie.)

52. De industriële revolutie in Groot-Brittannië

Een

versnellingsmoment met belangrijke sociale

gevolgen.

De industriële revolutie is naast de Franse revolutie eenbelangrijke schakel in het veranderingsproces vanuit het Ancien Régime.



37

De industriële revolutie is sterk gekoppeld aan een liberaal regime, kapitalisme, maar dat isgeen wetmatigheid.

Tot dan toe moest

Europa niet onderdoen

voor de rest van dewereld, maar van een

echte overheersing

kunnen we ook nog niet

spreken.

grote individuele vrijheid als begin van de revolutie; de industriële revolutie slaat een kloof tussen Europa en

de Verenigde Staten enerzijds en de rest van de wereldanderzijds, wat het begin betekent van de Europesesuprematie in de 19e eeuw;

de industriële revolutie zorgt voor een exponentiele groeivan de productiemogelijkheden.

Oorzaken:- landbouwevoluties (=

enclosures);- kapitaalaccumulatie;

- innovaties (in de mijnen in demachinebouw); een sterke groei van de industrie en de

fabrieksarbeid; migraties en sociale gevolgen; arbeid is koopwaar.

In de nieuwe sectoren die sinds deindustriële revolutie opgang maakten (o.a.de mijnbouw) komt er pas eenexponentiele groei op gang van de jaren 30

en 40 van de 19e eeuw (die tevensgerelateerd is met een groei in andere klassieke sectoren. Vooral in de eerstedecennia van de industriële revolutie is deprimaire sector (landbouw) groter dan deindustrieën van de revolutie.

Toch impliceren de cijfers een enorme sociale impact, mensen stromen namelijk naar de stedenwaar veel fabrieken uit de grond rijzen, waar ze letterlijk hun arbeid verkopen. In deze stedenvormt zich een nieuwe sociale groep, het fabrieksproletariaat.

Er heerste een klimaat van totale vrijheid, wat ertoe leidde dat mensen in een systeem zondersociale bescherming leefden (wat onder meer betekende dat wanneer er door ziekte eeninkomen wegviel, iemand in totale armoede terechtkwam). Door de lage lonen en het feit dat vele fabrieksarbeiders in grote concentraties samenleefden in de industriesteden groeide het bewustzijn dat de krachten gebundeld dienden te worden.

Hoewel er sprake was van een volledige vrijheid, was er wel degelijk sprake vanstaatsinterventie. Bijvoorbeeld in geval van een arbeidersoproer (stakingen e.d.) werd deze doorde staat aan banden gelegd, d.m.v. het aanleggen van tolmuren wilde de Britse overheid haarinheemse landbouwproductie beschermen,

53. De opkomst van nieuwe ideologieën

vaak tegenstrijdige denkwijzen die teruggaan op oudere varianten.

Romantiek (vooral in de literatuur en andere kunstvormen):

als reactie tegen de opkomst van de wetenschap en het rationalisme; heeft een voorliefde voorhet onverklaarbare, voor het scheppende genie; aandacht voor de relatie tussen natuur encultuur; is een belangrijke voedingsbodem van het nationalisme; bv.: verheerlijking van denatuur vinden we terug bij Kaspar David Friedrich, verheerlijking van het volk bij EugèneDelacroix.



38

Liberalisme (belangrijkste exponent: Adam Smith):

politiek liberalisme ijvert voor gelijke rechten, economisch liberalisme is erop uit winst temaken en rijkdom op te bouwen zonder staatsinterventie; aan de politieke rechten wordt tevensbezit gekoppeld (= klassiek liberalisme) hoewel het ook enkele belangrijke mensenrechtenverkondigd; geloof en kracht in de ontplooiing van het individu met onderwijs als het

belangrijkste instrument; armoede als persoonlijke verdienste (schuld ligt bij het individu zelf);er wordt (in tegenstellingen tot wat de romantiek verkondigt) in de maakbaarheid van dewereld geloofd.

Radicalisme, republicanisme en socialisme (als tegenhanger van het liberalisme):

kwamen tot stand na de Franse revolutie (gelijkheid en broederlijkheid); een versmelting van dedrie ideologieën: in de 19e eeuw ontwikkelt zich het utopisch socialisme als reactie tegen het liberalisme (= antwoord dat arbeiders zich uit het kapitalistische systeem moeten terugtrekkenen sociale eilanden moeten vormen waar sociale gelijkheid en sociale rechtvaardigheid heerst)(bv. Ideeën van Fourier, die het ontwerp van Phalanstère bedacht)

Nationalisme:had samen met het liberalisme de grootste impact op de toenmalige samenlevingen; het nationalisme houdt de doctrine in dat elke natie recht heeft op een eigen staat

naties zijn geen

natuurlijke entiteiten,maar zijn constructies

van de menselijke geest

een natie is een groep mensen die het idee koesteren dat ze en gemeenschappelijke afkomst (geschiedenis) delen,verwant zijn, waardoor er een samenhorigheidsgevoelontwikkeld wordt dat zich uit in de ontwikkeling van eengelijkende cultuur en het delen van een gemeenschappelijktoekomstbeeld.

(hierin zit een duidelijk verband met volkssoevereiniteit.)

culturele elites worden

gevormd door het

doorgegeven van

culturele artefacten

Het proces van natievorming verloopt doorgaans via cultuur(o.a. een romantische uiting van een band dat een volk heeft,d.m.v. schilderijen en verhalen) wat dan weer impact heeft opdegene die zich tot de groep voelen aangesproken (d.w.z.solidariteit met de leden van de natie en soeverein met elkaarzijn). (Bijvoorbeeld De leeuw van Vlaanderen van HendrikConscience is een uiting van dergelijke vorm van cultuur diede hele Belgische natie aansprak, en niet zoals vaak wordt

gedacht alleen de Vlamingen.)

Een natie ontstaat pas nadat er een gevoel van nationalisme gecreëerd werd en niet omgekeerd.

Hoewel het nationaliseringproces anders verliep in staten die reeds sinds lang één entiteit (ééntaal, nationale instellingen voor het hele rijk, ) vormden, zoals Groot-Brittannië en Frankrijk,



39

zal het proces zich ook aftekenen in versplinterde gebieden, zoals de Duitse ruimte (hier wonenzowel protestanten als katholieken en is allerminst een gecentraliseerde staat).

De Duitse filosoof

Herder zegt hierover

het volgende: de taal is

gans het volk.

Toch ontstaat er een Duitse folksgeist, (dit uit zich onderandere wanneer Napoleon de Duitse ruimte binnenvalt, hij

zal dan als een vreemde bezetter beschouwd worden). Iederdie immers Duits spreekt, behoort tot het Duitse volk en elkvolk heeft recht op een ruimte. Ware het niet dat het Duitsevolk versplinterd leeft over de verschillende Duitse staten.

(Dezelfde redenering geldt voor het Ottomaanse rijk en het tsaristische Rusland.)

54. De ontwikkeling van enkele grote staten op binnenlands gebied

(1815 - 1830)y Frankrijk : na het congres van Wenen komen de Bourbons terug op de Franse troon, eerst

Lodewijk XVIII, later zijn broer Karel X. Karel X brak met het beleid van zijn broer envoerde een eerder conservatieve politiek waarin hij revolutionairen liet vervolgen.

y Polen: na het congres van Wenen leefde Polen in een dubbelmonarchie met Rusland (met als monarch de Russische tsaar), waarin onder Russische impuls het Poolse nationalismeonderdrukt werd. Aanvankelijk kreeg Polen wel de vrijheid van een eigen taal, grondwet en zelfs persvrijheid, maar Rusland spant na verloop van tijd de teugels aan, wat uiteindelijk tot een opstand zal leiden in 1830 die door de Russen onderdrukt zalworden.

y Duitse Bond : ook in het Duitse rijk wordt het Duitse nationalisme (en manifestatieshiervan) onderdrukt, dit onder andere omdat de Habsburggezinde Metternich kanselierwordt.

y Groot-Brittannië: wordt gekenmerkt door een economische groei (hoewel deze ookterugvallen en depressies heeft gekend) en sociale veranderingen.

55. De internationale ontwikkelingen

UNO, blauwhelmen

een systeem om het

Ancien Régime in stand

te houden

Europa: de Heilige Alliantie waakt over de restauratie (=bijstandsysteem van monarchen, met tsaar Alexander vanRusland als drijvende kracht).

Hoewel het in feite de Duitse kanselier Metternich is dieinvulling geeft aan het hele systeem, met onder meeronderdrukking van de revoluties in Spanje en Italië.



40

Wanneer er in Griekenland dat toen nog deel uitmaakte van het Ottomaanse rijk eennationalistische opstand uitbreekt (die teruggrijpt naar de gemeenschappelijke geschiedenis ende Grieks-orthodoxe kerk), kiest Rusland (tegen de eigen belangen in) voor de kant van het Ottomaanse rijk en wordt de Griekse opstand onderdrukt.

Een liberale

bevrijdingsbeweging.

Latijns-Amerika: de Franse revolutie en het regime vanNapoleon lieten in onder meer Spanje met een groot aandeel in de koloniale wereld hun sporen na, wat natuurlijk haar gevolgen had voor die koloniale wereld. Hiervonden namelijk liberaal-nationalistische opstanden plaatsonder leiding van Simon Bolivar en José de San Martin.

Na het congres van Wenen zou de Heilige Alliantie in principe ook moeten doorzetten in dekoloniale wereld. De Russische tsaar maakte hiervoor ook plannen, maar de Britten weigerdenhun medewerking (omdat ze geen belang hadden bij een herstel van het oude koloniale rijk enomdat de Britten geen terugkeer naar het Ancien Régime wilden).

Amerika aan de

Amerikanen.

Daarboven kreeg Latijns-Amerika steun van de VerenigdeStaten, die met de Monroe-doctrine een duidelijk antwoordklaar had voor de oprichting van de Heilige Alliantie.

(Uiteindelijk zullen er alleen enkele kleinere Franse, Britse enNederlandse kolonies blijven bestaan in Latijns-Amerika.)

56. De revolutiegolf van 1830-1832De dijk van de restauratie wordt gebroken in West-Europa:

y In Rusland sterft tsaar Alexander, hij wordt opgevolgd door Nicolas. Wanneer in 1830Griekenland opnieuw in opstand komt tegen de Ottomaanse overheersing, zal de tsaarwel interveniëren. Hij zal nu echter niet meer de Heilige Alliantie, maar zijn eigenbelangen verdedigen.

y In Frankrijk komt in 1824 Karel X op de troon na de dood van zijn broer Lodewijk XVIII.Karel X is een contrarevolutionair en zal een ander beleid voeren dan zijn voorganger.Hiertegen zal het Parijse volk in 1830 een opstand organiseren en de monarch zal op devlucht slaan. De drijvende krachten achter deze revolutie waren de republikeinen.



41

De Burgerkoning:

Hun opzet was eigenlijk de republiek in Frankrijk in te voeren, maar in plaats daarvan wordt ereen koning uit de hoge adel opgevist: Louis-Philip I krijgt de kroon. Hij geeft meteen zijn woordde grondwet te erkennen in zijn beleid.

Deze opstand in Parijs had een enorme invloed op andere Europese landen, waaronder Polen en

België:y In België is het niet de taalkwestie die een rol zijn spelen in de groei naar een

onafhankelijkheidsgevoel, maar wel de godsdiensttegenstellingen, het Belgischenatiegevoel en de economische tegenstellingen tussen de noordelijke en zuidelijkeNederlanden die door koning Willem I zullen worden gebruikt om zijn economischebelangen als staatshoofd te behartigen. In 1830 is de Belgische Omwenteling een feit, deRussische tsaar plant een tussenkomst, maar zie hiervan af wanneer ook in Polen eenopstand uitbreekt.

y De Belgen moeten op zoek naar een koning en zoeken deze eerst in de zoon van deFranse koning, maar dit was niet naar de zin van de Britten. Uiteindelijk wordt Leopoldvan Saksen-Coburg, een Duitse prins de eerste koning der Belgen.

y In Polen wordt de opstand onderdrukt door de Russische tsaar.

57. Hervormingen in Groot-Brittannië na 1830

In Groot-Brittannië werd zonder revolutie vanuit een Ancien Régimeheerschappij naar eenparlementaire democratie geëvolueerd.

De revolutie van Parijs in 1830 had tevens impact in Groot-Brittannië, waar degrootgrondbezitters en de hogere fabrieksklasse tevens andere belangen hadden (onder anderemet betrekking tot de steeds klimmende graanprijs).

In Groot-Brittannië waren de conservatieven (de Torries) aan de macht, zij keurden de cornlaws goed waardoor de graanprijzen hoog gehouden werden, hierdoor ging het meer moeitevergen om producten in het buitenland af te zetten.

Het hele Britse kiessysteem werd beheerd door de grootgrondbezitters; dit was een gevolg vande industriële revolutie, want sinds er een nieuwe sociale groep (die zich in de industriestedenging concentreren) gevormd werd, is de verhouding tussen de invloed van een bepaalde regio enhaar bevolkingsaantal niet meer actueel.

1830, de Whigs laten de Reform Bill goedkeuren, hierin worden de belangen van zowel degrootgrondbezitters als het gewone volk gerespecteerd (m.b.t. de corn laws). Groot-Brittanniëwordt nu het eerste land waar de middenklasse mee kan wegen op het beleid. 1 op 8 mannenkan nu een stem uitbrengen.

De Whigs groeien uit tot de Liberal Party en de Reform Bill lijkt het sprekende bewijs dat politiek correcte hervormingen mogelijk zijn. eerste vooruitstrevende wetten.

1833, wetten m.b.t. de afschaffing van de slavernij in de kolonies, beperkte wetten i.v.m. het tegengaan van kinderarbeid,

1846, afschaffing van de corn laws.

Het is geen toeval dat na de afschaffing van deze graanwetten de industriële productie in eenstroomversnelling terecht kwam.

Door het goedkope voedsel en de lagere lonen zijn er dus spotgoedkope arbeiders mogelijk.Door het gebrek aan sociale wetten wordt arbeid als koopwaar aangeboden.



42

Hiertegen (het Luddisme) groeit een protestbeweging, die in een tweede fase zal uitgroeien tot trade unions wat niet naar de zin is van de fabrieksbezittende klasse.

Toch is men zich bewust van de nood aan sociale hervormingen. Dit leidt tot de opkomst van het chartisme ( socialisme). Er worden wetten opgenomen in een charter met betrekking tot het cencitair kiesstelsel.

In een fase die hierop volgt worden na petities ook prille sociale wetten afgedwongen.

Besluit

y In Frankrijk werden de revolutionaire ideeën door een radicale groep ondersteund,terwijl in Groot-Brittannië een dreiging van geweld al genoeg was om voldoende impact (in zowel Groot-Brittannië als de rest van Europa) te hebben.

y Europa als geheel (1815 1830): er wordt een kloof tussen West-Europa aan de ene enMidden- en Oost-Europeaan aan de andere kant geslagen. In West-Europa breekt de dijkvan het Ancien Régime (d.w.z. verandering) definitief, terwijl in Midden- en Oost-Europeaan de restauratie standhoudt.

y Op mondiaal vlak verliest Europa in zowel Noord- als Latijns-Amerika heel snel terrein.De verenigde staten zijn in de jaren 80 van de 18 e eeuw al krachtig genoeg om Europa inLatijns-Amerika een halt toe te roepen.



43

Hoofdstuk 12: Revolutie en het herstel van de rust, 1848 1870

58. Parijs: het spook van de sociale revolutie in het Westen

De Julimonarchie in Frankrijk was opgebouwd over een vulkaan van onderdrukte republikeinse vuren

die in 1830 uitgeblazen waren, en sinds dan meer en meer socialistisch zijn geworden. Bovendienijverden de radicale fractie voor algemeen enkelvoudig stemrecht voor mannen en voor een

republikeins regime, de liberalen daarentegen waren voor het behoud van de Constitutionele

monarchie (onder voorwaarde van een uitbreiding van het stemrecht). De koning weigert hierover te

onderhandelen.

De Februari revolutie in Frankrijk

De hervormers, hoewel het tegen de wensen van de koning was, planden op 22 februari 1848 een

groot banket in Parijs, dat vergezeld werd van betogingen op straat.

Die nacht werden barricades opgebouwd in de wijken waar de werklassen woonden. De regering

stuurt de Nationale Garde hierop af, maar die weigerde, waarop de koning hervormingen van het

kiesstelsel beloofde.

De republikeinen lieten toch een opstand vertrekken naar het huis van Guizot, maar het geheel loopt

allemaal wat uit de hand en onderweg vermoord de garde zo¶n 20 personen.

Op 24 februari 1848 doet koning Louis Phillipe troonsafstand en vlucht hij naar Groot-Brittannië.

In de kamer van afgevaardigden roepen de republikeinen hierop de Franse republiek uit. Terwijler gewacht wordt op de verkiezing van een Constituerende Vergadering wordt er een tijdelijkeregeging samengesteld, waarin 7 politieke en 3 sociale republikeinen zetelen.

De socialistische republikein Louis Blanc wil zo snel mogelijk een sociaal en economischprogramma op punt stellen, maar verkeerde in een minderheidspositie, vandaar at alleengerealiseerd werden:

y een gelimiteerde Arbeidscommissie; y de oprichting van Nationale Workshops, als een politieke toegeving;

de slavenhandel in de Franse kolonies werd verboden.

In deze werkplaatsten (= workshops) konden vrouwen niet terecht, doch mannen van alle slag

opgedragen werd graafwerken aan wegen en dergelijke te doen voor 2 franc per dag.

In april wordt de Constituerende Vergadering verkozen, ze treedt in werking op 4 mei (wanneerze detijdelijke regering vervangt door een executief orgaan). De sociale fractie van de republikeinen is nu

helemaal niet meer vertegenwoordigd.

De Juni Dagen van 1848

Er waren twee kampen in Frankrijk: de arbeiders in de Nationale Werkplaatsen en de

verkozenen in de Constituerende Vergadering. Onder de arbeiders werden veel ideeën enmeningen uitgewisseld waardoor de ontevredenheid allen maar toeneemt.

Op 15 mei werd een aanval op de Constituerende Vergadering gepland, maar deze mislukt omdat de Nationale Garde ingrijpt. Als maatregel worden hierna de Nationale Werkplaatsenafgeschaft. Parijse arbeiders restten nu slechts drie opties meer: ofwel in het leger dienen, in deprovinciale werkplaatsen aan het werk gaan of verdreven worden uit Parijs.



44

De regering gaf alle macht aan generaal Cavaignac en het gewone leger, wat op 24, 25 en 26 junileidde tot de Bloedige Juni Dagen. Drie dagen waarop in Parijs een angstaanjagende klasse-oorlog werd uitgevochten.

De februarie-revolutie had ook impact overzee: in Groot-Brittannië leefde de chartistischeagitatie opnieuw op. Er ging een nieuwe chartistische petitie circuleren die al gauw 6 miljoenhandtekeningen telde.

Niet lang hierna begon men met het plannen van opstanden en aanslagen, maar de chartistenworden verraden door een infiltrant van de regering: het plan wordt voorkomen.

beeld van revolutie

De komst van Louis Napoleon Bonaparte

In Frankrijk begint de Constituerende Vergadering na de Junidagen met het schrijven van eenrepublikeinse grondwet. Er wordt beslist dat de president door middel van enkelvoudigstemrecht verkozen zal worden, hij heeft tevens een sterke uitvoerende macht in handen.

Louis Napoleon Bonaparte wint de verkiezingen, hij is de neef van Napoleon Bonaparte en hadals intentie het rijk van zijn oom te herstellen in zijn oorspronkelijke staat.

Als zijn eerste verwezenlijkingen vervangt hij de Constituerende Vergadering door deLegislatieve Vergadering. Hij legt de persvrijheid en de vrijheid zich te verzamelen in het openbaar aan banden en trekt het algemeen enkelvoudig stemrecht voor mannen terug in.

De Franse republiek wordt omgetoverd in een antirepublikeinse regering. En op 2 december1851 pleegde hij zij staatsgreep: hij ontbond de Legislatieve Vergadering en liet alle ledenoppakken als voorbeeld voor andere openbare bijeenkomsten.

Het volk komt hiertegen in opstand: in Parijs worden 150 personen vermoord en nog eens 100000 anderen worden opgepakt.

Ondanks dit alles wordt Napoleon op 20 december 1851 toch opnieuw verkozen, dit voor eentermijn van 10 jaar. Vanaf nu roept hij zichzelf uit tot keizer Napoleon III.

59. Wenen: de nationalistische revolutie in Centraal-Europa enItalië

Het Habsburgse Rijk in 1848

Na Rusland telde het Habsburgse Rijk, met hoofdstad Wenen, het meeste aantal inwoners inEuropa. Er waren drie grote regios (Oostenrijk, Bohemen en Hongarije) maar er leefden eendozijn verschillende nationaliteiten in het land.

Het land had een invloedssfeer die reikte tot aan de Duitse Federatie, Pruisen, het koninkrijk

Napels, Toscane, Sicilie en de Pauselijke staten.Onder deze verschillende nationaliteiten gaat er zich een nationalisme vormen, onder invloedvan de Volksgeist die uit de Duitse Federatie komt overgewaaid. Metternich tracht dit teonderdrukken uit angst voor een bellum omnium contra omnes. Maar het regime vanMetternich was niet erg succesvol, het fundamentele probleem was om het volk in eenwederzijdse en morele regering met de regering te krijgen.



45

De Maart Dagen

In maart 1848 storten de meeste politieke instellingen in Centraal-Europa in, voornamelijkonder invloed van de Februarirevolutie in Parijs. Ook in Wenen ontstonden er rellen: op 13maart werpt een groep met arbeiders en studenten barricades op en wordt het keizerlijke paleisbestormd. Naar aanleiding hiervan vlucht Metternich naar Groot-Brittannië.

Ook elders in Europa zijn er tekenen van onrust:y in Berlijn ontstaat er commotie;

y de Pruisische koning belooft een grondwet;

y de regering in Duitsland valt;

y het Habsburgse leger wordt uit Milaan weggehaald;

y zowel Venetië als Toscane roepen de onafhankelijke republiek uit; Sardinië doet een inval in Lombardije en Venetië, waarop zowel Toscane, de Pauselijke Statenals Napels militaire steun sturen dit betekent het begin van een Italianse oorlog tegen het Habsburgse Rijk.

Na de fenomenale Maart-dagen was de situatie in Europa de volgende (de hele politiekestructuur die in Wenen beslist werd, was in brokken uiteen gevallen):

y van het Habsbursge Rijk bleef alleen nog het kerngebied over;

y in Pruisen waren er verschillende revoluties gangbaar;

y de Duitse Federatie maakte zich klaar voor een eenmaking;

y Italië was in oorlog.

Het tij keert na juni

Eens juni over af, begon ook de revolutie weg te ebben. De oude regeringen werden bevroren,maar nog niet echt gebroken: maar wachten tot het juiste moment om gedwongen beloftenongedaan te maken.

De revolutionaire leiders ontbrak een sterke basis, het waren vooral intellectuelen, de machtigesociale en economische belangen werden amper gerepresenteerd.

Bovendien ontstond er een angst tussen de midden- en de laagste klasse. Ook waren erbelangenconflicten tussen de verschillende nationaliteiten, ware het niet dat het leger immuunwas voor enige vorm van nationalisme.

Het tij keert in Praag: In mei 1848 vindt in Frankfurt een vergadering plaats waar de Duitseeenmaking besproken wordt (ook de vertegenwoordigers van Bohemen worden uitgenodigd).De Duitsers die in Bohemen leefden waren voor het idee, maar de Tsjechen zagen dit niet zitten,vandaar dat er een Pan-Slavische vergadering gehouden wordt in juni 1848.

Men vond vooral dat het Slavisch zijn de basis moest vormen voor politieke regeneratie, d.w.z.dat er geen plaats was voor het Habsburgse Rijk.

Toch had men het Habsburgse Rijk nodig om zich politiek te kunnen ontwikkelen, dit leidde tot de eis dat alle Slaven gelijk behandeld zouden worden als eender welke andere nationaliteit.

De Overwinningen van de Contrarevolutie, juni december, 1848

In Habsburg had keizer Ferdinand het niet echt begrepen op de nieuwe nationalistischebewegingen. In Praag breekt een opstand uit en de keizer laat het leger de stad bombarderen.Hierdoor kwam de stad opnieuw onder Habsburgse controle, bovendien wordt de SlavischeVergadering opgeheven.



46

Ook in Noord-Italië breken er opstanden uit: Habsburg stuurt Radetsky met een leger dat dekoning van Sardinië verslaat. De gevolgen hiervan waren dat zowel Lombardije als Venetië terugbij het Habsburgse Rijk gevoegd konden worden.

De Hongaren voelen de drang om te denationaliseren: ze veranderen de hoofdstad naarBoedapest en de officiële taal wordt het Hongaars. Hierom start de Kroatische graaf Jellachicheen burgeroorlog tegen de Hongaren, hij werd gesteund door keizer Ferdinand.

De reactie van de revolutionairen in Wenen hierop uit angst dat dit leger ook tegen hengebruikt zou worden is een tweede massa-oproer in oktober 1848.

Keizer Ferdinand vlucht, het leger uit Praag keert terug en laat Wenen bombarderen wat deopstand in de kiem smoort.

De finale uitbarsting en repressie, 1849

y in Duitsland vinden republikeinse oproeren plaats;

y de hervormingsminister van Paus Pius IX wordt vermoord in Rome. De Paus vlucht hieropweg en er wordt een radicale Romeinse republiek uitgeroepen met aan het hoofd een

triumviraat;

y Sardinië doet een nieuwe inval in Lombardije; y de Hongaren gingen verder met hun onafhankelijkheidsstrijd.

Maar dit alles wordt weer onderdrukt en een nieuwe contrarevolutie grijpt plaats: het Franse leger herstelt de orde in Rome, de Paus keert terug en waarschuwt de katholieken voor het liberalisme en de

vooruitgang van de moderne maatschappij.In Hongarije wordt de drang naar onafhankelijkheid abrupt een halt toegeroepen door tsaar Alexander

I en zijn Helige Alliantie. In het hele Habsburgse Rijk wordt nu het nationalisme gestopt op basis van

militaire middelen.

60. Frankfurt en Berlijn: d e vraag naar een liberaal Duitsland

Berlijn: het falen van de revolutie in PruisenHoewel hij een grondwet beloofd had, had Frederik Willem III er nog steeds geen gerealiseerd.Hij werd opgevolgd door Frederik Willem IV die een efficiëntere en progressievere kijk op deregering had.

Op 15 maart 1848 breekt er oproer uit in de straten van Berlijn, het zal uiteindelijk leiden tot deverkiezing van een nieuwe Legislatieve Vergadering.

De Berlijnse Vergadering staat zelfbestuur toe aan de West-Pruisische en aan de Posische Polen.Ondertussen komt de revolutie in Pruisen en in Oostenrijk tot een einde wanneer het Pruisischeleger de instellingen die door de Berlijnse Vergadering opgericht werden, ontbind.

De Vergadering van Frankfurt Er ontstond een machtsvacuüm in Duitsland na de ontbinding van de oude regeringen. Om dit op te vullen werden er verkiezingen georganiseerd om de Vergadering van Frankfurt samen testellen hoewel deze weinig politieke macht had. Het Duitse Rijk kende nog steeds geennationale structuur of leger.

De Vergadering van Frankfurt representeerde een idee, politiek gezien betekende het niets.Maar het probeerde het morele, liberale en nationale gevoel van vele Duisters te uiten.



47

De vergadering kwam samen in mei 1848: ze wilden een liberaal, zelfbesturend, federaalgeünificeerd en democratisch doch niet egalitair Duitsland. Om dit te kunnen bereikenmoesten er nog enkele obstakels overwonnen worden:

y zo waren er de 39 kleinere staten die tussen Pruisen en Berlijn moesten schipperen en niet

bereid waren hun soevereiniteit op te geven;

y bovendien was er een kloof ontstaan tussen de Duitse middenklasse en de lagere klassen;

y tevens rijst er de vraag ³wat Duitsland nu eigenlijk is?´ ± de Vergadering was vanzelfsprekendniet tevreden met een staat die kleiner was dan haar schaduw;

y het probleem Oostenrijk steekt ook de kop op: is er voor haar plaats in een Duits Rijk?

Het falen van de Vergadering van Frankfurt

Aan het einde van 1848 hadden de nationalisten elkaar schaakmat gezet. Nergens in Europaslaagden de nationalisten erin elkaars wensen te respecteren, en door met elkaar ruzie temaken, hadden ze de politieke ontwikkelingen omgekeerd (terug naar de oude absolutistischeen non-nationale orden).

y In december 1848 werd in Frankfurt de Verklaringen van de rechten van de Duitse Burger

opgesteld, het was een menselijk en hoogstaand document. y In april 1849 maakte de Vergadering van Frankfurt haar grondwet volledig af. Hierin werd

Oostenrijk uit de Noord-Duitse Confederatie gebannen om de simpele reden dat de herstelde

Habsburgse regering geen medewerking wilde verlenen.Frederik Willem IV, de koning van Pruisen, werd nu ook het keizerschap van Duitslandaangeboden. Maar hij weigerde, omdat hij geen oorlog met Oostenrijk of conflicten met dekleinere staten wilde.

Al het werk van de Vergadering van Frankfurt was dus voor niets geweest. De meeste leden trokkenterug naar huis. Slechts een handvol extremisten bleven in Frankfurt: ze verstoorden er de grondwet entrachten revoluties te forceren. De opstanden werden door het Pruisische leger neergeslagen.

Het liberale nationalisme slaagde er in 1848 dus net in een verenigde geconstitutioneerde Duitse staatte stichten. In plaatse daarvan werd het vervangen door een minder liberaal nationalisme.

In 1850 kwam er een nieuwe progressieve grondwet in Pruisen. Er kwam één parlement voor heelPruisen, in een tweekamerstelsel. Er kwam een kiessysteem dat gebaseerd was op algemeenenkelvoudig stemrecht voor mannen, op basis van het aantal belastingen dat betaald werd.

61. De nieuwe Europese -isms: realisme, positivisme, marxisme

Materialisme, realisme en positivisme

In de basis van de filosofie verschenen er nieuwe themas, één ervan was materialisme: iedermentaal of spiritueel beeld of ideaal groeide verder uit fysieke of fysiologische krachten. In deliteratuur en i de kunst werd dit realisme genoemd (bv. Madame Bovary (1857) van GustaveFlaubert).

Mensen kregen meer vertrouwen in de wetenschap, niet om de natuur de kunnen begrijpen,maar om inzicht te krijgen in het menselijke leven en in de sociale relaties.

In de religie werd er naar scepticisme geëvolueerd. Religie was irrelevant voor een modernemaatschappij en was een middel van de bourgeoisie om de mensen van radicalisme en anarchieaf te houden.



48

Positivisme was een andere term om de nieuwe houding te beschrijven. De origine lag bij deFranse schrijver Auguste Comte. Hij zag de geschiedenis in drie fasen: de theologische, demetafysische en de wetenschappelijke.

Deze nieuwe wetenschap was gefundeerd op observatie van feiten en hechtte zeer veel belangaan de controleerbaarheid van stellingen.

In de politiek werd de klemtoon van het realisme in de Realpolitik gelegd. In de binnenlandsepolitiek betekende dat dat mensen hun utopische dromen moesten opgeven en zich tevredenmoesten stellen met een ordelijke, eerlijke en hardwerkende regering.

In de buitenlandse politiek betekende het dat regeringen zich niet lieten leiden door i deologieënof door enig systeem van natuurlijke vijanden of natuurlijke bondgenoten. Oorlog werd gevoerdom een doel te bereiken. (Cfr. Bismarck, Marx en Louis Napoleon).

Het vroege Marxisme

Karl Marx (1818 1883) en Friedrich Engels (1820 1893) behoorden tot de teleurgestelderevolutionairen van 1848. Ze ontmoetten elkaar in Parijs in 1844 en begonnen eensamenwerking in denken en schrijven die 40 jaar standhield.

In 1847 worden ze allebei lid van de Communistische liga, een kleine geheime groepering vanvoornamelijk Duitse revolutionairen. Het was voor deze groep dat Marx en Engels hunCommunistisch Manifest (januari 1848) schreven. Het marxisme bestond toen nog niet en het speelde ook geen rol in de revoluties van 1848. In 1867 pub liceerde Marx Das Kapital.

De bronnen en inhoud van het Marxisme

Drie bronnen voor het marxisme:

y de Duitse filosofie;

y het Franse revolutionisme; de Britse industriële revolutie.

Marx zat als student bij de Jonge Hegelianen, die er nog niet van overtuigd waren dat de beloftenvan de Franse revolutie volledig vervuld was. Bovendien waren ze van mening dat er socialegelijkheid diende te komen.

Marx stelt dat het huidige economische systeem de arbeiders niet van het product van hunarbeid liet geniet: er trad vervreemding op (alienation of labor). Bovendien zou echte vrijheidpas mogelijk worden als het kapitalistische privé-bezit afgeschaft zou worden. Engels trokdezelfde conclusie als Marx.

Deze ideeën werden verder uitgewerkt en gedramatiseerd in het Communistische Manifest. Deuitbraak van de revolutie in februari 1848 in Frankrijk en de snelle spreiding naar anderelanden, bevestigde de stelling van Marx en Engels alleen maar. Zij interpreteerden deklassenoorlog tijdens de Juni-dagen in Parijs als een manifestatie van een universele

klassenstrijd waarin het proletariaat zich tegen de bourgeoisie (de eigenaars van het kapitaal)zou keren.

Das Kapital: arbeiders ontvangen maar een fractie van wat ze produceren en worden dusberoofd. Bovendien wordt het kapitalisme bedreigd door een overproductie. Om de economiedraaiende te houden zullen er meer afzetmarkten nodig zijn. Anders is een crisis onvermijdelijk.



49

Dialectisch materialisme: Marx bedoelde hiermee hetzelfde als Hegel, namelijk dat alle dingen inbeweging en in evolutie zijn en dat alle veranderingen er komen door een botsing vanantagonistische elementen. Alle werkelijkheid is een proces van evolutie doorheen de tijd.

Marx onderscheidde zich in deze kwestie van Hegel in één vitaal aspect: waar Hegel het idee vansociale verandering voorrang gaf, benadrukte Marx de materiële voorwaarden of de relaties vanproductie.

In de historische ontwikkeling waren er volgens Marx twee klassen, die onvermijdelijk met elkaar botsen: het proletariaat, dat zich geleidelijk aan opwerkt en de aristocraten. Elk van beideleeft volgens een eigen idelogie. Bourgeoisie en proletariaat zijn verwikkeld in een eeuwigestrijd, wat betekent dat de arbeiders en vakbonden in een oorlogvoerende en revolutionairestemming vertoeven.

Uiteindelijk zal het proletariaat de bourgeoisie overnemen, waarmee de sociale revolutieafgerond wordt: de klassenloze maatschappij is een feit.

De aantrekkingskracht van het Marxisme: de kracht en zwakheden ervan

Het originele Marxisme was een harde doctrine, met zowel voordelen als handicaps. Een van die

voordelen was dat het beweerde wetenschappelijk te zijn. Het nadeel was dat het volk er zichniet helemaal in kon vinden.

De oplossing van de revolutie van 1848 was om het lidmaatschap van de lagere klassen in demaatschappij groter te maken. Na 1850 stegen de lonen, vakbonden werden opgericht en rond1870 hadden in de meeste Europese landen de arbeiders het stemrecht verworven.

Marx noemde deze betrokkenheid in de samenleving Opportunisme.

62. Bonapartisme: het tweede Franse keizerrijk, 1852 1870

De politieke instellingen van het tweede keizerrijk

Napoleon III kwam aan de macht door de angst voor het radicalisme in een ontmantelderepubliek. De verschilpunten met zijn oom, Napoleon I, was dat hij geen groots militair was of zin voor organisatie had.

Hij triomfeerde in de moderne vooruitgang. He verkondigde dat hij de soevereiniteit van het volk belichaamde. Napoleon III had meer aandacht voor de lagere klassen en vond dat hij het klassensysteem oversteeg. Hij gaf het volk stemrecht en zag de publieke opinie als een middel enniet als een last.

Toch waren de politieke instellingen eerder autoritair:

y de Raad van State tekende de wetgeving uit en adviseerde in technische zaken;

y het Legislatieve Orgaan had geen echte macht om wetten op te stellen, het budget te beheren

of het leger te controleren;de Senaat had geen macht (was een lege doos).

Napoleon III liet het straatbeeld oppoetsen om de publieke aandacht te trekken en deNapoleontische naam eer aan te doen.



50

De economische ontwikkelingen tijdens het keizerrijk

Napoleon III wilde bekend staan als een groot sociale ontwikkelaar. Samen met zijn volgelingenuit Saint-Simon planden een gecentraliseerd gepland industrieel systeem. Ze stichten eeninstelling van banken (= Crédit Mobilier) die aandelen aan het volk verkochten.

In 1849 werd in Californië (en niet veel later ook in Australië) goud gevonden, wat een

substantiële groei in de Europese geldvoorraad met zich meebracht: hierdoor kon meer geldgeïnvesteerd worden.

Overal in Europa weden spoorwegen aangelegd. De vraag naar materialen voor stations zorgdeervoor dat de mijnen en fabrieken bezig blijven. Ook in de scheepvaart wordt geïnvesteerd en erwordt begonnen met de graafwerken aan het Suezkanaal.

Er worden ziekenhuizen en psychische instellingen opgericht en de geneesmiddelen wordengratis verdeeld.

Het stakingrecht wordt in 1864 ingevoerd, net zoals het recht arbeidsverenigingen (vakbonden)op te rechten.

Interne moeilijkheden en oorlogVanaf 1860 verkeerde het rijk in moeilijkheden. Er waren enkele jaren nodig om over dedepressie van 1857 heen te geraken. Door zijn vrijhandelpolitiek maakte de keizer meervijanden onder zekere industriëlen. Bovendien veroordeelden de katholieken in Frankrijk deinterventie in Italië.

In 1852 had de keizer het volk gegarandeerd dat de komst van het keizerrijk betekende dat ervrede zou komen, maar de oorlogen leken maar niet te eindigen:

y 1859: interventie in Italië;

y 1862 ± 1867: oorlog in Mexico; 1870: Frans Pruisische oorlog.

Na de Frans Pruisische oorlog valt het tweede franse Keizerrijk.



51

Hoofdstuk 13: De consolidatie van de grote natiestaten

Na de Napoleontische omwenteling ontstonden er twee grote krachten in Europa: die van derestauratie van het Ancien Régime en die van de vernieuwing. De ideeën van de Franse Revolutieraakten wel verspreid wat betreft de natiestaten, maar er is nog steeds onzekerheid wat betreft het liberalisme (de politieke macht gaat weer immers vooral naar de rijkere klassen).

Toch is er vernieuwing merkbaar, zowel op politiek als op sociaaleconomisch vlak. In velelanden wordt geëvolueerd naar parlementaire systemen waar de parlementen eerder lege dozenbleken te zijn (in Frankrijk met Louis Napoleon, Pruisen onder Frans-Jozef,).

63. Achtergrond: het idee van de natiestaat

Het nationalisme is een 19e-eeuws ideaal (één volk, één land: elk volk heeft recht op een land).Toch is er een verschil tussen een natiestaat en

y een multinationale staat, bv. het Habsburgse Rijk, met een dominant volk binnen denatie, of tsaristisch Rusland, waar het Russische volk domineert;

y een ministaat, dat slechts een onderdeel van een grote natiestaat vormt (of een

natiestaat in wording is), bv. het Duitse Rijk.

Een natiestaat is de autoriteit die de wil van het volk representeert. Het volk moet een natievormen met een gemeenschappelijk gevoel: een eigen cultuur, sociaal leven, geschiedenis,godsdienst, wat hen bindt. Meestal spreken ze dezelfde taal.

Natievorming is een contingent proces, dat afhankelijk is van het toeval en van deomstandigheden en dus niet natuurlijk of voorgeprogrammeerd is.

Bv. in de 20e eeuw blijft Oosternijk over als apart Duitstalig gebied en zal het door Hitleraangehecht worden, doch het slechts een eeuw eerder zelf de dominante natie was binnen het multinationale Habsburgse Rijk.

Voor 1860 waren Groot-Brittannië en Frankrijk de twee voornaamste natiestaten in Europa,

hierna verspreid zich het proces van natievorming zich over de hele wereld. Er zullen vooralnieuwe, grotere gehelen gevormd worden, alleen het Ottomaanse Rijk zal opgesplitst worden inkleinere gebieden. De 19e-eeuwse machthebbers begrijpen dat hun regering pas effect zalhebben als er een band is tussen de natie en het volk.

De Krimoorlog, 1854 - 1856

De Krim is een eiland in de Zwarte Zee en behoort tot het grondgebied van Rusland. De oorloghier zorgde voor het eerste succes van de Europese nationalistische bewegingen.

Het conflict werd uitgelokt door Rusland: de tsaar wilde zijn gebied uitbreiden ten koste van het Ottomaanse Rijk (hij wilde Wallachije en Moldavië binnenvallen, omdat deze, in tegenstelling tot de Ottomanen, Christelijk waren).

Het Ottomaanse Rijk kreeg steun van zowel Groot-Brittannië als Frankrijk, Habsburg valt het gebied autonoom binnen.

In 1853 breekt de oorlog tussen Rusland en het Ottomaanse Rijk uit. Frankrijk, Groot-Brittanniëen ook Sardinië verlenen het Ottomaanse Rijk een jaar later militaire steun. Hoewel het Habsburgse Rijk nog niet volledig gerecupereerd was van de opstanden in 1848 wilde het tochzijn steun betuigen aan de Balkanlanden: het bezette Walachije en Moldavië.



52

In 1855 sterft tsaar Nicholas en wordt hij opgevolgd door Alexander II, die onmiddellijk eenvredespact sluit dat een jaar later van kracht gaat. Nog in 1856 wordt in Parijs een congresgehouden waar het volgende beslist wordt:

y het Ottomaanse Rijk wordt niet gesplitst; y Rusland verliet Moldavië en gaf zijn claim de christenen te beschermen op, althans in het

Ottomaanse Rijk; y zowel Moldavië, Wallachije als Servië werden erkend als soevereine staten onder

beschermingen van de Europese machten.

64. Cavour en de Italiaanse oorlog van 1859: de eenmaking vanItalië

Het Italiaanse nationalisme: het programma van Cavour

(Het Italiaanse Risorgimento = het nationalistische streven naar een eenmaking, tevens eencultivering om het Italiaanse nationalisme aan te wakkeren.)

Onder de Italianen leefde er een groots nationaal eenheidsgevoel dat aangewakkerd werd doorde revolutie in Frankrijk.

Echter was daar Camillo di Cavour, de eerste minister in Piedmont die zijn land in de Krimoorloggebracht had (met als doel zichzelf van een plaats in het Congres van Parijs te garanderen). Hijwas antiklerikaal en voor de vernieuwing, toch was hij niet enthousiast over de revolutie. Hijwas het die Italië één wilde maken.

Hij ontwikkelde het idee een oorlog met het Habsburgse Rijk uit te lokken, hij rekende hiervoorop Franse steun. In april 1859 is het dan zo ver: zowel Cavour als het Franse leger geraken inoorlog met het Habsburgse Rijk, met succes want de Slagen bij Magenta en Solfrino wordengewonnen door Frankrijk en Piedmont.

Over het hele Italiaanse schiereiland braken er nu opnieuw revoluties uit, waarbij uiteindelijkzelfs de regering zal vallen. Pruisen zag echter niet zitten dat de Italiaanse onrust de grens overzou waaien, en bovendien was het bang dat Frankrijk haar invloedssfeer nu zou vergroten,vandaar dat het troepen stuurde.

Ondertussen sluiten Frankrijk en het Habsburgse Rijk een vredesakkoord waarbij Lombardijebij Piedmont en Venetië bij Habsburg gevoegd zou worden. De reeds bestaande Italiaanseregeringen zouden samengevoegd worden in één federale unie onder leiding van de Paus.

Dit leidde nog steeds tot ontevredenheid bij de Italianen, uiteindelijk zal Piedmont zowat het hele schiereiland annexeren (Toscane, Modene, Parma, Romagna,).

In 1860 komt voor de eerste keer het parlement van het vergrootte koninkrijk samen in dePiedmontse hoofdstad Turijn, heel Noord-Italië behalve Venetië wordt er vertegenwoordigd.

De vervollediging van de Italiaanse unie

In 1860 bevatte Italië: het Noord-Italiaanse koninkrijk, de Pauselijke staten en het koninkrijkvan de twee Siciliën.

Guiseppe Garibaldi organiseerde een groepering van zon 1150 Roodhemden voor eengewapende optocht naar het zuiden. Hij drijft het zelfs zo ver dat hij in staat is de corrupte



53

regering van beide Siciliën te doen vallen. Cavour ziet wat voor succes Garibaldi heeft en beideheren verenigen hun krachten, zelfs het volk stemt hierin toe.

In 1861 komt er een parlement samen dat het koninkrijk Italië weliswaar zonder Venetië of Rome representeert en hiermee werd officieel het koninkrijk Italië uitgeroepen. Aan het hoofdstond koning Victor Emmanuel II.

In 1866 werd Venetië toegevoegd, Rome wordt in 1870 na de Frans Duitse oorloggeannexeerd.

Blijvende problemen na de eenmaking

De nationalisten hadden een beeld van Italië waarin alle regio¶s waar Italiaans gesproken werd, zouden

worden toegevoegd. Bovendien zorgden blijvende conflicten met de Paus voor een vertroebelde

relatie. Ook intern waren er verschillen, zo leidde de hogere graad van industrialisatie in het noorden

voor een superioriteitsgevoel ten opzichte van het zuiden, waar men grotendeels nog van de landbouw

leefde.

65. De stichting van een Duits Rijk en de dubbelmonarchie

Oostenrijk-Hongarije.

De Duitse staten na 1848

In de reeks revolutie van 1848 waren in het Duitse Rijk verschillende regeringen gevallen, bovendien

had de Vergadering van Frankfurt gefaald omdat ze geen macht kreeg.

Tegen 1850 waren echter de oude staten hersteld in een losse confederatie zoals die van 1815 na het

Congres van Wenen.

Pruisen in de jaren 1860: Bismarck

Pruisen was altijd al de kleinste van de Europese reuzen geweest. Hoewel het volledig vernietigdgeweest werd door Napoleon, had het nu zijn heropstanding compleet afgerond.

In 1862 wordt Otto von Bismarck eerste minister. Hij was een onafhankelijke legerofficier met een sterke eigen kritische blik, hij was geen nationalist en zag Duitsland ook niet als zijnvaderland. Hij was een Pruis die de West-Europese grote machten niet vertrouwde.

Hij was dan ook een klassieke beoefenaar van de Realpolitik: eerste lokte hij oorlog uit, daarnamaakte hij vrede. Hij trachtte uit elke situatie het voordeel voor zichzelf (en voor Pruisen) tehalen, opportunistisch. Oorlog gebruikte hij om zijn doelen te bereiken ( het doel heiligt immers de middelen).

Sinds 1815 kreeg Pruisen te maken met een bevolkingsstijging. Het land had dus een groterleger nodig, wat mogelijk was als er ook op economisch vlak één en ander werd aangepast:

Bismarck trekt de belastingen op zonder goedkeuring van het parlement. Het geld gebruiktehij om het leger beter op te leiden.

De oorlogen van Bismarck: de oprichting van de Noord-Duitse Confederatie, 1867

Denemarken zat in het midden van een proces van nationale consolidatie en wensten om het hertogdom van Schleswig aan hun grondgebied toe te voegen. De bevolking hier was echterdeels Deens en deels Duits. Duitsland zag een annexatie bij Denemarken van deze regio niet zitten en verklaarde een Duitse oorlog aan Denemarken.



54

Bismarck had eigenlijk geen zin om een Duitse Confederatie te ondersteunen: hij wilde eigenlijkeen Pruisische oorlog, geen Duitse. Vandaar dat hij een pact sluit met O ostenrijk.

Schleswig wordt hieropvolgend tijdelijk bezet door Pruisen, Holstein door Oostenrijk (hoewelhet Bismarcks intentie was beide gebieden bij Pruisen aan te hechten). Al gauw ontstaan erechter conflicten in verband met het recht op een doorgang in het gebied.

Bismarck besluit Oostenrijk te isoleren:

Groot-Brittannië hield zich aan haar politiek niet te interveniëren op het continent, maar wasPruisen wel gunstig gezind omdat Bismarck in polen tussengekomen was;

Rusland had te maken met interne verdeeldheid door een reformatieprogramma, bovendien zat het nog steeds met Krimoorlog in haar maag;

Italië trachtte hij over te winnen door het Venetië aan te bieden;

Frankrijk en Napoleon III waren in Mexico een strijd aan het uitvechten.

Om Oostenrijk binnen het Duitse Rijk te verzwakken, stelde hij verkiezingen voor: hij stelde zichop als democraat en stelde een hervorming van de Duitse Confederatie voor, maar de meningenhierover blijken verdeeld te zijn.

Bismarck verklaart de oorlog aan Oostenrijk en valt het door Oostenrijk bezette Holstein binnen,nadat Oostenrijk de zaak Schwelsig Holsein in het Duitse parlement ter sprake bracht. We zijnnu in 1866 en Pruisen in oorlog met zowel Oostenrijk als de Duitse staten. Het is dan ook logischdat Oostenrijk en de Duitse staten elkaars hulp opzoeken.

Het grotere en beter getrainde en bewapende Pruisische leger verslaat Oostenrijk in de ZevenWeken Oorlog. Bismarck slaagde erin vrede te sluiten voor de andere Europese grootmachtendoor hadden wat er aan de hand was.

Pruisen annexeert Schleswig en Holstein, net zoals ook Nassau, Hesse-Kassel en Frankfurt aangehecht worden. De Duitse federatie wordt ontbonden en vervangen door de Noord-DuitseConfederatie, wat bestond uit Pruisen en 21 andere Duitse staten. Bismarck geeft Italië het beloofde Venetië.

Een nieuwe Confederatie betekent ook een nieuwe grondwet: de Pruisische koning komt aan het hoofd van de Confederatie met onder hem een tweekamerstelsel (het Hogerhuis representeert de staat en het Lagerhuis of Reichstag representeert het volk).

Na onderhandeling met de socialisten, slaagt Bismarck erin zijn meerderheid bij elkaar tehebben: in ruil voor het algemeen mannelijk stemrecht, keuren zij de Noord-Duitse Confederatiegoed.

De Frans Pruisische oorlog

Maar de situatie was nog verre van stabiel.

De bevolking in Frankrijk was niet tevreden met hoe de situatie in Mexico er voor stond,bovendien was Napoleon niet gelukkig met de Duitse en Italiaanse eenmakingen.

Bismarck was van mening dat een oorlog met Frankrijk op de angsten van de Zuid-Duitsebevolking zou inspelen om hen zo in een unie met Pruisen te duwen zodat alleen Oostenrijknog overbleef, wat precies was wat hij wilde.

Ondertussen wordt in Spanje de koningin van de troon gehaald en een tijdelijke Spaanseregering nodigde de Duitse prins Leopold van Hohenzollern (de neef van de Pruisische koning)uit op de Spaanse troon plaats te nemen. Na drie keer te weigeren, aanvaard Leopold op 2 juli1870 de kroon.



55

De Franse ambassadeur in Pruisen ontmoette de koning echter in Ems en verzocht hem om zijnantwoord in te trekken, wat op 12 juli ook gebeurde. Bismarck was teleurgesteld.

Frankrijk gaat nog een stap verder en eist nu dat geen enkel familielid van Leopold ooit op deSpaane troon terecht komt, wat geweigerd wordt. Bismarck verdraait de hele conversatie uit Ems en stuurt bereichten de wereld in waaruit blijkt dat de koning beledigd zou zijn geweest.

Op 19 juli 1870 verklaart Frankrijk de oorlog aan Pruisen. Al op 2 september geeft het Franseleger zich na de Slag bij Sedan over en wordt Napoleon krijgsgevangen genomen.

Op 4 september wordt na een opstand in Parijs de Derde republiek uitgeroepen, de stad wordt 4 maanden lang zowel door het Duitse als het Pruisische leger aangevallen, maar weigert tecapituleren.

Ondertussen verlieten de Fransen ook Rome, wat ertoe leidde dat de stad ingenomen werd doorde Italianen en eindelijk geannexeerd kon worden. De Italiaanse eenmaking was nu voltooid.

Het Duitse Keizerrijk, 1871

De vertegenwoordigers van de Duitse staten komen samen in de spiegelzaal van het paleis vanVersailles waar Bismarck op 18 januari 1871 het Duitse Keizerrijk laat uitroepen. De koning van

Pruisen kreeg de dynastische titel Duitse keizer. Het was nog niet duidelijk was voor regeringhet land wilde.

Wanneer op 28 januari Parijs capituleert, heeft Bismarck zijn eisen klaas:

de verkiezing van een Constituerende Vergadering door middel van algemeen stemrecht;

een schadevergoeding van 5 biljoen gouden Francs voor het Duitse Keizerrijk;

de annexatie van Elzas-Lotharingen.

Hoewel de inwoners van Elzas zich hier niet gelukkig bij voelden, de meeste spraken wel Duits,maar voelden zich eerder Frans.

Dit alles werd op 10 mei 1871 vastgelegd in het Verdrag van Frankfurt. Hiermee werd alleenmaar bevestigd dat het Duitse keizerrijk nu effectief de machtigste staat in heel Europa was.

Het Habsburgse Rijk na 1848

Ondanks het onhandige beleid en de tegenslagen (onder meer de isolatie door Bismarck), wist het Habsbugse Rijk zich min of meer te handhaven. In 1848 werd Frans Jozef keizer.

Het compromis van 1867

In 1867 werd er tussen de Duitsers in Oostenrijk-Bohemen en tussen de Magyars uit Hongarijeeen compromis uitgewerkt, wat leidde tot de benadeling van de Slaven die beschouwd werdenals een minder geciviliseerd volk. Het compromis stichtte de dubbelmonarchie tussen het Oostenrijkse keizerrijk en het koninkrijk Hongarije. In de nieuwe unie werden beide landen als

gelijke beschouwd, hoewel elk toch zijn eigen grondwet en parlement had. Alleen financiën,oorlog en buitenlandse zaken werd door een gemeenschappelijk ministerie behandeld.

66. Liberalisatie in het tsaristische Rusland: Alexander II

Na de Krimoorlog werd Rusland aan een aantal veranderingen onderworpen. In 1855 kwamtsaar Alexander II aan de macht, hij was geen liberaal, maar zag wel dat er een drastischeverandering noodzakelijk was.



56

De Tsaar was een autocraat: hij bepaalde alles en drong zijn beslissingen, d.m.v. eenpolitiemacht, op aan zijn volk. Het contact met het westen deed het Russische volk het idee vanvrijheid inzien, waarop de overheid de pers en het onderwijs (hoog opgeleide Russen =Intelligentsia, ze vormen een groep revolutionairen) censureerde.

Ook lijfeigenschap werd eindelijk afgeschaft.

Rusland werd verdeeld door twee parijen: zij die de idealen van het westen nastreefden, en zijdie Rusland een eigen koers zagen varen (de Slavofielen).

De Emancipatie Act van 1861 en andere hervormingen

Door een hele reeks van betekenisvolle hervormingen door te voeren, dacht Alexander II deintelligentsia en de liberalen op zijn hand te krijgen:

hij verminderde de censuur in de pers en op de universiteiten;

hij richtte nieuwe kranten op, waarin door Russische revolutionairen geschreven mocht worden;

Het resultaat hiervan was een publieke uitbarsting van meningen.

Na vele discussies en voorstellen wordt in 1861 een keizerlijke ukase (?) afgekondigd waarin delijfeigenschap afgeschaft wordt en de boeren vrij verklaard worden.

Deze Emancipatie act verdeelde de helft van alle grond onder de adel, en de andere helft onderde voormalige lijfeigenen. De boeren verenigden zich in mirs, dorpscommunes die eengemeenschappelijke belasting aan de regering betalen. Toch zijn niet alle boeren in het dorpgelijk en wordt de vrijheid van de boeren beperkt door de communes.

In 1864 wordt er een edict afgekondigd waarin enkele hervormingen van het gerecht centraalstaan:

zo worden processen publiek;

privépersonen mogen verdedigd worden door een advocaat naar eigen keuze;

juridisch gezien wordt er geen klassenonderscheid gemaakt; er komt een opsplitsing tussen hoog- en laaggerechtshof.

In een tweede edict uit 1864 wordt er een systeem van provinciale en districtsraden ingevoerd,ze worden zemstvos genoemd.

De liberalen ijverden tevens voor de installatie van een Doema of een Zemsky Sobor, eenrepresentatief orgaan voor alle Russen, maar dit werd niet toegestaan door Alexander II.

Revolutionisme in Rusland

Na drie moordaanslagen overleefd te hebben (in 1866, 1873 en 1880), sterft Alexander II in1881 na een bomaanslag. In het land was er niets dan ontevredenheid onder het volk. De

revolutionairen zagen de hervormingen als versterking van de gevestigde orde en deintelligentsia geloofden er niet in.

Bovendien waren er de anarchisten Bakunin en Nechaiev die in een tijdschrift opriepen tot terrorisme tegenover de tsaar en de liberalen. Toch wordt terrorisme door veel revolutionairenafgewezen, in plaats daarvan wordt vanaf 1870 het socialisme van Karl Marx opgepikt.

Onder inspiratie van Bakunin en Nechaiev worden er nog andere terroristische groeperingenopgericht, één van deze groepen (Peoples Will) slaagde erin de tsaar te doden.



57

Als reactie op de oprichting van deze groepen zocht Alexander II nog meer toenadering tot deliberalen.

In de jaren 1880 bouwde de tsaar zeer kalm het autocratische systeem af: de geheimepolitiemacht werd ontbonden en de pers en zemstvos worden aangemoedigd om meer politiekedebatten te voeren. Op 13 maart 1881 keurt hij bovendien een edict goed waarin de oprichtingvoor twee nationaal verkozen commissies die de raad van stat dienen bij te staan, wordt

afgekondigd. Diezelfde dag nog wordt Alexander II vermoord.

67. De Verenigde Staten: de Amerikaanse burgeroorlog

De Groei van de Verenigde Staten

Rond 1860 telde de Verenigde Staten bijna evenveel inwoners als Frankrijk of Groot-Brittannië,dit door toedoen van een hoog geboorteaantal, maar ook door de aankomst van een hoog aantalimmigranten uit Europa.

Deze immigratie bracht een sociaal probleem met zich mee, namelijk dat deze mensen samenmoesten leven zonder enige vorm van gemeenschappelijke tradities. De overheid deed weinig

toegeveingen, er werd overal Engels gesproken, maar langs de andere kant werd men ook niet echt gedwongen zich te amerikaniseren. Toch waren de immigranten meer dan bereid om deAmerikaanse levensstijl te omarmen.

De vervreemding van Noord en Zuid

Tegelijkertijd viel de natie in stukken uit elkaar. Het noorden en het zuiden raakten volledig vanelkaar vervreemd, vooral onder invloed van de industriële revolutie:

y het zuiden werd de grootste katoenproducent ter wereld en leefde van de export (vrijhandel en lage invoerrechten);

y in het noorden werden fabrieken opgetrokken en trachtte men zich door hogeinvoerrechten te beschermen tegen de Britse concurrentie.

Ook op arbeidsvlak waren er verschilpunten: in het zuiden waren er slaven aan het werk op dekatoenplantages (gratis werkkrachten), bovendien was de helft van de bevolking er zwart.

Sinds 1820 werden de Verenigde Staten samen gehouden door het Missouri Compromis: nieuwestaten werden in de unie binnen gebracht in paren: in één van de twee was slavenarbeidtoegestaan, in de andere niet.

Met de oprichting van Californië werd deze machtsbalans verstoord ten voordele van het noorden. Zodat in het Compromis van 1850 het noorden akkoord ging met wetten in verbandmet slaven die naar het zuiden vluchtten.

In 1860 verkoos de nieuwe republikeinse partij Abraham Lincoln als president van de VerenigdeStaten, Lincoln behoorde tot een zeer antizuiderse vleugel van de republikeinse partij: alle

beslissingen werden dan ook in voordeel van het noorden genomen. Waarop de zuiderse statenzich terugtrekken uit de Verenigde Staten en de Geconfedereerde Staten van Amerika oprichten.

Er breekt een burgeroorlog uit tussen het noorden en het zuiden die 4 jaar zal aanslepen enuiteindelijk door het noorden gewonnen zal worden.

Ondertussen was Napoleon aan een veroveringspoging van Mexico bezig en kopen de VerenigdeStaten Alaska over van Rusland.



58

De oorlog zorgde ervoor dat het idee van de Verenigde Staten als een nationale staat triomfeerde, dit bleek ook uit het 14e Amendement van de Amerikaanse grondwet (= deVerenigde Staten kunnen nooit gesplitst worden).

Bovendien riep Lincoln in 1863 de Emancipation Proclamtion uit, waarin slavernij afgeschaft wordt in de vijandige (zuidelijke) staten. In 1865 wordt in het 13e Amendement van degrondwet slavernij volledig afgeschaft.

Na de burgeroorlog: reconstructie en industriële groei

Lincoln wordt vermoord in 1865 door een fanatieke zuiderse patriot, dit doet besluiten tot eendrastische hervorming van het zuiden. Vertegenwoordigers van het noorden kwamen zo inzuidelijke federale regeringen terecht waar ze zich met de politieke ontwikkelingen gingenmoeien. Een andere hervorming hield in dat de zwarten in het zuiden stemrecht kregen,inspraak kregen in het wetgevingsproces en ambtenaar konden worden.

Na protest van de inwoners van de zuidelijke staten worden in de jaren 1870 de hervormingenafgeschaft en werd de macht en controle terug in handen van de blanken en plantagehoudersgegeven.

De burgeroorlog (en wapenindustrie) had de industrie uit het noorden geen windeieren gelegd,bovendien werd de industrie in het noorden beschermd door het Morill Tariff uit 1861. Eenjaar later werd ook de Union Pacific Railroad operationeel en realiseerde men een verbindingtussen het oosten en het westen.

68. De Canadese Dominion, 1867

De Britse settlers vestigden zich aan de oostkust en pas vanaf de 19e eeuw wordt de rest van het land gekoloniseerd. Er is ook Franse aanwezigheid in de buurt van Quebec, deze wordt erkenddoor de Britse kroon (Quebec-act uit 1774).

In 1791 wordt Canada opgesplitst in twee provincies: Quebec (of beneden-Canada) voor de

Fransen en Ontario (of Opper-Canada) voor de Britten. Als Canada verder groeit worden deandere provincies verder in het liberale systeem opgenomen.

In de oorlog van 1812 probeerden de Verenigde Staten Canada te veroveren, wat bij zowel deBritse als Franse bezetter een nationaal gevoel losweekte. Maar toch blijven de interne politiekeverschillen verder leven.

In 1837 breekt in beide provincies een oppervlakkige vorm van rebellie uit die zonderbloedvergieten onderdrukt werd.

Het rapport van Lord Durham

In Groot-Brittannië hadden de Whigs ter zelfde tijd een hervorming op poten gezet van de oude

Britse instellingen. Het kwam er op neer dat men vond dat men een regio niet politiek moest controleren om er handel mee te kunnen drijven.

Na de Canadese opstand van 1837 sturen de regering (bestaande uit Whigs) de graaf vanDurham om er gouverneur te worden. In 1839 publiceerde hij zijn visie op de Canad ese zaak:

Hij zei dat de Franse separatistische gevoelens moesten verdwijnen en dat alle Canadezen eengevoel van gemeenschappelijk burgerschap en nationaal karakter moest worden bijgebracht. Hij



59

stelde een eenmaking van beide provincies voor, om deze te consolideren zei hij dat er eenspoornetwerk moest worden aangelegd.

Het rapport werd aanvaard en in 1840 was de unificatie tussen beide provincies een feit, hoewelde Fransen liever een systeem prefereerden waarbij ze zelf inspraak hadden in lokaleaangelegenheden.

De stichting van het Dominion Canada

Het federalisme in Canada was dus gedeeltelijk een gedecentraliseerd idee, dat vooral tot doelhad de Fransen tevreden te stellen en gedeeltelijk een plan tot unificatie. Terwijl dit bediscussieerd werd, was in de Verenigde Staten de burgeroorlog aan de gang. Het voorbeelddat hier gesteld werd, zorgde ervoor dat in Canada voor de centralisatie (unificatie) gekozenwerd.

De federale constitutie, dat in Canada door de Canadezen geschreven werd in 1867, werd doorhet Britse parlement in 1892 vervangen door de Noord-Amerikaanse act die het bestaan van deDominion Canada bevestigde.

Het Canadese idee pioniert het idee van de Dominion-status, later zal dit ook gebruikt in

Australië (1901), Nieuw-Zeeland (1907) en in Zuid-Afrika (1910).

69. Japan en het Westen

Achtergrond: twee eeuwen van isolaties, 1640 1854

De eerste Europeanen zetten voet aan land op het eiland Japan kort na 1542. De eeuw die volgt tonen de Japanners een sterke wil om handel te drijven met de buitenlanders. Velen onder hennamen ook de christelijke godsdienst over zoals deze gepredikt werd door de Spaanse enPortugese Jezuïeten.

Kort na 1600 begon de Japanse overheid de christelijke religie te onderdrukken en in 1624

werden de Spanjaarden van het Japanse grondgebied verdreven. In 1640 werd geen enkeleEuropese handelaar nog toegang verschaft. Tussen 1640 en 1854 waren de Nederlanders deenige verbinding tussen Japan en het Westen ( isolatie).

De reden voor deze isolatie was:

na een periode van feodale oorlogvoering, kwam er een absolutistische regering. Wanneer deeerste Europeanen aankwamen was het land nog steeds verscheurd door clanoorlogen.Uiteindelijk bleek de Tokugawa-clan de sterkste te zijn en nam deze plaats als shogun (= eenmilitaire leider die heerste in de naam van de keizer) tot in 1867.

Tijdens hun heerschappij was er lang vrede in Japan, voor de eerste keer in eeuwen. De grotelandheren en de Samurai hadden immers geen strijd meer om uit te vechten, in plaats daarvan

houden ze zich nu bezig met een nieuwe opgewaardeerde levensstijl. Om dit te kunnenbekostigen, leggen ze zich tot op de handel. De lijnen tussen de verschillende klassen zullenvertroebelen wanneer het mogelijk wordt om je in Samuraiklassen in te kopen.

Wanneer het Boeddhisme wordt afgebouwd tijdens de Tokagawa-periode, winnen de cultus vanShinto ( de weg van de goden) en Bushido (de weg van de krijger) aan belangstelling.

Via het contact met de Nederlanders in Nagasaki, stroomden langzaam westerse ideeën binnen.Enkele Japanners leerden Nederlands en lazen Nederlandstalige boeken over anatomie,operaties en astronomie. In 1745 wordt het Japans Nederlands woordenboek gefinaliseerd.



60

De opening van Japan

In 1853 vaart de Amerikaanse Commodore Perry de Yedo baai binnen. Hij had hiervoor geentoelating en vraagt dat Japan bereid is opnieuw handel wil drijven met het westen. ShogunIesada ondertekend in 1854 een handelsverdrag met de Verenigde Staten, niet veel later wordengelijkaardige verdragen afgesloten met Europa.

Zowel van binnen- als van buitenaf stond Japan onder grote druk. De nieuwe levenstijl van deedelen leidde tot schulden: nu vertonen deze dan ook economisch initiatief. Omdat de meestehandelaars bereid zijn handel te drijven met het westen, willen Japaners de westerse kennis(wetenschap etc.) onder de knie krijgen. Bovendien dreigen de Amerikanen met bombardementen.

Japen komt tot de constatatie dat ze in het westen als achterlijken worden beschouwd engedwongen werden een laag invoertarief toe te passen voor westerse handelaars.

Na 1854 ontwikkelt zich een sterke antibuitenlandse reactie die eerst geleid werd door de Herenvan Choshu en Satsuma. Zij droomden ervan de Tokugawa-heerschappij omver te werpen en het westen uit Japan te verdrijven. In 1862 schenden enkele Britten onbewust de Japanse etiquette,één van hen werd vermoord. De Britse overheid eiste een straf, maar de shogun blijkt in deze

kwestie machteloos te staan.De westerse machten ontdekken zo dat de shogun niet de opperste heerser van het land was ensturen een maritieme expeditie naar Kyoto zelf. Ze eisen dat de keizer de Verdragen bevestigden dreigen met bombardementen.

Het Meiji tijdperk (1868 1912): de modernisering van Japan

De Heren van Satsuma en Choshu besluiten dat de enige manier om om te gaan met westen, demilitaire en technische uitrusting over te nemen.

Eerste wordt de shogun gedwongen om ontslag te nemen en wordt de keizer weer in zijnvolledige macht hersteld. In 1867 erft een nieuwe keizer (Mutsohito) de troon: de Meiji-dynastie

gaat van start.Dit betekende het eerste tijdperk van modernisering in Japan: het land werd een moderne natie-staat:

y feodalisme werd afgeschaft; y iedereen ongeacht afkomst werd gelijk behandeld voor het gerecht; y Boeddhisme werd niet langer aangemoedigd, en alle Boeddhistische eigendommen

werden geconfisqueerd. In plaats daarvan werd de cultus van Shido verkozen; y in 1889 wordt de grondwet afgekondigd waarin gelijkaardige burgerlijke vrijheden als in

het westen werden opgenomen.

Industriële en financiële modernisering ging gepaard met de politieke revolutie:

y in 1858 werd het eerste stoomschip over gekocht van de Nederlanders. Niet veel latervolgden ook de telegraaf, de spinmachine en de aanleg van de eerste spoorlijn;

y buitenlandse handel bracht nu bijna $ 200 miljoen per jaar op; y de bevolking kende een spectaculaire stijging naar 46 miljoen in 1902.

De modernisering van de Japanse maatschappij staat nog steeds in de geschiedenis opgeslagenals een van de meest opmerkzame transformaties ooit.



61

Hoofdstuk 14 : De Europese beschaving, 1871 1914 : economieen politiek

70. De moderne geciviliseerde wereld

Materialistische en non-materialistische idealen

Met de uitbreiding van het nieuwe natiestatensysteem was Europa politiek meer verdeeld dan ooit.

Europa en zijn uitlopers dachten over Europa en Noord-Amerika als de µbeschaafde¶ wereld of het

westen. Andere regio¶s, vooral in Azie, Latijns-Amerika en Afrika werden door de Europeanen

omschreven als achterlijk.

y Materialistische idealen waren de hogere levensstandaard en de hoge technologischeontwikkeling;

y non-materialistische idealen waren de drang naar kennis en wetenschap, de goede moraal ende kwantitatieve feiten.

De essentie van het geciviliseerde leven is de manier waarop mensen hun hoofd gebruiken en in de

houdingen die ze vromen ten opzichte van anderen of ten opzichte van de voorwaarden en het plannenvan hun eigen leven.

De zones van de beschaving

Er waren twee Europa¶s: een binnen- en een buitenzone. Deze binnenzone werd het µEuropa van

stoom¶ genoemd en werd afgebakend door een denkbeeldige lijn doorheen Glasgow, Stockholm,

Danzig, Trieste, Firenze en Barcelona en het omsloot Groot-Brittannië, België, Duitsland, Frankrijk, Noord-Italië en het westen van Oostenrijk. Alle Europese industriële centra lagen hier binnen (ook de

Verenigde Staten worden hier bij gerekend).De buitenzone bevatte het grootste deel van Ierland, de I berische en Italiaanse schiereilanden, Oost-Duitsland, Bohemen en Oostenrijk. Deze buitenzone moest beroep doen op de binnenzone voor

educatie, specialisten etc. De buitenzone leefde vooral van de landbouw.

De derde zone was de wereld buiten Europa: Azië en Afrika.

71. Basisdemografie: het toenemen van de Europeanen

De groei van de Europese en wereldbevolking sinds 1650

Alle werelddelen behalve Afrika groeiden erg aan in populatie in de drie eeuwen na 1650,maar de bevolking in Europa steeg het hardste. Tussen 1850 en de Tweede Wereldoorlog haaldehet zelfs een maximum:

y in de 17e eeuw kwamen in Europa de burgeroorlogen tot een einde, hiermee hield ook het

chronisch geweld op. y In Japan werd een gelijkaardige situatie bereikt: de Tokugawa-heerschappij bracht een periode

van rust en vrede, net zoals de Manchu-dynastie in China, de Britten in India en de

Nederlandsers in Indonesie; bovendien verbeterden de levensomstandigheden sterk in Europa. Men ontwikkelde vaccinatiestegen de pokken en de pest verdween. Door verbeteringen in de landbouw kon men meerproduceren en de vernieuwingen in het transport zorgden ervoor dat het voedsel ook inafgeleven regios geraakte.



62

De stabilisatie van de Europese bevolking

De stabilisatie en relatieve afname van de Europese bevolking werd gevolgd door een plotsedaling van het geboortecijfer. Vanaf 1830 voltrok die daling zich in Frankrijk, niet veel latervolgde de rest van Europa. In de rest van de wereld bleef het geboortecijfer wel stabiel.

Historische demografen hebben een Europees familie patroon gedetecteerd in de 17 e eeuw:

y Europeanen trouwden later;

y gebruik van anticonceptiva sinds het einde van de 18e

eeuw; de Code Napoleon zegt dat erfenis eerlijk verdeeld moet worden.

Het leven in de steden: in de grote steden was er weinig plaats om te leven. Na 1880 werdkinderarbeid minder frequent. Sinds kinderen geen inkomen meer kregen, waren ouders mindergeneigd om meer kinderen te hebben. Kinderen gingen ook langer naar school.

Het kleinere familiesysteem samen met de afname van kindersterfte, verbeterde de positie vande vrouw in de moderne samenleving.

Groei van de steden en het stedelijke leven:

Waar leefden al deze mensen?

y landbouwgebied: 1/7;

y 1/7 trokken weg uit Europa; 5/7 leefde in de steden.

De groei van de steden tussen 1850 en 1914 was fenomenaal. De grote stad representeerde de moderne

maatschappij: anoniem en onpersoonlijk. Het leven in de stad ontbrak aan de zin om zichzelf tekunnen behelpen zoals in de oude rurale gebieden.

Na de uitvinding van de telegraaf in 1850, verspreidde de dagelijkse krant zich snel over de steden.

De nieuwe voorwaarden van het stedelijke leven bevorderde de verspreiding van het socialisme onder de industriële massa in de Europese steden.

Migratie uit Europa, 1850-1940:Tijdens dezelfde periode dat deze steden aan het groeien waren, verlieten ongeveer 60 miljoenmensen Europa, waarvan 1/5 vroeg of laat terugkeerde. Atlantische migratie(was degrootste, men week uit naar Noord-Amerika vanuit heel Europa).

Er waren verschillende redenen voor deze exodus:

y voor 1914 waren de immigranten welkom: men had handen nodig om het land te bewerken,huizen te bouwen en in mijnen te werken. Dit gold voor de meeste nieuwe landen, behalveAustralië en Nieuw-Zeeland ± waar men enkel Engelssprekende settlers verwelkomden.

y in Europa zelf waren er ook veel redenen om te vertrekken:

y het stoomschip en de spoorwegen maakte het gemakkelijker en goedkoper om te vertrekken;

y economisch gezien konden mensen zich voor het eerst een lange reis veroorloven;

y het tegengestelde is ook waar: men ging elders op zoek naar een economisch betere situatie (bv. Ierland: µthe great potato famine¶ van 1845 ± 1849);

y men vertrok om politiek redenen of om de dienstplicht te vermijden; om vervolging uit de weg te gaan in door de regering georganiseerde pogroms.

Mensen waren nooit tevoren vrij geweest te gaan en staan waar ze wilden:

y in Groot-Brittannië werden de wetten afgeschaft die zeiden dat arbeiders in hun land vanherkomst moesten blijven;



63

y behalve in Rusland, raken over heel Europa de oude landbouwcommunes in onbruik;

y de lijfeigenschap werd overal afgeschaft.

72. De wereldeconomie in de 19e eeuw

De Nieuwe Industriële Revolutie

De industriële revolutie en de globale economie kwam in een nieuwe fase terecht: het gebruikt van

stoomkracht, de groei van de textiel en metallurgische industrieën hadden de eeuw gekarakteriseerd:

y elektriciteit;

y olie-industrie: benzine-/dieselmotor;

y chemie: nieuwe textielsoorten, explosieven;

y de eerste tunnels en kanalen werden gegraven;

y de telefoon en de radio verschenen;

y op medisch vlak begon men met het gebruik van verdovingsmiddelen en de X-stralen;

y de ijzerindustrie wordt uitgebreid;

y aluminium wordt uitgevonden;

y in de Verenigde Staten rollen de eerste producten van de lopende band.

Groot-Brittannië als bakermat van de nieuwe industriële revolutie, al gauw verspreid deze zich via

België over de rest van het Europese continent en de wereld.

Vrije handel en de Europese betalingsbalans

In 1846 worden in Groot-Brittannië de Corn laws afgeschaft en de Britten introduceren eensysteem van vrijhanden.

In 1880 was er in heel Europa, behalve in Groot-Brittannië, Nederland en België, een stap terugnaar de protectionistische tarieven en tot aan 1914 waren de kenmerken van het economischesysteem vooral de extreme beweeglijkheid van goederen over de politieke grenzen heen.

De grootste Europese verwezenlijking voor 1914 was een systeem waarbij reusachtige import doorheen industrieel Europa verscheept kon worden. Het was dan ook logisch dat alle Europeselanden behalve Rusland, Oostenrijk-Hongarije en de Balkanstaten meer importeerden danexporteerden.

Hoe Europa betaalde: via een balans waarbij de export de meeste import kon dekken, maar niet helemaal. Het waren de zogenaamde onzichtbare exporten die de hele lading dekten:verschepings- en verzekeringsdiensten in opdracht van andere landen.

De export van Europees kapitaal:

De migratie van miljoenen Europeanen had het effect dat er nieuwe samenlevingen ontstonden

met een Europees karakter.

De export van kapitaal betekende dat het jaarlijkse inkomen van een ouder en welvarender landgetransporteerd werd naar het buitenland.

Het meeste kapitaal kwam van de welvarende klasse: de eigenaars van een zaak, bv.,spendeerden hun geld in een binnen- of buitenlandse onderneming in plaats van alles voorzichzelf uit te geven. De kloof tussen arm en rijk kwam er dus door een snelle opstapeling vankapitaal. Door de migratiestroom die vertrok vanuit Europa, ontstonden er immers nieuwesamenlevingen die de grondstoffen uit Europa nodig hadden voor hun eigen industrie. Europa



64

investeert kapitaal om de nieuwe gemeenschappen (vooral in Amerika, maar ook in Azië enAfrika) op weg te helpen, zodat ze zelf ook aan het produceren kunnen. Men tracht delevensstandaard in het buitenland te verbeteren met als doel de eigen winst te verhogen.

Een internationaal geldsysteem: de goudstandaard:

De internationale economie rustte op een internationaal geldsysteem gebaseerd op degoudstandaard: het zorgde voor een vlotte betaling, maar ook voor een graduele daling van deprijzen vooral tussen 1870 en 1900 omdat de goudproductie niet gelijk groeide met destijgende productie van industriële en landbouwgoederen.

Het centrum van het globale economische en financiële system was Londen. De ouderefinanciële centra in Amsterdam waren vernield door de revoluties en de Napoleontischeoorlogen.

Een wereldmarkt: eenheid, concurrentie en onzekerheid:

Nooit eerder had de wereld er zo economisch geünificeerd uitgezien, toch had elke regio zijnspecialisatie. Men verkocht goederen waar men het meeste betaalde, en men kocht ze aan waar

ze het goedkoopste waren (vraag en aanbod) een globale markt.Dit was het wereldwijde systeem van productie en consumptie dat de basis legde voor demoderne economie die we nu globalisatie noemen. Mensen in dit netwerk waren extreemkwetsbaar: er bestond geen zekerheid voor producten op de markt, soms was men gedwongenver onder de prijs te verkopen. Arbeiders werden bovendien alleen aangenomen als er eentekort was.

Dit systeem zorgde voor perioden van opgang, maar ook voor perioden van depressie, bv. delange depressie van 1873 duurde 20 jaar.

Veranderingen in de organisatie: big business:

Rond 1880 en 1890 kwam er een grote verandering over het kapitalisme. Terwijl hij voordiengekenmerkt werd door kleine bedrijven, staken er nu grote en onpersoonlijke bedrijven de kopop. De aantrekkingskracht van de beperkte aansprakelijkheid moedigde mensen aan tot investeren, er was immers slechts een beperkt verlies mogelijk.

Corporatieve organisatie maakte het mogelijk om diverse economische processen ondereengemaakte management te plaatsen. In de kleinhandel verschenen vanaf 1870 in Frankrijk ende Verenigde Staten warenhuizen waar allerlei goederen aan een vaste prijs verkocht werdendie voordien alleen in kleinere winkels te verkrijgen waren.

In de industrie zorgde staal voor de big business, zowel afgewerkt als onafgewerkt.

y verticale integratie: van onafgewerkt naar afgewerkt product binnen één bedrijf; horizontale integratie: het volledige proces ligt niet in de handen van hetzelfde bedrijf, maar

men maakt wel afspraken omtrent de prijzen en de marktverdeling. Aan het hoofd van dezekartels stonden captains of titanen.

Met de Sherman act in 1890 (in de Verenigde Staten) kwamen er wetten om de monopoliesbinnen deze industrietakken tegen te gaan.



65

73. De vooruitgang van de democratie: de derde Franse republiek,Groot-Brittannië en het Du itse keizerrijk

Frankrijk: de oprichting van de Derde Republiek

In Frankrijk werd de staat van democratie niet gemakkelijk bereikt en de problematische eerstejaren lieten diepe kloven na in het land. In januari 1871 vertrekt Bismarck uit Parijs, na de Frans Pruisische oorlog. Bismarck stond op een verkozen regering: de Nationale Vergadering werdna algemeen stemrecht (voor mannen) samengesteld. Het republicanisme werd zo wantrouwddoor de Fransen dat een vrije verkiezing de monarchistische elementen terug macht gaf. Denieuwe Vergadering bestond uit 1/3 republikeinen.

De Parijse republikeinen weigerden Bismarcks autoriteit te erkennen en er brak eenburgeroorlog uit tussen de Nationale Vergadering in Versailles en de stad Parijs, waar derevolutionaire commune gevestigd was. Uiteindelijk zal de Nationale Vergadering winnen en derevolutie kunnen onderdrukken.

Toch waren ook de monarchistische meerderheid uit de Nationale Vergadering verdeeld overtwee kampen: de aanhangers van de Bourbons en de Orléanisten. Ze zetten elkaar schaakmat en

openden de deur voor een nieuwe Franse republiek. In 1875 worden in de plaats van eengewone grondwet een aantal constitutionele wetten aanvaard: de wetten hielden onder anderede aanstelling van een president, een parlement met twee kamers en een ministerraad met aanhet hoofd een premier in.

De senaat zou verkozen worden door middel van een onrechtstreeks kiessysteem en de Kamervan afgevaardigden door middel van algemeen mannelijk stemrecht.

In 1877 was de rol van president, ministers en parlement verder duidelijk gemaakt na eenonsuccesvolle poging door een vroegere president, Marshal MacMahon. Hij was ontevreden overzijn ministers en probeerde de Kamer te ontbinden en nieuwe verkiezingen te houden. Hiernawordt het principe van parlementaire voorrang ingevoerd zodat de president verantwoordingmoet afleggen aan het parlement, en niet zomaar meer de Kamer kan ontbinden zonder een

meerderheid achter zich te hebben

Frankrijk: de problemen van de derde Franse Republiek:

In Frankrijk rezen er nog steeds vragen over welk regime nu gevolgd werd: de monarchie of derepubliek.

Na de onderdrukking van de republikeinse commune in parijs door de Nationale Vergadering,kwam het republicanisme stilaan weer in opmars. En in 1879 hebben de republikeinen voor het eerst controle over beide Kamers. In 1880 probeerden ze een democratisch schoolsysteem uit de grond te stampen tegen de kerkelijke invloed op het onderwijs in. Waar ze ook in slagen.

Een crisis rees tussen 1886 en 1889 wanneer generaal Boulanger een zeer populair figuur werd

en een wraakoorlog tegen Duitsland wilde starten. Maar de generaal kreeg plankenkoorts envluchtte weg.

In de late jaren 1890 was Frankrijk in de ban van de zaak Dreyfus, een joodse legerofficier dieten onrechte werd beschuldigd van landverraad en spionage. Het land werd in twee kampenverdeeld. Pas jaren later en onder grote druk wordt Dreyfus onschuld bewezen en zijn eerhersteld. In 1905 leidde dit tot de scheiding t ussen kerk en staat.



66

Frankrijk: de kracht en de zwakheden van de Republiek:

De Derde Republiek had in 1914 twee keer zo lang stand gehouden als eender welk Fransregime sinds 1789.

Het haalde zijn kracht uit het republicanisme, dat aangepast werd door middel van de wet (parlement en regering) economische progressie en verdraagzaamheid tussen de verschillende

klassen. Er was relatieve tevredenheid onder het volk.Ondertussen had Frankrijk wel een achterstand opgebouwd op industrieel vlak en waren depolitieke partijen verscheurd door de vele verschillende meningen. Bovendien waren dearbeiders nog steeds niet vertrouwd met de politiek.

Groot-Brittannië: de Constutionele Monarchie:

Het Britse parlement in de halve eeuw voor 1914was een voorbeeld van een redelijk, ordelijk envreedzaam zelfbesturend exemplaar. De twee grote partijen, de liberalen (Whigs) en deconservatieven (Tories), ontstonden in de jaren 1850.

De eerste Reform Bill uit 1832 had ongeveer 1/8 van alle mannen een stem gegeven. Met de

tweede Reform Bill uit 1867 worden dit 1/3 van alle mannen en in 1884wordt dit 3/4.In 1918 wordt het stemrecht nogmaals uitgebreid: alle mannen en de vrouwen ouder dan 30krijgen stemrecht.

Beide partijen doen opmerkzame verwezenlijkingen.

Groot-Brittannië: politieke veranderingen na 1900:

De Britse arbeiderspartij, Labour, ontstaat kort na 1900. De liberalen vrezen een deel van hunelectoraat te verliezen en geven hun van oudsher traditionele partijpolitiek laissez-faire, laissez-passer op. Ze beginnen te werken aan een sociale wetgeving waarin een minimumloon wordt vastgelegd, verzekeringen worden ingevoerd en het stakingsverbod en verbod op vereniging

wordt opgeheven.Er wordt een oorlog tegen armoede begonnen.

De Parliament act uit 1911 ontneemt de leden van het Hogerhuis alle vetorecht in geldzaken.

Maar alle maatregelen maken niets uit, uiteindelijk zullen de liberalen een groot deel van hunelectoraat verliezen aan de socialisten.

de Ierse Kwestie:

Nadat in 1801 Groot-Brittannië de naam Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Ierlandkreeg, werd Ierland bij Groot-Brittannië ingecorporeerd om het te beschermen tegen pro-Fransesympathieën tijdens de oorlogen van de Franse revolutie. De Ieren in het parlement stonden

doorgaans machteloos.De Ierse boeren konden zich niet verdedigen tegen hun grootgrondbezitters en het Ierse volk,dat vooral katholiek was, werd verplicht bijdragen te betalen aan de Kerk van Ierland (eenAngelicaanse).

Gladstone, een minister, schafte de Kerk van Ierland af en voerde maatregelen in om de Ierseboeren te beschermen.



67

Maar de Ieren wilden heersen over eigen land (home rule) en een parlement. Terwijl Gladstonehen dit trachtte te geven, verscheurde hij zijn eigen liberale partij.

In 1914 kreeg Ierland eindelijk de home rule en wordt het onafhankelijk, maar de protestantenuit Noord-Ierland waren hier niet gelukkig mee. Zij waren echter veel minder in aantal dan dekatholieken uit het zuiden, wat bijna tot een burgeroorlog leidde.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog wordt de Ierse onafhankelijkheid opgeschort en vanaf in 1922ontvangt Ierland net zoals Canada de status van Dominion. Noord-Ierland blijft een deel vanGroot-Brittannië.

Het Duitse keizerrijk: Bismarck en het Duitse Keizerrijk, 1871-1980:

Het Duitse keizerijk, zoals Bismarck dat in 1871 samenstelde, met Willem I de koning vanPruisen als keizer, was een federatie van 25 Duitse staten waarin Pruisen het grootste gewicht in de schaal legde.

Om steun te winnen voor zijn projecten, had Bismarck de democratische en socialistischesentimenten uitgebuid, onder andere door de installatie van een Reichstag. Wanneer hij niet demeerderheid zover krijgt voor zijn plannen te stemmen, kon hij toch niet tegen gehouden

worden.Bismarcks eerste serieuze conflict met de Kerk kwam er nadat de Kerk verkondigd had dat deregering zich niet hoefde uit te spreken over onderwijs- en kerkelijke zaken. In 1871 lanceerdeBismarck Kulturkampf (= de strijd om de moderne beschaving) waarin een hele reeks liberalewetten vervat zaten. Het is pas veel later dat Bismarck beseft dat de katholieke kerk eigenlijkzijn plannen niet in gevaar kan brengen, bovendien zou hij de steun van de conservatieve partijgoed kunnen gebruiken: in 1878 sluit hij dan ook vrede met de katholieken en richt hij zijn pijlenop het socialisme.

Met antisocialistische wetten tussen 1878 en 1890, voert hij onder andere het verbod opsocialistische bijeenkomsten en kranten in.

Hij slaagt er echter niet in het socialisme dood te slaan. Het aantal socialistische verkozenenvoor de Reichstag nam alleen maar toe. In 1890 wordt hij door keizer Willem II op pensioengestuurd.

het Duitse Keizerrijk na 1890: Wilhelm II:

Willem I stierf in 1888 en werd opgevolgd door zijn zoon Frederick III, wie getrouwd was met deoudste dochter van de Britse koning Victoria. Hij stierf echter drie maanden na zijntroonsbestijging en werd op zijn beurt opgevolgd door zijn zoon, Willem II.

Al gauw twistte hij met Bismarck over de antisocialistische wetten en de buitenlandse politiek.In 1890 stuurt hij Bismarck op pensioen en zette hij een nieuwe koers in.

Dit betekende dat hij op buitenlands vlak een meer agressief en ambitieus (wat betreft de

kolonies) beleid wilde voeren. Hij schaft tevens de antisocialistische wetten van Bismarck af. In1912 vromen de sociaaldemocraten de grootste partij in zijn rijk en Willem tracht ze wel van dehoogste regeringsposten weggehouden. De crisis wordt voorkomen door het uitbreken van deEerste Wereldoorlog.

Italië en Oostenrijk Hongarije: Ontwikkelingen elders, algemene waarnemingen:

Italië:



68

y sinds 1860 een constitutionele monarchie;

y verschuivingen binnen het electoraat: andere partijen en meerderheden worden gevormd;

y de liberalen leefden met de Paus in conflict over de pauselijke staten;

y verschil in industriële ontwikkeling tussen het noorden (betrekkelijk modern) en het zuiden

(eerder ruraal);

algemeen stemrecht voor mannen (1912).

Oostenrijk ± Hongarije:

y Frans-Jozef is vrij in zijn buitenlands beleid;

y het socialisme werd door middel van onderdrukkingswetten tegengehouden;

y de sociale verzekering werd ingevoerd;

y de etnische minderheden zorgden nog steeds voor problemen;

y algemeen stemrecht voor mannen (1907).



69

Hoofdstuk 15: Europese beschaving 1871-1914 : Maatschappij encultuur.

Geloof in vooruitgang stond centraal sinds de wetenschappelijke revolutie van de 19de eeuw.

De laat 19de

eeuwse Europese dominantie werd als de bevestiging van menselijke vooruitganggezien.

Benadeelde groepen; vele Europeanen geloofden dat groepen van de samenleving hun deel vande moderne rijkdom niet kregen. Populaire politieke bewegingen ontstonden, overtuigd dat zijaan de kant van de vooruitgang stonden. In vele gevallen slaagden ze er in nieuwe rechten envoordelen te verkrijgen voor de groepen die ze representeerden.

Tegelijkertijd zorgde de wetenschap voor een beter theoretisch begrip in de natuur entechnologische uitvindingen transformeerden de moderne samenleving.

Ook begonnen denkers de zekerheden van wetenschappelijke kennis in twijfel te trekken ende limieten van de menselijke rede te beklemtonen. Het optimisme van klassiek liberalisme werd ondermijnd.

De vooruitgangsidee bleef veel gehoor hebben in de moderne naties. Maar in de vroege 20ste eeuw begonnen de beperkingen en gevolgen van de vooruitgang ook onderwerpen te wordenvan historische reflectie, artistieke representatie en cultureel debat.

Chronologie van belangrijke gebeurtenissen, 1859-1920

1859: Charles Darwin publiceert de Origin of Species ; evolutie wordt een sleutelwoordin het moderne intellectuele leven

1880s-1890s: Claude Monet beeld de nuances van ligt en kleur af in Impressionistischeschilderijen zoals de kathedraal van Rouen.

1889: Europese socialistische partijen richten de 2de internationale op

1897: Theodor Herzl organiseert het 1ste Zionistisch congres.

1900: S. Freud ontwikkeld zijn theorie van de onbewuste geest in De interpretatie van

dromen

1905: A. Einstein introduceert de relativiteitstheorie in de natuurkunde

1907: P. Picasso ontwikkeld zijn nieuwe kubistische stijl in werken zoals Les

demoiselles dAvignon .

1918-1920: Vrouwen verkrijgen stemrecht in Engeland, Duitsland en de VS.

74. De vooruitgang van de Democratie: Socialisme, Vakbonden en

FeminismeDe bourgeois liberalistische ideeën waren populair bij de middenstand liberalen, niet bijradicale democraten. De Britse Chartisten waren antikapitalistisch en op het continent spreidden de ideeën van het socialisme. In 1848 mislukte de sociale revolutie, maar was er tochangst bij de bezittende klassen en werd de filosofie van Marx meer vorm gegeven. Met de komst van de ballot, ijverden de werkers voor sociale wetgeving en gebruikten ze hun politieke macht voor een grotere mate van sociale democratie.



70

2 manieren werden om actie te ondernemen tegen de kapitalisten: ofwel de kapitalistenafschaffen of met hen onderhandelen. Het eerste leidde tot radicale vormen van socialisme, enhet andere tot de ontwikkeling van vakbonden.

Socialisme betekende de uitroeiing van de private werkgever of ten minste de dissolutie van degrote kapitalistische corporaties. Handels unionisme ging er vanuit dat de werkers hunwerkgevers best welvarend in zaken houden zodat onderhandelen betere economische

resultaten zou opleveren. De werkende klassen beweging bevatte dus een interne contradictie.

De intelligentsia van de beweging; Karl Marx, Friedrich Engels, Louis Blanc, Ferdinand Lasalleneigden meer naar socialisme dan unionisme. Ze zagen de samenleving als een geheel, deeconomie als complex sociaal systeem en de toekomst in lange termijn termen. De arbeiders, opvroege leeftijd tewerk gesteld, amper geschoold, hun gehele leven gericht op handenarbeidwerden verplicht hun aandacht meer op unionisme te laten vallen dan op socialisme. Kleine hardverlangde vooruitgangen waren meer tastbaar en belangrijker dan verrijkende maar vergelegenplannen voor een gereconstrueerde samenleving. De intellectuele werd gezien als eenbuitenstaander, hoe welkom ook. De intellectuele zag de werker als kortzichtig en verlegen, hoeveel hulp ze ook nodig hadden.

Na de mislukking van 1848 divergeerden de socialistische en vakbondorganisaties voor een

generatie. De jaren 1850 was een tijd van werk, rijzende lonen, rijzende welvaart vooralleklassen. Arbeiders organiseerden vakbonden, socialistische denkers perfectioneerden hundoctrines.

De Vakbondbeweging en de groei van British Labor (Britse arbeiders)

Vakbonden hadden lang een ondergronds, sporadisch bestaan gekend en steeds onderdrukt door de regering. De wet Le Chapelier van 1791 en de Combination Act van 1799 (BritseTories) verboden arbeiders samen te zweren. De komst van het bourgeois liberalisme gaf voorhet eerst de vrijheid aan vakbonden. De Britse vakbonden kregen een eerste erkenning van deliberale Tories in 1825 en volledig in 1871 door Gladstones liberaal ministerie. In Frankrijk in1864 door Napoleon III daarna beperkt door de Commune, dan volledig gelegaliseerd in 1884.

Bismarck onderhandelde met de vakbondleiders om ondersteuning te vinden in de gevestebelangen die in zijn weg stonden.

De welvaart van 1850 bevoordeelde vakbondvorming. Werkgevers hadden nood aanefficiënte werkkrachten waarop deze zich gemakkelijker konden organiseren. Deambachtsvakbond, een unie van arbeiders uit eenzelfde beroep, werd de eerste typischeorganisatie.

Het kwam het meest tot ontwikkeling in Engeland waar een unionisme naar nieuw model werd geïntroduceerd door de Amalgamated Society of Engineers in 1851. De nieuwe leidersstelden redelijk te zijn met werkgevers, stakingen te voorkomen, vakbondfondsen te doengroeien en hun ledental te doen stijgen. Dit werkte en de twee regerende partijen in Engelandgaven de stadsarbeider een stem in 1867.

In 1880 ontstaan bonden van niet-opgeleide werknemers. Er ontstaan unies die allearbeiders van een industrietak omvatte ongeacht de vaardigheid van de individuele werker. Insommige gevallen verenigden zich de ervaren unionisten met de onervaren werkers. Rond 1900waren er 2 miljoen vakbondleden in Groot-Brittannië in vergelijking met 850.000 in Duitslanden maar 250.000 in Frankrijk.

Vooral vanwege de verre ontwikkeling van handelsunionisme in Groot-Brittannië en hunsuccesvolle onderhandelingen met hun werknemers waren de arbeiders in Groot-Brittannië veel



71

trager met het vormen van een politieke arbeiderspartij dan in continentaal Europa. De BritseLabourpartij werd gevormd op de eeuwwisseling door inspanningen van dehandelsvakbondsofficiëlen en de middenstandintellectuelen. Op het continent kwamen dewerkunies er meestal door de socialistische politieke partijen. De invloed van Britsewerkvakbonden maakte de Labourpartij minder socialistisch dan arbeiderspartijen op het continent.

De Taff Vale beslissing bedreigde de vakbonden want hield de vakbonden financieelverantwoordelijk voor de verliezen tijdens een staking. Tegenkanting tegen deze beslissingbracht de vakbonden samen met alle andere bestaande werk en socialistische organisaties. Eenvoorbode voor de vorming van de moderne Labourpartij. In 1906 werd door Labour de Taff Valebeslissing ongedaan gemaakt.

Europees Socialisme na 1850

Socialisme raakte in de jaren 1850 in onbruik . Marx trok zich terug in Engeland waar hij dasKapital publiceerde in 1867. Dit werk gaf een belichaming en argumentatie aan de principes uit het Communistisch Manifest. In Engeland was hij amper gekend en mengde zich nauwelijks met de arbeidsleiders.

In 1864 had de 1ste internationale plaats in Groot-Brittannië. Het leiderschap ging over naarMarx die het gebruikte om zijn ideeën in de belangstelling te zetten. Kopfiguren waren Marx,Mazzini, Bakunin en Robert Apllegate (de secretaris van de carpentervakbond). Hij maakte deMazzinianen onwelkom en keurde de Duitse Lassalleanen af omdat ze coöpereerden met Bismarck.

Bakunin zag de staat als de kwelling van de arbeider en was dus anarchist. Marx vondanarchisme een afschuwelijk idee want hij zag de staat als een product van economischecondities en een wapen van de bezittende belangen, zodat het doel van de revolutionaire actiehet kapitalistische economische systeem moest zijn en niet de staat. Marx dwong Bakunin uit deInternationale in 1872.

De Parijse Commune van 1871 kreeg connecties met de Internationale en was een redenwaarom de Franse Provisionele regering de Commune gewelddadig onderdrukte. Maar deCommune vernietigde de eerste Internationale, De Commune was een gewapende rebellie tegende democratisch verkozen Assemblée Nationale van Frankrijk. Marx prees dit als een stage in deinternationale klassenoorlog, en zag het als een voorsmaak van de dictatuur van het proletariaat. Zo jaagde hij vele mogelijke volgers schrik aan. De 1ste Internationale verdween na1872.

Opkomst van de socialistische partijen: In 1875, tijdens de Gotha conferentie, verenigdeMarxistische en Lassalleaanse socialisten zich in de Duitse Sociale Democratische partij. Rond1880 ontstonden socialistische partijen in vele landen, (o.m. Belgische socialistische partij). InFrankrijk werden arbeiders aangetrokken tot Jules Guesde (de werkende klasse emanciperendoor allerlei compromissen). Andere volgende Paul Brousse (socialisme lang parlementaire

methodes), Jean Jaurès (verbond sociale hervormingen met de Franse revolutionaire traditie ende verdediging van republikeinse instituties). Pas in 1905 werd er in Frankrijk een Socialistischepartij gevormd. In Engeland vormde H.M.Hyndman een Sociale Democratische Federatie opDuits model met Marxistische programma, maar had nooit veel leden. In 1883 stichttenPlekhanov en Axelrod de Russische Sociale Democratische partij van waaruit communisme vande volgende eeuw zou afgeleid worden. De socialistische partijen kwamen allemaal tezamen inde 2de Internationale in 1889.



72

Revisionistisch en revolutionair socialisme, 1880-1914

Marxisme of wetenschappelijk socialisme was de enige geldende vorm van systematischsocialisme geworden. Sterkst in Duitsland en Frankrijk, relatief onsuccesvol in Italië en Spanjevanwege een arbeidersklasse die minder geïndustrialiseerd was, meer ongeletterd. Ze kondenniet hopen op verandering m.b.v. het ballot en waren de oproer van Garibaldi gewoon. Zij

richtten zich meer op het anarchisme verkondigd door Bakunin.Ook in Engeland kende Marxisme weinig succes. Arbeiders stonden bij hun vakbonden en demiddenstand kapitalisme critici volgden de Fabian society. Voor de Fabians was socialisme desociaal en economisch tegenhanger van de politieke democratie mede de onvermijdelijkeuitkomst; klassenstrijd was onnodig en geleidelijke, redelijke en verzoenende maatregelenzouden op gepaste tijd tot een socialistische staat leidden. Verbetering van lokale regering of municipaal eigendom van zaken als waterwegen en elektriciteit waren stappen naar dezeconsummatie. De Fabians, net als de vakbondsambtenaren, waren blij met kleine enonmiddellijke tegemoetkomingen. Ze vormden samen met de vakbonden de Labourpartij.Tegelijkertijd door geduldig en gedetailleerd onderzoek in de economische realiteit leverden zeeen massa praktische info waarop een wetgevend programma kon gebaseerd worden.

Op het continent groeiden de Marxistische of sociaal democratische partijen snel. Marxismeveranderde in een minder revolutionair parlementair socialisme, met uitzondering van deRussische Sociale Democratische partij want Rusland had geen Parlementaire regering. Meer enmeer arbeiders begonnen op de socialistische partijen te stemmen. De arbeiders envakbondsambtenaren geloofden misschien wel in het internationalisme van dearbeidersbelangen en het gevecht met het kapitaal, maar in de praktijk handelen ze door het parlement van de nationale staat en werkten ze voor een wetgeving die de arbeidersbevoordeelden in hun eigen land alleen.

Op het einde van de 19de eeuw leken Marx voorspellingen niet te zijn uitgekomen. Bourgeoisiewerd rijker, maar het proletariaat niet armer. Wat een arbeider met zijn inkomen zou kunnenkopen steeg rond 50% in de geïndustrialiseerde landen tussen 1870 en 1900. Dit kwam door degrotere productiviteit van arbeid door mechanisatie, groei van de wereldeconomie, accumulatie

van kapitaalwelvaart en de geleidelijk val van de voedselprijzen en andere prijzen.Marxisme werd in de jaren 1890 aan revisionisme onderworpen. In Frankrijk geleid door JeanJaurès. De revisionisten zeiden dat de klassenconflicten niet absoluut onvermijdbaar waren endat kapitalisme misschien geleidelijk zou kunnen transformeren in arbeidersrechten. Dit revisionisme werd gevolgd door de meeste socialisten en sociaal democraten.

Deze tendens tot opportunisme leidde het echte revolutionaire karakter in het Marxisme innieuwe richtingen. Revolutionair syndicalisme ontstond. Georges Sorel was de belangrijksteintellectuele exponent. Arbeidersvakbonden zouden zelf een autoritair instituut moeten wordenin de samenleving, dus niet alleen eigendom en de markteconomie vervangend maar ook deregering zelf. Een collectieve staking zou hier toe leiden. Syndicalisme kreeg veel navolging waarde vakbonden zwak waren zoals in Italië, Spanje en Frankrijk (vooral Confédération Generale du

Travail).Onder orthodoxe Marxisten ontstond er een heropleving van Marxistische fundamentalismein protest tegen het revisionisme. Socialisten mochten wel parlementen als forum gebruikenvolgens de Internationale, maar socialisten die het parlement zelf binnentreden werdengeïdentificeerd als de vijandige bourgeois staat. Het duurde dan ook tot WOI voor de socialistenzich aansloten met het kabinet van enig Europees land. In de Russische Sociaal Democratischepartij kwam de kwestie van het revisionisme aan de orde in 1903 bij een partijcongres inLonden (de meeste Russische Marxisten waren verbannen). Een groep geleid door V.I.Lenin



73

eiste de uitroeiing van revisionisme. Lenin won een meerderheid (Bolsjewieken). Derevisionistische Russische Marxisten werden bekend als de Mensjewieken. Maar in 1903werden de Russische Marxisten als onbelangrijk beschouwd.

In Europa waren Marxisten bij de eeuwwisseling niet langer actief revolutionair en bleek zetot de mildere doctrines van sociale democratie toegetreden. Tussen 1900 en 1914 stegen deechte lonen niet meer en rusteloosheid ontwikkelde in de arbeiderscentra, gevolgd door

stakingen. Maar in 1914 was de arbeidersklasse in zijn geheel niet in een revolutionairestemming. Arbeiders zochten nog steeds naar sociale rechtvaardigheid maar de sociale agitatievan 1848 was bezonken. De reden was dat Kapitalisme goed genoeg werkte om de arbeiderslevensstandaard opmerkelijk te verhogen, arbeiders stemrecht hadden gekregen en dus heilverwachten van nieuwe publieke beleid, en dat ze politieke partijen en machtigere vakbondenhadden gecreëerd, die hun belangen verdedigden en hun hielpen een groter aandeel van het nationale inkomen te verwerven.

Feminisme, 1880-1914

De campagne voor vrouwenrechten werd ook meer internationaal en beter georganiseerd. Devrouwenbewegingen promootten de hervormingen die feministen verdedigden sinds de

19de eeuw zoals meer toegang tot onderwijs en stemrecht. Vrouwengroepen op het continent benadrukten legale en sociale hervormingen meer dan stemrecht, terwijl Britse en Amerikaansefeministen meer aandacht aan de campagne voor stemrecht gaven. Maar activisten uit alleindustrialiseerde samenlevingen werden meer en meer aangetrokken tot internationaleorganisaties, gedeeltelijk omdat zulke groepen nuttige netwerken creëerden om informatie teverspreiden en politieke ideeën. Amerikaanse vrouwen als Susan B. Anthonoy en Elizabeth CadyStanton verenigden zich met Europese feministen om een Internationale raad van Vrouwen opte richtten in 1888.

Vooral stemrecht trok de meeste publieke aandacht in Amerika en Engeland. Nieuweorganisaties als de National American Women Suffrage Association en in Engeland de WomensSocial and Political Union bekostigden petities, massameetings en protesten. De

stemrechtbeweging in Groot-Brittannië werd bijzonder militant na dat het Britse parlement elklegislatief voorstel voor vrouwenstemrecht afsloeg, een patroon van officiële oppositie dat steeds terugkeerde in de Britse politiek sinds 1860. Emmeline Pankhurst begon een radicalevleugel te leiden van de stemrechtbeweging in een campagne van gewelddadige protesten in dejaren voor 1914, onder de naam suffragettes.

Pankhurst en andere suffragettes werden belachelijk gemaakt in de Britse pers en Parlement.Maar tijdens WOI kregen ze meer steun (toen de militante verzetten werden afgelast). Britsevrouwen ouder dan 30 kregen uiteindelijk stemrecht in 1918. Ook in Duitsland, de VS en andereWesterse naties. De campagne voor stemrecht was maar één component van modernfeminisme en de beweging zou vrouwenrechten nastreven in de economie, wet, familie enonderwijs en nieuwe themas en politieke strategieën ontwikkelen in de 20ste eeuw.

75. Wetenschap, filosofie, kunst en religie

Het geloof in de macht van natuurwetenschappen spreidde zich als nooit tevoren uit over debevolking. Dit geloof werd nooit zo krachtig opgehouden als in de halve eeuw voor WOI.Wetenschap lag aan de basis van de gehele industrialisatiebeweging en toen de wetenschap aanpopulariteit won na 1870 keken vele onwetende personen naar wetenschap op als een orakelvan wijsheid omdat het zichzelf manifesteerde aan iedereen in het dagelijkse leven. De



74

wetenschappelijke en technische vooruitgang was internationaal, hoewel grotendeels beperkt tot een binnenste zone.

In het meer fundamentele wetenschappelijke denken werden er belangrijke veranderingengedaan gestart rond 1860 of 1870. Tot dan waren de onderliggende ideeën die van I. Newton. Dewetten van universele zwaartekracht bleven onbetwistbaar en hiermee de Euclidischegeometrie en fysica. De ultieme natuur van het universum werd gezien als regelmatig, ordelijk,

voorspelbaar en harmonieus; het universum was ook tijdloos. Op het einde van dit tijdperk, rond1914, begonnen de oude concepties op alle vlakken te bezwijken.

De impact van de evolutie

In 1859 publiceerde Charles Darwin zijn On the origin of Species . Evolutie werd het meest invloedrijke intellectuele thema. Evolutionaire filosofieën die zeiden dat de manier om iets tebegrijpen zijn ontwikkeling begrijpen is waren niet nieuw in 1859. Hegel had dezegeïntroduceerd in de evolutionaire conceptie in de metafysica en hij en Marx in historischetheorieën van de menselijke samenleving. Het idee van vooruitgang, overgenomen van deverlichtingsidee, was een soort van evolutionaire filosofie en de grote activiteit in historischestudies onder de romantische en nationalistische hoede maakte mensen denken over de

menselijke zaken in termen van een proces door de tijd. Wat Darwin deed was de evolutieverwetenschappelijken, bewijs leveren en een uitleg bieden voor hoe het werkte. In 1871 pastehij de zelfde hypothese toe op menselijke wezens in TheDescent of Man

Darwin zei dat soorten veranderden niet door een soort intelligent of doelgerichte activiteit maar een soort van toeval. Centraal staat Struggle for existence leidend tot een Survival of thefittest door natuurlijke selectie van het meest aangepaste ras. (waar Darwin niet menselijkerassen mee bedoelde maar afwijkingen binnen soorten).

Darwins ideeën zorgden voor een groot publiek protest . De bioloog T.H. Huxley werd dehoofdwoordvoerder voor Darwin. Darwin werd gehekeld door te zeggen dat mensen van apenafstammen, men vreesde dat elke grondlaag van menselijke waardigheid, moraliteit en religie inelkaar zou storten. Darwin zelf zei dat onder beschaafde condities de sociale en coöperatieve

waarden nuttige karakteristieken waren in overleving, zodat we mochten verwachten dat deugdzame gewoonten sterker zullen worden, eventueel vastgelegd door erfelijkheid.

Darwinisme sprak zich niet uit over God. Dit was niet verassend; geen enkele wetenschap hieldzich hier mee bezig. Evolutionaire biologie veranderde de conceptie van natuur. Natuur wasniet langer harmonie, maar een brute scène. Concepties van wat goed was of heilzaam voor het evolutionaire proces daagden de traditionele religieuze ideeën over moraliteit en deugd uit. Erwaren geen vastgelegde soorten of perfecte vormen, enkel een oneindige verandering. Normenen waarden bestonden niet, een goed organisme was een dat overleefde waar andere ten ondergingen. Adaptatie verving deugd, niks was rechtvaardig, de enige toets was succes. Hier gingDarwinisme op met het nieuw realisme, of Realpolitik , en andere sociale doctrines dietegelijkertijd tevoorschijn kwamen in Europa als gevolg van andere oorzaken.

Generalisaties uit de wetenschap en wetenschappelijke ontdekkingen overdragen naarmenselijke zaken leidde tot implicaties. Het prestige van de wetenschap was zo groot dat dit precies is wat velen wilden doen. Hun doctrines werden gebruikt in verscheidene politieke enculturele gebruiken om te laten zien dat sommige mensen superieur waren aan anderen. Ook omhet verschil tussen arm en rijk te rechtvaardigden, dat grote zaken kleinere moesten overnemenen dat sommige staten zoals de Britse of Duitse rijken voorbestemd waren om te groeien, of dat oorlog moreel een goed ding was en de mannelijkheid en overlevingswaarde bewees vandegenen die vochten.



75

Genetica, antropologie en psychologie

Gregor Mendel kwam tot een verklaring hoe erfelijkheid ontstaat en kruising plaatsvindt doorexperimenten met kruisbestuiving van erwten. Zijn ontdekkingen, gepubliceerd in 1866, werdengenegeerd tot 1900 wanneer ze de basis werden voor de nieuwe wetenschap van de genetica.Mendels ideeën waren een voorbode van de doorbraken in de wetenschappelijke studie van

erfelijkheid en de controle over het genetisch materiaal in de tweede helft van de 20ste

eeuw enhet heden.

Antropologen begonnen met de studie van fysische en culturele kenmerken van alle takken vande mensheid. Fysische antropologen werden geïnteresseerd in de verscheidene menselijkerassen, waarvan ze sommige bevoordeeld vonden in Darwinistische zin. Sommige Europesewetenschappers begonnen het blanke ras als bekwamer te zien en het publiek werd meerrasbewust dan ooit tevoren. Aan de andere kant toonde de culturele antropologen een minderzelfvoldane doctrine, wetenschappelijk bleek het dat geen cultuur of samenleving beter was daneen andere, allen waren aanpassingen aan de omgeving of enkel een zaak van gewoonte (mores).Het effect was een soort relativisme of scepticisme.

De impact van de antropologie werd ook gevoeld in de religie. Sir James Frazer probeerde in zijn De Gouden tak het geloof uit het relativisme en het scepticisme te redden.

Psychologie leidde tot implicaties over de natuur van menselijke vrijheid en rationaliteit. Aande grond van de psychologie stond de Duitse fysioloog Wilhelm Wundt die nieuweexperimentele technieken ontwikkelde. De Rus Ivan Pavlov observeerde dat een groot deel vandierlijk gedrag, en mogelijk ook menselijk gedrag, verklaard kan worden op basis vangeconditioneerde response.

Sigmund Freud en degenen die beïnvloed werden door hem legden de belangrijksteontwikkelingen in de studie van menselijk gedrag. Freud stichtte de psychoanalyse tijdens deeeuwwisseling. Hij geloofde dat zekere vormen van emotionele verstoring een gevolg waren vanvroegere vergeten periodes uit patiënten hun leven. Van hieruit onderzochten Freud en zijnvolgers de rol van het onbewuste in het menselijke gedrag. Elders leidden Freuds ontdekkingennaar religie, oorlog, opvoeding, kunst en literatuur.

Freud stelt de verlichting in vraag: Freudiaanse ideeën hadden een grote invloed op desociale- en gedragswetenschappen en in zijn de psychoanalyse suggereerde dat menselijkewezen niet essentieel rationeel waren. Hoewel Freud geïdentificeerd werd met dewetenschappelijke traditie van de verlichting stelden zijn theorieën de klassieke liberale enverlichte veronderstellingen in vraag.

De nieuwe Fysica

In de Newtoniaanse fysica was het atoom, de eenheid van alle materie, een hard solideongestructureerde bal, permanent en onveranderbaar. Materie en energie warenonderscheidbaar en afzonderlijk.

Maar een serie ontdekkingen vanaf 1896 veranderde deze zienswijze. In 1896 ontdekte A.Henry Becquerel radioactiviteit. De ontdekkingen van Pierre en Marie Curie, J.J. Thomson enLord Rutherford toonden aan dat atomen niet simpel waren maar complex en dat radioactieveatomen van nature onstabiel waren en energie loslieten bij disintegratie. De Duitse fysicusM. Planck toonde in 1900 aan dat energie werd uitgestraald of geabsorbeerd in specifieke endiscrete eenheden of bundles genaamd quantum. Verder werd energie niet continu engelijkmatig uitgestraald zoals vooreer gedacht, noch was het onderscheidbaar van materie alsooit verondersteld. In 1913 postuleerde Niels Bohr dat een atoom uit een nucleus of protonenbestaat omringd door elektronen roterend rond de nucleus, als een minuscuul zonnestelsel.



76

Albert Einstein bracht met zijn relativiteitstheorieën, net als Newton ooit deed met eenverenigde veldtheorie, een opheldering van zwaartekracht, elektromagnetisme en subatomairgedrag.

Zo bleek dat noch de oorzaak en effect van tijd en ruimte, noch Newtons wet van universelezwaartekracht veel betekenden in de subatomische wereld, noch in de kosmos. Later, in 1927,toonde Werner Heisenberg aan door zijn principe van onzekerheid of onbepaaldheid, zowel de

positie en snelheid van het individuele elektron te ontdekken. Op deze grondlagen gevestigdvoor WOI ontwikkelde zich de nieuwe wetenschap van nucleaire fysica.

Trends in filosofie en kunst

De meeste Europese intellectuelen werden aangetrokken tot positivisme of het geloof dat wetenschap alleen de enige ware kennis van de wereld kan leveren. Alles ongekend voor dewetenschap moest ongeweten blijven voor altijd, een doctrine genaamd agnosticisme of deerkenning van de onwetendheid. Herbert Spencer en Ernst Haeckel in Duitsland warenverspreiders van dit agnosticisme.

Friedrich Nietzsche deelde deze visie niet. Hij hield een laag oordeel over de moderne

democratische samenleving. Met een achtergrond van evolutionair denken ontwikkelde hij het concept van een übermensch, een nieuw soort wezen die nieuwe ethische waarden enfilosofische waarheden zou creëren die hem zouden toestaan de massa te domineren. Despecifiek christelijke waarden beschreef Nietzsche als een slavernijmoraliteit samengesteld doorde zwakken om de sterken te ontwapenen. Hij geloofde dat alle mensen, zelfs filosofen, eerdergedreven zijn door hun instincten en een wil naar macht dan de rede. Zijn kritiek op religie deedsommige vormen van klassiek heidendom herleven. Nietzsche was noch veel gelezen noch veelgerespecteerd door zijn tijdgenoten. Niettemin verwoorde hij de vele implicaties van deevolutionaire ideeën. Zijn kritiek op de rede en de rationaliteit had een wijde invloed onder deantiverlichting denkers zowel voor als na WOI.

In de literatuur keerden auteurs als Emile Zola of Henrik Ibsen zich naar de portrettering vansociale problemen leidend tot een realisme. Nieuwe psychologische theorieën kwamen voor in

de beschrijving van karakters en irrationeel menselijk gedrag. Sommige literaire bewegingen,zoals symbolisme in Frankrijk, experimenteerden met taal in werken die het moderne schrijvenver van literaire representatie of sociale realiteit verwijderden. Ergens volgde de artistiekestroming de intellectuele ontwikkeling; de diverse attitudes van relativisme, irrationalisme,sociaal determinisme, linguïstische ambiguïteit en de werking van het onbewuste werdgereflecteerd. Aan de andere kant stond de artiest en de samenleving nog nooit zo ver uit elkaar.

Impressionisme echter brak niet met alle linken tussen schilderkunst en de buitenwereld,hoewel de impressionisten misschien de meest invloedrijke artiesten werden in het late 19de-eeuwse Europa. Schilders als Monet, Renoir, Pissaro weigerden de traditionele stijl van deacademische schilderkunst na te volgen.

Impressionisme als esthetisch startpunt: Impressionisme won geleidelijk aan internationaal

belang en leidde andere artiesten, veelal postimpressionisten genoemd, mensen en objecten innieuwe en meer en meer abstracte vormen en kleuren af te beelden (bv. Cézanne). In de vroege20ste eeuw schilderden artiesten als Picasso, Braque en Kandinsky Kubistische of Abstract-Expressionistische werken.

Na WOI, en in het heden, trokken dezelfde trends van subjectivisme in de kunsten een wijder,minder sceptisch publiek aan. Men las boeken zonder punctuatie, luisterde naar atonalemuziek, componeerde met dissonanten en studeerde bewust abstracte of niet-objectieveschilderkunst en sculptuur. Meer en meer verwijderd van de moderne industriële samenleving



77

begonnen artiesten en hun kunst de specialisatie van de moderne wereld te illustreren.Artiesten werden specialisten die zich inspanden om hun vak en hun eigen belangennastreefden, en net als andere specialisten was hun werk veelal onbegrijpelijk voorbuitenstaanders.

De kerk en de Moderne tijd

Religie bedreigd door wetenschap en filosofie: Religie werd meer bedreigd na 1860 en 1870dan ooit in het verleden, nooit had de wetenschap of de filosofie zich zo sterk gericht op de aardvan het leven en het menselijke bestaan. Fundamentele premissen van de traditionele religiewerden in vraag gesteld of afgewezen (Darwin, antropologie).

Er ontwikkelde zich ook een kritische analyse van de bijbel. Bepaalde passages uit de bijbelwerden in vraag gesteld en inconsistenties werden ontdekt (bv. David Friedrich Strauss The lifeof Jesus en Ernest Renan).

De protestantse kerk had meer moeilijkheden om zijn ledenaantal in stand te houden. Deprotestantse traditie rustte meer op eigen beoordeling. Bijbelstudie was steeds heel belangrijkvoor de protestanten en toen twijfel zich ophoopte aangaande de literaire waarheid van de

bijbel bleek er geen autoritaire bron meer over om zich aan vast te houden. Protestantenverdeelden zich in modernisten en fundamentalisten. De fundamentalisten waren geneigd omde wetenschappelijke bewijzen aangaande het geloof af te wijzen, de modernisten wilden dewetenschap accepteren en het merendeel van de bijbel als allegorisch interpreteren. Het bleekechter moeilijk voor deze laatste om de sterke zin van spiritualiteit of gevoel van christelijkewaarde de vatten.

De meeste protestantse kerken waren laat om de sociale problemen te erkennen en omdat zowel educatie als zorg voor wezen, zieken en geesteszieken door de staat werd voorzienhadden protestantse groepen minder te doen in het leven van de leden en de opvoeding van dejeugd. Pas na de WOI ziet men een protestantse revival, met herbevestiging van debegindoctrines door theologen zoals Karl Barth en een oecumenische beweging.

De Rooms-katholieke kerk bleek meer resistent , Paus Pius IX maakte een lijst (Syllabus) met ideeën van toen die als fout werden gezien, waaronder het geloof in wetenschap enrationalisme en ontkende sterk het idee dat het hoofd van de kerk zich zou moeten verzoenen enzich aansluiten bij de vooruitgang, liberalisme en moderne civilisatie. In de 19de/20ste werdennog dogmas geproclameerd, de kerk bleef dus bevestigd in een sceptische tijd, tegenchristelijke modernisten en geloof in het bovennatuurlijke en miraculeuze.

Paus Pius IX riep het Vaticaans concilie samen in 1870. Het concilie legde het dogma vast vanpauselijke onfeilbaarheid. Dit was de climax van eeuwen ontwikkeling in de kerk; de wereldwerd nationaler, en de kerk werd meer internationaal. Staatssoevereiniteit en secularismegroeide, maar de katholieke clerus keek meer in de spirituele macht van Rome ter beschermingtegen vreemde machten. In de voorbije 300 jaar waren katholieken wantrouwig geraakt tegenover hun eigen regeringen of niet-katholieken. Ultramontanisme heerste over de oude

galliciaanse en andere nationale tendensen die lang bestonden in de katholieke kerk.Verlies van wereldlijke macht leidt tot sterkere spirituele greep; In 1870 tijdens het Vaticaanse concilie annexeerde de nieuwe Italiaanse staat Rome. Men gaat nu akkoord dat met het verlies van wereldlijke macht de spirituele greep door de pausen over katholieken over degehele wereld versterkte. Uiteindelijk erkende het pausdom pas in 1929 met het Lateraanstraktaat de Italiaanse staat, en Italië stond het bestaan van Vaticaanstad toe als eenonafhankelijke staat. Het pausdom verkreeg de onafhankelijkheid van nationale of seculiereautoriteit, volgens de katholieken benodigd om zijn rol uit te oefenen.



78

Leo XIII formuleerde de katholieke sociale doctrine, vooral in de encycliek Rerum Novarum van1891. Rerum Novarum bevestigde privé-eigendom als natuurrecht, maar beoordeeldekapitalisme voor de armoede, onveiligheid en degradatie die vele arbeidersklassen moestenondergaan. Het verklaarde dat veel in socialisme in principe christelijk was, maar het bekritiseerde socialisme in zoverre het materialistisch en antireligieus was (Marxisme). Leo XIIImoedigde de vorming van katholieke arbeiderspartijen aan.

Jodendom; De Joden waren een kleine minderheid maar hun conditie was altijd een soort barometer aangaande de veranderingen in tolerantie als een geheel. In de 19de eeuw was er eentrend naar emancipatie en assimilatie. Wetenschap en secularisme had ook effect op OrthodoxJodendom. Hervormingsjodendom trad op als de Joodse tegenhanger van modernisme.Liberalisme liet de joden toe zich als burgers te gedragen, bevrijd van oude discriminaties envelen gingen de seculier weg op.

Tegenkrachten tot joodse assimilatie; Op het einde van de eeuw begonnen twee belangrijkenieuwe tendensen de tendensen naar assimilatie van joodse samenlevingen en individuen tegente gaan. Enerzijds was er een cultureel en politiek nationalisme, ontsproten binnen het Jodendom zelf, die vreesde dat assimilatie tot een verlies van Joodse identiteit zou leiden.Anderzijds een sterk nieuw antisemitisme, een gevolg van racistische theorieën, afkeer van

joodse rivaliteit in zaken en beroepen, socialistische minachting voor Joodse kapitalisten als deRothschilds, angst voor Joodse revolutionairen en Marxisten en een groei van etnischnationalisme (bv. Dreyfus-zaak). Vele joden werden gedwongen in een nieuwe Joodseidentiteitszin. Eén hiervan was Theodor Herzl, die modern, of politiek, zionisme stichtte.(Palestina toen nog in het Ottomaanse rijk)

Vele Joden begonnen te sympathiseren met nationalistische bewegingen, en bekeken Zionisme als een Joodse wederopleving en een manier om waardigheid te bereiken. Andere bleven erbijdat Jodendom een religieus geloof was en geen nationaliteit op zich, Joden en niet-Joden deeldendezelfde nationaliteit, burgerschap en politiek of sociaal vooruitzicht.

76. Het verval van klassiek liberalisme

Het effect van de politieke, economische en intellectuele trends op het liberalisme; Enerzijds bleef de vooruitgang van wat fundamenteel was voor het klassieke liberalisme.Anderzijds een verzwakking van de onderbouw waar het liberalisme sinds de 17de en 18de eeuwop rustte. Een eventueel derde effect was dat ook al bleef de essentie van het liberalismevoortduren, het programma en doctrine onderging veranderingen. Liberalisme hield stand maarhet klassieke type begon te verdwijnen.

Klassiek liberalisme ging terug tot de 17de eeuw met John Locke en de filosofen van de 18de eeuw. In de 19de eeuw werd het uitgedrukt door filosofen als John Stuart Mill en politieke leidersals William Gladstone. Klassiek liberalisme stond voor vrijheid van het individu, meestal de man,maar deze autonomie van het individu droeg bij tot de groeiende beweging van devrouwenrechten.

Het individu was onafhankelijk van alle collectieve entiteiten en werden gezien als autonomepersonen capabel hun eigen rede te gebruiken. Sinds dit de natuur van rationeel menselijkgedrag was, konden mensen met verschillende belangen tot oplossingen en vredige akkoordenkomen. Liberalen stonden positief t.o.v. onderwijs, en verzetten zich tegen elke vorm vanmachtsoplegging op het individu.

Liberalen stonden voor vrijheid van religie en vonden dat de kerk en clerus weinig of niks tedoen mocht hebben in de politiek. In de politiek vonden ze dat regeringen constitutioneel en



79

gelimiteerd in macht moesten zijn en individuen zouden zichzelf regeren door gekozenafgevaardigden. Problemen zouden opgelost worden door gebruik van de rede, zowel door destemgerechtigden als door de afgevaardigden. De wil van de meerderheid geldt. Liberalen, dieeerst het democratische systeem weinig vertrouwden, accepteerden het democratischeprincipe van universeel mannelijk stemrecht. Economie zagen de liberalen als zondertussenkomst van de regering en zonder aandacht van religie of politiek. Men dacht dat beide

bedoelt waren verschillen op de onderliggende uniformiteit van de mensheid te creëren. DePraktische consequenties van de liberalen waren tolerantie, constitutionalisme, laissez-faire,vrije handel en een internationaal economisch systeem. Uiteindelijk blokkeerde het racisme enimperialisme de opname van liberale principes door de niet-Europese volkeren die leefdenonder Europees gezag in de koloniale rijken.

Puur liberalisme bestond nooit buiten als doctrine. In zijn geheel was Europa in 1914 grotendeels liberaal. Maar tekenen van de ondergang van liberalisme waren al duidelijk in1880.

Het verval van 19de eeuws liberalisme: economische trends

De vrije economie zorgde voor vele ontberingen. Arbeiders drongen aan voor bescherming

tegen deze blootstelling. In 1873 kende men een sterke depressie en de economie herstelde niet tot in 1893. Europese boeren en grootgrondbezitters vroegen tariefbescherming want kondenniet op met de Amerikaanse Midwest of de Russische steppes. De revival van tarieven enverval van de vrije handel begon dus met de bescherming van de landbouwbelangen. Deindustrie vroeg snel dezelfde gunsten.

Industriële revolutie in andere landen; De industriële revolutie was van start gegaan inandere landen dan Groot-Brittannië. Er was een weerstand tegen het kopen van afgewerkteproducten in Engeland en zelf enkel grondstoffen en voedsel te verhandelen. Overal zag men eenrevival van de Duitse economist Friedrich List die vrije handel afschreef als een systeem vooralvoordelig voor Engeland en zei dat geen land sterk, onafhankelijk of volledig beschaafd kanworden als het een leverancier bleef van onafgewerkte goederen. Een nationale competitie voor

wereldmarkten ging van start en droeg ook bij tot de drang voor kolonies. Het nieuwimperialisme zelf was een ander teken van het wanende liberalisme.

Ook de verdeling tussen politiek en economie begon af te nemen en maakte plaats voor eenneomercantilisme, of beter economisch nationalisme wat opgemerkt werd rond 1900.

Vakbonden en de ondermijning van het liberalisme: Vakbonden werden niet alleen gevormdtegen onveiligheid en misbruik, maar evenwel als bescherming tegen de onzekerheden vangecontroleerde markten. Ook zakelijke belangen begonnen op te gaan in grote corporaties,kartels of trusts. De groei van deze big business ondermijnde de theorie en praktijk van deindividuele competitie waar klassiek liberalisme zich mee verbonden had.

De welvaartsstaat en het nieuw liberalisme; Georganiseerde arbeid, socialistische partijen,universeel mannelijk stemrecht en een gevoeligheid voor sociale onrust verplichtte de politieke

leiders tot meer inbreng in economische zaken. Fabriekscodes werden meer gedetailleerd enbeter op nagezien. Sociale verzekering, geïnitieerd door Bismarck werd overgenomen doorandere landen. De sociale diensten staat ontwikkelde. Het nieuw liberalisme (Liberals inEngeland, Roosevelt en Wilson in de VS) accepteerden de grotere rol van de regering in socialeen economische zaken. Zowel Roosevelt, Wilson en anderen wilden de economische competitiedoen herleven door regeringsacties tegen monopolies en trusts. De nieuw liberalen waren meerwelwillend tegenover arbeiders en de minderbedeelde klassen; de verbetering van de arbeidershun lot zou het oude humanitaire belang van liberalisme rechtvaardigen met waardigheid vande positie van de individuele persoon. De welvaartsstaat met een grote rol voor de regering,



80

stond ver van klassiek liberalisme. Aanhangers van het klassieke liberalisme verzetten zichtegen de groeiende macht van de regering en centrale autoriteit en waren ongerust voor deindividuele vrijheden.

Intellectuele en andere stromingen

Anti-intellectualisme; Het oude en nieuwe liberalisme wordt ondermijnd door velewetenschappelijke, filosofische en artistieke ontwikkelingen. Paradoxaal ontdekte men in het Darwinisme, de psychologie en de politiek, dat de mens geen rationeel dier was. Dit anti-intellectualisme ging in tegen de principes van het liberalisme.

Van de mens die niet essentieel een rationeel wezen was, was de stap klein om het irrationele tebenadrukken en cultiveren, met nadruk op de wil, intuïtie, impuls en emotie met een nieuwewaarde voor geweld en conflict. Een filosofie van realisme, een soort onredelijk geloof in deconstructieve waarde van gevecht en een neerwijzing van ideeën en idealen.

Dit was niet nieuw; Nietzsche ontkende de ethische waarden ten voordele van persoonlijkemoed en durf en de sociaal darwinisten bejubelden het succesvol en dominante in allemenselijke fases als zijnde het meest fit in een eeuwige strijd voor bestaan. Andere denkers

kozen voor irrationalisme zoals Georges Sorel. Zulke ideeën leidden tot fascisme en andereactivistische bewegingen.

Dus het einde van de 19de eeuw, een lange tijd van vrede was doordrenkt met de filosofischeverheerlijking van het gevecht . De populariteit van het gevecht was niet alleen een gevolg vande filosofie maar ook van actuele historische gebeurtenissen.

In economische en politieke zaken, zelfs in Engeland, waren er vele tekenen tussen 1900 en1914 van het wanende liberalisme;

y Joseph Chamberlain leidde een beweging om tarief bescherming terug te brengen.y De liberale partij verliet zijn traditionele laissez-faire politiek door arbeidslegalisatie te

sponsoren in de jaren na 1906.y De nieuwe Labourpartij vereiste van zijn leden in het parlement als één partij te

stemmen wat werd overgenomen door de andere partijen.y Ierse nationalisten gebruikten al lang onparlementaire methodes; in 1914 wanneer het

parlement eindelijk de Irish home rule Act vaststelde waren de anti Ierse enconservatieve belangen bereid parlementair zich te verzetten met behulp van geweld.

y De suffragettes gebruikten gewelddadige politieke actie en in 1911 en 1912 ontstondengrote spoorweg en kool stakingen.

Toch bleef het liberalisme voortbestaan: er waren tarieven maar er was ook nog steeds vrijehandel. Er was nationalisme maar nooit totalitarisme. Er waren racistische ideeën maar zehadden geen politiek belang. De meeste staten beschermden de Joden. Er waren nog steedsrevolutionairen maar de revisionisten hadden de overhand. Veel doctrines preekten voorgeweld, maar de staten probeerden oorlog te voorkomen. Er was veel scepticisme maar ook nog

steeds een sterk geloof in vooruitgang.



81

Hoofdstuk 16: Europa's wereldsuperioriteit, 1871-1914

De economische, politieke en culturele instituties en ideeën verspreiden zich na 1870. Dankzijwetenschap en industrie verkreeg Europa rijken over de gehele wereld. De geschiedenis vanEuropa, Azië, Afrika en de Amerika's werd in de geschiedenis van de wereld nauwer betrokken

dan ooit het geval was.De meest actieve imperialistische natiestaten lagen in Europa, en de 40 jaar voor WOI wordt gekenmerkt door Europa's suprematie. De term Westers kwam in gebruik met de opkomst van de VS, en werd ongeschikt na de modernisatie van Japan. In midden 20ste eeuw werd het gebruikelijk over de ontwikkelde delen van de wereld te spreken, in vergelijking met andereminder ontwikkelde, of ontwikkelende delen van de wereld. Een derde wereld kwam er in delatere decennia van de 20ste eeuw. Met deze termen probeerde men om te gaan met de realiteit van moderne en traditionele, rijke en arme, machtige en zwakke landen.

De eerste Wereld civilisatie: één wereldeconomie en markt, gelijke attributen van politieke eneconomische moderniteit.

De Europeanen, of Westerlingen, participeerden en profiteerden het meest in deze globale

evoluties. Elders vielen stammen en massieve oude civilisaties uit elkaar en reageerden op dedruk van moderne economische en sociale veranderingen. Zo leden lokale industrieën, envonden mensen het moeilijker te overleven. Mensen van alle rassen begonnen te exporteren enwerden blootgesteld aan rijzende en vallende wereldprijzen, depressies leidden snel tot werelddepressies.

Imperialisme, de kolonisatie van de van de late 19de eeuw, is gelijk aan het bewind van eenpersoon over een andere. Europees imperialisme was vergankelijk , verzwakte en verdweenin deze vorm na WOII. Maar de economische en culturele aspecten van het koloniaalsysteem bleven de 'postkoloniale' maatschappijen beïnvloeden. Imperialisme was een fasevan wereldwijde spreiding van industriële en wetenschappelijke civilisatie uit Europa, en niet delaatste fase wat de 20ste eeuw al doen uitblijken. De onderworpen volkeren kwamen tot een

nood voor modernisatie en industrialisatie van hun eigen landen, met behulp van Westersewetenschap, technologie en kapitaal, maar ze wilden af van imperialisme, zichzelf regeren, enzelf de condities beslissen onder welke modernisatie en uitlening plaatsvindt. Volkeren namenideeën van Europa over en deze ideeën transformeerden en werden uitgedaagd als ze politiekeen culturele tradities van andere civilisaties binnenkwamen.

De Imperiale rivaliteiten van de Europese machten, die de Europas wereldsuprematierepresenteerde, droeg bij tot WOI en zo tot de val van de suprematie die Europa hadgenoten.


1850-1864: Taiping rebellie in China onderdrukt door de Qing dynastie

1856: Ottomaanse rijk lanceert hervormingen om het leger en staat te moderniseren

1857: de Indische muiterij bedreigt de Britse controle en leidt tot hervormingen in deimperiale administratie

1864: Napoleon III zet Maximiliaan op de troon van Mexico

1867: Maximiliaan wordt onttroont; Benito Juarez wordt terug Mexicaanse president

1876: Abdul Hamid neemt de macht als sultan in het Ottomaanse rijk; een repressief regime houdt 33 jaar stand



82

1877-1878: Russisch-Turkse oorlog leidt tot Russische winst in de Balkan

1885: De Berlijn-conferentie legt de termen tot imperiale controle in Afrika vast

1885: Het Hindu Indisch nationaal congres wordt opgericht om de Britse macht in Indiëte opposeren.

1894-1895: Japan verklaart oorlog met China en neemt Formosa in (Taiwan)

1898: De VS verklaart de oorlog op Spanje en neemt controle over Cuba, Puerto Rico ende Fillipijnen.

1898: Franse en Engelse komen bijna tot een imperiaal conflict in Fashoda in Sudan De Fashoda crisis

1899: De Boxer revolte in China keert zich tegen de Europese macht en wordt onderdrukt.

1899-1902: De Boer oorlog consolideert de macht van Groot-Britannië in Zuid-Afrika

1904-1905: Japan verslaat Rusland in de Russisch-Japanse oorlog en verspreid zich inManchoerije

1906: De All-India Muslim League wordt opgericht om Indisch nationalisme enmoslimrechten te promoten.

77. Imperialisme: Aard en oorzaken

Bij de val van Napoleon stond maar één van de oude koloniale rijken overeind, de Britse. Voor 60jaar na 1815 waren er geen koloniale rivaliteiten en in vele groepen was er eenonverschilligheid t.o.v. overzeese rijken. Dit idee had zijn oorsprong uit de vrije markt principes, men dacht dat het onnodig was politieke invloed in gebieden uit te oefenen met welke men ook zaken deed. De verdere ontwikkelingen leidden niet tot imperiale conflicten

tussen Europeanen, en er was geen systematisch imperiaal programma, doctrine of isme.Rond 1870 of 1880 kwamen er weer koloniale vraagstukken. Rond 1900 verdeelden degeavanceerde industriële landen de aarde tussen henzelf.

Het nieuwe Imperialisme

Het nieuwe imperialisme verschilde economisch en politiek van het vroegere kolonialisme. Deoude rijken waren maritiem en mercantilistisch ingesteld en de Europese staten hadden geenterritoriale ambities buiten de bescherming van ruilcentra, met uitzondering van Amerika deFilippijnen en Australië. Europa respecteerde geen inheemse staten of industrieën, enontwikkelden daarom territoriale claims, investeerden kapitaal en importeerden hun eigenmethoden van productie en management.

Onder het nieuwe imperialisme wilden de Europeanen nu ook goederen in een kwantiteit diede pre-industriële ambachten niet konden leveren. Ze waagden zich meer in de achtergesteldelanden en begon kapitaal te investeren in industrie, en begon met de bouw van voorzieningen voor Europese bezoekers en functionarissen.

Transformatie lokale populatie; Door het productieve leven van het land over te nementransformeerden grote elementen van de lokale populatie in loonarbeiders van buitenlandse



83

eigenaars, en werden zo de klassenproblemen van industrieel Europa geïntroduceerdgeaccentueerd met raciale verschillen.

Om de investeringen veilig te stellen, en voor andere redenen, streefden de Europeanen nu ooknaar politieke en territoriale dominantie. Gebieden werden kolonies, andere protectoraten.In andere regios als China en Perzië waar de Europese landen hun aanspraken niet kondengoedmaken met elkaar werden de landen verdeeld in invloedssferen, elke Europese macht had

adviserende privileges en investerings- en handelsopportuniteiten in zijn eigen sfeer. Deze vagevorm van imperiale controle liet het land zogenaamd onafhankelijk.

Een enorme kloof opende, rond 1875, tussen de Europese machten en de niet-Europesestaten. Koningin Elizabeth behandelde de Grote Mogul van Indië met veel respect, en zelfsNapoleon behandelde de Sjah zogenaamd als een gelijke. Dan kwam de Industriële Revolutie tot ontwikkeling in Europa. Democratische en nationalistische bewegingen produceerden groteen verenigde Europese volkeren. Schijnbaar eindeloze rijkdom, met moderne administratie,lieten Europese staten toe om te belasten, lenen en uitgeven zonder duidelijke limiet.Tegelijkertijd waren ook alle voornaamste niet-Europese rijken in verval. Zoals in de 18de eeuw het uiteenvallen van het Mogulrijk de Britten toeliet India over te nemen maakten in de19de eeuw de politieke kwetsbaarheid van de Sultan van Turkije, van Zanzibar, de Sjah van

Perzië, de keizer van China en de Shogun van Japan Europese interventie opmerkelijkgemakkelijk. Enkel Japan kon zijn regering op tijd revolutioniseren om imperialistischepenetratie te voorkomen. Maar zelfs de Japanners waren beperkt door vroege verdragen dietariefrechten controleerden tot na 1900.

Een louter machtsvertoon door de Europeanen was gebruikelijk genoeg om hun wil op teleggen. Sporadisch kleine oorlogen werden constant uitgevochten, en bleven onopgemerkt doorde Europeanen in het thuisland. De Spaans-Amerikaanse oorlog van 1898 en de Boer-oorlog van1899 waren koloniaal en uitgevochten tussen volledig ongelijke machten. Meestal was een showvan maritieme macht genoeg, het was de klassieke tijd van het strafbombardement (Tokyo,Kanton, Satsuma, Choshu, Alexandrië, Zanzibar). Het gewoonlijke gevolg was dat de lokaleheerser een traktaat ondertekende, de regering herorganiseerde of een Europese, meestalBritse, adviseur accepteerde.

Aansporing en Motieven

Achter de agressie lagen vele oorzaken. De levensstijl die de Europeanen zich hadden gewoongemaakt kon enkel behouden worden door de rest van de wereld te onderwerpen. Katholieke enprotestantse missionarissen werden uitgezonden en geraakten soms in ruzie met de lokalebevolking, en werden zelfs soms vermoord. Publieke opinie in de thuislanden drong aan voorpolitieke actie tegen dit antichristelijk geweld. Wetenschappers hadden geografische expeditiesnodig. Aan het einde van de 19de eeuw leek het voor Europeanen normaal dat overal waar zegingen de persoonlijke veiligheid en legale procedures die de Europese regeringen aanbodenmochten genieten.

Economisch vereiste het Europese leven materiële goederen waarvan velen enkel uit tropischeregios konden komen.

Neo-mercantilisme; Industriële landen probeerden ook hun eigen producten te verkopen, enwaren genoodzaakt nieuwe markten te zoeken. De industrialisatie van Duitsland, de VS, Japan enandere landen na 1870 betekende dat ze wedijverden onder mekaar en met Groot-Brittanniëvoor buitenlandse handel. De langzaam dalende prijzen na 1873 betekende dat een bedrijf meergoederen moest verkopen om dezelfde winst op te brengen, competitie werd dus meer intens.Tarieven werden verhoogd en er werd dus voor gepleit dat elk land een koloniaal rijk moest ontwikkelen, een gebied van overdekte markten. Het idee was het creëren van een grote



84

zelfvoorzienende handelsunit, verscheidene klimaten en types van grondstoffen omsluitend,eventueel beschermd van buitenlandse competitie door tarieven, een markt voor al zijn ledengaranderend net als rijkdom en welvaart voor het thuisland. Deze fase van imperialisme wordt neo-mercantilisme genoemd omdat het in enige zin het mercantilisme deed herleven, denationale economische systemen van de 16de tot de 18de eeuw.

Puur financiële overwegingen karakteriseerden het nieuwe imperialisme. Investeringen in

meer achtergestelde landen bracht meer op dan in de meer industrialiserende. Dit kwam doorgoedkope arbeid, hoge vraag naar niet-Europese producten en het groter risico van verliezen ingebieden waar de Europese wetten niet heersen. Rond 1800 was Europa en het Noordoostenvan de VS uitgerust met hun eerste industriële voorzieningen. Tegelijkertijd accumuleerdendeze landen kapitaal en werd er naar een uitlaat gezocht. In het midden van de eeuw was het meeste geëxporteerde kapitaal Brits. Naar het einde toe investeerden meer Franse, Duitse,Amerikaanse, Belgische, Nederlandse en Zwitserse investeerders buiten hun eigen grenzen. In1850 ging het meeste kapitaal in het opbouwen van Europa of de VS, Canada, Australië of Argentinië. Rond 1900 ging meer naar de onderontwikkelde regios van de wereld. Dit kapitaalwas eigendom van individuele kleine spaarders of grote banken. Investeerders prefereerdenbeschaafde politieke controle over delen van Azië, Afrika of Latijns Amerika waar huninvesteringen zich situeerden. Dus het winstmotief moedigde imperialisme aan.

Deze analyse werd vooropgesteld in sociale kritieken o.m. door J.A. Hobson en Lenin. Zeschreven imperialisme toe aan de accumulatie van surplus kapitaal en veroordeelden dit opgrond van socialistische bezwaren. Hobson zei dat een verandering in de domestieke economiedie een surplus aan kapitaal tegenging het hoofdmotief van imperialisme zou doen verdwijnen.De surpluskapitaal uitleg was niet volledig overtuigend. Men twijfelde eraan of dat imperialismegroeide vanuit een kapitalistische druk om in het buitenland te investeren. Misschien lagEuropas nood aan import meer aan de basis, omdat alleen door enorme importen Europa zijndichte populatie, complexe industrie en hoge levensstandaard kon onderhouden. Niet Europeanen zelf vroegen vaak naar het kapitaal, dat graag geleend werd door de Europeanenaan hoge ratios. Ten slotte kon het imperialisme van sommige landen, vooral Italië en Rusland,die zelf weinig kapitaal en weinig moderne kapitalisten hadden, niet redelijk toegeschreven

worden tot druk voor lucratieve buitenlandse investeringen.Grote investeringen in het buitenland; In 1914 investeerde Groot-Brittannië een kwart van alhun welvaart in het buitenland, en de helft daarvan in het Britse rijk. Frankrijk enkel een tiendein zijn rijk, maar al hun buitenlandse investeringen kwamen tot 20%. Deze sommen verklarende druk op de Europese regeringen om politieke invloed te laten gelden in Afrika, Turkije of China. In 1914 had Frankrijk een enorme inzet in Rusland. Rusland, een imperiale macht t.o.v. delanden in de Balkan en Azië, verkreeg bijna semi-imperiale status. Het tsaardom bleef overeinddoor buitenlandse leningen, vooral Franse, die meer in Rusland investeerden dan alle kolonialeregios tezamen. De reden was op zen minst evenveel politiek als economisch. Het doel was het militaire bondgenootschap tegen Duitsland samen te houden.

Samengaan van politiek en economie tijdens het hele proces van imperialistische expansie;

Nationale veiligheid, zowel politiek als economisch was even belangrijk als de accumulatie vanprivate welvaart. Zo was ook de groeiende opinie over de economische veiligheid en welvaart van de werkende klasse. De ideeën van Britse staatsman Joseph Chamberlain illustreren hoedeze motieven binnenkwamen in het imperialistische denken.

Chamberlain geloofde erin dat de gemeenschap beter voor zijn leden moest zorgen en dat deBritse gemeenschap (of rijk) de welvaart van de bevolking kon vergroten. Chamberlainintroduceerde een soort van municipaal socialisme, wat het publiek eigenaarschap vanutiliteiten omvatte. Als koloniale secretaris van 1895 tot 1903 predikte hij de nood voor een



85

groot zelfvoorzienend en zelfbeschermend rijk in een tijd van rijzende internationalecompetitie. Een wereldwijd Brits handelsgebied, ontwikkeld door Brits kapitaal, zou een veiligebron voor grondstoffen en voedsel, een markt voor export en een vaste hoeveelheid winsten,lonen en werk leveren.

Chamberlain zag met tegenzin de tendensen tot onafhankelijkheid in Canada, Nieuw-Zeeland enAustralië. Hij stond voor complete zelfregering, maar hoopte dat ze zich terug zouden binden

met anderen en Groot-Brittannië. Volgens Chamberlain moest Groot-Brittanië en zijn gebiedenhun bronnen bundelen niet alleen voor militaire verdediging maar ook voor economischewelvaart. De gebieden hadden al tarieven geheven tegen Britse fabrikanten om hun eigenfabrikaten op te bouwen. Chamberlain moedigde de gebieden aan een lagere tol op Britsegoederen te heffen dan op andere landen. In ruil hiervoor stelde hij zelf voor dat Groot-Brittaniëeen beschermend tarief zal aannemen zodat dit Canadese of Australische goederen zoubevoordelen door deze aan te bieden aan lagere ratio. Het plan was het rijk bij elkaar te houdendoor economische banden, en er een soort tariefunie van te maken, of een systeem vanimperiale voorkeur. Omdat Groot-Brittannië vooral vlees en graan importeerde wasChamberlain verplicht hierop een tarief aan te bevelen. Chamberlain wou dus het voedsel vanhet volk belasten, en de basis ondermijnen van de overeenkomst van vrije handel, waarop deBritse economie voor een halve eeuw heeft op gesteund. Zijn voorstel werd afgekeurd. Echter na

WO1 volgde Groot-Brittannië nauwgezet de voorstellen van Chamberlain.

Waarschijnlijk kende de werkende klasse wel degelijk economische vooruitgang doorImperialisme. Sociaal conservatieve imperialisten gingen hiermee akkoord met denkers vanextreemlinks. Marx zelf, gevolgd door Lenin, dachten dat de Europese werker een hogerelevensstandaard behaalde door het binnenkomen van laaggeprijsde koloniale goederen. VoorMarxisten had dit negatieve gevolgen.

Een andere imperialistisch argument uit de tijd bestond eruit dat Europese landen koloniesmoesten werven naar waar surplus populatie kon migreren zonder het geboorteland volledigte verlaten.

De competitieve aard van het Europese statensysteem introduceerde andere bijna

exclusieve politieke karakteristieken, ze moesten zichzelf beschermen tegen elkaar, en een soort balans in stand houden, zowel overzee als in Europa. Zoals in de verdeling van Afrikaannexeerden landen territoria uit angst dat een ander het eerst zou doen. Kolonies bleken eenwaarde in symbolisme en prestige te hebben. Kolonies hebben was een criterium vangrootsheid.

Imperialisme als kruistocht

Geloof in moderne civilisatie was een soort substitutiereligie geworden, imperialisme zijnkruistocht.

Ook sociaal Darwinisme en populaire antropologie leerden de racistische doctrine aan. Veleimperialisten dachten dat achtergesteldheid zijn oorsprong heeft in historische feiten, en dus

tijdelijk was. De imperialistische psychologie bevatte idealisme, humanitarisme zowel alshebzucht, en vele Europeanen gingen naar de kolonies om scholen en hospitalen op te richten.Allerlei goede doelstellingen werden nagestreefd, maar deze prestaties gingen duidelijk samenmet Europese zelfinteresses en werden uitgedrukt in onverdraagzame zelfgenoegzaamheid enneerbuigendheid van het grotere deel van het menselijke ras.



86

78. De Amerikas

Het uit elkaar vallen van de Spaanse en Portugese rijken in het eerste kwart van de 19de eeuw, gedurende en na de Napoleontische oorlogen, liet een groot gebied van Colorado tot KaapHoorn vrij onbewoond achter. De meeste bewoners waren Indianen of Mestizos met hier endaar clusters van puur Europese afkomst. In de 19de eeuw kende door immigratie deze groep

een grote groei. In het voormalig Spaanse rijk liet het verdwijnen van Koninklijke controle eengroot aantal relatief zwakke en onstabiele republieken achter, constant verwikkeld ingrensgeschillen met elkaar. Gelukkig voor deze republieken stond bij hun onafhankelijkheidimperialisme nog op een laag pitje. Het congres van Verona overwoog manieren om ze terug bijSpanje te krijgen, maar werd tegengewerkt door Groot-Britannië en de Amerikaanse Monroe-doctrine. Echter het eerste militaire dreigement voor één van de nieuwe republieken kwam uit de VS.

De VS en Mexico

Bij zijn onafhankelijkheid reikte Mexico bijna tot de Mississippi en de Rocky Mountains. Direct hierna staken landzoekers van de VS de grens over met slaven om katoen te telen. DeMexicaanse republiek liet slavernij niet toe, en de nieuwkomers riepen hun eigen republiek uit namelijk Texas. In 1845 annexeerde de VS Texas waar een oorlog uit volgde. Mexico verloor niet alleen Texas maar de gehele regio van Texas tot de kust van Californië. In Mexico moesten veledecennia voorbij gaan om deze wonde te genezen; het was de helft van zijn territoriumkwijtgespeeld in de eerste generatie van zijn onafhankelijkheid. In Amerika keurde de overgrotemeerderheid van de bevolking annexatie van Mexicaans gebied goed omdat hun natie beter instaat was een moderne economie en regering in de regio de ontwikkelen.

Mexico had een grote lening van Europa overeengekomen tegen buitensporige termen. Deliberale president Benito Juarez, een volbloed indiaan, verwierp de leningen. Groot-Brittannië,Frankrijk en Spanje, landen die de Monroe-doctrine nooit hadden erkend, zonden gezamenlijketroepen naar Veracruz. De Britten stelden de confiscatie voor van de douanehuizen inMexicaanse havens en toe-eigening van deze inkomsten om de schulden terug te betalen. Keizer

Napoleon III had een geheim project om een Franse satellietstaat te creëren in Mexico waarFrans kapitaal en exporten zouden bloeien. Dit wou hij creëren met de Oostenrijkse aartshertogMaximiliaan als figuurlijk keizer. De Britten en Spanjaarden trokken hun troepen terug. DeFransen slaagden hierin en Maximiliaan regeerde voor enkele jaren, maar Napoleon IIIconcludeerde uiteindelijk dat de verovering van Mexico onmogelijk of te duur was. Verder bleekin 1865 dat de VS niet in elkaar ging storten als verwacht en gehoopt door de Europese regering.De VS protesteerde lang tegen de Franse regering. De Fransen gingen uiteindelijk weg enMaximiliaan werd geëxecuteerd. Juarez en de Mexicaanse liberalen kwamen terug aan de macht.

De VS had dus Mexico zowel beroofd als beschermd. Deze ambivalente situatie werdkarakteristiek in de Nieuwe Wereld. Toen de VS een grote macht werd bleek de Monroe-doctrine een effectieve barrière tegen Europese territoriale ambities.

Naar aanleiding van het statuut van buitenlandse residenten stuurde de VS troepen naar degrens van Mexico. De Mexicanen maakten bezwaar op grond van internationaal recht. Het wasinderdaad een principe van internationaal recht in de 19de eeuw dat ontwikkelde staten niet mochten tussenkomen in elkanders zaken maar het recht te hebben om te interveniëren inzogenaamde achtergestelde landen. In het dispuut van 1877 erkende de VS Mexico alsachtergesteld, waarop de Mexicanen bezwaar maakten te behandeld worden als wilden enKaffirs, en niet als een ontwikkelde staat. De leiders van beide naties gingen dus akkoord dat er



87

verschillende standaarden waren voor ontwikkeld en onderontwikkelde naties, maar gingensterk in tegenspraak over welke van de twee in Mexico geldt.

Imperialisme van de VS in de jaren 1890

De jaren 1890 kenden een crescendo van imperialisme in Europa en de VS. In 1895 verbood

president Cleveland de Britten direct handel te voeren met Venezuela in een grensdispuut aangaande Brits Guyana. De Britten werden verplicht internationale arbitratie te accepteren.Toen Colombia een revolutie zag in de Isthmus van Panama ondersteunde de VS derevolutionairen en erkende zonder overleg Panama als een onafhankelijke republiek. De VShuurden hier en versterkten een Kanaalzone, waarover het lang de controle hield en ging verdermet het bouwen van het Panama kanaal; Panama werd in feite een protectoraat van de VS.

Tegelijkertijd werd wat overbleef van het Spaans Amerikaanse rijk verontrust doorrevolutie, met uitzondering van Cuba en Puerto Rico. In de VS lag de sympathie bij derevolutionairen, maar de respons bevatte alle kenmerken van het nieuw-Imperialisme van deVS. Amerika investeerde 50 miljoen dollar in Cuba en kochten de bonden op uitgegeven doorCubaanse revolutionairen in New York. Cubaanse suiker was van groot belang voor deAmerikaanse levensstandaard, en een ordelijk en ontvankelijk Cuba was vitaal voor de

Amerikaanse strategische interesses in de Cariben, het kanaal en de Stille oceaan. De barbariteit van de Spaanse autoriteiten werd betreurd als een aanslag op moderne civilisatie. De pers,vooral de nieuwe yellow press roerde het Amerikaanse publiek naar een moreleverontwaardiging en imperiale zelfbewustheid. De climax kwam wanneer een Amerikaanseoorlogsvloot, de Maine, zonk onder mysterieuze omstandigheden in de Havana baai.

Amerika won de opvolgende oorlog tegen Spanje in 1898; Puerto Rico werd geannexeerd net als de Filippijnen. Filippino nationalisten vochten 6 jaar voor onafhankelijkheid. De VS sloeg eruiteindelijk in van de Filippijnen een Oost Aziatische kolonie te maken. Tegelijkertijd werd vanCuba een onafhankelijke republiek gemaakt, onderworpen aan het Platt Amendement. De groeivan Cubaans nationalisme en de bezinking van Amerikaans imperialisme leidde tot afschaffingvan het Platt amendement in 1934 en de erkenning van de Cubaanse onafhankelijkheid. De VS

behielden enkel het recht op een permanente huur op een haven in Guantanamo Bay. Later nade WOII werden de Filippijnen onafhankelijk en Puerto Rico een zelfregerende commonwealth.

Onder president Theodore Roosevelt triomfeerde de imperiale macht van de VS het meest. Hijpromootte interventie van geciviliseerde naties en zei dat de Monroe-doctrine de VS zoukunnen forceren tot het uitoefenen van een internationale politiemacht. Het volgende jaar vielSanto Domingo in financiële wanorde, en om enig voorwendsel van Europese interventie voor tezijn zond de VS een financieel administrator naar Santo Domingo, hervormde de economie vanhet land, en nam beslag op half de ontvangen douanegelden om hun schulden af te betalen.Roosevelt declareerde dat, omdat de VS Europa niet zou toelaten tussen te komen in Amerikaom schulden te doen afbetalen, het zelf de plicht van interventie moest aannemen om deinvesteringen van de geciviliseerde wereld te beschermen. Dit werd bekend als de Roosevelt Corollary aan het Monroe Doctrine. De Monroe Doctrine werd nu een positieve notie van

supervisie van al de Amerikas door de VS. Een kwart eeuw van dollar diplomatie volgde, waarde VS herhaaldelijk intervenieerde in de Cariben en Mexico. Het Roosevelt Collorary creëerdeechter zoveel kwaad bloed in Latijns Amerika dat de regering in Washington het uiteindelijkverstootte.

De Amerikaanse interventie in Hawaï was een typisch voorbeeld van nieuw Imperialisme.Hawaï of the Sandwich eilanden kenden een isolatie in de Stille oceaan. De groei van globalenavigatie bracht echter een nieuwe populatie naar de eilanden rond 1840. De machtelozeinheemse leider accepteerde bijna een Brits protectoraat in 1843, en accepteerde in 1875 een



88

virtueel protectoraat door de VS, wat Hawaï onafhankelijkheid garandeerde tegen derdepartijen, handelsprivileges verkreeg en Pearl Harbor als haven verkreeg. Amerikaans kapitaal enmanagement kwam binnen en een enorme suiker en ananas industrie werd gecreëerd compleet berust op export en investeringen door de VS. In 1891 toen Koningin Liliuokalani op de troonkwam probeerde verwestering en Amerikanisering te tegen te werken. De Amerikaanseinteresses, in gevaar gebracht door haar nativistische politiek, zette de koningin af en maakte

een onafhankelijke republiek van Hawaï, die snel annexatie door de VS zocht. Voor vele jaren laghet probleem in balans met de tegenwerping in de VS van zulke hardhandige methodes. Maar naherziening van de globale situatie in een tijd waar Japan zijn imperiale aspiraties in Azië liet gelden, de Europese machten zich in China bewogen, de Filippijnen een Amerikaanse koloniewerden en de constructie van het panama kanaal gepland werd accepteerde de VS zijn lot in deStille oceaan en annexeerde de republiek van Hawaï in 1898.

79. De dissolutie van het Ot tomaanse rijk

Het Ottomaanse rijk in de jaren 1850

De Europese staten hadden een lange geschiedenis van relaties met het Ottomaanse rijk. In de19de eeuw strekte het rijk zich nog steeds uit van Hongarije en de Balkan tot de Zuid Russischesteppes en van Algerije tot de Perzische golf. Het rijk was helemaal niet gelijkend met deEuropese staat, maar een complex sociaal en politiek systeem waarin mensen behoorden tot diverse en in veel gevallen overlappende religieuze gemeenschappen. De Turken waren deheersende klasse en de Islam de dominante religie. De verschillende religies leefden naast elkaar elk onder de wetten, hoven en gebruiken van zijn religieuze groep. Religieuze officiëlen waren dan ook verantwoordelijk tot de Turkse regering voor hun eigen volk, over welke ze eengrote autoriteit had.

Westerse Europeanen hadden ook hun eigen speciale rechten. Westerse handelaars genoten vaneen regime van verdragsbepalingen of speciale rechten toegekend door de Ottomaanseregering in ontelbare traktaten teruggaand tot de 16de eeuw.

Het Ottomaanse rijk kende dus niet de Europese ideeën van nationalisme, soevereiniteit, eenuniforme wet, het idee van een seculiere staat of van wet en burgerschap los van religie.Algemeen gezien lag het rijk achter t.o.v. de moderne industriële naties op wetenschappelijk,mechanisch, materieel, humanitaire en administratief vlak.

Sinds het verlies van Hongarije in 1699 kende het rijk een lang proces van territorialedesintegratie. Dat het rijk het nog 2 eeuwen uithield kwam door de Europese balans vanmachten. In de jaren 1850 verloor het rijk territoria aan de rand van het gebied, nieuwe landenwerden opgericht en elders namen andere landen delen van het Ottomaanse rijk in. Het rijkbleef nog steeds enorm, en landen als Egypte en Arabië bleven onder nominale soevereiniteit van de sultan.

De Krimoorlog van 1854-56 was het begin van de modernisering van Turkije. Hoewel aan dewinnende kant lag de oorlog de militaire en politieke zwakheden bloot en wees op de noodzaakvoor een betere organisatie. De uitkomst van de oorlog bewees de superioriteit van de politiekesystemen van Engeland en Frankrijk, en het was hierop dat de Turkse hervormers zich wildenhermodelleren. Buiten zichzelf te kunnen verdedigen wilden ze ook vermijden tijdelijk gered tezijn van Rusland door het Westen, wat uiteindelijk tot Franse of Britse controle zou kunnenleiden.



89

Pogingen tot hervorming en herleving, 1856-1876

In 1856 gaf de Ottomaanse regering de Hatt-i Humayun uit. Zijn doel was een Ottomaansnationaal burgerschap te creëren en een vergaande modernisering.

Voor 20 jaar werden serieuze prestaties verricht en circuleerden er Westerse, liberale ennationalistische ideeën. Maar men was te veel afhankelijk van geleend geld. In 1874, na een

roekeloze overlening, verwierp de Ottomaanse regering de helft van zijn schulden. Ookontwikkelde zich krachtige tegenstand tegen zulke radicale veranderingen.

Een nieuwe meer vastberaden hervormende minister, Midhat Pasha, zette Abdul Aziz af in 1876,en zette Abdul Hamid II op de troon. De nieuwe sultan ging eerst mee met dehervormingsbeweging en verkondigde een nieuwe constitutie in 1876. De leden van het parlement stelden zich aan de orde om te hervormen. Maar ze rekenden niet op Abdul Hamid diein 1877 zijn ware intenties liet zien. De sultan ontdeed zich van Midhat, ontbond het parlement,en gooide de constitutie weg.

Repressie na 1876

Abdul Hamid regeerde van 1876 tot 1909, en leefde in isolatie en angst, vechtend tegen allemachten die hij niet kende. Turkse hervormers werden meer en meer gedreven tot terroristische aanvallen. 10.000den Turken, de activisten van de hervormingsera voor 1876leefden in ballingschap in en planden hun terugkeer en wraak. De Sultan was ook bang voorbuitenlandse omstandigheden. Nationalistische Armeniërs, Bulgaren, Macedoniërs enKretenziërs daagden de Ottomaanse autoriteiten uit en deze antwoordje met de Bulgaarse enArmeense massamoorden. Tenslotte, en met rede, leefde Abdul Hamid in angst van deImperialistische interesses op zijn uiteenvallend rijk.

Een grondig hervormd, geconsolideerd en gemoderniseerd Ottomaans rijk dat politiek konconcurreren wou niemand in Europa.

De Russisch-Turkse Oorlog van 1877-1878: Het Congress van Berlijn

In Rusland droomden velen over de installatie van de Russische macht op de kusten van deBosporus. Konstantinopel werd Tsaringrad genoemd, en Orthodoxie moest deze stad bevrijdenvan de heidenen. Kruistochtmotieven kregen opnieuw vorm in Pan-Slavisme. (gepromoot doorDostojevski en Danilevski). Men wou een federatie van het Oosten creëren onder Russischecontrole. Het werd gesteund door de Russische regering omdat het de aandacht afleidde van deinterne en revolutionaire problemen. De Slaven in het Ottomaanse rijk gebruikten het RussischePan-Slavisme als een reden voor het vechten tegen de Turkse heersers. Opstanden tegen deTurken braken uit in de Balkan gedurende mid-1870. In 1877 verklaarde Rusland de oorlog opTurkije.

De Britten waren bereid Rusland opnieuw te bevechten. Het Suezkanaal was voltooid in 1869

en herstelde de positie als kruispunt van wereldhandel. In 1874 kocht Benjamin Disraeli, 1 ste

minister van Groot Brittannië 44percent van de aandelen van de Suez Canal Company. In 1876liet hij koningin Victoria de titel van keizerin van India aannemen. Britse commerciële enfinanciële interesses in India groeiden en het Suezkanaal werd de levenslijn van het rijk.Tegelijkertijd viel het Ottomaanse rijk voor de Russische troepen. Rusland verplichtte de Turkeneen verdrag te tekenen in 1878, het verdrag van San Stefano. Engeland was vervuld doorpopulair protest voor oorlog tegen Rusland.

Het bleek dus dat Turkijes onvermogen zichzelf te beschermen minstens tot eenEngels/Russische oorlog zou leidden en mogelijk een Europese oorlog. Maar oorlog werd



90

afgewend met diplomatie. Bismark verzamelde een congres van alle Europese machten in1878 en er werd afgesproken zich te verdedigen als een eenheid tegen het probleemgepresenteerd door de Oosterse vraag. Het congres liet een verdeling van het Ottomaanserijk van start gaan, en dus vrede in Europa houden ten koste van Turkije. Europa beschermde enverdeelde Turkije tegelijkertijd.

Overeenkomsten van het congres; De Russen werden overhaald in Berlijn om het verdrag van

San Stefano op te geven maar territorium te houden dat ze gewonnen hadden beneden het Kaukasusgebergte, Servië en Roemenië wonnen onafhankelijkheid, net als Montenegro.Oostenrijk-Hongarije mocht Bosnië bezetten en administreren in compensatie voor de Russischeinvloed in de Balkan. Bulgarije werd verdeeld in 3 zones in naam nog binnen het Ottomaanserijk. De Turken stonden Cyprus af aan de Britten, De Fransen mochten hun territoriumuitbreiden van Algerije tot in Tunesië, De Italianen mochten later uitbreiden over de Adriatischezee in Albanië. Bismark zei dat hij geen interesses had in gebied, enkel in vrede over Europa.

Het traktaat van Berlijn in 1878 liet vele voortdurende problemen onopgelost die zoudenbijdragen tot de oorzaken van WOI. Noch de Balkan nationalisten noch de Russische Pan-Slavenwaren tevreden. De Turken, reactionairen en hervormers waren verontwaardigd over de vredeten koste van hun territorium. In de jaren voor 1914 groeide Duitse invloeden. Duitsers en Duits

kapitaal kwam binnen in Turkije, een spoorweg werd gepland die bijna afgewerkt was ondanksprotest en representaties van de Britten, Fransen en Russen.

Egypte en Noord-Afrika

Voor Egypte, technisch autonoom binnen het Ottomaanse rijk, waren de jaren 1850 en 60 eentijd van hervorming en economische ontwikkeling; modernisering, Franse en Britseconstructiewerken, katoenexport. Egypte werd meer betrokken in de wereldmarkt, en dekhedief werd een verwesterd heerser. Zulke verbetering kosten veel geld, waarvan veel geleenduit Engeland en Frankrijk, en Egypte kwam snel in een financiële dwangtoestand, tijdelijkopgeheven door de verkoop van kanaal aandelen. In 1879 bereikten Westerse bank interesseshet punt waar Ismail afgezet werd en vervangen door Tewfik die snel vangen door zijn

schuldeisers. Dit leidde tot nationalistische protesten onder leiding van kolonel Arabi. In eenscenario representatief voor veel delen van de koloniale wereld verzetten de nationalisten zichtegen zowel de buitenlanders als hun eigen regering. Arabis beweging was een vroege expressievan Araabs nationalisme en leidde tot geweld in Alexandrië waarop een Brits schip Alexandriëbombardeerde. In 1882 gingen de Britten van wal in Suez en Alexandrië, versloegen Arabi ennamen Tewfik onder hun bescherming. Deze interventie werd door de Britten al tijdelijkverkondigd maar bleef tot 1956. Egypte werd dus een Brits protectoraat . Frankrijk maaktebezwaar, het waren lang de Fransen geweest die de grootste investeringen in het Midden Oostenhadden, en de volkeren daar prefereerden de Franse taal en cultuur boven de Britse. De Fransencompenseerden door Algerije verder te ontwikkelen en een protectoraat over Tunesië over tenemen en begon ook met de penetratie van Marokko. De Britten en Duitsers keken met volkomen ongenoegen toe. Rivaliteiten over het Ottomaanse rijk creëerde dus vijandigheid

tussen de grote machten en een vruchtbare bodem voor de oorlogsangsten en diplomatischmanoeuvres die de WOI voorafgingen.

De verdeling van het Ottomaanse rijk werd ononderscheidbaar van de gehele internationalecrisis voor 1914. Uiteindelijk kregen de jonge Turken de controle over het Ottomaanse rijk in1908. Toen heel Europa in oorlog werd getrokken verklaarde Rusland de oorlog aan Turkije enkwam Turkije aan de Duitse kant. Gedurende de oorlog maakten de Arabieren zich los van het rijk met hulp van de Britten. Egypte beëindigde ook alle betrokkenheid met het rijk. In 1923



91

werd een Turkse republiek uitgeroepen. De nieuwe republiek ging verder met het ondergaanvan een nationalistische en seculiere revolutie.

80. De verdeling van Afrika

Afrika is een gigantisch continent, en voor vele eeuwen kenden de Europeanen enkel de kusten.

Langs de Noordelijke rand hadden sommige Afrikanen zich bekeerd tot de Islam, maar meestalhechtten ze vast aan hun traditionele religies.

Ze leefden vooral in dorpen of stamgemeenschappen, deden aan landbouw waren nomaden. Ookgrote steden of agglomeraties bestonden (Timboektoe, Zimbabwe). Er bestonden ookuitgestrekte koninkrijken, maar deze waren verdwenen of vervallen. Afrika was verzwakt doorstamtwisten, een gevolg van de slavenhandel. Dus net als het Ottomaanse rijk en China kendeAfrika de bestorming van Europeanen op een moment toen zijn macht tot verzet beperkt was.

De openstelling van Afrika

Missionarissen, ontdekkingsreizigers en individuele avonturiers waren de eerste om Afrikaop te stellen tot de wereld. Dr. Livingstone was een man zonder politieke en economischedoelstellingen, en geraakte werd uiteindelijk verloren gewaand door Europa en Amerika.Journalist Stanley werd uitgezonden hem te vinden, wat hij deed in 1871. Livingstone stierf snelhierna, diep geëerd door de Afrikanen tussen wie hij werkte. Stanley daarentegen was een manvan de nieuwe era, en zag economische mogelijkheden in Afrika. In 1878 vond hij iemand met gelijke ideeën, koning Leopold II van België .

Leopold was erg commercieel ingesteld en onder meer China, Formosa, de Filippijnen enMarokko hadden zijn aandacht aangetrokken, maar hij besliste Congo te ontwikkelen. Samenmet Stanley richtte hij de internationale Congo Associatie op in 1878, een puur privateonderneming waar de Belgische regering noch het volk iets mee te doen had. Europeanenbeschouwden geheel Afrika net als Amerika in de tijd van Columbus terra nullius. Stanleykeerde terug naar Congo in 1882 en verzamelde in 2 jaar tijd traktaten met meer dan 500

stamhoofden.Niemand kon weten hoeveel territorium de Associatie snel zou omvatten door deze methodes.De Duitse explorator Karl Peters die in het binnenland van Zanzibar werkte liet contractenondertekenen door de stamhoofden van Oost-Afrika. De Fransman Brazza, vertrekkende van deWestkust claimde op de Congorivier zelf een territorium groter dan Frankrijk. Portugal hooptenhun oude kolonies van Angola en Mozambique te verbinden tot een trans-Afrikaans rijk. Groot-Brittannië steunde Portugal. In Europa waren de regeringen nog steeds twijfelachtig over deverwikkelingen met Afrika. Maar ze werden aangemaand door een kleine minderheid vankolonisatie-enthousiastelingen en de mogelijkheid de boot te missen als ze nu niet handelden.

Bismark riep wederom een conferentie bij elkaar in Berlijn in 1885 om de Afrikaanseopenstelling internationaal te reguleren. De meeste Europese staten, net als de VS deelden

hieraan mee. De Berlijn conferentie had 2 doelstellingen; de territoria van de Congo associatieals een internationale staat opzetten en een code ontwerpen die de manier bepaalt hoe Europesemachten Afrikaanse territoria wensen te onderwerpen. De Congo Vrijstaat die in 1885 de plaatsvan de Internationale Congo Associatie innam was niet alleen een internationale creatie maarbelichaamde wat bekend werd in de volgende eeuw als internationale mandaten of trustgebieden voor niet-Europese mensen. De Berlijn conferentie specificeerde dat het geenkolonie mocht worden van enige macht, maar zijn administratie afvaardigde aan Leopold II.Grenzen werden getrokken en enkele specifieke voorwaardes werden toegevoegd. Leopoldbracht de machten in 1889 opnieuw samen in een tweede conferentie in Brussel, die verdere



92

stappen zette in het uitroeien van slavenhandel en een verdediging van de rechten van de lokalebevolking ondernam.

Echter al deze pogingen tot internationalisme faalden omdat Europa geen internationalemacht had die deze kon uitvoeren. Ondanks de verbanning van slavenhandel ging Leopold II zijneigen gang in Congo. Ten tijde van de vraag naar rubber was Congo een van de weinige bronnen.De lokale bevolking konden enkel de opgelegde quotas van rubbersap enkel door onmenselijk

strenge dwang. Duizenden stierven en de rubberbomen werden vernietigd zonder plannen voorvervanging.

Leopold verkreeg een royaal inkomen en wist persoonlijk fortuin te verwerven. Niettemin konhij de gehele onderneming niet winstgevend maken en benodigde kapitaal voor verdereontwikkeling. Hij leende daar voor van zijn eigen regering in 1889 en 1895 in ruil voor het recht Congo te annexeren in 1901. Het Belgische parlement wijste de Congo af in dat jaar maarin 1904 groeide publieke woede na de Europese pers onthullingen van de schandalen in deCongo. Een gecombineerde campagne verplichtte de Belgisch regering om in 1908 Congo over tenemen van Leopold. De grootste mishandelingen werden beëindigde maar Congo bleef eenverlokking voor verrijking en investering.

De Berlijn conferentie van 1885 legde ook enkele regels voor imperiale claims van

Afrikaanse gebieden neer, onder meer dat occupatie uit effectieve aanwezigheid dooradministrators of troepen moest bestaan. Een gevecht voor echte occupatie volgde. Overal werdhet zelfde proces herhaald: Eerst verschijnt een handvol blanken met contracten. Om te krijgenwat ze wilden schreven ze gewoonlijk machten uit tot het stamhoofd die deze eigenlijk niet bezat. De macht om soevereiniteit over te dragen, land te verkopen of mijnconcessies toe tekennen. Later bouwden de Europeanen de positie op van het stamhoofd sinds ze zelf geeninvloed hadden over het volk. Dit leidde tot het wijdverspreide systeem van indirecteheerschappij.

Arbeid was het grote probleem. Slavernij werd door Europa verafschuwd. De Afrikanen, zolangze in hun traditionele manier bleven leven, reageerden niet als de vrije loontrekker gepostuleerdin door de Europese zakenwereld en economie. Het resultaat was dat Europeanen in geheel

Afrika tot gedwongen arbeid toevlucht namen. In elk geval moesten de mannen werken ondergezag van de blanken voor miserabel loon. De mannen leefden in compounds ver van familie enstam, werden gedemoraliseerd en hun arbeid was ongetraind en ongewild. In dezeomstandigheden deed men alles om de Afrikanen te ontwortelen, en weinig werd gedaan om zete bevoordelen of hun sociale systemen van voor de komst van de Europeanen te beschermen.

Condities verbeterden toen tradities van meer verlichte koloniale administraties langzamerhandwerden opgebouwd. In alle opzichten was het een deel van de ethos van imperialisme omslavernij, stammenoorlog, bijgeloof, ziekte en analfabetisme tegen te gaan. Geleidelijk aanontstond er een verwesterde klasse van Afrikanen. Jonge mannen verschenen in universiteiten.Deze klasse was gewoonlijk tegen exploitatie en paternalisme, en lieten tekenen vannationalisme zien. Als ze verwesterlijking wilden moest het op een tempo en doel van henzelf,en met methoden die de culturele waarde erkenden. Uiteindelijk groeide in de 20ste eeuw dit

nationalisme tot meer intens en krachtig in het uitdagen van de Europese machten

Wrijving en rivaliteit tussen de machten

Ondertussen kwamen de Europeanen in Afrika gevaarlijk dicht tot oorlogen. De Italianen die inhet binnenland van Ethiopië trokken werden bij de slag van Adowa in 1896 verslagen. Italië,Portugal, net als de Congo vrijstaat en Spanje slaagden erin grote holdings in Afrika te behouden



93

omdat grotere machten verkozen territorium onderworpen aan een mindere macht daneen van hun.

De Duitsers waren laatkomers in de koloniale race. Rond 1880 werden imperialistischeargumenten gehoord in Duitsland en de Duitse ambassades ontwikkelden kolonies in DuitsOost Afrika en in de Kameroens en Togo op de Westkust, samen met een woestijn die DuitsZuidwest Afrika genoemd werd waar meedogenloos de rebelse Herero volkeren werden

onderdrukt. Duitse imperiale planners merkten op dat Congo en de Portugese kolonies wel eenszouden verenigen met de Duitse kolonies een riem vormen over het Afrikaanse kernland, ookFranse planners droomden van een solide Franse riem over Afrika. De Franse regering zond in1898 Kapitein J.B.Marchand om het gebied ver weg van de boven Nijl in te nemen, in het Zuidenvan Soedan.

De twee Oost en West riemen werden doorsneden door een Britse Noord Zuid riem. Vanuit kaap de goede hoop ging Cecil Rhodes noordwaarts. En in Egypte begonnen de Britten oudeEgyptische claims op de boven Nijl te steunen. Generaal Kitchener starte zuidwaarts de Nijl af tedalen en versloeg de lokale moslims in 1898 te Omdurman. Hij stootte verder stroomopwaartsen ontmoette Marchand te Fashoda.

De opvolgende Fashodacrisis bracht Frankrijk en Engeland bijna tot oorlog. Beide landen

hadden reeds onenigheid over Egypte en Marokko, en de twee regeringen zouden samenkomenin Fashoda om een directe confrontatie af te dwingen. Het was een krachtmeting voor hunplannen in Afrika en hun positie in alle imperialistische en internationale kwesties in het algemeen. De Fransen beslisten het risico niet te nemen en riepen Marchand terug. Een golf vanhaat voor de Britten woelde over Frankrijk.

De Britten werden verwikkeld in een groots conflict aan het andere eind van het Afrikaansecontinent. In 1890 werd Cecil Rhodes 1ste minister van de Kaap Kolonie. Twee kleineonafhankelijke aangrenzende republieken stonden in de weg van de Noord Zuid riem. De Oranjevrijstaat en Transvaal. Hier leefden Afrikaners, Boers, die na annexatie van Kaap goede hoopBritse overheersing ontsnapt waren door de grote trek.

De ontdekking van diamant en goud in de Transvaal bracht het probleem van buitenlanders

aan de orde. Brits kapitaal en mensen kwamen binnen en de Transvaal weigerde wetten door tevoeren benodigd door de mijn corporaties. In 1895 zond Rhodes ongeregelde troepen over degrens. Dit mislukte en in gans Europa ontstond er weerstand tegen de Britse bemoeinissen met de republiek. Duitse keizer William II verzond een beroemd telegram waar hij Paul Krugerfeliciteerde voor zijn overwinning.

De Boer-oorlog; In 1899 ging Groot-Brittannië in oorlog met de twee repblieken. Deze oorlogduurde tot 1902. De Britten zonden 300.000 troepen. Ze verwoesten het land en stoptenongeveer 120.000 vrouwen in concentratiekampen. Uiteindelijk werden de twee republiekenzelfregerend binnen het Britse systeem. Ze werden samengevoegd met Kaap de goede hoop in1910 en kregen semi-onafhankelijkheid samen met het dominion van Canada.

De Fashoda crisis en de Boer oorlog zorgden voor diepe onpopulariteit van Groot-Brittannië

in Europa. De Britten begonnen hun internationale positie te herdenken.Net als de zaak van het Ottomaanse rijk was rivaliteit tussen de grootmachten over Afrika eenverbittering van de internationale relaties, en bereidde WOI voor. Omdat Duitsland deoorlog verloor was de enigste verandering in Afrika dat de Duitse kolonies werden toegewezenonder internationaal mandaat aan Frankrijk, België en Groot-Brittannië. Met uitzondering vande kortstondige verovering van Ethiopië in 1935 bleef de kaart van Afrika dus ongewijzigd tot het spectaculaire einde van de Europese rijken na WOII.



94

81. Imperialisme in Azië: De Nederlanders, de Britten en de Russen

De Nederlandse Oost Indiës en Brits India

Europas ideale kolonies. India en Indonesië zonden decennialang veel meer uit dan wat zeinvoerden. Het surplus was het waarmerk van de rendabele kolonie, betrokken in de

wereldmarkt, met weinig koopkracht voor de inheemse bevolking wat voortduurde doorbuitenlandse investering en management. Beide regios waren zo groot dat ze veel internezaken hadden; handel, verzekering, banking transport, die nooit in dewereldhandelsstatistieken verschenen maar gedomineerd door Europa onmetelijk aan hunrijkdom bijdroegen. Beide hadden vele natuurlijke rijkdommen, in een tropisch gebied zo dat ze nooit concurreerden met de Europese producten, hoewel India zelfs voor 1914 tekenenvan industrialisatie vertoonde. Beide regios waren verdeeld door religie en taal en relatief gemakkelijk te regeren door de Europeanen.

Beide regios hadden geen zelfregering voor WOI, de meest invloedrijke en best betaaldeposities waren gereserveerd voor Europeanen. In zowel Indië en Indonesië was de regering vrijgunstig, en door oorlog, plagen en honger tegen te gaan lieten ze toe de populatie te groeien.

Nederland bezette weinig meer dan Java. Later verschenen Duitsland, Frankrijk en Engeland enhet was hun wederzijdse jaloezie die de Nederlandse positie veilig stelde.

De Nederlanders namen zelf het initiatief. Om occupatie door andere Europeanen voor te zijn,piraterij tegen te gaan en grondstoffen te vinden verspreidde Nederland zijn heerschappij overde hele archipel. Ze creëerden een rijk en onderdrukten interne revoluties. Voor tientallenjaren exploiteerden de Nederlanders hun gigantisch rijk door een soort van dwangarbeid, het cultuursysteem. Na 1870 werd een vrijer systeem geïntroduceerd. De Nederlandersfavoriseerden instructies in de Maleisische of Javanese taal. Dit ging westerse desintegratievan de culturen tegen, maar betekende ook dat Westerse ideeën van nationalisme en democratielangzamer binnendrongen.

India brak in 1857 de Indische muiterij uit. Voor vele Indiërs buiten het leger bestond er

ontevredenheid met de Britse politiek, heersers werden onttroond, landeigenaars verloren huneigendom, en religieuze sentimenten waren woedend. Vele Hindus zagen de Britten alsgevaarlijke tegenstanders van oeroude religieuze tradities. Tegelijkertijd werden ook Moslimsgemobiliseerd door Wahabifundamentalisme. Deze ideeën infiltreerden ook bij de sepoys(Indiërs in het Britse leger, vrij veel door de krimoorlog). De Sepoys pleegden muiterij in deGangesvallei, en andere belanghebbenden die onrecht waren aangedaan, zoals de Grote Mogul,stonden met hen op tegen de Britten.

Deze rebellie werd neergelegd met veel brutaliteit , vergemakkelijkt omdat West en Zuid-Indianiet deelnamen. De opstand leidde tot een radicaal nieuwe beleidskoers. De Britse East IndiaCompagny en het Mogulrijk werd definitief afgeschaft. De Britten regeerden direct, maarbesloten met de Indiërs in plaats van tegen de Indiërs te regeren. In de praktijk betekende dit collaboratie van de imperiale macht en de Indische bovenste klassen. Indische belangenwerden beschermd. In 1877 werd Koningin Victoria keizerin van India.

India was een behoorlijk goed producerend land naar preïndustriële standaarden. Indischehandelaars waren ooit van groot belang maar inheemse ambachten vervielen met de opleggingvan modern industrialisme. Vrije handel, mogelijk door militaire superioriteit en met toezicht van de economen, maakte van India leverancier van grondstoffen. De Britten verscheeptenhun afgewerkte producten als ruil. Handel in India bloeide. Toch deed Groot-Brittannië meerhandel met Australië en Nieuw Zeeland dan met de 315 miljoen verarmde mensen in Indië.



95

De Britten beslisten in 1835 Engelse instructies te gebruiken. De historicus T.B. Macaulay zagde Indische talen als vehicles van barbaarse en onverlichte ideeën, negatief voor verderevooruitgang. Na de Muiterij werden Indiërs toegelaten tot ambten, hoewel weinig. Er bestondenook vele Indische zakenmannen, en een klasse verwesterde Indiërs ontstond. Deze groep eisteeen grotere rol m.b.t India. In 1885 werd de Hindu Indian National Congress georganiseerd enin 1906 de All-India Muslim League. Moslim separatisme, door de Britten gesteund en door

velen als de Britten hun schuld gezien was in India normaal en geëxploiteerd door sommigeIndische leiders. Nationalisme spreidde en werd meer en meer anti-Brits. Radicaalnationalisme keerde ook tegen de Indische prinsen, kapitalisten en zakenmannen, alsmedeplichtigen in imperialisme. Nationalisme werd meer en meer socialistisch. In WOIkregen de Indiërs meer representatie van de Britten. Dit bleef onvoldoende en na WOI groeidehet Indische nationalisme.

Conflict van de Russische en Britse belangen

Door de Britten werd Rusland als een bedreiging gezien voor zijn belangen in Indië. In1850 verhoogde de Russische druk wederom op Azië. Dit imperialisme kwam niet voort uit dezoektocht naar markten of grondstoffen, noch voor investering. In feite was Rusland t.o.v. het

Westen semikoloniaal. De Russen hadden een gelijke drang naar het verspreiden van huncivilisatie, maar dit imperialisme was politiek en ontstond uit de regering; Ruslandverlangde naar ijsvrije havens. Maar de oceaan was het domein van het Westen, voornamelijk deBritten.

In 1860 stichtte Rusland Vladivostok op de kust van de Japanse zee. Echter hunterritoriumwinst in het midden van de 19de eeuw was voornamelijk in de dun bevolkte regiosvan West Azië. De Britten hadden al twee Afghaanse oorlogen gevochten om Afghanistan alsniemandsland te behouden tussen Rusland en India. Rond 1874 bereikte Rusland Indië maardoor een Anglo-Russische overeenkomst die Afghanistan een landtong schonk bleef Brits Indiaen Rusland gescheiden.

Door de Russische opmars in Turkestan verhoogde de druk op Perzië. In 1864 voltooide een

Brits bedrijf de eerste Perzische telegraaf als deel van de lijn van Europa naar India. AndereBritse investeringen en belangen volgden. Olie werd belangrijk rond 1900. In 1890 zetten deBritten de Perzische regering tegen de Russen op door een lening met de tolinkomsten alsonderpand, Rusland deed hetzelfde. Perzië verloor de greep op zijn eigen zaken. Eennationalistische revolutie brak uit tegen de regering van de Sjah en leidde tot de samenkomst van het eerste parlement. De vraag naar Perzische onafhankelijkheid werd echter niet opgelost.In 1907 erkenden de Britten een Russische invloedssfeer in Noord Perzië en de Russen eenBritse in Zuid Perzië.

Imperiale ambities verhoogden dus de vijandigheid tussen Rusland en Groot-Brittannië, entegelijkertijd had het gevecht om Afrika Groot-Brittannië van Frankrijk vervreemd.

82. Imperialisme in Azië: China en het Westen

China voor de Westerse Penetratie

China werd gezien als het belangrijkste deel van Imperialistische interesses door allegrootmachten. De Manchu of Qing dynastie had soevereiniteit over het hele territorium. Inde ogen van de Chinezen waren de Europeanen barbaren, en wilden er niks mee te doen hebben.

China was net aan een eigen omwenteling bezig zelfs voor de Westerse invloed aan belangwon. De Qing dynastie was aan zijn einde, ze faalde orde te bewaren en afpersing tegen te gaan.



96

In 1800 werd de revolterende Witte Lotus vereniging onderdrukt, in 1813 de Heavenly Reasonsociety. In 1850 zette Moslimrebellie een tijdelijk onafhankelijke staat op in het Zuidwesten. DeTaiping rebellie was de grootste en duurde van 1850-64, christelijke ideeën circuleerden maarde Taipin rebellie kwam voort uit volledig Chinese belangen. De rebellen vielen de Manchus aan.Hun misnoegen was armoede, afzetting, overdreven huurgelden en afwezige landheren, hundoel was een nieuwe dynastie te stichten.

De Taiping stichtten een staat in Zuid China. De gevechten duurden echter zo lang dat het merendeel van China in bandieterij en wanorde viel. Het was in deze periode dat Chineseoorlogsheren verschenen. De Manchu sloegen erin het Taiping verzet neer te slaan met Europese hulp begeleid door de Britse generaal Gordon. Alleszins is het duidelijk dat Chineessociaal conflict, landbouw en nationalisme de impact van Europees imperialisme voorafging.

In dit verwarde China drongen de Europeanen binnen in 1840. Het werd hun beleid detegemoetkomingen van het Manchurijk af te zetten en tegelijkertijd de dynastie tegen interneoppositie te verdedigen. Dit was nodig omdat ze een soort van regering in China wilden waarze verdragen mee konden maken en hun claims en verbindingen konden legaliseren over het gehele land.

De Opening van China voor het WestenDe Opium oorlogen van 1839-41 opende de relaties met het Westen. De Chinezen hadden geeninteresse voor Westerse producten, handel was daardoor moeilijk. Jarenlang werd Chinese theeverkregen in ruil voor Indisch opium. Wanneer de Chinese regering zijn eigen bron van opiumwou controleren ging de Britse regering ten oorlog en dwong China om diplomaten te ontvangenen zaken doen met de handelaars. De Chinezen verzetten zich waarop de Britten en FransenBeijing innamen en het Zomerpaleis van de keizer verbranden. Wat hieruit geplunderd werdwas genoeg om een rage te starten in Europa en Amerika voor Chinese kunst.

Uit de eerste van deze oorlogen ontstond het verdrag van Nanking, en van de tweede deverdragen van Tientsin, snel gedupliceerd en getekend door andere Europese machten en deVS. Deze akkoorden legden beperkingen op China of verleenden rechten aan buitenlanders

gekend als het verdrag-systeem. Hong Kong werd in 1842 aan Groot-Brittannië afgestaan enlater aanpalende territoria verhuurd op lange termijn. Europeanen in China blevenonderworpen aan eigen wet en Europese en Amerikaanse militaire boten begonnen de Yangtzerivier te controleren. De Chinezen betaalden grote schadeloosstellingen alhoewel het deChinezen waren die het meest hebben geboet voor de beschadigingen. Ze gingen akkoord niet meer dan 5 percent te heffen op import en werd zo een vrije markt voor Europese producten.Voor de administratie en verzameling van de douaneheffingen werden Europese expertsgebruikt. Veel hiervan ging naar de schadeloosstellingen.

Annexaties en Concessies

In het Centrum werd China doordrongen door Europese privileges, en aan de grenzen

verloor China grote delen van zijn territorium aan Rusland, Japan, Groot-Brittannië enFrankrijk (gecombineerd met Frans Indochina). Deze gebieden hadden in feite nooit integraaldeel uitgemaakt van China, maar het was wel met China dat ze de belangrijkste politieke enculturele relaties hadden.

De eerste onthulling van Japans imperialisme was de oorlog met China over disputen inKorea. De Japanners overwonnen snel door moderne wapens, training en organisatie. DeChinezen werden verplicht het verdrag van Shimonoseki in 1895 te ondertekenen waar ChinaFormosa en de Liaotung peninsula overgaf aan Japan en Korea als onafhankelijke staat



97

erkenden. Deze plotse overwinning voorkwam een crisis in Oost Azië. Europeanen warenverbaasd en men verwachtte dat Japan zijn oog had laten vallen op Manshurije.

In 1891 begon Rusland met de aanleg van de Transsiberische spoorweg. Manchurije lag tussenVladivostok en Centraal Siberië en Rusland konden dominantie door een andere grote macht inManchurije niet toelaten. Duitsland, Frankrijk en Rusland eisten dat Japan de Liaotung peninsulazou opgeven. Japan twijfelden en waren verontwaardigde maar gaven uiteindelijk de peninsula

terug aan China.

In China was men vernederd door de nederlaag tegen Japan. De Chinese regering begon plotste moderniseren en hervormen. Enorme lonen met Europa werden gemaakt, dedouaneheffingen als onderpand net als in het Ottomaanse rijk, Perzië en Santo Domingo. Echterde Europese machten wensten niet dat China te snel zou geconsolideerd worden. Het resultaat was een gevecht voor verdere concessies.

Het bleek dat in 1898 China zou verdeeld worden. Duitsland, Rusland, Frankrijk en Engelandkregen hun deel. De VS stond voor een open deur politiek. Het idee was dat China territoriaalintact zou blijven en onafhankelijk en dat de machten met speciale concessies of invloedssferende 5% tarieven zouden moeten behouden, en zakenmannen van alle naties laten handelenzonder discriminatie. De Britten steunden de Open Deur als manier om de annexaties van Japan

en Rusland te ontmoedigen, de enigen die een echt leger in het Chinees territorium kondensturen.

Een Chinese geheime vereniging, de Boxers, brak uit in opstand in 1899. Europa verenigd met de VS en Japan zond een internationale macht tegen de opstandelingen die neergeslagenwerden. De overwinnaars legden nog zwaardere controles op in China en een schadeloosstellingvan $330.000.000 werd opgedrongen. Als gevolg van de Boxer opstand streefden de Qingdynastie nog wanhopiger naar om zichzelf te versterken door het land te moderniseren.Tegelijkertijd ontwikkelde een nieuwe revolutionaire beweging zich tegen de Manchus enbuitenlanders in het algemeen, zich verspreidend vooral in het Zuiden onder Sun Yat-sen.

83. De Russisch-Japanse oorlog en zijn gevolgen.

Rusland en Japan kwamen steeds meer tot tegenstellingen in Manchurije en Korea. Japanbenodigde grondstoffen en Rusland wou op deze manier kritiek tegen het tsarisme tegengaan.Rusland had een concessie verkregen om de Chinese Oosterse spoorweg te bouwen naarVladivostok door het hart van Manchurije. Japan zag hoe Rusland profiteerde van wat Japanssuccesvolle oorlogen had opgeleverd en tekende een militaire alliantie in 1902 met Groot Britannië. De Britten waren gealarmeerd door hun diplomatieke isolatie na Fashoda en de Boeroorlog en verwachtten al vele jaren problemen met Rusland. Deze alliantie duurde 20 jaar.

Beide landen zonden grote legers in Manchurije. Het beslissende gevecht over Mukden zette624.000 manschappen in, meer dan welk ander gevecht ooit. Militaire waarnemers van allegrote machten waren present. Rusland zond zijn Baltische vloot rond 3 continenten naar het Verre Oosten, maar werd vernietigd in de Tsushima straat door de nieuwe marine van Japan.Russische communicaties over zee werden verbroken, de Trans-Siberische spoorweg wasonafgewerkt en omdat Japan het gevecht om Mukden ook won was Rusland verslagen.

De VS met een post in de Filippijnen en interesses in China had er belang bij dat geen van beidepartijen te verpletterend zouden winnen. Theodore Roosevelt kwam tussenbeide engevolmachtigden van beide landen ontmoetten in Portsmouth. Bij het verdrag van Portsmouth in 1905 kreeg Japan wat hij had gewonnen van Rusland en Rusland kreeg Port Arthur en deLiaotung peninsula, een gunstige positie in Manchurije wat Chinees bleef en een protectoraat inKorea wat in naam onafhankelijk bleef tot annexatie door Japan in 1910. Japan kreeg van



98

Rusland ook de Zuidelijke helft van het ijsland Sakhalin. Veel van wat Rusland verloor aan Japanin 1905 werd 40 jaar later herwonnen op het einde van WOII

De Russisch Japanse oorlog was de eerste oorlog tussen grootmachten sinds 1870 en deeerste in condities van ontwikkeld industrialisme. Het was ook de eerste keer dat niet blanken een natie van blanken versloeg.

De Japanse overwinning had 3 ketens van gevolgen. De Russische regering, gefrustreerd doorzijn buitenlandse politiek in Oost Azië, verplaatste zijn aandacht terug naar Europa, waar het een actieve rol speelde in de Balkan. Dit zal uiteindelijk leidde tot de serie van internationalecrisissen naar WOI. Ten tweede leidde de verliezen tot een afkeer van het tsaristische regime waarop vele ondergrondse bewegingen in staat waren boven te komen en de revolutie van 1905ontketenend. Dit was op zijn beurt de prelude naar de Russische Revolutie van 1917. Ten derdewerd de Japanse overwinning opgewonden bekeken in de niet-Europese wereld; een halveeeuw geleden was Japan ook een achtergesteld gebied, weerloos, gebombardeerd enplatgegooid door de Europeanen.

Ontwikkeling van de nieuwe niet-Europese nationalismes; Overal wilden onderworpenvolkeren de Westerse wetenschap en industrie overnemen door Europese controle tebeëindigen, het proces van modernisering zelf te overzien en hun eigen nationaal karakters te

behouden. Nieuwe hybride elites combineerden hun kennis van de Westerse cultuur met eengroeiende trots in hun eigen cultuur en tradities. De nieuwe nationalismes werden eenwereldwijde erfenis van het Europese imperialisme. Nationalistische revoluties begonnen inPerzië, Turkije en China. De Britten de Indiërs toe tot de Viceroys Council in 1909 en in 1916creëerden de Nederlanders een Volkerenraad om de Indonesische bevolking te omvatten. Dezezelfbevestiging kende een grote groei na WOI.

De Japanse overwinning en Russische nederlaag kan men dus zien als stappen in driegrote ontwikkelingen: WOI, de Russische Revolutie en de Opstand in Azië. Deze driestelden een einde aan Europas wereldsuprematie en aan de verzekerde ideeën over het onvermijdbare proces en expansie van de Europese civilisatie, of vormden ze zo om dat dewereld van de 20ste eeuw grondig verschilde van die van de 19 de eeuw.



99

Hoofdstuk 17: De eerste Wereldoorlog

In het begin van de 20ste eeuw geloofden de Europeanen dat ze afstevenden op een betere enrijkere samenleving. Maar in plaats daarvan viel Europa in een catastrofe. Het is niet makkelijkexact te weten wanneer Europa verdwaalde en WO1 onvermijdbaar werd.

De oorlog kostte Europa veel van zijn welvaart, beroofde miljoenen jonge mannen van het leven

en verzwakte, en zelfs vernietigde, veel van Europas macht en invloed over de wereld.

Chronologie van belangrijke gebeurtenissen, 1879 -1920

1879 : Duitsland tekent een militaire alliantie met Oostenrijk-Hongarije

1894 : Frankrijk en Rusland creëeren de Franco-Russische allitantie

1904 : Frankrijk en Groot-Britannië ontwikkelen dichte relaties met Frankrijk in deentente cordiale.

1905 : Duitsland daagt de Frans-Britse relaties uit door Marokkaanse onafhankelijkheidte promooten.

1912-1913 : Twee Balkanoorlogen hebben een Servische en Russische vijandigheid t.o.v.Oostenrijk tot gevolg.

Juni 1914 : Franz Ferdinand wordt vermoord door Bosnische terroristen in Sarajevo

Aug. 1914 : Duitsland verklaart de oorlog op Rusland en Frankrijk, Engeland verklaart deoorlog aan Duitsland.

Sept. 1914 : Gevecht van de Marne eindigt Duitse vooruitgang in Frankrijk en dit leidt tot loopgravenoorlog op het Westerse front.

1916 : Gevechten van Verdun en de Somme bevestigen de militaire impasse in Frankrijk

Maart 1917 : Revolutie in Rusland verwerpt het koninklijke hof, een provisionele regeringneemt de macht over en gaat verder met de oorlog.

April 1917 : de VS verklaart de oorlog op Duitsland

Nov. 1917 : Groot-Britannië vaardigt de Balfour declaratie uit die de steun voor een Joodsethuisland in Palestina belooft.

Maart 1918 : Verdrag van Brest-Litovsk beëindigt de oorlog tussen Rusland en Duitsland

Nov. 1918 : Ondergang van het Duitse en het Oostenrijkse rijk.

Nov. 1918 : Wapenstilstand op het Westerse front

Maart 1919 : Westerse geallieerden maakten het verdrag van Versailles; nieuwe naties inOost-Europa worden gecreëert, Duitsland wordt belast met oorlogsschuld enreparaties.

1920 : Verdrag van sèvres ontbindt het Ottomaanse rijk en leidt tot Franse en Britsemandaten in het Midden Oosten.

84. De in ternationale anarchie

De grote politieke kwesties in de midden 19de eeuw werden geregeld door geweld. Alle Europesestaten concludeerden dat grote militaire machten essentieel waren voor hun nationaal bestaan.Grote legers werden onderhouden in tijden van vrede, 1,2 tot 3 jaar verplichte legerdienst werd



100

ingevoerd. In 1914 had elk van de continentale grootmachten niet alleen een gigantisch staandleger maar ook miljoenen reserves tussen de burgers. Weinig mensen wilden oorlog, maar erwas een idee dat het toch zou uitbreken vroeg of laat. Dit idee maakte waarschijnlijk sommigepolitici meer geneigd tot oorlog. Oorlog kwam ook uit andere oorzaken onder meer het verbindend systeem van internationale allianties, Duitslands verlangen naar een grotere rol inwereldlijke zaken, en de conflicten in de Balkan.

Rivaliserende Allianties: de Triple alliantie en de Triple Entente

De eenmaking van Duitsland zorgde voor nieuwe relaties in Europa. Duitsland begonnen met hun industriële revolutie, en vonden dat ze zelf erkenning verdienden. Frankrijk was nog steedsmisnoegd over Alsace en Lorraine, en de Britten zagen de Duitsers meer en meer als kolonialerivaal en in het algemeen een machtig rijk die Britse belangen nastreefde.

Bismarck vreesde na 1871 voor het uiteenvallen van zijn rijk en volgde een politiek vandiplomatie en vrede. Hij nam echter geen risicos en vormde een alliantie met Oostenrijk-Hongarije in 1879, waar later Italië aan toegevoegd werd in 1882. Dit werd de Triple alliantiegenoemd. Hij tekende ook een verdrag met Rusland. Geallieerd blijven met Rusland énOostenrijk-Hongarije benodigde veel diplomatie omdat deze landen vijanden waren vanwege de

Balkan. Na Bismarcks afzetting bleek zijn systeem te ingewikkeld voor zijn opvolger om nog teonderhouden. De Russische overeenkomst stortte in elkaar. Frankrijk nam snel dezegelegenheid om hun eigen alliantie met Rusland te maken. De Franco-Russische alliantiegetekend in 1894.

In 1894 was Europa dus verdeeld in twee kampen. Voor een tijd bleek het dat deze verdelingging verzwakken; Duitsland, Frankrijk en Rusland werkten samen in de crisis in het verreOosten van 1895 tegen Japan. Allen waren anti-Brits in deze tijd omwille van Fashoda en deBoer-oorlog. Keizer Willem II had al het idee voor een continentale league tegen het Britse rijk.

De Britten steunden reeds lang op splendid isolation en minachten allianties. Echter Europesevijandigdheid kwam als een shock. Franse relaties waren moeizaam. Sommigen in Engeland,zoals Joseph Chamberlain, vonden dat betere relaties met Duitsland gezocht moest worden. Dit

bleek politiek moeilijk vanwege het Kaisers Kruger Telegram en de beslissing van Duitsland omin 1898 een mariene te bouwen.

Een nieuwe maritieme competitie tussen Duitsland en Groot-Brittannië ontstond. Duitsland waszich goed bewust van het enorme belang van een zeemacht en Duitsland plannen werden inEngeland gevoeld als een bedreiging. De maritieme race leidde beide landen tot enorme enstijgende uitgaven. In Engeland produceerde het een gevoel van diepe onveiligheid wat ze in dearmen van Rusland en Frankrijk dreef.

In 1902 vormde Groot-Brittannië een alliantie met Japan tegen Rusland. En de beslissende breukkwam in 1904 van waaraf een onmiddellijke serie crises zou leidden tot WOI.

In 1904 maakten de Britten en Frankrijk een einde aan hun conflicten en gingen akkoord elkaarte ondersteunen tegenover derden. Er was geen specifieke alliantie, enkel een overeenkomst,een entente cordiale. De Fransen probeerden direct Rusland te verzoenen met hun nieuwebondgenoot, waar ze na hun nederlaag met Japan ontvankelijk voor waren. De Britten, steedsonzeker van Duitslands plannen, ging ook akkoord. In 1907 werd er een akkoord tussen Ruslanden Engeland gesloten en de Triple Entente gevormd.



101

De crises in Marokko en de Balkan

De Entente was amper besloten en de Duitse regering besloot om deze aan een test teonderwerpen. Frankrijk, die nu Britse steun verkreeg, was politie macht, concessies en lonenaan het overnemen in Marokko. Keizer Willem II ontscheepte in 1905 in Tangier waar hij eenspeech deed ten voordele van Marokkaanse onafhankelijkheid. Het signaal was duidelijk,

Duitsland wou de Brits Franse verhouding breken. De Britten stonden nu nog sterker bijFrankrijk als voorheen, en officieren begonnen gezamenlijke plannen te bediscussiëren. In 1911kwam een tweede Marrokkocrisis. Een Duitse kanonneerboot (Panther) kwam aan in Agadir. Zezouden Marrokko met rust laten als ze Frans Kongo zouden krijgen. Duitsland kreeg enkelekleine aanwinsten in Afrika, en Britse vijandigheid steeg.

Tegelijkertijd ontstonden er een serie crises in de Balkan. Het Ottomaanse rijk was nu in eenstaat van vergevorderde dissolutie. In de Balkan bestonden verschillende taalgroepen en hieraan gekoppeld religieuze groepen. Er waren, vooral in Bosnië, grote groepen Slaven, Moslimsgeconverteerd tijdens de Ottomaanse overheersing. Met de Slavische opleving, die taalbenadrukte, begonnen veel van deze mensen zich als één volk te voelen, en noemden zich ZuidSlaven of Joegoslaviërs. Deze slaven waren onderworpen aan Oostenrijks en Hongaars gezag enconcludeerden dat de dubbel monarchie hen nooit gelijke status zou geven en dat alle Zuid

Slaven een onafhankelijke staat moesten oprichten. De Kroatische en Sloveense nationalistenwilden dus uit het rijk en zich met Servië één maken over de grens. Servië werd het centrum vanZuid Slaafse agitatie.

De eerste Balkancrisis ontstond door twee gebeurtenissen. De jonge Turken sloegen erin eenrevolutie los te ketenen, waarop het rijk van verdere dissolutie ontsnapte door delegaten vanBulgarije en Bosnië in het nieuwe Ottomaanse parlement te laten zetelen. Ten tweede wasRuslands buitenlandse politiek in het verre Oosten ingestort en keerde die zich actief naar deBalkan en de Turkse scene. Rusland wou controle van Konstantinopel en Oostenrijk volleannexatie van Bosnië.

Rusland en Oostenrijk kwamen tot een geheim akkoord in 1908. Oostenrijk verklaarde deannexatie van Bosnië en dit maakte de Serviërs razend. Tegelijkertijd braken de Kretenzers en

de Bulgaren met het Ottomaanse rijk. Ruslands plannen voor Konstantinopel kwamen nooit tot uitvoering wegens te weinig ondersteuning van de Triple Entente.

Deze eerste Balkan crisis ging voorbij. Rusland verzwakt door de Japanse oorlog enbinnenlands revolutionaire beroering, accepteerde de Oostenrijkse annexaties. Oostenrijkseinvloed in de Balkan bleek te groeien, en Zuid Slavisch nationalisme was gefrustreerd enwoedend.

In 1911 verklaarde Italië de oorlog met Turkije en veroverde snel Tripoli en de Dodecaneseeilanden. Bulgarije, Servië en Griekenland verenigden hun krachten tegen Turkije. Turkije wassnel verslagen. Echter bij onenigheid bij de verdeling van de overwonnen gebieden ontstond eentweede Balkan crisis. Oostenrijk streefde er naar Servië van de zee weg te houden wat luktemet de onafhankelijkheid van Albanië. Servisch expansionisme was wederom gefrustreerd en

ontvlambaar.De derde Balkan crisis bleek de fatale. Fataal omdat er twee voorkwamen die gevoelens vanergernis in Oostenrijk, wanhoop in Servië en vernedering in Rusland naliet.

De Sarajevo crisis en de uitbarsting van oorlog

Op 28 juni 1914 werd Frans Ferdinand, troonopvolger van het Habsburgse rijk, vermoord dooreen Servische organisatie in Sarajevo, de Bosnische hoofdstad in het Oostenrijkse rijk. De wereldwas geschokt en sympathiseerde eerst met Oostenrijk. Frans Ferdinand had een voorkeur voor



102

een transformatie van Oostenrijk Hongarije waar de Slaven een gelijke plaats zouden krijgen inhet rijk. Echter zulk hervormer is de grootste vijand van de revolutie en misschien voor die redewerd hij vermoord door de zwarte hand.

De Oostenrijkse regering was vastberaden Zuid Slaafs separatisme te onderdrukken en besloot de onafhankelijkheid van Servië, de kern van Slaafse agitatie, te vernietigen, echter niet teannexeren omdat Oostenrijk dacht dat er te veel Slaven al in Oostenrijk Hongarije leefden.

Duitsland vaardigde zijn bekende blank check uit. Een drastisch ultimatum werd uitgevaardigd.De Serviërs steunden op Russische steun, de Russen op hun beurt op Frankrijk. Frankrijk wasbang om ooit alleen in een oorlog met Duitsland te belanden en gaf een blank check aanRusland.

De Serviërs verworpen het Oostenrijks ultimatum als een schending van hun soevereiniteit waarop Oostenrijk oorlog verklaarde op Servië. Rusland verdedigde Servië en verklaarde deoorlog aan Oostenrijk. Rusland verwachte dat Duistland zich bij Oostenrijk zou aansluiten enmobiliseerde zowel de Oostenrijkse als Duitse grens. Duitsland verklaarde de oorlog met Rusland op 1 Augustus 1914, overtuigd dat Frankrijk de oorlog zou aansluiten bij Rusland,verklaarde Duitsland op 3 Augustus de oorlog met Frankrijk. Deze oorlogsdeclaraties werden debasis voor de latere beschuldigen dat Duitsland de volledige verantwoordelijkheid droeg, of

schuld, voor de menselijke en financiële kosten van de oorlog.Duitsland hoopte dat Groot-Brittannië nooit aan de oorlog zou deelnemen, want was niet gebonden door enige militaire alliantie. De regering was verbonden met Frankrijk, maar vooralde invasie van België bewoog de publieke opinie naar oorlog met Duitsland. Deze werdverklaard op 4Augustus.

Wat is nu de verklaring waarom de grote naties in een paar dagen in oorlog waren met elkaar,om de moord van één imperiaal personage? Om te beginnen is er het alliantie systeem en denationalistische ideologieën.

Duitsland beklaagde zich ook omcirkeld te zijn door Frankrijk en Rusland, en vreesden oorlogaan twee kanten. Duitsland was verplicht vast te houden aan hun enige bondgenoot OostenrijkHongarije. Frankrijk vreesde evenwel een conflict met Duitsland, welke Frankrijk ver vooruit

was in populatie en industriële macht, en Frankrijk hield ook sterk aan zijn Russischebondgenoot. Rusland en Oostenrijk-Hongarije waren beiden wankele rijken. Net als de Serviërshadden ze weinig te verliezen en waren dus roekeloos. De Tragedie van 1914 is dus dat deinstabiliteit en nationalistische conflicten in de politieke failliete delen van Europa de meerontwikkelde delen mee in een catastrofe trokken.

Echter ook het Duitse rijk keek op een interne crisis. De Sociaal democratische partij werd degrootste en was anti militaristisch en anti oorlog. Maar de Duitse imperiale regering erkendegeen verantwoordelijkheid tot de kamer. Het gevoel van de heersende oude ongereconstrueerdebovenste klasse was dat hun positie ondermijnt werd, en oorlog werd als een uitweg gezien. Enalhoewel niet Duitsland alleen de oorlog begon, moet opgemerkt worden dat zijn politiek voorenkel jaren onverbiddelijk, arrogant, sluw en koppig was. Breder gezien; de opkomst van een

geconsolideerde industrialiserend Duitsland na 1870, zijn bod voor wereldmacht laat makend,was een basisoorzaak van de oorlog.

De wereld had een internationale economie, maar een anarchistisch systeem van wedijverende,soevereine nationale staten. Economisch behoefde de Europese mens contact met de wereld alseen geheel. Elke mens was in die mate afhankelijk en onveilig. Industriële landen waren extrakwetsbaar, omdat ze steunden op import van grondstoffen en voedsel en inkomsten doorexport. Er was geen wereldstaat om het wereldwijde systeem te ordenen, en deelname teverzekeren in de wereldeconomie aan alle naties onder alle condities. Elke natie moest voor



103

zichzelf zorgen, en zo kwam veel van de populaire steun voor nationalistische politiekeideologieën. En veel van de drive voor imperialisme. En ook daarom kwam er een zoektocht naarbondgenoten en bindende allianties. De allianties in een wereld die strikt gezien anarchistischwas waren een poging van naties om hun veiligheid te ondersteunen, en zeker van te maken dat het niet zou afgesneden worden, veroverd of onderworpen worden aan een andere wil. Het verkrijgen van economisch succes in het competitieve gevecht voor de wereldgoederen.

85. De gewapende impasse

WOI duurde van 1914 tot het einde van 1918. De oorlog eiste het leven van enorm veel mensen.Op het westerse front werden meer mensen gebruikt en sneuvelden er meer dan in WOII.

Een korte oorlog, als in 1870 werd verwacht. De Duitse generale staf had plannen klaar voor eengevecht langs twee fronten tegen Frankrijk en Rusland. Het nadeel van een twee fronten oorlogwerd gecompenseerd door een goede spoorwegen. Het Duitse oorlogsplan, het Von Schlieffenplan, steunde op dit feit. Het idee was eerst Frankrijk te verslaan door een gigantisch leger testuren door België, en vervolgens Rusland aan te gaan.

De Oorlog te land, 1914-1916Op 3 Augustus stuurde Duitsland zijn troepen naar het Westen en het von Schlieffen plan bleekperfect te werken. Duitsland maakte reeds plannen voor de verovering en annexatie van grotedelen van Europa. Rusland kwam zijn overeenkomst met Frankrijk na, en confronteerdeDuitsland. Rusland zond twee legers in Oost Pruisen. Moltke nam manschappen uit Frankrijkvoor dienst in Rusland. De Duitsers gingen verder maar hun slagkracht was verzwakt en huncommunicatielijnen te sterk verspreid. Joffre, de Franse bevelhebber hergroepeerde en met sterke steun van de relatief kleine Britse bijdrage beval hij op precies de juiste moment eentegenaanval. Het volgende gevecht bij de Marne veranderde het hele karakter van de oorlog. DeDuitsers waren verplicht terug te trekken. Elke partij probeerde nu elkaar te verschalken en tevernietigen tot aan de zee. Duitse controle over de kanaalpoorten lukte niet en Frans Britsecommunicatie bleef overeind. De gigantische overwinningen waren op lange termijnen maar eenkleine troost.

In het Westen kwam er een einde aan de bewegingsoorlog en begon de positieoorlog. De legerswerden bijna immobiel. Cavalerie verdween en het belangrijkste werd de soldaat te voet. Het machinegeweer werd geïntroduceerd wat het onmogelijk maakte voor soldaten om over openvelden te bewegen. Het uiteindelijke resultaat was een lange militaire impasse waar deonmisbare infanterie bescherming zocht in een netwerk van loopgraven.

In 1915 probeerde de Duitsers en Oostenrijk Hongarije Rusland te vloeren, en drukte ver in het tsaristische rijk. De Russische verliezen waren enorm maar op het einde van het jaar bleven deRussen vechten. Tegelijkertijd lanceerde de Britten en de Fransen een marineaanval op Turkijeom de communicaties met Rusland te openen. Dit mislukte.

In 1916 richten beide hun aandacht terug op Noord Frankrijk. De geallieerden planden groteoffensieven langs de Somme terwijl Duitsland Verdun aanviel. Duitsland gaf dit uiteindelijk op.Ook het Somme offensief koste velen het leven maar bracht niks van waarde op.

De Zeeoorlog

De Britten, met Franse hulp, legden een maritieme blokkade aan. Internationale wet plaatstegoederen gericht voor een land in twee groepen. Contraband en niet contraband. De laatste zoudoor elk land mogelijk moeten zijn te importeren zelfs in oorlogstijd. Deze termen van



104

oorlogswetgeving werden besloten in 1909 in een internationale conferentie in Londen, en debedoeling was een zeemacht te voorkomen een vijand uit te hongeren en interfereren met normale burgerproductie onmogelijk te maken.

Zulke wet zou een blokkade van Duitsland oneffectief maken en de geallieerden leefden dezeniet na, er werd dus aan economische oorlogsvoering gedaan.

De VS protesteerde tegen deze regulaties en beschermde de rechten van de neutralen. De VSherbevestigde het onderscheid tussen contraband en non-contrabande, claimde recht vanhandel met andere neutralen en steunde de freedom of the seas. Deze claims leidde tot wederzijdse afkeer tussen Amerika en Engeland in 1915 en 16. Wanneer de VS de oorlogbinnenkwam nam het de geallieerde regulaties over. Internationale wetgeving was veranderd.

Duitsland counterde met een poging Engeland te blokkeren. Duitsland vertrouwde vooral op deonderzeeër, tegen de welke de Engelse marine hulpeloos leek. De onderzeeër was wel een vrijlomp wapen en kon bijvoorbeeld niet weten welk schip het aanviel. In 1915 verklaarde deDuitse regering de wateren rond de Britse eilanden een oorlogszone waarin geallieerde schepengetorpedeerd worden en neutrale schepen zich in groot gevaar zouden bevinden.

Drie maanden later werd de Lusitanië getorpedeerd. 1200 mensen verdronken waaronder 120

Amerikanen. Het was een Brits schip met munitie voor de geallieerden, en de Duitsers haddengewaarschuwd om het schip niet als overzet te gebruiken. Wilson waarschuwde de Duitsersvoor zulke acties en Duitsland gebruikte weerhielden zich voor 2 jaar van vol gebruik van hunonderzeeërs.

Duitse admiralen werden rusteloos en wilden met hun nieuwe marine de Britten bevechten. Erwerd gehoopt om kleinere formaties van Britse schepen te verlokken en hen 1 voor 1 tevernietigen. Zo werd er gehoopt om eventueel de navale balans in de Noordzee in hun voordeelte krijgen om de Britse blokkade te lossen die Duitsland traag aan het wurgen was. Ze werdenechter gevangen in een groot gevecht waarin de Britse Grand Fleet van 151 schepen henverraste. Duitsland bewees bekwaam op zee te zijn maar sloegen er niet in de Britse overmacht op zee te ondermijnen.

Diplomatie & geheime akkoorden

Zonder militaire oplossing in het vooruitzicht keken beide kanten uit naar nieuwe allianties. Het Ottomaanse rijk voegde de centralen toe in Oktober 1914. Italië onderhandelde met beidekampen en de Italiaanse regering voegde zich bij de geallieerden toe met het geheime verdragvan Londen van 1915. Hierin werd afgesproken dat Italië grensgebieden kon annexeren enkolonies verkrijgen.

De geallieerden planden ook een finale opdeling van het Ottomaanse rijk.

Beide kampen hadden ook minderheden en ontevreden groepen binnen hun grenzen. Menprobeerde deze op te zetten tegen de vijand. Duitsland deed dit in België, Oekraïne, Polen,Ierland, Mexico (het onderschepte Zimmerman-telegram) en het Ottomaanse rijk.

De geallieerden hadden meer succes; Amerika steunde omdat de meest actieve nationaleminderheden zich nu eenmaal binnen het territorium van hun vijanden bevonden (vooral inOostenrijk-Hongarije, ook Polen en de restoratie van Alsace-Lorrain aan Frankrijk).

Britten wekten de Arabische hoop voor onafhankelijkheid op in het Ottomaanse rijk (KolonelT.E. Lawrence en koning Hussein van Hejaz). Zionisten zagen in het imploderende Ottomaanserijk ook mogelijkheden, in feite in tegenspraak met de Britse plannen voor Arabisch



105

nationalisme. Toch vaardigde Engeland de Balfour declaratie uit die de steun beloofde voor dejoodse zaak, maar met de bescherming van de rechten van niet-Joodse mensen.

De Armeniërs, een Christelijk volk in het Ottomaanse rijk, wensten eveneens een eigen staat. 20jaar geleden leidde deze clash tot het Armeense bloedblad van 1894, en wanneer de Turken uit angst voor collaboratie met de Russen beslist de Armeniërs te deporteren mondt dit uit in eengenocide.

De Britten en Fransen gebruikten de oorlog ook om controle te krijgen over de Duitse koloniesin Afrika.

China was nog steeds een belangrijke regio voor imperialistische competitie; Japan wasgeallieerd met Engeland sinds 1902. Japan zag zijn kans en verklaarde Duitsland in 1914 deoorlog om de Duitse concessiegebieden in China te veroveren samen met de Marshall/Caroline-eilanden. In januari 1915 liet Japan China de 21 eisen tekenen, een geheim ult imatum waardoorMantsjoerije en Noord-China een protectoraat worden van Japan

Duitsland maakte ook zijn expansionistische plannen op in 1914, toen een snelle overwinningnog in hun bereik bleek te liggen. Deze werden opgetekend door Bethmann-Hollweg, kanseliertot 1917.

Al deze ontwikkelingen, vooral de geallieerde onderhandelingen, zouden later bij devredesconferenties erg moeilijk blijken te liggen en enkele van de meest ontzettende tendensenvan Europese politiek voortzetten. Enkel Wilson bleek enig werk te maken van een controle vannationalisme en het vermijden van toekomstige oorlogen. In 1916 probeerde hij tussen beidepartijen te onderhandelen en bij zijn herverkiezing bepleitte hij een vrede zonder overwinning.

Dit zal echter anders aflopen wanneer twee nieuwe machten de Europese impasse zullenveranderden.

86. De val van Rusland en de interventie van de VS

Het terugtrekken van Rusland: Revolutie en het verdrag van Brest-LitovskHet tsaristische regime faalde tijdens WOI. Vele Russen verloren hun leven terwijl er geen doelbestond dat de opoffering waard was. Loyaliteit werd verloren in alle takken van de bevolking.In 1917 muiten de troepen in Sint-Petersburg en de Doema maakte hier gebruik vanhervormingen door te voeren. Tsaar Nicolas treedt op 15 maart 1915 af en de provisioneleregering nam het over tot november 1917. De oorlog wordt niet beëindigt.

De Russische bevolking schaart zich achter Lenin en de Bolsjewieken die opgestuurd werdendoor Duitsland (het waren bannelingen), als een soort psychologische oorlogsvoering tegen deRussische provisionele regering, om zo Rusland te elimineren.

De Bolsjewieken stonden voor het beëindigen van de oorlog om populariteit te winnen en omdat ze het zagen als een oorlog tussen kapitalisten waar ze zich hun beter van gescheiden houden. In

november 1917 sloegen ze erin de macht te grijpen. In December 1917 werd vrede gesloten bijde conferentie van Brest-Litovsk met Duitsland. Hierbij verloren ze Polen, Oekraïne, Finland ende Baltische staten die hun onafhankelijkheid verkondigden mede door Duitse agitatie.

Voor Duitsland was dit een invulling van een deel van hun oorlogsdoelstellingen. Duitsland konzich nu volledig richten op het Westen en trof voorbereidingen voor een laatste offensief. Op 30Mei 1918 stond Duitsland weer aan de Marne.



106

De Verenigde Staten & De Oorlog.

De Amerikaanse bevolking bleef verdeeld over welke kant ze best kozen. Uiteindelijk helde debalans over ten voordeel van de geallieerden (materialistisch en ideologisch), hoewel ookEngeland en Frankrijk verdacht werden van onpure motieven. Wilson bleef neutraliteit aanhangen

Duitsland hervatte zijn duikbootoperaties op 1 februari, 1917. Men voorzag dat de VS oorlog zouverklaren maar men maakte de correcte schatting dat er een jaar zou overgaan voor het kondeelnemen met een eigen leger. Tegelijkertijd overtuigde het Zimmerman telegram de VS van deDuitse agressiviteit. De VS verklaart de oorlog op 6 april 1917.

Hoewel aanvankelijk de duikbootcampagne zelfs de Duitse verwachtingen overschreed werdenen countermaatregelen ontwikkelt die de duikbaat herleiden tot een louter hinderlijk gegeven.Duitsland won dus enkel een vijand bij.

Op het westelijke front poogden Frankrijk en Engeland doorbraken die amper iets opleverdenen enorm veel levens kosten (Generaal Neville, vervangen door Pétain, slag van Paschendaele).In de slag om Caporetto overstelpten de centralen het Noorden van Italië, maar de geallieerdenhielden stand.

Het netto effect van de 1917-campagnes en het terugdrijven van de duikboot bevestigde deimpasse in Europa, dit verschafte de VS wat ze het meest nodig hadden; tijd. De VS namdienstplicht aan, hulp vloeide naar het geallieerde kamp. De industrie in de VS produceerdebuiten proporties. Civiele consumptie werd drastisch verminderd.

De Finale fase

In de lente van 1918 probeerde Duitsland nog een laatste offensief, in de hoop een beslissing tedoen vallen voor de Amerikaanse deelname de balans deed omkeren. Om dit te voorkomen werdvoor de eerste keer het gehele geallieerde leger onder bevel van één man gezet, de Fransegeneraal Foch. Het Duitse leger bereikte op 15 juli de Marne.

De counteraanval onder bevel van Foch vond plaats op 18 juli en meer dan 250.000Amerikaanse troepen landen nu elke maand in Frankrijk. Het finale geallieerde offensief opendein september, en de Amerikaanse troepen bezetten de Argonne, een oosterse sector. Hiertegenbleken de Duitsers geen weerstand te kunnen bieden. Duitsland maakte vredesvoorstellen aanPresident Wilson, een wapenstilstand werd overeengekomen op 11 november 1918.

De verschrikking die de oorlog bracht kan amper worden verteld door statistieken, W.O.I telde10 miljoen gesneuvelden en 20 miljoen gewonden.

De oorlog bleek veel minder levens en geld gekost te hebben aan de VS dan aan de andere grotegeallieerde machten, mede door hun veel kortere deelname (in feite enkel 4maanden).

De Spaanse griep zal net na de oorlog het dodental van W.O.I ver voorbijstreven.

87. De val van het Oostenrijkse en het Duitse rijk

De onderworpen nationaliteiten in Oostenrijk Hongarije werden door de geallieerden erkend, enverklaarden hun onafhankelijkheid in oktober 1918. De keizer trad af en Oostenrijk en Hongarijewerd een republiek. Voor enige vredesconferentie kon bijeenkomen waren de nieuwe statenTsjechoslovakije, Joegoslavië, een groter Roemenië, republiek Hongarije en een miniatuurrepubliek Oostenrijk ontstaan door hun eigen actie.



107

Het Duitse rijk stond stevig tot de laatste weken. Het was het de top van het leger zelf dat het debacle aanving. In de laatste jaren werden dictatoriale machten geconcentreerd in de handenvan generaal Ludendorff, en in september 1918 wisten enkel hij en zijn dichte militaire partnersdat de oorlog hopeloos was. Op 29 september informeerde Ludendorff de keizer dat Duitslandvoor vrede moest vragen. Hij pleitte dat een nieuwe regering zou gevormd worden in Berlijn, demeerderheid van de Reichstag weerspiegelend op democratische parlementaire principes.

Door directe vredesonderhandelingen te vragen lijkt Ludendorff 2 doelen na te streven. Eerst zou hij tijd kunnen winnen om zijn legers te hergroeperen en een nieuw offensief voor tebereiden. En als overgave onvermijdbaar leek dat zouden de burgerlijke en democratischeelementen in Duitsland degene zijn om voor vrede te smeken.

De liberale prins Max van Baden werd gevonden om het kabinet te leidden. In oktober kwamener diverse hervormingen, werd het Bismarck systeem beëindigd en werd Duitsland een liberaleconstitutionele monarchie. Deze veranderingen speelden in de kaarten van Ludendorff enandere generaals omdat de Duitse militaire kaste meer geneigd was het leger de redden dan het rijk.

President Wilson speelt ongewild in Duitse handen, Als hoofd van de geallieerde coalitie eiste hijdat de Duitse regering meer democratisch moest worden, net als Bismarck in Frankrijk. Wilson

geloofde wel in democratie maar zijn positie was hetzelfde; hij wou er zeker van zijn dat hij met het Duitse volk onderhandelde en niet met een in schande gebrachte elite. In Dui tslandbegonnen vele de keizer als obstakel naar vrede te zien, of vonden dat Duitsland betere termenzou loskrijgen als republiek. Willem II trad af op 9 november waarop hij ontsnapte naarNederland. Duitsland werd een republiek en twee dagen later stopte de oorlog.

De val van het rijk met de adoptie van de republiek was louter een episode van de oorlog. Derepubliek kwam er omdat de vijand het beval, Duitse volk vrede wou en ze een gewelddadigerevolutie wilden vermijden en omdat de oude Duitse militaire klasse ten minste tijdelijk wougeëxcuseerd worden. Op het einde van de oorlog was het Duitse leger nog steeds in Frankrijk,zijn discipline en organisatie steeds blijkbaar ongeschonden. Geen vijandig schot was gevallenop Duitse grond. Later zeiden sommigen zelfs dat het leger niet verslagen was maar in de rug

gestoken door een ontbindend burgers thuisfront. Dit was niet waar, het was de paniekerigeLudendorff die eerst voor democratie riep. Maar de omstandigheden in welke de Duitserepubliek voortkwam maakte de latere geschiedenis zeer troebel.

88. De economische, sociale en culturele impact van de oorlog.

Effecten op Kapitalisme: Regering gereguleerde Economieën

WOI bracht de Europese samenleving vele veranderingen die bleven voortduren na het eindevan de oorlog. De oorlog beïnvloede kapitalisme; het idee van de geplande economie werd eerst toegepast in WOI, om al de welvaart, bronnen en moraal van hun samenleving te leidden tot ééndoel.

Omdat niemand een lange oorlog verwachtte had niemand plannen gemaakt voor industriëlemobilisatie. Rond 1916 had elke regering een systeem van raden, bureaus en commissies omoorlogsinspanningen te leiden. Vrije competitie en profijtmotief werd afgeschreven, en deregering had controle over fabrieken, grondstoffen en voorraden. Verliesmakende fabriekenwerden soms toch nog draaiende gehouden door de overheid.

Coördinatie en rationalisatie van de productie in de belangen van het land was het nieuwe doel.Protest tegen werkuren of lonen werd ontmoedigd, vakbonden gingen akkoord niet te staken.Voor de hogere klassen werd het beschamend hun comfort te openlijk te tonen. De oorlog gaf



108

een nieuwe impuls tot economische gelijkheid, al was het maar om rijk en arm in te schrijven inéén gemeenschappelijke zaak.

Militaire dienstplicht was de eerste stap in de toewijzing van mankracht. Door de enormenoodzaak voor troepen geraakten grote hoeveelheden vrouwen in bedrijven en fabrieken. Na deoorlog bleven de vrouwen wel niet deze posities innemen, maar de oorlogservaring, ook in WOII,was deel van de sociale transitie in welke de werkmacht in alle landen vergrootte en de plaats

van de vrouw in de moderne samenleving revolutionariseerde. WOI droeg dus bij tot deherdefiniëring en reorganisatie van vrouwenwerk, een sociaal proces dat begon in de vroegeindustriële revolutie, en geïntensifieerd werd gedurende WOII en in de volgende jaren.

Tijdens de oorlog was er geen systematisch werk toeschrijving, behalve in Duitsland. Maar deregering beïnvloede de industrie, de lonen en gebruikte propaganda om vele werkers inoorlogsproductie te krijgen. Verplichte arbeid of slavenarbeid kwam niet voor en ookgevangenen werden niet verplicht. Enkele verbrekingen van internationale wet werden echtergedaan door Duitsland.

De overheid controleerde alle buitenlandse handel en werd een staatsmonopolie. De grootsteexporteur was de VS wiens jaarlijkse export steeg van 2 biljoen naar 6 biljoen tussen 1914 en1918. De eindeloze vraag naar Amerikaanse landbouwproducten en fabrieksproducten liet de

prijs omhoog gaan, die vastgelegd werd in 1917 door wetgeving voor de belangrijksteproducten.

De Europese geallieerden konden enkel aankopen doen in de VS door enorme leningen van deAmerikaanse regering. Engeland en Frankrijk verkochten hun aandelen en contracten aan deAmerikanen. Op deze manier werd Amerika een schuldenaarsland en de werelds grootsteschuldeiser. Rond 1919 was Europa rond de 10 biljoen in schuld.

De geallieerden controleerden de zee maar hadden nooit genoeg schepen om de rijzende vraagte vervullen, vooral vanwege de Duitse onderzeeërs. Scheepbouw werd gestimuleerd. Controleen allocatie werd uiteindelijk internationaal onder de Interallied Shipping Council, waar de VSzich bij aansloot na deelname in de oorlog. In Engeland en Frankrijk, waar alle fabriekensteunden op import, was de controle van de regering over scheepvaart, en dus import, controle

over de hele economie.Duitsland werd verplicht tot ongeziene maatregelen van zelfvoorziening. De overheidcontrolewerd meer diep en efficiënter wat de naam oorlogssocialisme kreeg. Walter Rathenau was debezieler. Hij lanceerde een programma voor de mobilisatie van grondstoffen. In het begin van deoorlog leek een tekort aan stikstof Duitsland te vellen waarop Rathenau elk denkbaar natuurlijkebron opvorderde tot de Duitse chimisten stikstof uit de lucht konden isoleren. De Duitsechemische industrie ontwikkelde vele andere substituut producten zoals synthetisch rubber.Duitse productie was georganiseerd in oorlogscompagnieën en private industrieën onderoverheidssupervisie.

De andere overheden vervingen ook competitie tussen bedrijven en fabrieken met coördinatie.In Engeland werden deze methodes zo efficiënt dat rond 1918 het land elke 2 weken meer

hulzen maakte dan het 1ste jaar van de oorlog, 70 keer meer zware artillerie produceerde.

Inflatie, Industriële veranderingen en Controle van Ideeën

De overheden konden het benodigde geld enkel verkrijgen door papiergeld te drukken of enorme leningen aan te gaan. Het resultaat, door grote vraag en acute tekorten, was een snelleinflatie van prijzen. Grote schulden betekenden jaren van hoge belastingen die zouden komen.De schuld bleek nog erger als ze geleend werd uit een vreemd land. De continentale geallieerden



109

leenden van Engeland en van de VS en verhypothekeerden om die manier hun toekomst. Voor1914 importeerde elk Europees land meer dan het exporteerde, en dat was de basis voor deEuropese levensstandaard. Dit werd nu bedreigd door omkering.

Met Europa in oorlog voor 4 jaar versnelde de rest van de wereld zijn eigen industrialisatie. Met Duitsland volledig uit de wereldmarkt en Engeland en Frankrijk enkel nog producerend voorhun eigen legers en hun marine ingelijfd voor oorlogsdoeleinden werd de Europese positie als

werkplaats van de wereld ondermijnt. Na de oorlog had Europa nieuwe competitors en deeconomische grondvesten van de 19de eeuw waren verdwenen. De era van Europeesimperialisme schemerde.

Net als economie controleerde Europa ook ideeën. Vrijheid van meningsuiting moest er aangeloven en propaganda en censuur werd meer effectief dan elke overheid kon bedenken.

De mensen waren zich in die tijd niet bewust van de feiten van de vooroorlogse crises. Demoraal van de bevolking leidde hard onder de oorlog. Nieuwe massapers en film leek de idealemedia om populair denken te verspreiden, zowel in de geallieerde landen als in Duitsland. Elkland beschuldigde elkaar en deze ontvlambare opinies hielpen de mensen te overleven in zulkafschrikwekkend gevecht. Echter toen het tijd werd voor vrede bleken deze die geworteldeovertuigingen, gefixeerde ideeën, afkeer, haat en angsten een obstakel voor politiek oordeel.

Cultureel Pessimisme

In het begin van de oorlog werden de ideeën van het klassiek liberalisme in vraag gesteld enwerd de sociale waarde van het menselijke gevecht nog gewaardeerd. Zulke ideeën droegen bijaan het publieke enthousiasme dat elke natie meedroeg in de oorlog (bv: Rupert Brooke, CharlesPéguy, schrijvers die zich opofferden in de eerste gevechten). Maar naarmate de oorlog vorderdemaakte dit plaats voor cynisme, pessimisme en wanhoop. (bv: oorlogspoëten als Wilfried Owenen Siegfried Sassoon). Ironie en verbittering stonden centraal in de creatieve werken van post WOI Europese cultuur.

Nieuwe vormen van cultureel pessimisme verspreiden. O.m. Sigmund Freud (doodsdrift van demens) en Oswald Spengler (Westerse beschaving in crisis en verval).

Dit gevoel van crisis in de Westerse cultuur spreidde ook door nieuwe literaire en artistiekebewegingen waaronder het dadaïsme en het surrealisme. In Europa waren auteurs van meningdat de oorlog een ziekte in het Europees hart had blootgelegd. Dit komt terug in het werk vanThomas Mann en W.B. Yeats.

89. De vrede van Parijs, 1919

Rusland, in handen van de Bolsjewieken rond 1919 werd verbannen en namen niet deel aan deinternationale relaties, Duitsland en Oostenrijk Hongaarse rijken waren al verdwenen en nieuweminder of meer revolutionaire regimes vochten om ze in te nemen. Nieuwe republiekenbestonden al langs de Baltische kust, Polen en in het Donaubasin maar zonder effectieve

regeringen of erkende grenzen. Europa ten oosten van Frankrijk en Italië lag in chaos met revolutie a la Rusland dreigend. De geallieerde blokkade duurde verder. In dezeomstandigheden kwamen de overwinnaars samen in Parijs in 1919. 5 Overeenkomsten werdenondertekend: verdrag van Saint-Germain (Oostenrijk), verdrag van Trianon (Hongarije), verdragvan Neuilly (Bulgarije), Verdrag van Sèvres (Turkije) en verdrag van Versailles (Duitsland).

De wereld keek met veel verwachtingen naar één man, president Wilson van de VS.Overwinnaars, overwonnenen en neutralen gaven toe dat de Amerikaanse interventie het gevecht beslist had. Overal waren mensen beroert door de woorden van Wilson voor een betere



110

zaak., een concert van rechtvaardigheid waar vrede zou veilig zijn en de wereld vrij. Wilsonbereikte Europa in 1919 januari, bezocht verscheidene geallieerde hoofdsteden. Hij werd gezienals de man die de beschaving uit het kapotte land zou leiden.

Het 14-puntenplan van Wilson en het Verdrag van Versailles.

Het 14

-puntenplan stond voor het beëindigen van geheime verdragen en diplomatie, vrijheidvan de zeeën, verwijdering van barrières en ongelijkheden in internationale handel,vermindering van armamenten door alle machten, koloniale veranderingen, evacuatie van bezet gebied, zelf bestuur van landen en een hertekenen van de Europese grenzen en eeninternationale politieke organisatie om oorlog te voorkomen. Wilson stond voor de ideeën vande verlichting, de Franse revolutie en de revoluties van 1848. Wilson vond dat de oudevredesverdragen te lang steunden op politiek van macht en gewetenloze deals en akkoordenzonder rekening te houden met de bevolking. Nu democratie overwonnen had hoopten demensen dat de nieuwe overeenkomst in een atmosfeer van wederzijds vertrouwen zougebeuren.

Wilson had enkele moeilijkheden om de geallieerde regeringen zijn 14-puntenplan te doenaccepteren. Frankrijk eiste terugbetalingen, Engeland vetode de freedom of the seas. Buiten

deze 2 zaken toonden de geallieerden hun wil om Wilson te volgen, en Duitsland die eenwapenstilstand vroeg geloofde dat vrede op deze manier zou gemaakt worden.

27 landen verzamelden in Parijs in januari 1919, maar belangrijke beslissingen werdenuitgepraat onder de big four. Wilson, Lloyd George, Clemenceau en Orlando (Italië). Geen vanhen was geschikt voor deze taken, maar toch vertegenwoordigden ze democratisch deregeringen en volk van hun land.

Wilson vocht hard voor zijn Volkerenbond, maar werd verplicht concessies te maken en het idealisme van de 14 punten te laten varen.

Wilson wou ook religieuze vrijheid invoeren. Japan eiste om raciale discriminatie ook teveroordelen. Amerika en Engeland waren hier tegen omdat het zou kunnen interfereren met hun immigratie praktijken. Beide voorstellen werden uiteindelijk afgevoerd.

Frankrijk eiste veiligheid tegen Duitsland. Een Anglo-Frans-Amerikaanse beschermingsverdragontstond. Frankrijk controleerde de Saar koolmijnen voor 15 jaar, Lorraine en Alsace werdenteruggegeven aan Frankrijk, Duitse fortificaties en troepen werden verbannen in het Rijnland enzou bezet worden door geallieerde troepen voor 15 jaar.

In Oost Europa wordt een Poolse staat opgericht als buffer tegen het Bolsjewisme, Danzig wordt een stadstaat, In Oostenrijk en onder de Sudeten Duitsers in Bohemië waren er gevoelens vooraansluiting bij Duitsland. Maar de geallieerden weigerden natuurlijk Duitsland groter te makenals voorheen en Oostenrijk en Hongarije bleven dwergrepublieken. De Sudeten Duitsers werdenontevreden burgers van Tsjechoslovakije.

Duitsland verliest al zijn kolonies welke mandaten werden van andere landen onder de

Volkerenbond. Ondertussen pleitte de jonge Vietnamese nationalist Ho Chi Minh Wilson teerkennen dat Frankrijk de principes van nationaal zelf beschikkingsrecht schond in Indochina,maar zulke kritiek van kolonialisme werd niet gehoord in Versailles.

De geallieerden namen de Duitse vloot over maar de Duitse marine zonk deze in Scapa baai. Het Duitse leger was gelimiteerd tot 100.000. Omdat de geallieerden dienstplicht verboden net alsde jaarlijkse training van jonge burgers werd het leger exclusief professioneel. De officiersklasseverkreeg politieke invloed in het leger en het doel van de geallieerden om Duitsland te



111

demilitariseren diende het omgekeerde doel. Wilson zag zijn plan voor ontwapening beperkt tot enkel Duitsland.

Frankrijk wou terugbetalingen van Duitsland, en de andere geallieerden maakten eenzelfde eis.Gigantische bedragen werden gevraagd. Duitsland stelde om erger te voorkomen voor om tehelpen met de opbouw van België en Frankrijk, wat werd afgewezen. De geallieerden woedenddoor de oorlog en zelf in schuld bij de VS hadden geen zin om naar economische logica te

luisteren en zagen de reparaties simpelweg als een gerechtigheid en een vermindering van het gevaar van een Duitse revival. Duitsland moest zijn handelsmarine opgeven, koolleveringenmaken én al het eigendom opgeven die Duitse privé burgers bezaten in het buitenland. Dit beëindigde de carrière van Duitsland als een exporteur van kapitaal.

Om de reparaties gerechtigd te maken werd de fameuze oorlogsschuld in het verdragopgenomen. Uiteindelijk gaf de oorlogsschuld clausule een opening tot onruststokers inDuitsland en maakte zelfs gewone Duitsers het verdrag als iets om aan te ontsnappen uit zelf respect.

De Duitsers weigerde in mei 1919 het verdrag te ondertekenen. De geallieerden dreigdenhiermee met een hernieuwing van hostiliteiten en een regeringscrisis ontstond in Berlijn.Uiteindelijk kwam een sociaal democratische en een katholieke partij tot de ondertekening en

zond twee onbekende afgevaardigden naar Versailles.

De andere verdragen behandelden de nieuwe kaart voor Oost Europa en registreerden derecessies van Rusland, Oostenrijk en Turkije. 7 nieuwe staten werden gecreëerd; Finland,Estland, Letland, Litouwen, Polen, Tsjecho-Slowakije en Joegoslavië. Roemenië en Griekenlandwerden uitgebreid. De riem van Finland naar Roemenië werd gezien als een veiligheidszone omde infiltratie van communisme in Europa te vermijden. De creatie van Joegoslavië leek dewensen van de Zuid Slavische beweging te hebben ingevuld (met uitzondering van Trieste en deDalmatiër eilanden die naar Italië gingen).

Het verdrag van Sèvres veranderde de politieke orde in het Midden Oosten. Het Ottomaanse rijkverdween volledig en Turkije werd een republiek. De meeste andere volkeren in het vorige rijkvielen onder controle van Frankrijk: Syrië en Libanon, of Groot-Brittannië: Palestina en Irak. In

Irak moest zware nationalistisch verzet onderdrukt worden voor Engeland koning Faisal op detroon kon zetten. Het koninkrijk van Hejaz in Arabië werd erkend als onafhankelijke staat, rond1924 viel het echter onder controle van wat later het koninkrijk Saudi Arabië werd. Uiteindelijkliet de verdeling van het Ottomaanse rijk het Midden Oosten wankel achter.

Het Belang van de vrede van Parijs.

Nationaal zelfbeschikkingsrecht was het voornaamste principe van de vrede van Parijs, alleszinsin Europa. Nationalisme triomfeerde in het geloof dat het samenging met liberalisme endemocratie. Wel hadden de onderhandelaars in Parijs weinig keuze omdat de nieuwe staten hunonafhankelijkheid al verklaard hadden. Toch bleven er belangrijke minderheden Oost-Europaverontrusten. Hieruit zal ook de Munchen-crisis voortkomen die W.O.II vooraf ging.

De bedoeling van het verdrag van Versailles was de Duitse bedreiging aan banden te leggen. Het verdrag bleek te streng om verzoenbaar te zijn en niet streng genoeg om te vernietigen.Uiteindelijk verklaarden de geallieerde landen zelf de bepalingen van het verdrag oneerlijk of onwerkbaar, want taak vergemakkelijkte van de Duitse onruststokers.

Zelfs in het begin betwijfelden de geallieerden het verdrag. In Groot-Brittannië sloeg de angst over naar angst voor het bolsjewisme en wilden Duitsland als muur tegen het communismegebruiken. Maar ook de Italianen, de Chinezen en de Russen waren zeer sterk misnoegd.



112

De VS heeft het verdrag nooit bekrachtigd, en een golf van isolationisme en afkeer met Europatrok over het land. De Senaat verstoot Wilsons werk, en weigerde de beloftes van een Anglo-Frans-Amerikaanse alliantie goed te keuren.

Ook Frankrijk voelde zich daardoor bedrogen; het Rijnland was hen ontnomen net als deAmerikaanse alliantie. Dit leidde ertoe dat Frankrijk sterk poogde Duitsland klein te houden.

De Volkerenbond kwam er wel echter zonder Amerika en Rusland (en Duitsland). DeVolkerenbond kon enkel zaken behandelen die de grootmachten toelieten, en werd geassocieerdmet een West-Europese dominantie.

W.O.I maakte een laatste keer definitief komaf met de oude instituties als de monarchie enaristocratisch feodalisme, het was een bittere overwinning voor de democratie dat een proces zooud als de Franse en Amerikaanse revolutie voortzette. Maar voor de basisproblemen van demoderne samenleving; industrialisatie en nationalisme, economische veiligheid eninternationale stabiliteit, gaf het geen antwoord. Ook liet het de grote Europese naties veelzwakker achter dan voorheen om de economische macht van de VS te aanschouwen, derevolutionaire regering van de SU en de rijzende antikoloniale bewegingen in Afrika en Azië.



113

Hoofdstuk 18: De Russische revolutie en de Sovjet Unie

WOI was één van de beslissende, korte termijn aanleidingen van de revolutie, maar ontstondook vanuit ontelbare andere sociale en politieke problemen in de Russische samenleving, en derevolutionaire ideeën van de Bolsjewieken hadden volgers ver buiten Rusland zelf.

De vergelijking met de Franse Revolutie. Beide revoluties claimen om beweging van bevrijding

te zijn, de ene van feodalisme en despotisme, de andere tegen kapitalisme en imperialisme. Geenvan beide was een strikt nationale beweging en richtten hun boodschap over de gehele wereld.Beide trokken volgers aan in alle landen, beide wekten een sterke reactie op van de mensenwiens levensvisie in het gedrang werd gesteld en beide lieten het zelfde patroon vanrevolutionaire politiek zien: een relatieve eenheid van opinie zo lang het probleem het ouderegime omverwerpen was, gevolgd door een verdeeldheid en conflict over het oprichten van het nieuwe zo dat één groep revolutionairen de andere elimineerde totdat een kleinegeorganiseerde en besluitvaste minderheid (Jacobins, Bolsjewieken), alle tegenstandonderdrukten om de revolutionaire zaak te beschermen, en in korte termijn werden veel van demeest gedreven revolutionaire leiders onderdrukt of geliquideerd.

Er zijn ook punten waarop beide verschillen. In 1900 was Rusland achtergesteld en Frankrijk in

1780 in veel opzichten aan de leiding. De grootste kracht van de Franse revolutie lag in demiddenklassen, in Rusland was de middenklasse aanvankelijk ook actief, maar konden niet optegen massa ontevredenheid en bezweken voor een radicalere partij die werkers en arbeidersaansprak. In Frankrijk gebeurde de revolutie zomaar op een manier waarop vele gewonemensen zich onverwachts in een revolutionaire situatie bevonden, zelfs de Jacobin dictatuurwerd geïmproviseerd door individuen die hun hele leven zich met andere zaken hadden beziggehouden. In Rusland werkten professionele revolutionairen voor de revolutie, lang opvoorhand, en de dictatuur van de Bolsjewieken realiseerde de plannen en voorbereidingen van20 jaar.

In Frankrijk werd de revolutie gevolgd door een reactie waar émigrés terugkeerden, onteigendeklassen terug in de politiek verschenen en zelfs de Bourbons gerestaureerd werd. De Franserevolutie werd gevolgd door een eeuw van ongemakkelijke compromissen. De Russische

revolutie roeide zijn oppositie effectief uit, weinig émigrés keerden terug, geen Romanov kreegzijn troon terug. De Russische revolutie was in die zin meer onmiddellijk succesvol. Echter rond1990 waren de ideeën verkondigd in 1917 in verval, terwijl deze verkondigd in Frankrijk in1789 wijd geaccepteerd werden.

De gevolgen van de Russische revolutie werden over de gehele wereld gevoeld vanwegeRuslands speciale positie in globale politiek en economische zaken. Rusland was altijd gericht zowel op Europa en Azië en was wel het minst ontwikkelde van de Europese landen, maartegelijkertijd het meest ontwikkeld, geïndustrialiseerd en gemoderniseerd deel van de niet-Europese wereld. De revolutie kon op sympathie rekenen in Europa omdat het de oudeEuropese socialistische bezwaren tegen kapitalisme kracht bijzette. Het wekte ook de interessebij vele mensen in andere continenten omdat het ook economisch imperialisme en bezit van

kolonies door Europeanen afkeurde. Imperialisme was enkel een hoge vorm van kapitalisme. DeSovjet Unie nam bij zijn creatie een bemiddelende positie tussen het Westen en de kolonialewereld (later 3de wereld). In het Westen zou het lang bevreesd of bewonderd worden als delaatste wereld in sociale revolutie, in de koloniale wereld suggereerde het een nieuw begin, eennieuwe manier om modern te worden zonder kapitalistisch of Westers te zijn, een stap in eenwereldwijde rebellie tegen Westelijke suprematie. De Russische revolutie produceerde dus niet alleen communisme en dus fascisme in Europa maar gaf ook kracht aan de opkomendeantikoloniale bewegingen in Azië en elders.



114

Hoewel professionele revolutionairen voor de revolutie in Rusland werkten veroorzaakten zedeze niet. Lenin en de Bolsjewieken namen ze in bezit na dat ze begonnen had. De Russischerevolutie, zoals alle grote revoluties, had zijn oorsprong in een totaliteit van vorige geschiedenis,diverse lokale oorzaken en het aanhoudende ongenoegen van vele bevolkingsgroepen.


1894: Creatie van de Russische marxistische organisatie; de Sociaal-democratischepartij

1903: Sociaal democraten splitsen in twee fracties, Bolsjewieken en Mensjewieken.Lenin leidt de Bolsjewieken

Jan. 1905: Economische crisis, bloody Sunday, en de Russisch Japanse oorlog geeft aanleiding tot de revolutie van 1905 in St. Petersburg.

Oct. 1905: De Tsaars Oktober manifest vestigt de doema.

1906-1911 Stolypinhervormingen promootten de groei van rijke boeren (kulaks)

1914: Rusland nam deel aan de oorlog met Duitsland en leidt sterke verliezen.

Maart 1917: Tsaar Nicolas II wordt onttroond. Rusland wordt een republiek onder eenprovisionele regering en gaat verder met de oorlog tegen Duitsland

April 1917: Duitsland laat Bolsjewistische bannelingen veilig terug keren naar Rusland

Nov. 1917: De Bolsjewistische revolutie: Lenin en aanhang brengen de provisionele regeringin St. Petersburg tot val.

Jan. 1918: Bolsjewieken ontbinden de Constituerende Vergadering en richtten het RodeLeger op.

1918-1922: Boljsevieken consolideren de macht en onderdrukken alle tegenhangers in deburgeroorlog en de Rode terreur

1919-1920: Creatie van de 3de

, of communistische, internationale (de comintern)1921-1927: Nieuw economisch beleid (NEP) laat meer onafhankelijke commerciële activiteit

toe

1922: Oprichting van de Unie van Sovjet socialistische republieken

1925-1927: Stalin overwint Trostky in de overname van de Bolsjewistische centralevergadering

1928: Stalin lanceert het 1ste 5-jarenplan voor economische ontwikkeling

1929: De Sovjet regering begint met de collectivisatie van landbouw, verzet van kulaks en andere leidt tot wijdverspreide repressie en hongersnood

1936-1937: Publieke vervalste berechtingen verwijderen oude Bolsjewieken van deCommunistische partij, velen worden geëxecuteerd of opgesloten.



115

90. Achtergronden

Rusland na 1881: Reactie en Vooruitgang

Alexander II werd vermoord in 1881 door een revolutionaire groep genaamd de wil van het volk. Zijn zoon Alexander III probeerde revolutionisme uit te roeien en kritiek op de regering te

verstommen, Joden werden naar pogroms gestuurd. Het rijk nam voor het eerst een programmavan systematische Russificatie aan. Pobiedonostsev was de filosoof en het hoofd achter dezebeweging en hoofd van de Russische Orthodoxe kerk. Hij hoopte Rusland in een soort kerkelijkegemeenschap om te vormen waarin de gelovigen beschermd worden van de verraderlijkeinvloeden van het Westen.

Dit is echter niet wat gebeurde, in de late 19 de eeuw werd Rusland meer dan ooit een deel van deEuropese beschaving. Russische Literatuur en muziek werden gewaardeerd en Ruslandcontribueerde ook aan de wetenschap, waarvan voornamelijk de Chemie. Ze stonden ookbekend bijzonder getalenteerd te zijn in meer diepzinnige intellectuele takken zoals hogerewiskunde, fysica en schaken.

Rusland begon ook, vanaf de jaren 1880, aan een industriële revolutie en nam zijn plaats in als

een integraal deel van de wereldeconomie. Europees kapitaal kwam binnen in het land en tot 1914 hadden Europeanen bijna evenveel geïnvesteerd in Rusland als de VS. In 1897 onder het hervormende ministerie van Sergei Witte nam Rusland de goudstandaard over. In de kwarteeuwtussen 1888 en 1913 verdubbelde de hoeveelheid spoorwegen in Rusland, het aantaltelegraafkabels vervijfvoudigde en de post kende een zeer grote groei.

Rusland, nog steeds niet geïndustrialiseerd naar Westerse standaarden, industrialiseerde ergsnel. Export groeide in waarde en importen, hoewel kleiner, groeide veel sneller. Ze bestondenuit producten als thee, koffie en machines en industriële goederen uit Europa.

Industrialisatie leidde tot een groei van zowel zakelijke als loontrekkende klassen, of insocialistische terminologie bourgeoisie en proletariaat. Hoewel groeiend waren deze nog steedsniet talrijk naar Westerse waarden. Fabrieksarbeiders zaten in een gelijkaardige positie als in

Frankrijk en Groot-Brittannië. Vakbonden en stakingen waren verboden. Niettemin vroegengrote stakingen in de jaren 1890 naar aandacht voor de miserie van de nieuwe industriëlearbeiders. Kenmerkend was dat de Russische industrie erg geconcentreerd was, de helft van deindustriële arbeiders waren te werk gesteld in fabrieken die meer dan 500 man te werk stelden.Het was gemakkelijker voor werkers om onder zulke omstandigheden economischgeorganiseerd te zijn en op de gepaste tijd politiek gemobiliseerd. De Russische zaken enkapitaal klasse was relatief de zwakkere. Eigenaarschap van veel nieuwe bedrijven waren inbuitenlandse handen of het tsaristische regime zelf. Rusland had al het grootste staatopererendesysteem in de wereld. Verder was de regering zelf een zware lener van Europa (in tegenstellingtot de VS), en dus hing financieel minder af van zijn eigen mensen en was het meer mogelijk eenabsolutistisch regime te handhaven.

Niettemin waren de zaken en professionele klassen, versterkt door grootgrondbezitters sterkgenoeg om een liberaal segment van de publieke opinie te vormen. In 1905 werd deConstitutionele Democratische partij opgericht. De zetelende waren liberalen, progressieven of constitutionalisten in de Westerse zin. Ze zaten minder in met de moeilijkheden vanfabrieksarbeiders dan de staatspolitiek.

Rusland bleef grotendeels een landbouwland, exporten waren vooral landbouw enbosproducten. Landbouwers vormden 4/5de van de populatie. Bevrijd van hun vorige herensinds 1861 leefden ze in dorpscommunes (mirs). De landbouwers droegen nog steeds eenaanzienlijke last, en betaalden ook hoge belastingen. De constant stijgende export nam het beste



116

graan voor zich. De landbouwbevolking droeg een groot deel van de last en kosten van deindustrialisatie.

De landbouwers vroegen constant naar meer land, en dit verkregen ze door over te kopen vanniet landbouwers. De mirs waren zeker niet achterhaald, maar floreerden. Ze konden meer landverkrijgen dan individuele landbouwers, en waarschijnlijk waardeerde de helft of meer van delandbouwers hun communale veiligheid boven onzekere deugden van private eigendom. De

uitzondering was een minderheid meer zakelijke en welvarendere boeren, later de kulaksgenoemd. Deze grote boeren werden veelal met afkeer bekeken door de grote massa boeren.

Het tevoorschijn komen van revolutionaire partijen.

De landhonger bij de boeren kon niet bevredigd worden en bleven jaloers op het bestaan vaneen landbezittende aristocratie. In Rusland, net als in Europa en in tegenstelling met de VS, wasde plattelandspopulatie verdeeld in boeren die de grond bewerkten en de heerschappen die erverbleven. Ze verschilden compleet van elkaar, maar de laatste 3 decennia van de eeuw warende Russische boeren opmerkelijk stil. Opstandigheid bleek bezonken.

De andere bron van revolutionaire onrust lag bij de revolutionaire intelligentsia. Ze hielden een

minachting voor het Russische rijk, en verlangden naar een omwerping van het Tsaristischeregime. Deze groepen waren geïnfiltreerd door regeringsspionnen.

Rond 1890 was het terrorisme en nihilisme van de jaren 1870 nogal passé. De revolutionaireintelligentsia konden veelal weinig doen en hielden zich vooral bezig met verfijning van huntheorieën.

De meeste revolutionaire intelligentia waren populisten. Sommige behoorden ooit tot deverbroken Wil van het volk. Sommige bleven terrorisme en moorden zien als morele noodzaakin een autocratisch land. Ze geloofden in de macht van het Russische volk, en omdat dit voorallandbouwers waren, waren de populisten vooral in hun grieven geïnteresseerd. Ze geloofden ineen revolutionaire traditie in Rusland, en hadden veel bewondering voor de mirs. Hierin zagenhet Europees socialistisch idee van de commune weerspiegeld. Ze lazen Marx en Engels, maargeloofden niet dat een stadsproletariaat de enige echte revolutionaire klasse was of dat socialisme historisch uit kapitalisme moest groeien. Ze geloofden dat de revolutie vrij snel zoukomen en dit populistisch sentiment kristalliseerde in de oprichting van de SocialeRevolutionaire Partij.

Twee populisten, Plekhanov en Axelrod stichtten in ballingschap de organisatie van waaruit deRussische Sociaal democratische partij of de Marxistische partij zou groeien. Het feit dat landbouwers zich vrij rustig hielden en dat industrialisatie, fabrieksarbeid en stakingen snelontwikkelden maakte dat vele revolutionairen zich keerden van populisme naar Marxisme.Lenin, Trotsky en Stalin voegen zich toe aan de rangen van Plekhanov en Axelrod.

Lenin zou na Marx de vader van het communisme worden. Zijn broer werd betrokken in een plot om Alexander III te vermoorden en werd geëxecuteerd. Lenin verenigde met de professionelerevolutionairen.

Na gearresteerd te werden verbleef hij drie jaren in ballingschap in Siberië. Hierna vertrok hij in1900 naar Europa waar hij bleef tot 1917.

In 1898 stichten de Marxisten, aangespoord door de émigrés, de Sociaal democratische partij. Zewaren niet meer revolutionair dan de grotere groep van sociaal revolutionairen maar haddenenkel een andere conceptie van de revolutie. Ten eerste zagen ze de revolutie meer als eeninternationale beweging.



117

Veel van de woordvoerders van de partij leefden in ballingschap in Europa. Ze neigden tedenken dat Rusland eerst kapitalisme moest ontwikkelen, een industrieel proletariaat en demoderne vorm van klassenstrijd, voor ze een revolutie konden starten. Ze zagen in het proletariaat de echte revolutionaire klasse, en keken met argwaan neer op de landbouwers,ridiculiseerde de mir en verafschuwden de Sociaal revolutionairen. Net als Marx waren ze tegenterrorisme en moorden. Voor deze reden en omdat hun doctrine nogal academisch leek en hun

revolutie eerder conditioneel en ver in de toekomst werden ze voor een tijd gefavoriseerd doorde tsaristische politie dan de Sociaal revolutionairen.

De splitsing van de Sociaal-democraten: Bolsjewieken & Mensjewieken

De Russische Marxisten hielden een tweede partijcongres in Brussel en Londen in 1903,bijgewoon door émigrés als Lenin en afgevaardigden van de ondergrondse bewegingen inRusland en door sociaal democraten en leden van kleinere organisaties. Het doel van RussischeMarxisme te verenigen, maar in praktijk splitste het het Marxisme op voor altijd. De tweepartijen noemden zichzelf Bolsjewieken en Mensjewieken. Lenin was de bezieler van de splitsingen de grondlegger van het Bolsjewisme. Alhoewel na 1903 het normaal de Mensjewieken warendie de meerderheid hadden. Voor een aantal jaar na 1903 bleven de Sociaal Democraten formeel

een enkelvoudige Marxistische partij.Bolsjewisme verschilde van Mensjevisme vooral op zaken van organisatie en taktiek. Leningeloofde dat de partij een kleine revolutionaire elite moest zijn. Lening drong aan op eengecentraliseerde partij, zonder autonomie voor nationale of andere componentgroepen. Hij eistestrenge autoriteit aan de top, en het centrale comité zou de doctrine bepalen en personeel opalle lagen van de organisatie controleren. Lening geloofde dat de partij zichzelf zou versterkendoor zuiveringen, iedereen uitdrijvend die afwijkende opinies ontwikkelde. De Mensjewiekenwouden coöperatie met liberalen, progressieven en de bourgeois democraten, Lenin zag zulkecoöperatie als puur tactisch en tijdelijk, nooit bedekkend dat de Bolsjewieken hun inzichtenmoesten opdrukken langs een dictatuur van het proletariaat. De Mensjewieken gingen dus op deMarxisten van West Europa gelijken. Lenin stond voor strenge herbevestiging van Marxistischefundamenten, dialectisch materialisme en onverzoenlijke klassenstrijd.

Lenin accepteerde en voegde weinig toe aan Marxs ideeën. Kapitalisme buitte de werkers uit,geschiedenis was gevormd door economische krachten en beweegde naar socialisme,klassenstrijd was de wet van de samenleving en bestaande vormen van religie, regering, filosofieen moraal waren wapens van de heersende klassen. Hij ontwikkelde en transformeerde welenkele theorieën van imperialisme en de ongelijke ontwikkeling van kapitalisme. Volgens Leninwas imperialisme een product enkel van monopolie kapitalisme, kapitalisme op zijn finale enhoogste stage, wat overal anders ontwikkeld en op andere tijdstippen in elk land. Monopoliekapitalisme steunde op de export van surplus kapitaal en investering in onderontwikkeldegebieden voor meer winst. De onophoudelijke drive voor kolonies en markten in een wereldreeds bijna compleet verdeeld kleide onvermijdbaar tot internationale imperialistische oorlogenvoor de herverdeling van kolonies, zowel als nationale koloniale gevechten voor

onafhankelijkheid, beide nieuwe revolutionaire mogelijkheden biedend voor het proletariaat.Verder keurde Lenin alle mogelijkheden af om iets toe te voegen aan de theorieën van Marx.Lenin was een hervormer, hij ontdekte in de theorie van Marx een theorie van revolutie die hijaccepteerde en op welke hij meer dogmatisch was als Marx zelf. Lenins genie zat erin te tonenhoe de ontwikkelde gebeurtenissen van de 20ste eeuw de analyse van de zaken bevestigde.

Als Leninisme niet veel contribueerde aan Marxisme als theorie droeg het wel bij tot deverspreiding van Marxisme als beweging. Marx en Engels wilden geloven dat het dictatorschapvan het proletariaat de wensen van een groot deel van de samenleving zou vertegenwoordigen



118

waarin de meeste mensen proletariër zouden geworden zijn. Lenin voorzag de mogelijkheid dat het dictatorschap van het proletariaat de wensen zou vertegenwoordigen van een kleinevoorhoede en het zou kunnen dat deze zich moest opleggen op de grote massa door een gebruikvan macht.

Boven alles ontwikkelde Lenin Marx idee van de rol van de partij. Hij putte uit de rijke ervaringvan pre-Marxistische revolutionairen in Rusland; de samenzweerderige ondergrond. Lenins

conceptie was in de basis die van Marx, versterkt met zijn eigen ervaring als een Rus. De partijwas een organisatie waar intellectuelen leiderschap voorzagen en begrip voor arbeiders die niet zo duidelijk wisten wat best was voor zichzelf. Voor handelsunionisme had Lenin weinig gedulden zag hij als een vorm van slavernij van werkers aan de bourgeoisie. De taak van intellectuelenin de partij was de vakbonden en de werkers klassenbewust maken en dus revolutionair.Gewapend met objectieve kennis kon de leiding van de partij natuurlijk niet luisteren naarsubjectieve meningen van anderen. De idee dat intellectuelen de hersenen leveren en werkersde spierkracht, dat een elite leid, terwijl de werkers volgen was een idee begrijpelijk deRussische achtergrond in rekening houdend. Rusland had enerzijds een grote zelfbewusteintelligentia gecreëerd en aan de andere hand de werkende klasse en landbouwers onderdrukt en ontnomen van alle mogelijkheid voor politieke ervaring. De aandrang voor een leidende enmachtige rol voor de partijelite werd één van de meest onderscheidende eigenschappen van

Leninisme en een vna de meest vreemde voor de democratische bewegingen van het Westen.

Leninisme sloeg erin de Russische revolutionaire tradities te verzoenen met de Westersedoctrine van het Marxisme. Echter toen Bolsjewisme eerst ten toon kwam in 1903 had het weinig effect. Wanneer de revolutie uitbrak in 1905 verraste het de émigrés bijna allemaal.

91. De Revolutie van 1905

Achtergrond en revolutionaire gebeurtenissen

Zoals gelezen in het vorige hoofdstuk was er een groeiende ontevredenheid. Het ontstaan van deConstitutionele Democraten, Sociale Revolutionairen en Sociaaldemocratische Partij is maar 1van de kenmerken. Deze partijen waren geen echte partijen zoals in het Westen, ze warenpropaganda-agentschappen, die gedwongen ondergronds werkten. Daarnaast waren de boerenbegonnen met onrust te stoken en begonnen de arbeiders sporadisch te staken. Maar nog steedsweigert de Tsaar elke concessie.

Premier Plehye oppert het idee van een oorlog met Japan, waardoor het volk wel de kant van deregering zou kiezen. De Russisch-Japanse oorlog eindigt echter in een zwaar verlies voor deRussen, waardoor het een omgekeerd effect creëert.

Wanneer een groep van 200.000 ongewapende mensen naar het Winterpal eis van de Tsaar trekt met een petitie waarin ze vragen om een 8-urenwerkdag & een minimumloon loopt het allemaalverkeerd. De troepen beginnen in de menigte te vuren. Dit staat bekend als de Russische BloodySunday.

Als reactie hierop ontstaan overal politieke stakingen, beginnen boeren te plunderen, wordensovjets van arbeiders gevormd. Alle partijen willen een democratie instellen. De Tsaar doet enkele toegevingen, maar de revolutie gaat door tot de Tsaar het Oktober Manifesto uitvaardigt.Deze zou een grondwet en een Doema mogelijk maken, maar wordt niet gevolgd door de Tsaar.De leden van de Sovjets worden opgesloten, er wordt vrede gesloten met Japan en de troepen uit het Oosten kunnen de orde herstellen. De revolutionairen worden gevangen genomen of vluchten het land uit.



119

De Resultaten van 1905: de Doema

De beloofde Doema werd opgericht en van 1906 tot 1916 kreeg Rusland de oppervlakkigeattributen van een semiconstitutionele monarchie. De tsaar zorgde er voor dat de doema geenmacht had over buitenlandse politiek, financiën of regeringspersoneel.

Extreme groeperingen waaronder zowel rechtse groeperingen als linkse; sociaal revolutionairen

en de sociaal democraten (zowel de Bolsjewieken als de Mensjewieken), weigerden erkenningvan de Doema. De liberaal constitutionele democraten (de kadetten) verkregen een grotemeerderheid, maar de Tsar ontbond de Doema 2 maanden later als antwoord op de liberaleeisen.

Een tweede Doema werd verkozen in 1907. Nu ook de sociaal revolutionairen en demensjewieken hieraan deelnamen werden maakten ze samen met de kadetten deel uit van dedoema. Deze werd echter ontbonden nadat een 50-tal socialisten arresteerde.

Er komt een derde Doema van 1907 tot 1912 met een conservatieve meerderheid die standhieldtussen 1907 en 1912 net als een vierde Doema van 1912 tot 1916. Deze houden zich niet bezigde belangrijke problemen en werden dus toegelaten door de Tsaar.

De Stolypin-Hervormingen

De Stolypin-hervormingen waren een strategie om de revolutionairen tegen te spelen en demacht van de monarchie behouden. Men probeerde dit te bereiken door de steun van redelijkeen gematigde groepen te betrekken bij een hervormingsprogramma. Eén van deze hervormerswas Peter Stolypin die de tsar behield als 1 ste minister. Peter Stolypin wou de bezittende klassenals staatsvrienden maken. Hij gaf meer macht aan de provinciale zemstvos (grote landeigenaarskwamen hier samen om de locale zaken te administreren). De boeren liet hij toe hun deel vanhet communale land van de mirs te verkopen en kregen ook het recht tot privébezit.

Het Stolypinbeleid was succesvol maar de mirs bleven machtig, landtekort bleef in vruchtbaregebieden, armoede bleef hoog. De steun van de tsar bleef niet duren, reactionaire partijen ensociaal revolutionairen verafschuwden zijn hervormingen. In 1911 wordt hij vermoord.

Uiteindelijk neigde Rusland op de vooravond van W.O.I naar het Westen; het had een sterkereindustrie, transport, een parlementaire regering, privé eigendom en kapitalisme verspreide zichen er werd toegezien op persvrijheid. De extremen bleven, maar waren ontmoedigd. Het ismogelijk dat deze radeloosheid ze leidde om een Europese oorlog te bespoedigen. Derevolutionaire partijen verloren leden en hun leiders leefden in ballingschap. In tegenstelling tot 1905 leek de revolutie ver weg.

92. De Revolutie van 1917

De Revolutie van maart 1917: Het einde van het Tsaardom

WO1 was een test waar het tsaardom wederom in faalde; coöperatie tussen regering en volk waseen noodzaak. Nationale minderheden zoals polen, Oekraïners, joden waren misnoegd,daarnaast weigerden de socialisten financiering van de oorlog, waarop ze gevangen werdengenomen. Het gewone volk toonde weinig toewijding. De middenklasse was oorlogsgewilliger,hoopten op Russische zegen, maar waren verontwaardigd ten aanzien van het wanbestuur.

Bij het begin van de oorlog bood de middenklasse hun hulp aan bij de regering (Zemstvosvormden een unie, zakengroepen in Petrograd vormden een commercieel en industrieel comité).



120

De regering wantrouwde deze tekenen van publieke activiteit en de middenklasse, nugeorganiseerd werd bewust van hun kracht en kritisch tegenover de bureaucratie.

Het leven aan het hof nam bizarre vormen aan (Alexandra, Rasputin), en de middenklassebeklaagde zich over de fundamentele conditie van de staat. Het tsaristische regime was zelfs tebang om de help aan te nemen door zijn eigen volk aangeboden.

In 1915 werd de Doema ontbonden, waarop de oude politieke twisten heroplaaiden. Onder drukvan de Zemstovsunie werd deze heropgericht. De bevolking was echter geheel ontevreden en detsaar overwoog repressie, en schorste de doema wederom. Gewone personen kwamen nu tot deconclusie dat geweld de enige oplossing was. In dit klimaat werd revolutie een politiekemogelijkheid.

Op 8 maart 1917 braken er voedselopstanden vanuit de arme lagen van de bevolking die snel,met de hulp van revolutionaire intellectuelen uitliepen naar politieke insurrectie. Een werkersen soldaten Sovjet werd georganiseerd (petrograd-Sovjet).

Leiders uit de middenklasse eisten een machtigere doema. De doema vestigde een committee,gematigd, constitutionalistisch en relatief legaal. Er waren nu dus 2 autoriteiten; het doemacommittee en de Petrograd Sovjet. Al de facties van doctrinaire socialisten probeerden de

Petrograd Sovjet over te nemen en de Sovjet ging een rol spelen als die van de Parijse communevan 1792.

Onder druk van de Petrograd Societ werd een provisionele regering opgezet door de doema ende troonsafstand van de tsaar werd geëist. Het leger kiest de kant van de arbeiders. Op 17 Maart 1917 werd Rusland een republiek.

November 1917: De Bolsjewiekenrevolutie

De provisionele regering wou naar het voorbeeld van Europese revoluties democratischeverkiezingen voor een constituent assemblee organiseren. Het wou ook de oorlog met Duitslandvoortzetten, echter dit liep faliekant af. Ook worden de beloftes van landsherverdelingen niet nageleefd waarop de boeren het platteland bleven plunderen. De Petrograd Sovjet wou een snel

einde aan de oorlog.De revolutie was dus al gevorderd toen Lenin en andere Bolsjewieken in Petrograd arriveerden.Deze sluiten zich aan bij de sovjet, tegen de provisionele regering.

Een soldatenopstand die uitbrak in juli wordt onderdrukt waarop de bolsjewieken de schuldkregen. Lenin moest naar Finland vluchten. De regering zocht steun bij het volk door socialist Kerensky als hoofd te benoemen. De contrarevolutionairen probeerden de sovjets teonderdrukken maar worden verslagen met hulp van de Bolsjewieken. Kerensky wordt door zijnregering met de vinger gewezen. Ondertussen verergerde de voedselschaarste.

De Bolsjewieken pasten hun programma aan, en concentreerden zich op 4 punten die het revolutionaire volk bleek te willen; onmiddellijke vrede met de Centralen, de herverdeling vanhet land onder de boeren, de industrie moest in handen komen van de arbeiders en deerkenning van de sovjets als opperste macht. De Bolsjewieken wonnen een meerderheid in dePetrograd sovjet en de sovjets over het gehele land.

Lenin, met steun van Stalin, Trostky en een meerderheid van de centrale comité van de partij,nam de macht over tijdens de nacht van 6 op 7 november 1917. Kerenskys regering werdvervangen door een Raad van volkscommissarissen met Lenin aan het hoofd.

Op het congres van de sovjets introduceerde Lenin 2 resoluties; het sluiten van vrede zonderannexaties of schadevergoeding en de onmiddellijke afschaffing van het eigendom van



121

landheren zonder compensatie. De Bolsjewieken erkenden het belang van Russische boeren ende miljoenen akkers die nu vrijkwamen vormden de basis voor een ondersteuning van het nieuwe regime.

De Oktoberrevolutie werd hiermee voltooid. De constituerende vergadering, die stemde voorKerenskys sociale revolutionairen, werd door Lenin ontbonden. Het dictatorschap van het proletariaat werd hiermee bevestigd, 2 maanden later (maar 1918) hernoemde de partij zich in

Communistische Partij.

De burgeroorlog: 1918-1922

In 1917 tekent de Communistische Partij de Vrede van Brest-Litovsk. Hiermee kreeg Duitslandde controle over de Baltische provincies, polen en Oekraïne. Lenin was overtuigd dat dit enormegebiedsverlies enkel tijdelijk was omdat de gebeurtenissen in Rusland de prelude waren tot eenalgemene revolutie; de oorlog zou gans Europa tot de onvermijdbare proletarische revolutieleiden. Echte vrede kwam echter niet, het land verviel in burgeroorlog, alle verschillendegroeperingen, partijen keerden zich, met hulp van het Westen, tegen het Sovjetregime en devolkscommissarissen.

Een politieke politie werd opgericht, de Cheka, later zonder enige echte veranderingen inmethodes of doel, opvolgend opererend onder de namen OGPU, NKVD, MVD en de KGB. Eenmaand later werd het rode leger opgericht met Trotsky als oorlogscommissaris en oprichter.

In juli 1918 volgt en grondwet. De sociale politiek van de Bolsjewieken uit zich in het oorlogscommunisme; de grootste bedrijven werden genationaliseerd, boeren gedwongenvoedsel aan de staat te leveren (net als in de Franse Revolutie). Dit zorgde echter vooropstandige boeren die zich bij het antibolsjewisme zullen voegen.

Vezetsgroepen ontwikkelden zich aan elke kant. De geallieerde regeringen geloofden dat het Bolsjewisme een tijdelijk bevlieging was, wensen vooral Rusland terug in de oorlog tegenDuitsland te krijgen. Deze wilden ze verkrijgen door een interventie in Oost Azië, langsVladivostok; uiteindelijk bleek het leger Japans/Amerikaans, met een Japanse dominantie.

De burgeroorlog duurde tot 1920; het Rode leger weet Oekraine, Armenië, Georgië, Azerbeijanen een deel van Polen te heroveren. De anti-Bolsjewiekse krachten konden zich nooit herenigen,Trotsky daarentegen vormde een gedisciplineerd, effectief rode leger en sloegen er in debuitenlandse interventie af te slagen, nationaal patriottisme doen heropflakkeren en steunwinnen bij de boeren.

In 1922 had het Bolsjewisme zich gevestigd op de grenzen van het voormalig tsaristische rijkbehalve aan de Europese kant. Rusland verloor een enorm territorium en bufferzones ooit verkregen door de tsaar. Ze bleven verloren tot na W.O.II, maar vrede was verkregen en het regime stond sterk.

Tijdens deze burgeroorlogen brak ook de Rode Terreur uit. De Rode Terreur maakte op brutalemanier komaf met de oppositie. Verhalen die zich verspreidden naar Europa wakkerden een

afkeer aan tegenover de Russische perversie van het Marxisme. Maar Lenin en zijn gevolg warennu in staat de socialistische samenleving uit te bouwen hoe zij deze voor ogen hadden.



122

93. De u nie der Socialistische Sovjetrepublieken.

Regering: nationaliteiten en federalisme

Met het einde van de burgeroorlogen, de buitenlandse interventie en de oorlog met Polen, werdhet mogelijk om in 1922 de USSR op te richten. Veel van deze republieken lagen in Centraal Azië ,

maar het merendeel van de populatie leefde in drie grote Slavische regios; de Russischefederatie, Oekraïne en Wit-Rusland. De heersende opvatting was een mix van het nationale enhet internationale: nationaliteiten werden erkend door autonomie aan nationale groepen teverlenen, terwijl deze samengehouden werden in een hogere unie, en het aansluiten van nieuwegroepen werd toegelaten ongeacht historische grenzen. De constitutie verklaarde in 1924 dat deUSSR een beslissende stap was om de werkers van alle landen te verenigen in één Wereld Sovjet Socialistische Republiek. Wanneer de USSR na de uitbarsting van WOII aangrenzende gebiedenveroverde die ooit deel uitmaakten van het Tsaristische rijk werden deze gebieden ookgetransformeerd in Sovjet Socialistische republieken. Estland, Letland, Litouwen, Bessarbia (vanRoemenië, werd de Modavische SSR), Karelia (ontnomen van Finland na de Russisch-Finseoorlog, kreeg van 1940 tot 1956 de status van Karelo-Finse SSR).

Het federaal principe was ontworpen om het probleem van nationalisme op te lossen. Het tsaardom probeerde dit op te lossen door systematische russificatie. Dit leidde tot nationalistische ontevredenheden. Het Rode leger bezette gedurende de burgeroorlog grotegebieden van het tsaristische rijk die afgescheurd waren en hun onafhankelijkheid verklaardhadden. Dit vermeed een opbreking zoals gebeurd in Oostenrijk-Hongarije. In 1922 bezat deUSSR 1/6de van het wereldgrondgebied.

Alle erkende nationaliteiten kregen culturele autonomie. De Sovjet autoriteiten begunstigden degroei van cultureel nationalisme, een 50tal talen werden voor het eerst op schrift gesteld.

Administratief kregen de nationaliteiten afzonderlijke graden van afzonderlijke identiteit overeenstemmend met hun grote en belang. De belangrijkste waren de Sovjet republieken zelf maar in praktijk was het de Russische SFSR, met de helft van de populatie en 3/4 de van het landdie de andere domineerde. Met de toevoeging van Oekraïne en Wit-Rusland werd het RussischSlavisch karakter van de SU aangegeven. Verder werden alle politieke en economische rechtenstreng gelimiteerd door de concentratie van autoriteit in de handen van een centrale regering.De formele claim dat elke republiek soeverein was en het recht zijn eigen buitenlandse zaken tedirigeren had weinig waarde. Gedurende WOII waren er sporen dat het separatisme nog niet verdwenen was, vooral in Oekraïne. Verscheidene autonome regios waren officieel afgescheurddoor separatistische activiteiten of zelfs door samenzwering met de Duitse bezetter. In de latejaren 1980 werd duidelijk dat de SU de disintegratie van het rijk niet kon tegenhouden.

Regering: staat en partij

Regering in de Unie en elke republiek volgde een patroon van parallellisme. Aan de ene kant waser de staat en aan de andere kant de partij. De dichte verbondenheid tussen de twee maakte het parallellisme in feite zonder rede omdat de partij in feite alle staat instituties controleerde.

De kenmerkende staatsinstitutie was de sovjet. De grondwet omvatte vele schijnbaardemocratische eigenschappen.

Toch langs de staat op alle niveaus en lokaliteiten, was de partij. Enkel één partij was toegelaten.Op de top stond het centraal comité. In het centraal comité stond een machtig politiebureau, of politiek bureau. Een nog machtigere generaal secretariaat, een functie vorm gegeven door Stalin,domineerde de gehele structuur met autoriteit op alle niveaus. Dus macht en autoriteit



123

verspreidden zich neerwaarts en buitenwaarts. Discipline werd uitgevoerd op een manier niet gebruikt in liberale landen en de geheime politie was beschikbaar voor gebruik tegen zowelpartijleden als buiten de partij.

Het aantal partijleden steeg enorm. De Leninistische ideaal van een sterk gedisciplineerde partijgevormd door trouwe en ijverige werkers die gewillig bevelen uitvoerden bleef decommunistische partij karakteriseren. Om partijeenheid te behouden onder de nieuwe condities

(groei leden), werd een strikte uniformiteit opgelegd. Dit uitte zich in de bestudering vanMarxisme-Leninisme en de aanneming van het dialectisme, zelfs als een soort geloof, volgdenblind bevelen op en gaven autoritair leiderschap aan niet partij leden. De basis van de partijstructuur bestond uit kleine cellen. In elke cel hoorden enkele mensen tot de partij enverspreidden de partijvisie tot de anderen.

In marxistische termen diende de partij om het dictatorschap van het proletariaat uit te voeren.Doorheen de hele structuur besliste de partij wat de staat moest doen.

De partij in de USSR functioneerden in de jaren 1930 als stevig, hoog gedisciplineerdeleidersgroep. Deze die zich met de partij verbonden waren bereid hier zich volledig voor toe tewijden. De partij was een getrainde elite wiens leden contant met elkaar verbonden waren. Dezeverbondenheid doorheen alle diverse stukken van de USSR hield het hele complexe geheel

functionerend en in leven.

In de communistische partij werd leiderschap uitgeoefend door een kleine groep. Toegang tot deze groep werd meer een kwestie van sociale status. Ze genoten privileges en werden eennieuwe belangengroep. In de partij moesten leden niet zo veel leider zijn als volger. Eenhomogeen en monolithische organisatie moest een solide front representeren naar de groteregroep buitenstaanders. De partij gaf de voorkeur voor een zekere ideeën in het zoeken naarmanieren om een taak volbrengen. Echter originele, risiconemende ideeën of vrijheid vangedachte en actie werd onderdrukt. De gevaren van stagnatie in zulk systeem kwam later bovenin de SU.

Het nieuwe economische beleid, 1921-1927

Rond 1920 had het oorlogscommunisme de landbouwers hopeloos geïrriteerd. Zij cultiveerdenminder dan 2/3de van het land als in 1914. Dit werd gecombineerd met een erge droogte en eeninstorting van het transport en zorgde voor een grote hongersnood. De verwoestingen van 8 jaarlieten het land in ruïne achter. De muiterij van de Kronstadt marine legde diepe ontgoochelingbloot in de revolutionaire rangen zelf. Lenin concludeerde dat socialisme te snel was gegaan enpleitte een compromis met kapitalisme, een strategische stap terug. De nieuwe economischepolitiek of NEP ging van start in 1921 en duurde tot 1927. In deze tijd zag de bevolking eenrelaxatie in tempo en verschrikkingen.

Onder de NEP liet de staat een grote mate van private handel voor private winst toe. Het basisprobleem was het herstellen van handel tussen stad en land. De landbouwers zouden enkelvoor hun eigen bestaan produceerden als ze een surplus konden inruilen voor stadsproducten

als kledij en gebruiksmaterialen. De stad moest gevoed worden door het land. Onder de NEPwaren boeren toegestaan hun producten vrij te verkopen. Tussenpersonen werden toegestaanlandproducten te kopen en afgewerkte producten en te verkopen op marktprijzen voor eigenwinst. De NEP moedigde dus een nieuwe commerciële klasse aan in de steden en begunstigde degrote individualistische boer of kulak op het land. In 1914 waren de landshervormingeninderdaad nog steeds aan de gang. Boerenfamilies consolideerden miljoenen ares land als privé-eigendom in de 1922 tot 24. Andere boeren werden daardoor proletariaat. Onder de NEPwerden de grootste vernietigingen van oorlog en revolutie hersteld, maar echte vooruitgang waser niet.



124

Sociale en culturele veranderingen na de revolutie

De meeste Bolsjewieken wilden meer dan een reconstructie van staat en economie, en wildenhet dagelijks leven revolutioneren van de arbeiders en de boeren. De nieuwe Sovjet samenlevingmoest zowel traditionele geslachtshiërarchieën als hiërarchieën van klasse en welvaart vernietigen. Vrouwen kregen stemrecht, recht tot scheiden, toegang tot anticonceptie en

abortus, gelegaliseerd in 1920. De nieuwe theoretische rechten hadden echter weinigonmiddellijk effect. Maar meisjes en jonge vrouwen uit de werkende klassen kregen meeronderwijs.

De campagne om prerevolutionair analfabetisme tegen te gaan was een ander voorbeeld van devroege Bolsjewistische aspiraties voor culturele veranderingen. Schrijvers en artiestengroepeerden zich rond de revolutionaire zaak, en zagen deze als deel van een bredere afkeur vantraditionele ideeën en artistieke vormen. (bijvoorbeeld de regisseur Eisensteins film over derevolutie). Tegelijkertijd probeerden sommige radicale artiesten futuristische kunst tecombineren met de sociale revolutie. (bv; Mayakovski). Rond 1920 was de periode vanexperimentele kunst over en de nieuwe culturele orthodoxie van socialistisch realisme vierdede schoonheid van grote fabrieken en tractors boven de abstracte mysteries van de artistiekeavant-garde. Net als alle andere sferen van Sovjet leven viel kunst onder strikte controle van de

communistische partij regeringsinstituties.

Stalin en Trotsky

Lenin sterft in 1924, waarop een leiderscultus wordt opgebouwd rond zijn figuur (Leningrad,Mausoleum). Een machtstrijd ontstaat binnen de partij tussen Stalin en Trotsky. Trotsky wierpde basisvragen op aangaande de aard en de toekomst van de partij.

Trotsky protesteerde tegen matigheid van het socialisme; de NEP die de bourgeoisie en dekulaks tolereerde vergrootte zijn minachting. Hij ontwikkelde de doctrine van de permanenterevolutie.

Trotsky faalde de partij te overtuigen en Stalin overwon Trotsky bij een stemming tijdens een

partijcongres (95% - 5%). Trotsky werd verbannen en in 1940 vermoord in Mexico. Tot 1980bleef praten of schrijven over Trotsky verboden in de U.S.S.R..

94. Stalin: De Vijfjarenplannen en d e zuiveringen

De Planeconomie

De communisten hadden eerst 10 jaar gewacht voor er een plan geadopteerd werd; dit omdat het Marxisme geen duidelijke instructies gaf over hoe een moderne industrie moest bewerkstelligd worden. Men gebruikte de theorie van Engels; de regering moet er voor zorgendat de gehele economie als 1 bedrijf werkt. (in kapitalistische woorden: één groot monopolie)

Gedurende W.O.1 hadden de oorlogvoerende regeringen al dergelijke gecentraliseerde controlegehanteerd; niet omdat ze socialisten waren maar omdat het volk bereid was hun gewonevrijheiden op te geven om een overwinning te bereiken.

Stalins partij lanceerde in 1928 het eerste 5-jarenplan. Planeconomie werd eenonderscheidende factor van de Sovjet economie. Het doel was de verrijking, versterking,militaire en industriële zelfvoorziening van het land en het leggen van een basis voor een ware



125

socialistische arbeidersmaatschappij. Het eerste plan werd succesvol verklaart en in 1932 en1937 werd een 2de en 3de gelanceerd. (3de onderbroken door de oorlog).

De plannen somden de economische goals op die moesten behaalt worden; het werd beheerddoor het Gosplanagentschap dat alle beslissingen maakte van bovenuit. Het plan ondernamcontrole door management van de stroom aan grondstoffen en werkkrachten die in eenkapitalistische economie wordt gereguleerd door vraag en aanbod.

Omwille van de uitgebreide administratie was het een moeilijk hanteerbaar systeem. Kwaliteit bleek meestal het enige criteria.

Het eerst doel van het 1ste 5 jaren plan was de opbouw van zware industrie, of kapitaalwaarde,van de U.S.S.R.; het doel was het industrialiseren zonder gebruik van buitenlandse leningen.

De Collectivisering van de landbouw

Een shift van landbouw naar industrialisering benodigde een revolutie in de voedselvoorziening.Dit moest bereikt worden zonder begunstiging van landheren en onder toezicht van de staat,wat verstrekkende gevolgen zal hebben.

Het landbouwplan van 1929 zette collectieve boerderijen op die gezamenlijk bezit waren van deboeren, niet van de staat. De klasse boeren die een aanzienlijke hoeveelheid land of vee haddenprotesteerden, deze kulakken werden als klasse geliquideerd. Deze collectivisering was bedoeldom de landbouwers in een klasse te veranderen dichter bij de Marxistische proletariaatklasse.

Echter kulakken en zelfs kleinere boeren slachtten hun vee af, naar gelang het toch niet meervan hun was. Een grote hongersnood ontstaat.

Door de collectivisering werd het nu wel mogelijk kapitaal te investeren in landbouw. Men konnu beschikken over landbouwmachines en experts. Controle werd vergemakkelijkt , quotawerden opgelegd. Echter collectivisatie slaagde er niet in de output nog verder te vergroten;boeren hadden niet de vrijheid zelf economische beslissingen te maken en werdenongemotiveerd. Desondanks maakte het succes van industrialisatie mogelijk.

De industriële groei

Bij het begin van de industrialisatie bestond er nog een afhankelijkheid van de kapitalistischelanden (technici, machines). Landbouwproducten waren het belangrijkste exportproduct van deU.S.S.R.. Omwille van de wereldwijde depressie die een val in de prijs landbouwproductenveroorzaakte., steeg de aankoop van machines en dergelijke.

Met het 2de Vijfjarenplan van 1933 wilde men nog meer nationale zelfvoorzienigheid bereiken,vooral in de zware industrie die de basis was van de wapenproductie. Er ontstond eenongekende stijging van de productie van ijzer, tractors, locomotieven,.... Voor de eerste keerwerd centraal-Azië gemoderniseerd, de openstelling van deze nieuwe gebieden leidde tot eentransportrevolutie. Deze industrialisatie van centraal-Azië zal ook een belangrijke rol spelen

tijdens W.O.II.Dit alles maakte de USSR sterker, echter, deze ontwikkelingen waren wel fenomenaal omdat het startte vanuit zo weinig, maar in vergelijking met westerse criteria bleef de USSR kampen met een achterstand.

Sociale kosten en effecten van de N.E.P.s

Industrialisatie bleef een opofferingen vragen van de bevolking, het vijfjarenplan benodigdehard werk en lage lonen. Basisgoederen en vrije tijd volgen later. De moraal werd hoog



126

gehouden door propaganda. In de late 1930 behaalde de levensstandaard een hoger niveau,maar de nood aan oorlogsvoorbereidingen maakten een einde aan deze hoop.

Het socialisme maakte wel komaf met enkele kwaden van het onbeteugelde vrijeondernemerschap. Er was minder werkloosheid en vrouwen- en kindermishandeling dan in devroege jaren van de Europese industrialisering. Er was echter geen complete economischegelijkheid, hoewel er geen extreem rijke personen bestonden.

Een speciale competitie ontwikkelde zich (Stakhanov), waarbij arbeiders records braken overhet gehele land. Hun prestaties werden geëtaleerd als arbeidshelden. Management was ook nievrij van competitie, fabrieksleiders die geen bepaalde quotas haalden verloren hun status, of zelfs hun leven.

De staat werd totalistischer; er waren geen vrije vakbonden en pers. Er was enkel een kleinetolerantie voor religie (Sovjet Joden). Conformiteit was het ideaal: kunst, literatuur enwetenschap werden vehikels voor politiek propaganda.

Miljoenen mensen verloren het leven onder Stalin en zijn jarenplannen.

De Zuiveringsprocessen van de jaren 30

In 1936 wordt een nieuwe grondwet gevestigd met recht op werk, rust, vrije tijd, economischeveiligheid, alle vormen van racisme werden veroordeeld. Dit werd positief onthaald in het Westen, echter het was duidelijk dat de communistische de enigste regerende groep bleef enStalin zijn dictatorschap versterkte.

Het was normaal dat de snelle veranderingen van de jaren 30 voor meningsverschillen zorgdentussen de partijleiders. Stalin reageerde hierop met zuiveringsprocessen. Vooral in de jaren1934-1938 werd een groot aantal mensen geëxecuteerd, vele het gevolg van Stalins paranoia.Een serie sensationele processen vond plaats.

Stalin ontdeed zich zo van alle oppositie, en zorgde ervoor dat enkel hij n og deed herinnerenaan de tijd van Lenin.

95. De internationale impact van het Comm unisme, 1919-1939

Achtergrond: socialisme en WOI

Marxisme heeft altijd een internationale visie behouden; voor Marx waren de bestaande statenhet resultaat van klassenstrijd, en niet meer dan de vergaderingen van de bourgeoisie om het proletariaat te regeren. Na Marx dood ontwikkelden zich marxistische partijen, en door dedemocratisering werd de staat door sommige marxisten geaccepteerd. Deze beweging was deelvan het revisionisme, of door strengere marxisten opportunisme genoemd. Bij het uitbrekenvan W.O.I stemden deze voor het binnen halen van het oorlogsgeld. Kleine minderhedenweigerden echter de oorlog te aanvaarden, voor hen was dit een strijd tussen kapitalistische

mogendheden die in hun ogen nutteloos was.Lenin geloofde dat de Russische revolutie maar een lokale fase was van de wereldrevolutie.Omdat hij verwachte dat een proletarische opmars snel zou volgen in Duitsland, Polen, de Donauvallei en de Baltische regios, accepteerde hij het verdrag van Brest-Litovsk.

De 1ste wereldoorlog werd gevolgd door socialistische machtsgrepen in Duitsland en deverbrokkelde landen van Oostenrijk-Hongarije. De tegenstellingen tussen revisionisten enradicalen bleef echter bestaan. Deze radicale groep begon samen te komen in de nieuwe



127

Bolsjewistische organisatie ter promotie van de wereldrevolutie: de 3de, of communistische,internationale.

De stichting van de Derde Internationale.

Tijdens de tweede internationale in 1919 in Bern, scheurde radicale communisten zich af envormden een nieuwe internationale in samenspraak met de Russische communistische partij. Zewerd gedomineerd door Lenin en de Russen en het was Lenins hoop om op deze maniergematigd socialisme, hun grootste vijand, in diskrediet te brengen. De 3de internationale of Komintern werd een wapen van de Bolsjewieken.

Bij het 2de congres van 1920 werd een 21-punten programma uitgevaardigd door Lenin.Gedurende enkele jaren, gebruik makend van de Komintern, promootte de U.S.S.R.wereldrevolutie. Er werden o.a. Russische agenten uitgestuurd naar de Nederlandse Indiën,China, Europa en Amerika.

Onder Stalin matigde de Komintern. In 1935, als reactie op de fascistische bedreiging, beval deU.S.S.R., door de Komintern heen, alle communistische partijen om in coalities te treden met

socialisten en actieve liberalen en populaire fronten te vormen. Gedurende W.O.II als teken vangoeie wil ten opzichte van Groot-Brittannië en de VS schafte de U.S.S.R. de Komintern geheel af.Onder de naam Kominform verscheen het terug van 1947 tot 1956.

De U.S.S.R. oefende de grootste invloed uit niet door de Cominform maar door zijn bestaan opzich. Marxisme was uitgegroeid tot een nieuw economische systeem en niet langer theorie.

In elk land hadden mensen kritiek op de kapitalistische instituties. Sommigen geloofden dat deSovjet resultaten bereikt konden worden zonder gebruikt te maken van Sovjet methoden. Overalin de jaren 30 begon het idee van het plannen navolging te krijgen. Werkers verkregen meerveiligheid tegen de fluctuaties van het kapitalisme, koloniale en voorheen koloniale volkeren,vooral in Azië waren onder de indruk van de U.S.S.R. die liet zien hoe een traditionelesamenleving kon moderniseren zonder onder de invloed te vallen van buitenlands kapitaal of

begeleiding.Voor een lange tijd profileerde de Communistische partij in de U.S.S.R. zich als de leider vanwereldrevolutie en probeerde controle te krijgen over communistische partijen in alle landen.Dit werd steeds moeilijker. De U.S.S.R. gebruikte diplomatische en militaire middelen en gingzelfs over tot agressie en territoriale expansie.

Tegen het einde van de jaren 80 verzwakte de communistische macht. De praktijken binnen deSovjet Unie zelf ondermijnde zijn rol als leider van onderdrukte mensen elders. Velen eisten hunonafhankelijkheid van de U.S.S.R..

Tegelijkertijd ontwikkelde zich een nieuwe vorm van dynamisch communisme in devolksrepubliek van China. Toch zijn alles communistische partijen, inclusief de Chinese, afgeleidvan het Marxisme en van de Russische revolutie van 1917. De Russische revolutie kende eendiepe invloed doorheen de 20ste eeuw. Echter, het repressieve politieke systeem, de culturelepolitieke en de economische mislukkingen van de Sovjetstaat produceerde een wijdverspreidevijandigheid tegen de Sovjet-Unie.



128

Hoofdstuk 19: Democratie, anti-imperialisme en de economischecrisis na WOI

De 20 jaar na het einde van WOI in 1919 tot de start van WOII in 1939 in Europa en de rest vande wereld buiten Rusland.


1911: Revolutie in China beëindigt de Qing-dynastie

Jan. 1919: Poging tot proletarische revolutie wordt onderdrukt in Berlijn

Juli 1919: Weimar republiek wordt opgericht in Duitsland

1919: Gandhi lanceert een campagne in India voor onafhankelijkheid van Groot-Britannië

1922: Duistland en de SU gaan akkoord met diplomatieke relaties in het verdrag vanRapollo

1923: Franse bezetting van de Ruhr vallei en enorme Duitse inflatie

1923: De Turkse republiek is opgericht onder het leiderschap van Kemal Atatürk,modernisatiehervormingen worden gelanceert

1925: Verdragen van Locarno erkennen de na-oorlogse Europese nationale grenzen

1925: Reza Khan wordt Sjah van Iran en probeert Britse en andere buitenlandseconcessies tegen te gaan.

1925: Dood van Sun Yat-sen wordt gevolgd door conflicten tussen Nationalisten enCommunisten in China

Oct. 1929: Aandelenmarktcrash in New York leidt tot de Grote Depressie

1931-1932: Japan breidt controle over Mansjoerije uit.

1932: Regeringen beantwoorden de economische crisis met nationaal protectionisme

1932-1939: Schrijvers beantwoorden de sociale crisis met nieuw sociaal realisme

1934-1935: Chinese communisten maken de 6000-mijl mars.

96. De vooruitgang van de Democratie na 1919

De overwinnaars en de verliezers zagen allebei uit op serieuze moeilijkheden bij deoverschakeling van oorlog naar vrede. Veteranen waren werkloos en boerderijen en fabriekendie maximaal produceerden gedurende de oorlog zagen uit op een plotse verdwijning van

markten. De oorlog werd gevolgd door een scherpe naoorlogse depressie die uitliep in 1922. Deeconomische positie ook van de overwinnaars was erg beschadigd; de oorlog ontwrichte dewereld van 1914 waar West Europa leefde door handel met Oost Europa en de overzeeselanden.



129

Aanwinsten van de democratie en de sociale democratie

De nieuwe staten die verschenen na de oorlog adopteerden allen liberale democratischprincipes. Democratie maakte zelfs vooruitgang in landen die lang in grote mate democratischgeweest waren. Opmerkelijke was het stemrecht voor vrouwen.

In de meeste Europese landen won ook het socialisme aan kracht. Nu dat de linkervleugel zich

identificeerde met communisme werden de Europese socialisten of sociaal democratenoverwegend partijen van vredig of revisionistisch Marxisme, hun doelstellingen volledignastrevend langs parlementaire en legislatieve methoden. Vakbonden groeiden na hun nieuwzelfvertrouwen door hun rol in de oorlog.

Sociale wetgeving dat voor de oorlog radicaal leek werd nu opgevoerd op vele plaatsen. (8 urenwerkweek, overheidsgesubsidieerde verzekeringsprogrammas). De welvaartsstaat was al inontwikkeling in de late 19de eeuw en werd steviger gevestigd.

Enkel in Italië kreeg democratie een scherpe terugval. In 1922 leidde Benito Mussolini eenbeweging dat hij fascisme noemde, beëindigde de Italiaanse parlementaire regering en stichttezijn fascistische regering.

De nieuwe staten van Centraal en Oost Europa

In Duitsland vochten nieuwe staten en regeringen om zich te vestigen. Deze nieuwe naoorlogsestaten omvatten Duitsland, Oostenrijk, Hongarije, Tsjecho-Slowakije, Joegoslavië, Polen, Finland,Estland, Letland en Litouwen. De andere kleine staten in Europa; Roemenië, Bulgarije,Griekenland en Albanië, ondervonden aanpassingen aan hun grenzen en aanzienlijkeveranderingen in hun regeringen. Turkije, de opvolger van het Ottomaanse rijk, was ook eennieuwe republiek.

Hoewel nationalistische identiteiten en aspiraties waren ontwikkeld, waren de nieuwe staten inEuropa vooral ongelukken van de oorlog. Nergens, buiten misschien in Polen, representeerdenze een diep, lang gerijpt of wijdverspreid revolutionair sentiment. Nieuwe regeringen werdenzonder veel voorbereiding geïmproviseerd, en er moest afgerekend worden met reactionairen,

monarchisten, leden van de oude aristocratie en met revolutionairen die hoopten een dictatuurvan het proletariaat teweeg te brengen. In Duitsland brak zon revolte uit in 1919 maar werd snelonderdrukt. Sovjet regimes die effectief opgezet werden snel onderdrukt zoals in Hongarije ende Duitse staat Bavarië. Zelfs in 1923 was er nog een communistische oprijzing in de Duitse staat Saxen.

De nieuwe staten belichaamden allen het principe van nationaal zelfbeschikkingsrecht. Maar demensen in deze regios waren altijd lokaal vermengd geweest, elk van de nieuwe staten omvattedaarom nationale minderheden. Polen, Tsjecho-Slowakije en Joegoslavië waren de meest samengestelde van de nieuwe staten. Polen en Tsjecho-Slowakije hadden beide vele misnoegdeDuitsers. In Tsjecho-Slowakije waren de Slovaken ontstemd over de Tsjechische dominantie enin Joegoslavië verzetten Kroatische en andere separatistische bewegingen zich openlijk van de

Servische dominantie.Niettemin probeerden de nieuwe staten en regeringen zichzelf democratisch te maken. Al denieuw gecreëerde staten waren republieken buiten Joegoslavië waar er een monarchie wasonder de oudere Servische dynastie. Hongarije startte als republiek maar de poging van decommunistische leider Béla Kun om een Hongaarse societ republiek te stichten in 1919 bracht de counterrevolutionairen terug die de Habsburgse monarchie in principe herstelde al werddoor buitenlandse druk verhinderd dat de koning in persoon hersteld werd. Hongarije werd eenmonarchie met een eeuwig lege troon onder een autoritair regime uitgeoefend door admiraalHorthy. Alle kleinere staten van Europa, Hongarije inclusief, bezaten ten minste de onderdelen



130

van democratie tot de jaren 1930; ze hadden constituties, parlementen, verkiezingen en diversepolitieke partijen.

Economische problemen van Oost Europa, Land hervormingen

Oost Europa was lang een agrarische regio van landbezittende klassen. Aan de ene kant was er

een landbezittende aristocratie met bijna feodale kenmerken, en aan de andere kant eenverarmde massa van landbouwers. De middenstand van zaken en professionele mensen vanklein, buiten in Oostenrijk en Bohemië. Veralgemeend lag de hele regio achter op West Europa,in industrie, fabrieken, spoorwegen en grote steden, maar ook in alfabetisme, onderwijs,gezondheid, mortaliteit, levenslengte en materiële levensstandaard.

De nieuwe staten wilden zichzelf moderniseren. Protectieve tarieven werden opgezet waarachter zich nieuwe industrieën moesten ontwikkelen. Echter economisch was de opdelingvan Oost Europa zelfvernietigend. In Tsjecho-Slowakije klaagden de Duitse zakenmensen enarbeiders omdat ze onder het beleid van de Tsjechische regering te leiden hadden.

De grootste hervorming ondernomen in Oost Europa was de hervorming van het landeigenschap. Het loste weinig economische problemen op, maar had een wezenlijke effect op

het patroon van landsdistributie. Het werk van de revolutionairen van 184

8 die de boerenbevrijde maar hen landloos hield werd nu verder gezet. Het voorbeeld van de Russischerevolutie was een sterke stimulans want maar in 1929 begon de SU met collectivisatie van delandbouw. Maar het model voor de landbouwhervorming lag ook in het Westen, vooral inFrankrijk, historisch land van de kleine landbouwer/eigenaar.

Grote gronden werden doorgaans verbroken in kleinere boerderijen doorheen de Baltischestaten en veel van Tsjecho-Slowakije. Deze transformatie weerspiegelde nationale sentimentenen nieuwe sociale beleiden omdat de meeste van deze grote landeigenaars Duitsers waren. InRoemenië en Joegoslavië was de verdeling van grote gronden minder door gevoerd. In Finland,Bulgarije en Griekenland kwam het amper aan de orde omdat kleine landbouw daar alvertegenwoordigd was. Landhervormingen hadden het minste succes in Polen en Hongarije,waar de grootgrondbezitters exceptioneel sterk waren.

Na deze landhervormingen werden politieke partijen van kleine landhouders de belangrijkstedemocratische macht. Ze neigden veel naar socialisme, vooral omdat kapitalisme geassocieerdwerd met buitenlandse investeerders. De grote landeigenaars ontwikkelden een reactionairezienswijze. De landhervormingen loste de basis economische problemen niet op, delandbouweigenaars hadden gaan kapitaal, landbouwbekwaamheid en kennis van de markt.Productiviteit stagneerde en in plaats van de oude verschillen tussen landeigenaar en pachterontwikkelden zich nieuwe verschillen tussen meer begunstigde boeren en de proletariërs. Devoortdurende relatieve armoede en de koppigheid van de bovenste klassen, nieuweeconomische tensies tussen de boeren zelf, economische vervormingen geproduceerd doortalrijke tarieven en het gebrek aan enige langdurige traditie van zelfregering zorgden er allemaalvoor de democratische experimenten van de jaren 1920 te frustreren.

97. De Duitse republiek en de geest van Locarno

Ook Duitsland kende een revolutie in 1918. Het was echter een revolutie eerder veroorzaakt door een verdwijnen van het oude dan een decisieve komst van het nieuwe. Voor een lange tijdna 1918 waren de politieke leiders vooral Sociaal democraten. Dit waren Marxisten, maar ingetemde en afgezwakte vorm. In 1912 waren ze de grootste partij geworden in de Reichstagmaar nu in 1918 waren ze essentieel conservatief en meer bezorgd om te beschermen wat ze al



131

bereikt hadden i.p.v. nieuwe sociale experimenten te lanceren. Voor 1917 zagen ze zichzelf alsvrij links. De Bolsjewistische revolutie en de opkomst van pro bolsjewistische of communistischeelementen plaatste hen in het midden. Dit is een vreemde plaats in troebele tijden en decommunisten zagen de sociaal democraten als reactionairen, en verraders, terwijl de echtereactionairen in de sociale democratie een gevaarlijke flirt met het Bolsjewisme zagen.

De sociale democraten, versterkt door katholieke centraalpartijen en andere, waren meer bang

van links dan rechts. In 1919 probeerden de Spartacisten een Duitse proletarische revolutieteweeg te brengen zoals deze in Rusland. Ze kregen hulp door Lenin en Russische Bolsjewistenen voor een tijd leek deze beweging een kans op succes te hebben, maar de Sociaal democratendrukten deze opstand de kop in. Deze gebeurtenissen van spartacus week zorgden voor eennog grotere kloof tussen de sociaal democraten en communisten.

Kort hierna werden verkiezingen voor een nationaal parlement gehouden. De sociaaldemocraten werden de leidende partij. In Juli 1919 werd een constitutie aangenomen die eendemocratische republiek vestigde. De Weimar republiek werd snel bedreigd van rechts. In 1920ondernam een groep van ongenoegde legerofficiers een Putch en stuurde de republikeinseregering op de vlucht. Ze probeerden een eigen man hoofd van de staat te maken (dr. Kapp). DeBerlijnse werkers stopten de Kapp Putsch door de publieke voorzieningen af te zetten. Maar de

Weimar republiek ondernam nooit succesvolle maatregelen om private gewapende groepengeleid door reactionairen of antidemocratische agitators neer te leggen. Eén van deze was Adolf Hitler die een vruchteloze revolte in München ondernam in 1923. De Weimar republiek wasdemocratisch en liberaal en kon de rechten van vrijheid van meningsuiting niet verloochenen of toegang tot de verkiezing tot de Reichstag weigeren tot zelfs de meest antidemocratischegroepen.

De Weimar republiek was in principe democratisch. De constitutie omvatte buiten universeelstemrecht, ook voor vrouwen, maar ook proportionele representatie en het initiatief,referendum en rappel. Maar buiten de legale 8 uren week en een aantal andere voorzieningenvoor de werkers hun welzijn was de republiek ver van enig socialisme. Geen industrieën werdengenationaliseerd, geen eigendom veranderde van eigenaar, geen landwetten of landbouwhervormingen werden ondernomen. Oude posten bezet door mensen in oud imperiaal

Duitsland bleven op hun functie. Het leger hoewel geminimaliseerd bleef het oude leger inminiatuur. In het officierencorps bleven de oude professionele en aristocratische invloedensterk.

Nooit had een revolutie zo mild, redelijk en tolerant geweest. In feite was er nooit een echt revolutie geweest.

De Duitse democratie en Versailles

De vraag was hoe de Duitsers het nieuwe regime en de bepalingen van het verdrag vanVersailles zouden accepteren. De twee waren spijtig genoeg verbonden. Er waren veel Duitsersdie democratie verkozen maar niemand, zelfs de Sociaal democraten accepteerden het verdragnoch de nieuwe grenzen van Duitsland. Als democratie in Duitsland de permanente acceptatievan het verdrag van Versailles betekende of economische leed wat redelijk of onredelijk konuitgelegd worden als gevolgen van het verdrag, dan verloor democratie zijn aantrekkingskracht in Duitsland.

De geallieerden zetten de maritieme blokkade voort na de wapenstilstand, en dit bevestigde dat het verdrag een wraakvolle gedicteerde vrede was. De oorlogsschuld clausule viel de Duitse zinvan eer aan. Duitsland verwachte over het algemeen een revisie van hun Oostelijke grens en eensamengaan met de Duitssprekende Oostenrijkers.



132

De Fransen leefden in angst voor de dag dat Duitsland zou herstellen en hun plannen voor eigenveiligheid en collectieve veiligheid voor Europa tegen een Duitse revival was teleurstellend. Zewaren er niet in geslaagd het Rijnland van Duitsland los te maken, en de VS weigerde het verdrag goed te keuren waar het Frankrijk zou beschermen tegen een Duitse invasie in detoekomst. Zowel Groot-Brittannië als de VS hadden een tendens tot isolatie, vooral om te werkenaan een hersteld handel waar een sterk Duitsland een goede klant zou zijn. De Volkenbond van

waar de VS geen lid was en elk lid een veto had bood weinig verzekering van veiligheid voorFrankrijk. De Fransen begonnen allianties te vormen met Polen, Tsjechoslovakije en de andereOost Europese staten, en ze hielden vast aan de Duitse betaling van reparaties.

De Weimar republiek keek in deze condities naar de Sovjet Unie die geen partij was in Versaillesen geen reparaties claimde. Beide ondertekenden het verdrag van Rapallo in 1922. De SU kreegbenodigde vervaardigde producten van Duitsland en Duitse fabrieken bleven werken. Het Duitseleger stuurde officieren en techniekers om instructies aan het Rode leger te geven. Verplicht door het verdrag van Versailles zijn activiteiten aan banden te leggen was het Duitse leger infeite in staat door zijn werk in Rusland en door een aantal voorwendselen thuis een hogestandaard van training en technische kennis van nieuwe wapens en uitrusting op te doen.

Reparaties, de Duitse Inflatie van 1923 en herstelIn 1923 bezetten Franse en Belgische troepen het Ruhrgebied. De Duitsers antwoordden met stakingen en passief verzet. Om de werkers te ondersteunen betaalde de Weimarregeringuitkeringen, papiergeld van de drukpers. Duitsland leed, net als de andere oorlogsvoerendepartijen, aan inflatie. Echter wat in Duitsland gebeurde was erger dan normale inflatie,papiergeld werd vrijwel waardeloos.

Deze inflatie bracht meer sociale revolutie teweeg dan de val van het Hohenzollern rijk ooit gedaan heeft. Er ontstonden problemen aangaande geldtransacties en betalingen. Demiddenstand was verpauperd en compleet gedemoraliseerd. Er bleef niks over om nog in tegeloven, te hopen of te respecteren.

Maar door alle onafbetaalde schulden uit te wissen maakte de inflatie het mogelijk opnieuw te

beginnen met economische productie. De VS werd overtuigd hierin een rol te spelen omdat zenog vele schulden moest ontvangen van de geallieerden, en deze drongen er op aan dat ze dezeniet konden betalen behalve als ze de reparaties van Duitsland zouden ontvangen. Hierop werdhet Dawesplan ingevoerd in Duitsland wat voor een geleidelijke opbloei zorgde. Voor 5 jaarkende Duitsland onder de Weimarrepubliek zelfs een grote voorspoed. Deze voorspoed steundeechter grotendeels op buitenlandse leningen, en de grote depressie die in 1929 begonherintroduceerde alle oude problemen.

De Geest van Locarno

Deze jaren van economische vooruitgang kende relatieve internationale rust. Echterinternationale problemen werden niet opgelost. Het grote probleem was te voorkomen dat de

Duitsers het verdrag zouden teniet doen d.m.v. geweld, vooral in Oost Euroupa waar de Duitsersde nieuwe grenzen wilden herzien. Na het Ruhr incident en het Dawes Plan vormde een groepvredegerichte mensen de buitenlandse politiek.

In 1925 worden er een aantal oorlogsvoorkomende maatregelen genomen te Locarno. Duitslandsluit een verdrag met België en Frankrijk waarbij het onvoorwaardelijk hun grenzen aanvaard.Duitsland sluit ook een verdrag met Polen en Tsjecho-Slowakije. Deze grenzen zouden alleenkunnen veranderen na overleg. Frankrijk sluit een verdrag met Polen en Tsjecho-Slowakije,waarin deze verzekerd worden van steun bij een Duitse inval.



133

Ook met Roemenië sluiten de 2 laatste een militair verdrag. Groot-Brittannië sluit een verdragwaarbij het beloofd om de Franse en Belgische grenzen tegen een Duitse inval te beschermen.Duitsland aanvaardt zijn nieuwe grenzen. Er wordt een internationaal anti-oorlogspact geslotentussen 65 landen. Duitsland vervoegt de Volkenbond. Men spreekt in dit opzicht van De Geest van Locarno.

98. Anti-imperialistische bewegingen in Azi ë

Verontwaardiging in Azië

Azië keurde alles af dat verbonden was met het imperialisme van voorheen. Er was weinigverschil tussen landen geregeerd door Europeanen en landen die in naam onafhankelijk bleven.In de eerste ontwikkelden zich nieuwe nationale bewegingen en was er bezwaar tegen het monopolie van de Europeanen in de belangrijke ambten van de regering. In de laatste was erbezwaar tegen speciale rechten en privileges genoten door de Europeanen en de wijdverspreidein beslagneming van tolinkomsten om buitenlandse schulden te betalen.

In diepere achterliggende motivaties, zowel economisch als politiek, was de revolte van

zelfbewuste Aziaten een rebellie tegen een imperiaal systeem dat hen beperkte tot socialeinferioriteit en vernedering in hun eigen samenlevingen.

De revolte tegen het Westen was gewoonlijk ambivalent of tweekantig. Het was een revoltetegen Westerse suprematie maar tegelijkertijd wilden degene die in opstand kwamen leren vanhet Westen om door Westerse wetenschap, industrie, organisatie en andere bronnen vanWesterse macht over te nemen ze hun eigen identiteit zouden kunnen bewaren en politieke eneconomische gelijkheid zouden kunnen bekomen met de Westerse natiestaten.

De crisis in Azië brak uit met de Russisch-Japanse oorlog in 1904 waar een Aziatisch volk eenEuropese macht voor het eerst versloeg. In 1906 begon de revolutie in Perzië wat leidde tot samenkomst van de eerste majlis, of parlement. In 1908 zetten de Jonge Turken een succesvollerevolutie op touw in Konstantinopel en roepen een parlementair systeem bij elkaar om alle

regios te vertegenwoordigen in het Ottomaanse rijk. In 1911 brachten de revolutionairen inChine de Manchu (of Qing) dynastie te val en riepen de Chinese republiek uit. In van de gevallenwerden de oude monarchen beschuldigd van ondergeschiktheid tot Westerse imperialisten en inelk van de gevallen werden nationale vergaderingen samengeroepen op democratische modelvan Europa en werd er voorgesteld hun land te doen herleven, moderniseren en verwesterenzodat Westerse dominantie tegengegaan kon worden.

WOI en de Russische Revolutie

In de eerste wereldoorlog werden bijna alle Aziatische volkeren betrokken. Perzië, het Ottomaanse rijk, China, Japan en de afhankelijke regios in Azië. Alle de afhankelijke regioswerden ook beroerd door Woodrow Wilsons uitroep om de wereld veilig te maken voor

democratie.De regeringen in Europa maakten toegevingen. Ze waren bang te ver te gaan en stonden erop dat de onderworpen volkeren nog niet in staat waren zichzelf te regeren. Hoge investeringenstonden op het spel en de gehele wereldeconomie steunde op de continue flow van grondstoffenuit tropische en subtropische gebieden. Uiteindelijk werd toegegeven. Alle drie de kolonialemachten (Nederland, Groot-Brittannië en Frankrijk) begonnen rond dezelfde tijd teexperimenteren met consultatieve organen wiens lidmaatschap gedeeltelijk verkiesbaar was engedeeltelijk benoemd. Ook de VS introduceerde een verkozen vergadering in de Filippijnen.



134

De Russische revolutie voegde een nieuwe stimulans toe aan de rusteloosheid in Azië. DeBolsjewieken keurden niet alleen kapitalisme maar ook imperialisme af. Nationalisme in Aziëveranderde geleidelijk in socialisme en veroordeling van kapitalistische exploitatie. DeBolsjewieken waren er snel bij en zagen in Azië het theater waar de wereld revolutie, zoalsverwacht door Lenin, zich zou afspelen. In 1920 verzamelde een congres van onderdrukteOosterse volkeren zich. Zinoviev, hoofd van de Communistische internationale riep op voor

oorlog tegen Brits kapitalisme. In de volgende jaren verbleven de toekomstige radicale leidersvan Azië in Moskou. Tegelijkertijd beroerden communisten gestuurd uit Moskou de grieven die,zonder Russische aansporing, bestonden over geheel Azië.

Nationalisme overschaduwde alle andere ismes, In het Indische Nationaal Congres werkten rijkeIndische kapitalisten samen met socialistische leiders in relatieve harmonie zolang degezamenlijke vijand Groot-Brittannië was.

De Turkse en Perzische revoluties

De meest succesvolle revolutionaire beweging had plaats in Turkije. De jonge Turken haddeneerst, in 1908, verdere ontbinding van het Ottomaanse rijk willen tegengaan wat mislukte. In deBalkan oorlogen van 1912-13 verdween de Ottomaanse macht bijna volledig. In WOI scheurde

de arbieren zich af. In 1921 vielen de Grieken de Anatolische peninsula binnen. Het Ottomaanserijk werd nog steeds als verdoemd tot uitsterving gezien, en de Turken barbaars en incompetent.De geallieerden gingen in 1915 akkoord met een verdeling van Turkije. Onder dezeomstandigheden verzamelde Mustapha Kemal Turks nationalistisch verzet. In 2 jaar, met hulpvan de SU, verdreven ze de Grieken en de Westerse geallieerden. Ook kregen ze Konstantinopelterug onder hun controle, de naam werd in 1930 veranderd in Istanboel.

De Nationalisten onder leiding van Mustapha Kemal voerden een verreikende revolutie door.Het sultanaat werd afgeschaft net als het Kalifaat. De Turkse republiek werd uitgeroepen in1923.

Kemal noemt zich vanaf dan Atatürk. In 1933 voert hij een Vijfjarenplan in om volledig van het Westen te kunnen loskomen. In Perzië brengt Reza Khan in 1921 de heersende dynastie ten val.

Hij wordt Shah in 1925 en in 1935 hernoemt hij Perzië in Iran.

De Nationale Beweging in India: Ghandi en Nehru

Op het einde van W.O.I. keerde India zich tegen Britse heerschappij. Ontevreden Indiërs keerdenzich naar Gandhi, de Mahatma (de Heilige). Hij genoot een opleiding in Engeland en Zuid Afrika .In India na 1919 leidde hij een beweging voor zelfregering en onafhankelijkheid. Hij ijverde ookvoor tolerantie binnen India zelf, tussen Hindus en Moslims en tussen de verschillende kasten.Hij koos een passief protest van boycotten, hongerstakingen en burgerlijke ongehoorzaamheid.Gandhis en zijn aanhang weigerden verkiesbaarheid in het de door Britten geïntroduceerdegedeeltelijk representatieve organen. Ze weigerden ook Engelse goederen te kopen, wat deBritten op een gevoelige plek raakte. Hij uit zich expliciet tegen de industrialisatie en Westerse

gebruiken door het promoten van handwerk en de traditionele klederdracht. Gandhi werd eeninspiratie voor vele groepen die verschilden op meer wereldlijke zaken; zelfs in het Westenwordt hij gezien als één van de grootste spirituele leiders ooit. Hij wordt in 1948 door eenHindoe fanatiekeling vermoord.

India was erg verdeeld van binnen in; Moslims tegenover Hindoes, rijke industriëlen tegenoverde groeiende massa proletariërs, In de politiek was er een verdeling tussen degenen die volleonafhankelijkheid eisten zoals Gandhi en Jawaharlal Nehru en de meer gematigde die dachtendat ze het meest vooruitgang zouden boeken door coöperatie met de Britten. Ook marxisme



135

kende een sterke waardering, niet op Gandhi maar wel op Nehru net als vele minder radicaleleiders.

Na de Tweede Wereldoorlog wordt India onafhankelijk, tezamen met een verdeling van het Indische subcontinent in Hindoeïstisch India en Islamitisch Pakistan.

In Nederlands Indonesië was de nationalistische beweging minder ontwikkeld. De bevolking

waren bijna even divers als die van India en waren enkel politiek ééngemaakt door deNederlanders, oppositie tegen de bezetter gaf ze een gemeenschappelijk programma. In 1937wordt Indonesië een Dominion en in 1949 wordt Nederlands Indonesië onafhankelijk.

De Chinese Revolutie

De Chinese revolutie begon in 1911 met de omverwerping van de Manchu (Qing)- dynastie. DeChinese republiek wordt uitegeroepen en mondt uit in deen militaire dictatuur onder generaalYüan Shih-kai. In het zuiden herorganiseerde Dr. Sun Yat-sen de Guomindang (Nationalevolkspartij). Sun werd verkozen als president maar nam ontslag ten voordele van GeneraalYüan. Na Yüans dood in 1916 werd Sun Yat -Sen president van Canton. Maar het land is tot 1928in de handen van warlords.

Sun Yat-sen genoot een westerse opleiding en kort voor zijn dood in 1925 omvatte hij de ideeënvan de Chinese Revolutie in de Three Peoples Principles. Deze zijn democratie, nationalismeen levensonderhoud. Levensonderhoud betekende sociale welvaart en economischehervorming; een gelijkere verdeling van rijkdom en land, einde aan armoede en oneerlijkeeconomische exploitatie. Het hoofddoel was het verdragssysteem kwijt raken. Met democratiebedoelde Sun enkel soevereiniteit. Marxisme vond hij niet toepasbaar op China en vond dat China Marxisme moest aanneme zoals andere Westerse ideeën. Pure imitatie moest vermedenworden.

Het eerste doel van Sun was een einde stellen aan het verdrag-systeem. Wanneer er na de Vredevan Parijs geen verandering komt, ontstaat er een anti-buitenlands bewustzijn. Sun en deGuomindang keerden zich naar Rusland en verklaarden de Russische en Chinese revoluties alstwee aspecten van dezelfde wereldbeweging weg van het liberalisme. In 1921 wordt de ChineseCommunistische Partij opgericht, die samen met de Guomindang de Warlords aanpakken. Departij werd gesteund door de U.S.S.R., die hun concessies opgaven.

China: Nationalisten en Communisten

In 1925 sterft Sun Yat-Sen en wordt opgevolgd door Chiang Kai-shek. Chiangs leger bezettenBeijing dat nog door een onafhankelijk regime bestuurd werd en de regeringszetel werdverplaatst naar Nanjing. In 1927 splitsen de communisten zich af van de Guomindang.

Chiang begon zich tegen de communisten te keren en hervatte het noordelijke offensief. Echterde revolutionaire impuls van de Guomindang was uitgewerkt, hervormingen bleven uit enChiang moest vechten tegen Japanse agressie.

De communisten, opererend vanuit Zuid-Oost China speelden op de ontevredenheid in enzochten steun van de boeren. Ze organiseerden een netwerk van lokale sovjets en richten in1931 een Chinese sovjet republiek op in Zuid-Oost China.

Onder Mao begonnen de communisten met ongeveer 90.000 in 1934-35 aan een de lange marsnaar het Noorden, enkel de helft overleefde deze mars naar Centraal-Yenan. Hier zaten zedichter bij sovjet aanvoerlijnen. Ze begonnen terug met het bevechten van de nationalistischelegers en vormden een front onder de rurale massa.



136

In 1937 vormden de Communisten en de Guomindang een nieuwe alliantie tegen de dreigingvan Japan. De alliantie werd al beëeindigd na het verslaan van Japan op het einde van W.O.II, eenbloederige strijd tussen Guomindang en de communisten ontaarde snel.

Japan: Militarisme en Agressie

De nationalistische beweging in China mocht op begrip rekenen in Japan. Tijdens WOI hadden zehun 21 eisen op China voorgesteld, de Duitse concessies in Shantung overgenomen en troepen inOost Siberië gezonden. Tijdens de oorlog nam Japan nieuwe markten over terwijl Europa vast zat in gevechten, en na de oorlog werd Japan één van de hoofdleveranciers van textiel in Azië.Japan kon voor lagere prijzen produceren dan Europa. Maar de Chinese nationalisten hoopteneen beschermend tarief op te richten, het was ook o.m. voor deze rede dat ze het verdragsysteem afkeurden. De Chinezen hoopten te industrialiseren en hun eigen land teontwikkelen achter een hoge tariefmuur die de Japanse afgewerkte producten zou buitensluiten.

Gedurende de jaren 1920 bleven burgerlijke, liberale, Westerse georiënteerde elementen incontrole van de Japanse regering. Europeanen en Amerikanen zagen Japan gewoonlijk met goedkeuring als het enigste Aziatische volk die een rol leerde spelen in de zich ontwikkeldewereldwijde beschaving. Er was echter nog een ander facet, de constitutie van 1889 en het

parlementair systeem waren een façade die de echte natuur van Japans politieke macht verborgen. Enkel in Japan dicteerde de constitutie dat oorlog en marine ministers actievegeneraals of admiralen moeten zijn. Ministers regeerden in naam van de opperste en heiligeautoriteit van de keizer aan wie ze allen afhankelijk waren. Economisch had de sponsoring doorde regering van industriële groei geleid tot een enorme concentratie van economische macht inde handen van 4 familietrusts collectief gekend al de Zaibatsu. De meest rusteloze groep haaldezijn kracht van de nationalistische revival die, zelfs voor de opening van Japan in 1854 Shinto of keizersaanbidding, cultiveerde, net als de weg van krijger als een nieuwe moderne manier vanleven. Deze groep had zijn oorsprong voor een groot deel van de oude clansheren en samurai diena de afschaffing van het feodalisme ontworteld waren van hun gewoonlijke manieren vanleven. Vele van deze mannen dienden als officieren in het leger. Velen zagen het Westen alsdecadent en droomden van de dag dat Japan geheel Oost-Azië zou domineren.

Rond 1927 begon deze groep vat te krijgen op ministeries en veranderde het Japanse beleid ineen meer en meer agressieve en militaristische houding tegenover China. In 1931 namenJapanse legers in Zuid Manchurije Chinees arsenaal in beslag en verspreidden zich Noordwaartsin Manchurije. In 1932 beschuldigden ze de Chinezen van economische oorlog met Japan enstuurde Japan 70.000 troepen naar Shangai. Ze trokken zich terug om zich te concentreren op deoccupatie van Noordelijk China. Ze verklaarden Manchurije een onafhankelijke staat onder eenkeizer die zij selecteerden en hernoemden de staat Manchukuo.

De Chinezen protesteerden tegen de Japanse invasie door naar de Volkenbond te stappen. DeVolkenbond veroordeelde de Japanse daden waarop Japan uit de Volkenbond stapte. De grotemachten in de Volkenbond weigerden sterke maatregelen te nemen, ze wisten dat zij de last zouden dragen van een militaire interventie en waren geneigd om hierin geen bedreiging van

hun eigen veiligheid te zien.

99. De grote depressie: de val van de wereldeconomie

Het kapitalistisch systeem was een delicaat en sterk ineengewoven mechanisme. Een verstoringwerd met versnelde impact verspreid doorheen alle delen. Er bestond veel regionale verdelingvan arbeid en het veel productie was gefinancieerd op krediet en steunde op wederzijdsvertrouwen in een proces van wederzijdse uitwisseling.



137

De voorspoed van de jaren 20 en haar zwakheden

De periode tussen 1924 en 1929 was één van grote voorspoed. Toch kende deze welvaart enkelezwaktes;

y expansie was grotendeels gefinancierd op krediet of leningen,y arbeiders kregen geen proportioneel deel y lonen bleven achter op winsten y massale koopkracht bleef onvoldoende om te betalen voor de technische mogelijke

output y de jaren 20 was doorheen de wereld een periode van chronische landbouwdepressie

Militaire operaties in W.O.I verminderden de tarwevelden onder Europese cultivatie met 1/5 de.Prijzen voor landbouwproducten stijgen en boeren in de VS en Canada vergrootten hun areaal.Na de oorlog herstelde Europa zijn tarweproductie en Oost Europa sloot zich aan bij dewereldmarkt. Landbouw was overal meer en meer gemechaniseerd en boeren vermeerderenhun output. Tegelijkertijd opende dry farming nieuw land en wetenschappelijke vooruitgangzorgde voor een grotere output per are. Dit resulteerde in een overgrote output aan tarwezonder genoeg vraag. Tarweprijzen daalden dramatisch. Andere gewassen riskeerden hetzelfde.

Agriculturele depressie, eerder dan industriële, lag aan de basis van de depressies tijden het interbellum in Oost Europa en de koloniale wereld.

De crash van 1929 en de Economische crisis

De depressie in strikte zin begon als een beurs en financiële crisis. De echte crisis, het echtekeerpunt, was de crash van de beurs van New York. De Amerikaanse bevolking speculeerdemassaal op de beurs en een paniekreactie volgt wanneer prijzen plots dalen; aandelen werdenonmiddellijk verkocht. Wat volgde was dat de beurswaarde daalde met 40%.

De crisis ging over van de financiële sector naar de industrie en van de VS naar de rest van dewereld. Amerikaanse kapitaalexport kwam tot een einde. Niet alleen stopten de investeringen in

Europa maar de VS verkocht ook zijn buitenlandse waarborgen. Dit nam de basis weg van denaoorlogse heropbouw van Duitsland en indirect van gans Europa. Amerikaanse lonen daaldenen men kon geen buitenlandse goederen meer kopen.

Van 1929 tot 1932 daalde de wereldproductie met 38% en de wereldhandel met 2/3 de.

In 1932 waren er 30 miljoen mensen werkloos, lonen waren laag net als het inkomen vanboeren, en de daling van de massale aankoopkracht zorgde voor weer meer werkloosheid. Debevolking werden bevangen door een gevoel van nutteloosheid; maanden en jaren vruchtelooswerk liet hem gedemoraliseerd, verveel, verbitterd en afkerig achter. Men keerde zich tot nieuwe, extreme en verontrustende politieke ideeën

De politieke en economische reacties op de Crisis

Meningen waren verdeeld over de crisis, sommigen zagen het als een tijdelijke inzinkinganderen als het einde van het gehele kapitalistische systeem. Deze laatste groep keek meer enmeer naar de U.S.S.R. en zijn geplande economie. Aan de ene kant kwam er een heropleving,mede veroorzaakt door de wapenwedloop. Maar de Grote Depressie maakte een einde aanenkele aspecten van het oude vrije-markt systeem. Ook als was het systeem in staat er steedsterug boven op te komen, kon men deze onderzekerheid in bestaan niet riskeren.



138

Regeringen namen daarop stappen om hun volk te voorzien van werk en inkomen. Men streefdeer naar zich te bevrijden van de afhankelijkheid van de onzekerheden van de wereldmarkt. Eensterke beweging tot economisch nationalisme ontstond.

De goudstandaard en de vrije omzetting van geldeenheden werden geleidelijk afgeschaft. Het verlaten van de goudstandaard staat gelijk met devaluatie.

De depressie leidde dus tot chaos in de internationale muntuitwisselingen. Regeringenbegonnen hun munt te manipuleren om hun exporten hoog te houden. Handel dat multilateraalwas geweest werd meer en meer bilateraal; soms verdween zelfs het concept markt zoals de ruilmet Joegoslavië en Duitsland.

Protectieve maatregelen werden ingevoerd. Dit waren muntcontrole en protectieve tarieven.Deze deden de internationale handel uiteindelijk nog meer dalen. Nog verder gingen quotas of kwantitatieve beperkingen.

De wereldeconomie desintegreerde dus in sterk competitieve economische systemen. Elke staat probeerde een eiland van economische veiligheid op te bouwen voor zijn eigen volk.Inspanningen werden geleverd om de rijzende barrières tegen te gaan, maar velen leidden tot mislukkingen. Hierna konden de West-Europeanen hun oorlogsschulden niet langer betalen en

ze werden het recht ontzegt om nog langer leningen aan te gaan. Ook Amerika droeg dus bij tot het economische nationalisme. De droom van Woodrow Wilson van internationale economieleidde dus tot rivaliteit en economische zelfzuchtigheid.

Culturele reactie op de crisis

De effecten van de economische crisis verspreidden zich tot het culturele en intellectuele levenvan de jaren 30. Dit was in sterk contrast met de jaren 20

Tijdens de jaren 20 kwam het modernisme op. Een stroming die gericht was op innerlijke leven,persoonlijke ervaringen en op het psychologische. (James Joyce, Ulysses, stream of consciousness, Eugene ONeill, Marcel Proust, Virginia Woolf, Gertrude Stein, Ernest Hemingway)

Onder de depressive komt het realisme op, er werd geflirt met het communisme, anderenbeschreven de harde sociale realiteit zonder. Een nieuwe genre van proletarische literatuurkwam tot stand. Tegelijkertijd wakkerde deze angst die uitgedrukt werd in de literatuur ook dekomst van politiek extremisme zowel in Europa als de VS als de rest van de wereld.



139

Hoofdstuk 20: Democratie en dictatuur

Ondanks de horror van WO I geloofde men in de jaren 20 dat vooruitgang mogelijk was. In dejaren 30 kwam de angst dat die vooruitgang een spookbeeld was. De Grote Depressie vormde denachtmerrie van de jaren 30.

Sterke democratische instellingen probeerden het individu te beschermen tegen de ravages van

werkloosheid, wouden toekomstige catastrofes vermijden. Anderzijds kwam in de jaren 30 dedictatuur op, er was nood aan een leider die actie zou ondernemen, en de nationale trots zouherstellen. De Grote Depressie maakte de weg vrij voor onscrupuleuze en ambitieuze dictators.


1922: Engeland herkent de Irish Free State met dominion status, eerste stap naar vollesoevereiniteit als Ierse Republiek

In oktober grijpt Mussolini de macht in Italië na de fascistische March on Rome

1923: De Nazis weten geen politieke steun te mobiliseren bij hun Putsch in München

1924: de eerste Labour regering in Engeland onder Ramsey MacDonald

1933: In januari komt Hitler aan de macht in Duitsland, al snel nemen de Nazis de controleover alle staatsinstellingen en verdrukken de oppositie

In maart introduceert Franklin D. Roosevelt de New Deal in Amerika

1934: rechtse en fascistische groepen dagen de Derde Republiek uit in Frankrijk met rellen

tijdens de Stavinksy affaire

1935: de Nazis starten de Neurenberg wetten tegen de Joden

1936: het linkse Popular Front komt aan de macht in Frankrijk onder Léon Blum, met

sociale hervormingen

1938: het Nazi regime moedigt geweldadige aanvallen op de Joden en Joods eigendom aantijdens deKristalnacht, de nacht van gebroken glas

100. De Verenigde Staten: Depressie en New Deal

y 1929: stock market crash in Amerika economische instorting y 1932: halvering van het nationale inkomen tegen over 29 y 12 tot 14miljoen werklozen

President Hoover (verkozen in 28) stond afkerig tegen grootschalige overheidsinterventie. Hijstelde een éénjarige opschorting van betalingen op alle intergouvernementele schulden voor.

Ook gaf hij financiële assistentie aan banken en spoorwegen, breidde de kredietfaciliteiten uit enhielp de boeren en zelfstandigen hun hypotheken houden.

Hij weigerde verdere maatregelen te treffen, werkloosheid en bedrijfsmislukkelingen blevenaanslepen.

y verkiezingen van 1932 : democraat Franklin D. Roosevelt wordt president y voert programma van herstel, hulp en wetgevingshervorming in, de New Deal



140

Roosevelts herstellingsprogramma:

y financiële steun voor werklozen y tewerkstelling in openbare werkeny tijdelijk sluiting van de banken, heropening onder strikte supervisie y devaluering van de dollar & afschaffing van de goudstandaard y subsidies voor boeren die hun productie inkorten, vernietiging van gewassen y Civilian Conservation Corps promootte herbebossing, gaf werk aan drie miljoen jongeren y National Recovery Administration hielp de prijzen en productie te reguleren

Deze maatregelen diende om het kapitalistische systeem weer recht te krijgen door koopkracht en industriële activiteiten te stimuleren. Het New Deal beleid vertoonde parallellen met detheorie van de Britse econoom John M. Keynes

, deze stelde dat de overheid fondsen moest gebruiken om de economische activiteit aan te moedigen en de koopkracht moest vergroten tot de privé fondsen weer vloeiden.

Om opnieuw geld in circulatie te krijgen ondernam de regering een groot leen en investeerprogramma.

Maatregelen om over speculatie en een nieuwe beurs crash te verkomen:

y Securities & Exchange Commission: regulering en controle van de beurs y bankstortingen werden verzekerd, zodat men niet alles kon verliezen y Tennessee Valley Authority: overstromingsbeheer, regionale economische

ontwikkeling, goedkope openbare energieproductie

Na 1935: verbetering van de arbeidsvoorwaarden, economische zekerheid

y Social Security Act: verzekering voor werkloosheid, pensioen, onbekwaamheid y Fair Labor Standards Act: 40-urenweek, minimum uurloon, einde kinderarbeid y National Labor Relations Act: transformeerde de industrie, recht op vakbonden, verbod

op uniecompagnies, inmenging van werkgevers in vakbonden en ledendiscriminatiewordt verboden.

y Congress of Industrial Organizations: organiseert arbeiders, vakbondlidmaatschap stijgt 4miljoen in 29 9 miljoen in 40

y Goedkopere huisvesting

1937: kleine regressie

1938: einde regressie

1939: het nationale inkomen verdubbeld

Pas na WO II zou de situatie volledig hersteld zijn, de zakenwereld hield een sit-down strikevan kapitaal, investering werd afgeschrikt.

De Roosevelt Revolution:

De rol van de federale overheid werd drastisch vergroot. Men bereikt een sociale welvaartstaat met economische staatscontrole. De arbeiders winnen aan kracht en invloed in de politiek,sociaal zekerheidssysteem.



141

Roosevelt werd tot 4 maalt toe herkozen. Hij moest ook kritiek slikken, hij werd eenklassenverrader genoemd. door de creatie van een dure en gereguleerde bureaucratie werdde vrijheid van de burgerij bedreigd.

101. Trials and adjustments of Demo cratie: Engeland en Frankrijk

De Britse politiek bleef trouw aan zijn representatieve instituten en democratische principes.

De oude economische problemen werden sterker, ze waren erg afhankelijk van overzeesemarkten. Door de opkomst van andere economische agressieve industriële landen en WO Imaakte Engeland verliezen. De tariefstijgingen tastten de Britse export aan. De Britse economiewas achterhaald.

y 1921: 2 miljoen werklozen.y werkloosheidsuitkeringen (the dole), pensioen, medische hulp en andere sociale

maatregelen hielpen de economische nood te verlichten y de vakbonden proberen terug aan macht te winnen

Reactie van de industrie staking in de steenkoolmijn (26) mondt uit in een algemene staking,

6 miljoen arbeiders leggen het werk neer. De staking faalt het leger, de marine en vrijwilligersnemen het werk over. staking loopt uit op een mislukking

de Trade Disputes Act van 27 plaats de vakbonden onder strengere controle

1922: Labour is nu de tweede grootste partij, vormt de oppositie tegen de Conservatieven

1924: Labour regeert met Ramsay MacDonald als premier in een coalitie regering.

1929: de partij verdubbeld zijn representatie, MacDonald wordt opnieuw premier

komst van de Wall Street crash en de Depressie. Werkloosheid stijgt, er is meer geld nodigvoor de uitkeringen de staatsschuld stijgt Macdonald overweegt de uitkeringen te verlagen,wordt uit de partij gezet.

1931: MacDonald vormt een coalitie van alle partijen, de National Government, ze winnen deverkiezingen, maar de Conservatieve leden hebben de parlementsmeerderheid

De Nationale Regering probeert de depressie het hoofd te bieden:

1931-1935: Macdonald 1935-1937: Stanley Baldwin Na 1937: Neville Chamberlain

De overheid moedigt reorganisatie en rationalisering van de productie aan in de industrie, doorlage intrest leningen te verschaffen. De werkloosheid werd pas opgelost na de invoering vandienstplicht en een groot bewapeningsprogramma.

Groot-Brittannië en de Britse Commonwealth: imperialistische relaties.

Na WO I: complexe imperiale problemen.

y Palestina: conflicten tussen Joden en Arabieren die beide het land claimen y Egypte: 1922, einde van het protectoraat, vragen over de status van Soedan y Ierland: drang naar onafhankelijkheid groeit. In 22 erkenning als Ierse Vrijstaat

37: onafhankelijk, Eire

49: uitroeping Republiek van Ie rland, maar Ulster wil bij de UK blijven

y Ierse kwestie blijft (conflict tussen de gematigden en de extremisten)



142

Canada, Australië, New Zeeland en de unie van zuid Afrika krijgen in 1926 dominion status,wat in 1931 bevestigd wordt met de Statute of Westminster. De banden tussen deheerschappijen en Engeland bleven vast, steun van de heerschappijen zou van vitaal belangblijken in WO II. In de naoorlogse wereld zou de Commonwealth een heterogenere en flexibeleinstelling worden.

Frankrijk: de jaren 1920 en de komst van de Depressie

Begin jaren 20: oorlogsherstel, instabiele financiën, angst voor een hersteld Duitsland

y Rechts vertoont agitatie voor het Fascismey Na de oorlog regeren coalities van conservatieve rechtse partijen.

Tussen 24-26 regeren de Radicale Socialisten met Edouard Herriot. Ze pleitten voor eenprogressieve sociale wetgeving zolang er geen verhoging van de belastingen nodig is. Ze ijverenvoor privé onderneming en privé bezit, verdedigen de individuele vrijheden en tonen zichantiklerikaal.

Raymond Poincaré de figuur van gematigd conservatief rechts. Hij zond troepen naar de Ruhrin 1923. Na 1926 bereikte de financiële crisis een hoogtepunt, P oincaré komt aan de macht met

zijn nationale unie ministerie.

y invoering van nieuwe belastingen y efficiëntere belastingsinningen y overheidsbesparing y stabilisatie van de Franse franc y schulden grotendeels opgelost

Tussen 1926 en 1929 bloeide het land opnieuw

nieuwe, moderne fabrieken, index van industriële productie stijgt, meer toeristen

De depressie kwam later en was minder streng, al steeg de werkloosheid in 1935 naar 1 miljoen,

de industriële productie daalde, de overheid verviel in het patroon van onstabiele kortstondigeministeries. De kabinetten voerden een beleid van verschansing (angstig voor Duitsland),klampte zich vast aan de goudstandaard.

De onrust van de depressie en het Populaire Front.

Tijdens de depressie: opkomst van rechts, imitatie van Italiaanse en Duitse fascistischeorganisaties

1934: politiek en financieel schandaal. Serge A. Stavinsky overhaalt de plaatselijke regering vanBayonne om valse obligaties te lanceren pleegt zelfmoord de sensatiepers verspreidt het gerucht dat hij door de politie werd vermoord om de betrokkenheid van hoge politici geheim tehouden uitbarsting van rellen

In februari 1934 bereiken de rellen hun hoogtepunt. Een groep van boze antirepublikeinseactivisten en rechtse extremisten verzamelen zich in Parijs op de Place de la Concorde,bedreigen de Kamergedeputeerden en houden een gewelddadig gevecht met de politie.

De Franse liberalen, democraten, arbeiders en socialist zijn geschokt

Radicale Socialisten + socialisten + communisten = vormen samen het Populaire Front

1936: overwinning van het Populaire Front, Léon Blum wordt premier



143

Het Populaire Front: gevormd uit een coalitie van Radicale Socialisten, Socialisten enCommunisten met als doel de republiek tegen het fascisme verdedigen.

1936: Voor het eerst zijn de Franse Socialisten de leidende partij in de kamer, Léon Blum,boegbeeld van democratisch en hervormingsgezind socialisme, wordt premier,

Het Populaire Front en verderLéon Blum en zijn Populaire Front ministerie hervormingsprogramma:

y 40 uren week, betaalde vakanties y Collectieve contracten: grote groei van de vakbonden y Nationaliseren van de wapen- en luchtvaartindustrie y (theoretische) ontbinding van de fascistische drukkingsgroepen y Reorganiseren van de Bank van Frankrijk ( + overheidscontrole) y Hulp voor de boeren (prijzenregeling & graansubsidies) y French New Deal: herstel en hervorming. maar de industriële productie stijgt amper

kritiek van de Franse conservatieven en quasi- fascisten koesteren sympathie voor Hitler Duitsland begint intensief te herbewapenen in 1937 wordt de regering door de Senaat omvergeworpen

West Europa en de Depressie

Europas economische afhankelijk van Amerika werd merkbaar, de USSR werkte zich op als eenindustriële reus.

Het geboortecijfer daalde, de bevolking stagneerde. De Britse en Franse leiders konden deeconomische dilemmas moeilijk omzeilen. De socialisten brachten geen duidelijkheid.

102. Het Italiaanse fascisme

Dictatuur: een oud fenomeen, gehanteerd in noodsituaties als een tijdelijke oplossing

Totalitarisme: na WO I, een levenstheorie, een menselijke aard, werd gezien als dé oplossing.

Italië na de oorlog:

y teleurstelling (om de niet gekregen gebieden) y oorlogsschuld y naoorlogse depressie & werkloosheid y sociale onrust

De boeren keren zich tegen de landeigenaars, verbranden de oogst, vernietigen delevensvoorraad. In de steden braken grote stakingen uit in de zwarte industrie en het transport,sommige monden zelf uit in zitstakingen, gesteund door de communisten.

Gewapende troepen bevechten elkaar op straat, de fascistische zwarthemden gaan op de vuist met communisten en arbeiders. In de zomer van 20 worden de stakingen beëindigd en komt ereen einde aan de agrarische onrust, maar straatgeweld zet voort. De regering durft geen actie teondernemen het respect voor het parlementaire systeem wordt nog lager.

1919: de socialisten de nieuwe Katholieke Populaire Partij winnen de verkiezingen



144

1921: nieuwe verkiezingen, liberalen & democraten, gematigde socialisten en de KatholiekePopulaire partij winnen opnieuw.

Mussolinis Fascistische bewegingen haalde slechts 35 van de 500 zetels binnen. De fascistenradicaliseren zich, ze stellen zich op als de beschermers van wet en orde, ze vinden financiëlesteun bij de rijke klasse, de patriotten, nationalisten en middenklasse sluit zich bij hen aan.

Benito Mussolini werd geboren in 1883. Was een revolutionair, linkse socialist en radicalejournalist. Tijdens de oorlog werd hij erg nationalistisch.

Maart 1919: organiseert hij zijn fascio di combattimento, samengesteld uit gedemobiliseerde, rusteloze soldaten. Zijn zwarthemden gaan op geweldadige wijze alleandersdenkende te lijf.

Oktober 1922: de Mars van Rome

De Zwarthemden mobiliseren zich voor een bedreigende coup terwijl Mussolini in Milaanblijft het Kabinet neemt ontslag Mussolini wordt premier en krijgt volmacht voor één jaarom de orde te herstellen en hervormingen in te voerenhij voert een wet in waarbij de partijmet het meeste aantal stemmen 2/3 van de zetels inneemt

1924: de Fascisten winnen de verkiezingen Moord op de hooggerespecteerde Socialistischeafgevaardigde Matteotti grote verontwaardiging in het land, de pers roept op om Mussoliniuit dienst te zetten de linkse en centristische partijen stappen uit de Kamer als teken vanprotest Mussolini consolideert zijn dictatuur

Het parlement wordt betekenisloos - de pers wordt onder censuur geplaats - Vernietiging vande vakbonden verbod op staken - Alle partijen worden verbannen.

De fascistische staat

Fascismealternatief voor democratie.

Mussolini neemt de titel van Leider aan, de Duce

Liberalisme, vrije handel, laissez-faire, kapitalisme worden aan de kaak gesteld. Eveneens alsmaterialisme, socialisme en klassenbewustzijn.

Nationale solidariteit en staatsbeheer van de economie worden de regel.

Introductie van de syndicale of corporatieve staat.

De economie wordt verdeeld in 22 sectoren, met elk een corporatie. In elke corporatie bepalenvertegenwoordigers van de fascistische vakbonden, werkgevers en de regering dewerkomstandigheden, lonen, prijzen en het industriële beleid.

In een nationale raad komen de vertegenwoordigers samen om de economie te beheren met alsdoel een zelfvoorzienend Italië. Rol van de overheid is beslissend, de hele structuur was onderjurisdictie van een minister van corporatieven.

Deze corporatieve economische kampers worden geïntegreerd in de regering1938: de oude Kamer van Afgevaardigden wordt vervangen voor de Kamer van Fasces enCorporaties

Dit alles was niet democratisch, maar de fascisten meende dat het de situatie verbeteerde. Desociale rust en het klassenconflict werden beëindigd, niet zo zeer door het corporatievesysteem maar door het verbod op stakingen en vakbonden



145

Het corporatieve systeem= meest extreme vorm van overheid controle op economie, binnen eennetwerk van privé onderneming en kapitalistische economie.

Toen de Depressie toe sloeg, zette Mussolini een programma van openbare werken en groterezelfvoorziening uit.

Battle of wheat:

y voedselproductie vergroten y moerasgronden draineren y waterkracht als substituut voor kool

De status van boeren en landbouwers veranderde niet, maar het land kende een nationalerevival, wat na 1935 Mussolins militaire en imperiale ambities zou aanmoedigen.

Fascisme werd nu in andere landen gezien als een mogelijk alternatief voor een democratischeof parlementaire regering, een oplossing voor hardnekkige problemen. In de Latijnse landen, inSpanje, Portugal en Frankrijk kon Mussolini's corporatieve staat op bewonderaars rekenen.

103 Totalitarisme: het Derde Rijk

De opkomst van Adolf Hitler

Geboren in 1889 te Oostenrijk. Op 19jarige leeftijd trekt hij naar Wenen, waar hij racistischeideeën ontwikkelde. Hij zag zichzelf als pure Duitser en stond werd erg antisemitisch, stondafkerig tegen de aristocratie, kapitalisme, socialisme, kosmopolitisme, internationalisme eninterraciale voorplanting.

In 1913 gaat hij naar Beierse hoofdstad München, neemt dienst in het leger, waar hij belangrijkemilitaire decoraties weet te behalen. Hij ervoer de oorlog als opwindend en nobel. Na de oorlogkeert hij terug naar Munich. In Beieren loerder de communistische dreiging, wat negatievegevoelens opriep. Hitler treedt toe tot de kleine Duitse Arbeiderspartij waar hij al gauw leiderwordt. Begin jaren 20 roept hij zijn 25 punten programma uit, de partij wordt de Nationaal

Socialistische Duitse Arbeidspartij gedoopt.Duitsland blijft sporadisch geweld kennen, private geweldstroepen maken in hun opwachting.Zo ook de Bruinhemden of Storm Troepen van de Nazis. Af en toe komt het tot een moord zoalsbij Walter Rathenau en Matthias Erzberger. In 1923 bezet het Franse leger de Ruhr. Hitler en zijnNational Socialisten uitten hun kritiek op de regering. Geïnspireerd door de mars van Romevoeren de Bruinhemden de beer hall Putsch in München. Hitler schreeuwt dat de nationalerevolutie uitgebroken is maar de politie onderdrukt de opstand en zet hem gevangen

Hitler krijgt 5 jaar gevangenisstraf, schrijft Mein Kampf maar komt het volgende jaar al weervrij. Hij vindt een medestander in Generaal Ludendorft.

Begin 1924 hebben de fransen de Ruhr verlaten, Duitsland kent een geweldige economischeheropleving dankzij buitenlandse leningen. Hitler wordt beschouwd als een charlatan en dreigt

in de vergetelheid te raken.Dan komt de grote depressie van 1929 met zware economische gevolgen voor Duitsland

Duitse economie:y 6 miljoen werklozen, fabrieken gesloten y middenklasse verliest haar geloof in het economische systeem y men heeft nood aan bescherming tegen de communisten



146

Hitler weet handig in te spelen op de heersende gevoelens met zijn programmas. Het verdragvan Versailles noemt hij een nationale vernedering. Hij verwijt de Weimar democratieverdeeldheid en klassenstrijd veroorzaakt te hebben. Hij roept op voor een echte democratie,voor het Volk met een sterke leider. Opkomen voor de kleine man vormt de doctrine van deNSDAP. Bovenal ziet hij de Joden als het kwaad.

1928: 12 zetels in de Rijksdag

1930: 107

1932: 230 Maar de communisten stijgen enorm.

Hitler vreest voor zijn ondergang, maar weet nazi fondsen te bekomen. Hitler wordt kanseliervan een coalitie kabinet. Op 30 januari 193 wordt hij kanselier van de Duitse Republiek, het kabinet wordt gedeeld met de Nationalisten.

In maart, na een brand in het rijksgebouw

, beschuldigen de nazis de communisten, debruinhemden worden op de kiezers afgestuurd. De nazis behalen 44% van de stemmen, met deNationalisten erbij hebben ze nu 52%. De nazi revolutie start.

De Nazistaat

y 1ste Reich : Heilige Romeinse rijk y 2de : het rijk van Bismarck (tot 1918) y 3de : Hitlers nieuwe orde

Hitler neemt de titel Führer aan, wilt absolute soevereiniteit van het Duitse volk. Democratie,parlementarisme en liberalisme, samen met communisme worden als Joods beschouwd.

De joden worden uit het openbare leven geweerd.

De Nuremburgwetten van 1935= geen burgerrechten meer voor Joden

Kristalnacht= na moord op een Germaanse diplomaat gaan de stormtroepen over tot vernietiging van Joodse gebouwen, 30.000 Joden worden naar concentratiekampen gezonden.

Alle politieke partijen worden gebannen, alleen de Nationaal Socialisten blijven over.

De Gestapo (de geheime politieke politie) en een systeem van permanente concentratiekampenonderdrukken alle andersdenkenden.

De wet wordt gedefinieerd als de wil van het Duitse volk, operend in de interesses van de nazistaten. Kerken blijven functioneren maar worden gecoördineerd met het nieuwe regime.

Een nazi jeugdbeweging en scholen en universiteiten indoctrineren een nieuwe generatie.

Vakbonden worden gecoördineerd en vervangen door het Nationale Arbeid Front. Stakingenworden verboden.

Werkgevers worden aangesteld als Führers op kleine schaal in hun fabrieken en industrie, met

een strengPositief is een uitgebreid programma van openbare werken, herbebossing en drainering vanmoerasgebieden, een bewapeningsprogramma om werkloosheid het hoofd te bieden. Het nationale inkomen bleef laag, maar de arbeiders hadden werk.

Liefdadigheids organisatie Strenght trouhg Joy

De overheid vergrootte haar controle op de industrie, maar liet het bezit ervan in privé handen



147

1936: Het economische Vier Jaren Plan met als doel economische autarkie en zelfvoorziening.Duitsland werd het meest industriële en ontwikkeldste land, het machtigste en welvarendstevan Europa. Vandaag Duitsland, morgen de wereld werd de leuze.

Totalitarisme: Oorsprong en gevolgen

Totalitarisme verscheen voor het eerst in de Bolsjewiek Revolutie. De term werd voor het eerst door Mussolini gebruikt.

Er waren grote verschillen tussen het sovjet totalitarisme en dat van de nazis.

In theorie was het proletarische dictatorschap tijdelijk, het was niet nationalistisch van aard enlos van een glorieuze individuele leider.

Met de tijden verkleinden de verschillen.

Ook de sovjet dictatuur en de éénpartij staat bleken permanent, er ontwikkelde zich een cultusrond de persoon van Stalin.

Totalitarisme was en uitgroeisel van een goed ontwikkelingsdoel in het verleden.

Deze nieuwe filosofie verwierp het klassieke liberalisme, en promootte en organische theorievan de gemeenschap. Het zag de gemeenschap als een levend organisme waar het individuslechts een enkele cel was.

In het marxisme werden individuen gezien als betekenisloze microscopisch kleine cellen zonderhet sociale lichaam.

Propaganda was niet nieuw, maar werd nu pas totaal . Gemonopoliseerd door de staat en overhet hele leven gezet. Napoleon en Metternich hanteerden al boeken en kranten als propaganda.Nu dreef de overheid het door, het manipuleerde de opinie

, herschreef geschiedenis.Luidsprekers, fotos van de grote leider. Er viel niet te ontsnappen aan het alom aanwezigedoctrine, langzaam accepteerden, en geloofde mensen de herhaaldelijke statements.

Racisme was eerder kenmerkend voor nazi Duitsland dan voor het totalitarisme zelf. Het vond

zijn oorsprong in oude ideeën van nationalisme en nationale solidariteit. Het definieerde eennatie als een biologische entiteit, een groep van mensen met de zelfde fysieke erfenis, en gelijkefysische karakteristiek

Het antisemitisme was de giftigste vorm van racisme in Europa. Vijandelijkheid tegen het jodenvolk had altijd al bestaan in de christenwereld, maar het moderne antisemitisme hadweinig te maken hiermee. Met het wegvallen van de religieuze barrières kwamen de joden in dealgemene samenleving en wisten goede posities, in het bijzonder in Duitsland, in te nemen

Totalitarisme was een vlucht van de realiteit van het klassenconflict. Het zag de verschillentussen rijk en arm van minder belang

Geweld onderscheidde totalitaire systemen van democratieën, met de private legertroepen zoalsde Zwarthemden en Bruinhemden

De entiteiten van totalitarisme waren gewelddadig en neopangaans. Het haalde de mosterd bijNietsche en andere vooroorlogse theoretici. De nieuwe regimes installeerde ookjeugdbewegingen, welke het jeugdige ideaal vertolkten. De cultus van het jonge sterke lichaam.

Fascistische staat:In de fascistische staat stond het nationalisme hoog aangeschreven. Uit dit nationalisme, waarbijde staat de volksverbondenheid op een voetstuk plaatste, ontstond ook racisme, daar het eigenvolk verheerlijkt werd op basis van een gemeenschappelijke afstamming, een glorieus verleden,het behoren tot hetzelfde ras, ...



148

De staat monopoliseerde de macht. Ze had hier haar effectieve middelen toe, de massamedia enpropaganda wist de bevolking onder invloed te brengen. Voorts was er ook de speciale geheimepolitie die hard optrad. Zo kennen we in Duitsland de Gestapo, Vichy Frankrijk had de Milice,Salazar gebruikte de Pide in Portugal,

Politieke vrijheid bestond niet meer, daar er sprake was van een politieke dictatuur

, met eentotalitaire leider. De staatsmachten werden samengesmolten, de staats oefende controle uit op

de economie (al was dit niet hetzelfde als de overheidseconomie in de SU).

De verspreiding van dictatuur.

Tegen 1938 waren slechts nog 10 van de 27 Europese landen democratisch. Engeland, Frankrijk,Nederland, België en Zwitserland; Tsjecho-Slowakije en Finland, Denemarken, Noorwegen enzweden.

Portugal: klerikale corporatieve dictatuur onder Salazar

Oostenrijk: klerikale- fascistische Christelijke dictatuur onder Dolffuss

Spanje: rechts autoritaire regering onder generaal Franco

Latijns Amerika: caundillos en militaire juntas vertonen parallenAl de autoritaire regimes onderdrukten individuele vrijheid, bande oppositie partijen, maaktehet parlement tot een betekenisloos orgaan

Hongarije, Roemenië, Polen: antisemitische wetgeving



149



150

Hoofdstuk 21: de T weede Wereldoorlog

De oorlog van 1939-1945 was de meest destructieve gebeurtenis in de menselijke geschiedenis.Tevens was het de meest globale oorlog, waarbij landen van elk continent betrokken waren,koste bijna 60 miljoen mensen het leven. Uit deze oorlog zouden twee supermachten opstaan,Amerika en de Sovjet Unie.


1935 Mussolini start een Italiaanse invasie en verovert Ethiopië

maart 1936 Duitse troepen in het Rijnland, Frankrijk & GB ondernemen niets

juli 1936 Fascistische groepen onder leiding van Generaal Franco tegen de SpaanseRepubliek, Franco komt aan de macht na een driejarige burgeroorlog

maart 1938 Hitler annexeert Oostenrijk bij Nazi Duitsland

sept. 1938 Frankrijk & GB ontmoeten Hitler in Munchen, ze accepteren de Duitse overnamenvan het Sudetenland in Tsjecho-Slowakije

aug. 1939 Nazi-Sovjet non-agressie Pact & plan voor de verdeling van Polensept. 1939 Nazi invasie van Polen, begin van de Tweede Wereld Oorlog

mei/juni 1940 Duitsland verovert Nederland, België & Frankrijk

juli 1940 Franse collaborateurs vestigen een pro-fascistisch regime in Vichy

sept. 1940 Duitse luchtaanvallen op Engeland worden afgeweerd in de Slag om Engeland

juni 1941 grootschalige Duitse invasie in de Sovjet Unie

dec. 1941 Japanse aanval op de US Pacific vloot te Pearl Harbor brengt Amerika in oorlogmet Japan en dan Duitsland

jan. 1942 de Nazi leiders plannen de bouw van kampen voor genocide van Europese Joden

en anderenfeb. 1943 SU troepen verslaan de Duitsers in de beslissende slag te Stalingrad

juni 1944 de Geallieerde Legers starten het westerse front in Frankrijk na de D-day landingin Normandië

feb 1945 Churchill, Roosevelt en Stalin gaan akkoord met de naoorlogse besluiten te Yalta

mei 1945 Duitsland geeft zich over nadat Hitler zelfmoord pleegt in Berlijn

sept. 1945 Japan geeft zich over nadat de VS twee atoombomen dropt en de SU Japan deoorlog verklaart.

104. De zwakte van de d emocratieën: opnieuw ten oorlog

Het pacifisme en de onenigheid van het westen.

Toen de dictators op kwamen in de jaren 30 meenden velen dat de vorige oorlog een grotevergissing was geweest. De westerse democratieën koesterden een diepgaand pacifisme.

Frankrijk



151

y had de helft van de jonge mannelijke bevolking verloren y stelde zich defensief op, bouwde de Maginot lijn y verdeeldheid tussen Rechts en Links

Engeland & de VS:y vredesbewegingen onder de studenten y

politieke verdeeldheid y Amerika verstijfd in een geïsoleerd buitenlands beleid neutralisatie

De SU:ongenoegen na oorlogsregeling, het terreinverlies werd niet aanvaard

y er heerste ook angst y interesse in collectieve veiligheid, in 1934 treden ze toe tot de Volkenbondy communistische partijen werken samen met socialisten en liberalen in Populaire fronteny De opkomst van de nazi en fascist agressie.

Hitler & een groot deel van de Duitsers vonden het verdrag na WO I vernederend

Stapsgewijs speelt Hitler in op de oorlogangst en de zwakte van de democratieën, steeds moetende Fransen en Engelsen hem laten begaan.

1933: Duitsland stapt uit de Volkenbond en de Ontwapeningsconferentie.

Duitse leger wordt opgebouwd.

1934: Duitsland tekent een non-agressie pact met Polen. De Oostenrijkse kanselier Dollfusswordt vermoord door Oostenrijkse nazis, ze eisen de vereniging met Duitsland. het Westenreageert niet! Mussolini komt in actie, hij mobiliseert Italiaanse troepen en ontmoedigd Hitlerom Oostenrijk in te nemen, Oostenrijk behoudt haar onafhankelijkheid.

1935: het Saarland stemt voor een hereniging met Duitsland, Hitler start de openlijkebewapening verwerpt het wapenverbod

07-03-1936: Hitler verwerpt de Locarno-akkoorden en neemt weer bezit van het Rijnland.

De Franse regering overweegt een mogelijke militaire actie, Hitler had nog gestopt kunnenworden, daar Duitsland nog zwak was. Frankrijk bleek echter verdeeld en wou nietsondernemen zonder Engeland. De Engelsen wilden geen oorlog riskeren

1937: Een rustig jaar, al heerst er onrust in Danzig nazi agitatie

03-1938: Duitse troepen trekken naar Oostenrijk gezamenlijke unie: de Anschluss

09-1938: de periode van Tsjecho-Slowakije en de Munichcrisis

In 1935 vielen de Italianen Ethiopië binnen, de Volkenbond overwoog sancties. In Frankrijk konMussolini echter op gedeeltelijke sympathie rekenen, Engeland was angstig voor de gevolgenvan te strenge sancties. In 1936 voegt Mussolini Ethiopië en Eritrea bij zijn rijk.

De Spaanse burgeroorlog, 1936-1939

In 1931 wordt Alfonso XIII verdreven, de democratische Spaanse Republiek vestigt zich.

De nieuwe regering voert een programma van sociale en economische hervorming.

de macht van de kerk werd ingeperkt: antiklerikale wetgeving: kerk en staat wordengescheiden, de Jezuïetenorde wordt opgeheven, de scholen komen los van klerikale controle.

meer lokale autonomie de Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging verzwakt



152

Na 1933 komen rechtse en conservatieve partijen aan de macht

regeren met ondoeltreffende ministeries.

Februari 1936 komen er nieuwe verkiezingen, de linkse partijen verenigen zich in een PopulairFront tegen de monarchisten, clerus, officieren, Falangisten,

Ze winnen de verkiezingen en voeren hervorming in

Juli 1936 is er een opstand tegen de regering o.l.v. generaal Francisco Franco, het land valt in eenbloederige burgeroorlog die 600.000 levens kost.

Maart 1939 vestigt Franco een autoritair, fascistisch regime. Engeland en Frankrijk wouden deoorlog niet tot een algemeen conflict herleiden. Amerika plaatst een embargo op dewapenuitvoer naar Spanje.

De non interventie politiek draait echter uit op een fiasco. Duitsland & Italië steunen Franco, deSU steunt de Italiaanse republiek, met groeiend Spaans communisme ten gevolg.

De oorlog bracht Duitsland en Italië samen in 1936 sluiten ze de Rome- Berlijn -axis.

Japan tekent een anti-Komintern pact met Duitsland, waar Italië ook bij aansluit.

Ondertussen opent Japan een brutale aanval op Oost China, de hoofdstad Nanjing. De Chinezenverliezen hun belangrijkste kuststeden maar zetten het vechten voort.

de Volkenbond slaagt er niet in Japan te stoppen Europa is afgeleid en verdeeld door despanningen op het vasteland opnieuw toont Amerika zich afzijdig.

De Munichcrisis: verzoeningsclimax

Met de annexatie van Oostenrijk voegt Hitler 6 miljoen Duitsers bij zijn rijk. Tsjecho-Slowakijetelde 3 miljoen Duitsers en vormde de strategische plaats in Europa dankzij haar vaste alliantiemet Frankrijk en een alliantie met de SU.

Samen met Roemenië en Joegoslavië vormde het de kleine entente.

Hitler had het land in zijn vizier, de Duitsers van het Sudentenland vielen onder nazi invloed,Hitler eiste de annexatie geruchten overeen mogelijk invasie, Hitler stelt de landen gerust In de herfst zal hij toch toeslaan

September 1938 groeit de crisis. Neville Chamberlain, eerste minister van Engeland laat van zichhoren. Hitler verhoogt zijn eisen en de Britten en Fransen kunnen de situatie niet langeraccepteren Hitler nodigt Chamberlain en Franse premier Edouard Daladier uit op eenviermachts conferentie te München, samen met zijn bondgenoot Mussolini. Met het akkoord vanMünchen mag Duitsland het Sudetenland annexeren ( waardoor Tsjecho-Slowakije militairverdedigingsloos wordt)

Chamberlain meent vrede gebracht te hebben.

heeft geen besef van Hitlers verborgen agenda

De Munchencrisis betekende het doodsvonnis voor Tsjecho-Slowakije, de zwaktes van dewesterse democratieën waren blootgelegd.



153

Einde van de verzoening

Maart 1939 trekt Hitler naar Bohemië-Moravië, het Tsjechische deel, welk hij tot een Duitsprotectoraat maakt Slowakije wordt onafhankelijk verklaart. Hij neemt Memel in, eist Danzigen de Poolse Corridor op. April 1939 neemt Mussolini Albanië in.

Frankrijk en Engeland beseffen dat Hitlers garanties waardeloos zijn en dat Hitler ambities veel

verder dan gedacht reikten. Te laat starten de Westerse machten hun voorbereidingen.In de lente trachten de Britten een anti-Duitse alliantie te vormen met de USSR, maar Polen ende Baltische staten weigeren sovjet troepen op hun grondgebied.

Op 23 augustus 1939 tekenen de Sovjet een non agressie vriendschapsverdrag met Duitsland. DeSU hoopte op een deel van Polen en tussenkomst in de Baltische staten.

De wereld stond stomverbaasd, daar communisme en nazisme elkaars tegengestelden waren.

dit pact werd gezien als het startsignaal voor de oorlog.

01-09-1939: De Duitsers vallen Polen in

03-09-1939: Engeland en Frankrijk verklaren Duitsland de oorlog

105. De triomjaren van de asmogendheden

Nazi Europa, 1939-1940: Polen en de val van Frankrijk

WO II ving aan met de aanval op Polen. Al snel werd het land door de Duitsers veroverd doormiddel van een spectaculaire Blitzkrieg van tanks en luchtaanvallen.

Twee weken later trekt de SU naar het oosterse deel van Polen en vestigt versterkte basissen inde Baltische staten. Finland verzette zich tegen de Sovjet eisen.

November 1938 wordt Finland aangevallen, Engeland en Frankrijk besluiten Finland te steunen.De SU wordt uit de Volkenbond gezet.

Maart 1940 wordt het vechten gestaakt, Finland wist haar onafhankelijkheid te bewaren, met enig terreinverlies. in het Westen is er sprake van een schemeroorlog, koestert nog hoop

09-04-1940: de Duitsers vallen Noorwegen aan de Britten zouden mijnen in de Noorsewateren leggen om de Duitsers de toegang tot Zweeds ijzererts af te snijden

Ook Denemarken wordt onder de voet gelopen, de geallieerde luchtmacht moet zichterugtrekken

10-05-1940: start van de aanval op Nederland, België, Luxemburg en Frankrijk. De Duitsepantserdivisies en duikbombardementen blijken onstuitbaar.

Franse en Britse troepen worden naar België gezonden ze verwachten dat België opnieuw het

hoofddoelwit is Duitsland stuurt zijn hoofdmacht door Luxemburg en de Ardenne. trekken over de Maas Noord Frankrijk binnen westwaarts richting de Kanaalhavens

Nederland capituleert, België vraagt de wapenstilstand, een groot deel van het Franse leger geeft zich over

04-06-1940: de evacuatie van 330.000 Franse & Engelse troepen te Duinkerken

13-06-1940: Bezetting van Parijs

15-06-1940: Verduin



154

22-06-1940: Frankrijk ondertekent de wapenstilstand

De Vrije Franse Regering onder leiding van Charles De Gaulle vestigt zich in Engeland, teFrankrijk zelf ontstaan verzetsbewegingen. Een deel van Frankrijk is onbezet, met als hoofdstadVichy, dat nu een autoritair regime onder maarschalk Pétain en Pierre Laval kent, welke met deDuitsers collaboreren.

Juni 194

0 valt Mussolini Frankrijk aan, niet lang daarna valt hij Griekenland binnen en trekt voort naar de Britten in Afrika. Daar men een goede verstandshouding kende met Spanje en deSU neutraal bleef, domineerden met nu het hele Europese continent.

Festung Europa de Duitse troepen verspreiden zich over heel Europa, overal werdensympathisanten en collaborateurs gevonden. (quislings naar Vidkung Quisling, stichter vande Noorse fascistische partij) in de strijd tegen de SU zouden 500.000 Europ eanen zich bij deWaffen SS vervoegen.

De slag om Engeland en Amerikaanse hulp

De bal ligt nu in het kamp van de Engelsen. Winston Churchill uit harde woorden en vraagt Amerika om materiële hulp.

De Amerikaanse regering was verdeeld tussen isolationisten en interventionisten. President Roosevelt, interventionist zijnde, zag Amerika in gevaar en besluit de geallieerde te steunen.

Juni 1940: kleine eerste verzending van wapens naar Engeland. Ook 50 torpedojagers in ruilvoor het vestigen van basissen in Newfoundland, Bermuda en de Caribische eilanden.

1941: Lend-Lease: beleid betreffende het voorzien van wapens, materiaal en voedsel voor delanden in oorlog met Duitsland.

In Amerika zelf voert men de dienstplicht in, het leger, de luchtmacht en de marine wordt klaargestoomd. Basissen in Groenland, IJsland om een veilige verscheping te garanderen.

Alvorens tot op een invasie van Engeland over te gaan moeten de Duitsers controle over het luchtruim krijgen, in de zomer van 1940 start de luchtaanval op Engeland. Ondanks zware

bombardementschade en duizenden slachtoffers blijft de productieactiviteit enbevolkingsmoraal hoog. De Britse Royal Air Force weet de aanvallen af te weren, ondermeerdankzij nieuwe radartechnieken.

de Duitsers zullen zich nu naar het Oosten wenden

De nazi invasie van Rusland: het Russische front, 1941-1942

Het Nazi-Sovjet Pact van 1939 bleek minder harmonieus dan gedacht. beide partijen woudeneerder tijd winnen, de SU wist haar gebied te vergroten

Hitler wou de Balkan onder Duitse controle brengen, begin 1941 dwong hij Roemenie, Bulgarijeen Hongarije in de Axis, ze werden bezet door Duitse troepen.

22-06-1941: Hitler lanceert een verrassingsaanval op Rusland. Tegen de herfst hadden deDuitsers Byelorussia en een groot deel van Oekraïne onder de voet gelopen, met massamoordenten gevolg. Leningrad was in staat van belegering, in het zuiden werd de Krimse schiereiland enSebastopol bestookt de Duitsers naderden Moskou

Stalin weet zich van de schok te herstellen en start de verdediging, de strenge koude Russischewinter en het tegenoffensief van het Rode Leger zou Moskou redden.



155

Nu richtte Hitler zich op het zuiden en begon een groot offensief in de zomer van 1942 in deKaukasus. Sebastopol viel, het beleg van Stalingrad was begonnen.

Onder coördinatie van Albert Speert verdriedubbeld Duitsland zijn oorlogseconomie.

1942, het jaar van de verenigde wanhoop: Rusland, Noord Afrika en de Pacific

In de zomer van 1942 reikte de Duitse lijn van Leningrad in het noorden, tot de westerse randenvan Moskou. De Duitsers waren nog maar 100 mijl van de Kaspische Zee verwijderd.

Rusland bleek territorium voor tijdwinst opgeofferd te hebben, de Russen zetten het vechtenvoort, de industrie werd naar Siberië verplaatst. De strategie van de verschroeide aarde werdaangewend.

Tegelijkertijd trok de axis verder naar Noord- Afrika, waar de woestijncampagnes al inseptember 1940 gestart waren met het Italiaanse offensief, waarbij Libië veroverd werd en mendoor naar Egypte trok.

Churchill besloot troepen en bevoorrading te sturen. Een Brits tegenoffensief veegde deItalianen uit Egypte, begin 1941 trokken de Britten tot diep in Libië. Ethiopië werd onder de voet gelopen en Mussilinis Oost Afrikaans rijk was ten einde.

Het Afrikaanse Korps onder leiding van generaal Rommel viel in de lente van 1941 Libië aan,midden 42 raakte hij tot in Egypte de Britten worden teruggedreven te Al Alamein wetenze de Duitsers te stoppen.

Uiteindelijk zou Japan de VS in de oorlog trekken. In 1941 waren de Japanners al tien jaar inoorlog met China, ze zagen hun kans in Oost- Azië en waren in 1940 een pact aangegaan met Duitsland en Italië, een jaar later sloten ze een neutraliteitsverdrag met de SU.

Vichy Frankrijk geeft militaire basissen en concessies.

Te laat plaatste Amerika een embargo op de staalexport naar Japan. De nieuwe Japanse premier,generaal Hideki Tojo, aanhanger van de Axis roept op om de Engelse & Amerikaanse invloedvolledig te verbannen uit Azië. toch zond hij onderhandelaars naar Washington

7-12-1941: Japan lanceert een hevige luchtaanval op de Amerikaanse basis te Pearl Harbor inHawaï en valt de Filippijnen aan. ook Guam, Midway & Hong Kong wordenaangevallen

Japan heeft het nu voor zeggen in de Westelijke Pacific

8-12-1941: Amerika en Engeland verklaren Japan de oorlog.

11-12-1941: Duitsland en Italië verklaren Amerika de oorlog, een wereldwijde strijd is feit.

Japan trekt richting Malaya verovert Singapore, een Britse havenbasis.

In 1942 veroveren ze de Filippijnen, Malaya en de Nederlandse Indieën vallen New Guinea in,bedreigen Australië trekken naar de Aleoeten naar de Indische Oceaan, bezetting van

Birma richting IndiaOveral vond Japan collaborateurs onder de vijanden van het Europese imperialisme. Zekoesteren het idee van een Greater East Asia Co-Prosperity Sphere onder Japans leiderschap.

Ondanks de overwinningen van de geallieerden in de Pacific zou 1942 zou het jaar van dewanhoop blijken voor de Westerse- Sovjet alliantie Duitsland & Japan worden overmoedig



156

106. De overwinning van het Westen en de Sovjet Unie

Plannen en voorbereidingen, 1942-1943

De Grote Alliantie bestond nu uit 26 naties in januari 1942. waaronder VS, GB & de SU Menzwoer alle bronnen aan te wenden en een gezamenlijke vrede te bewerkstellen. Engeland en

Amerika verenigden hun hulpbronnen in de Combined Chiefs of Staff. Duitsland werd als het hoofddoelwit gezien, de Pacific oorlog werd naar de achtergrond geschoven.

Australië werd de hoofdbasis voor operaties tegen Japan. De Amerikaanse vloot en luchtmacht wisten de Japanse zuidwaartse expansie te stoppen.

In de lente van 1942 wonnen de geallieerden de slag om de Koraal Zee & Midway, als enigeopsteker in dat wanhoopsjaar. In de zomer landden de Amerikanen in Guadalcal, in deSolomoneilanden. Een lange beproeving van island hopping was begonnen.

In Europa vormt het luchtbombardement op Duitsland het hoofddoel. Stalin vraagt een tweedefront om de druk te verlichten. Het Westen was hiervoor nog niet bij machte, wat Stalin als antisovjets zag. Engeland noch Amerika stond paraat in 1942

In 1942 is Amerika nog druk bezig met zijn oorlogsindustrie en het leger in gereedheid tebrengen. Het Amerikaanse thuisland wordt getransformeerd naar een oorlogseconomie. Deoverheid rantsoeneerde het voedsel, werkte samen met de industriële compagnies omoorlogsmateriaal te produceren. De hele oorlogsmobilisatie leidde tot nieuwe werkgelegenheid,maar ook tot raciale uitsluiting. Ook de sociale en economische positie van de vrouw werdgeroerd, vele vrouwen in Amerika en Engeland namen een oorlogsjob aan.

Duitse duikboten hielden de Atlantische wateren in de gaten, geleidelijk aan wisten deAmerikaanse en Engelse marines de Atlantische slag te winnen.

Ze planden een aanval op Duitsland, met Engeland als basis, door middel van zwareluchtbombardementen. Precieze bombardementen van fabrieken en militaire doelwitten blekenmoeilijk, waardoor de luchtaanvallen area bombarderingen werden. De Duitse steden werden

genadeloos bestookt met grote burgerslachtoffers.In halmburg in 1943

De landaanval werd uitgesteld tot 1944, want wantrouwen bij de uitgetelde Russen bracht.

Het tij keert, 1942-1943, Stalingrad, Noord Afrika en Sicilië

Onder bevel van generaal Dwight D. Eisenhower wint men controle over de Franse gebieden inAlgerije en Marokko (gesteund door Vichy Frankrijk) na ambitieuze operaties. Generaal deGaulle verschijnt op het toneel met plannen voor een Franse revival

Na de Noord- Afrikaanse landingen nemen de Duitsers het nog onbezette deel van Frankrijk in de Fransen vernietiging hun eigen vloot te Toulon

In Noord-Afrika vechten de geallieerden zich oostwaarts naar Tunesië. In oktober lanceren deBritten onder leiding van generaal Montgomery hun derde tegenoffensief duwen de Duitserswestwaarts van Egypte mei 43 is Afrika bevrijd het mediterrane gebied ligt weer open.

In de winter van 1942-1943 wordt het Duitse leger verslagen in Stalingrad door het Rode Legeronder leiding van generaal Zhukov. 100.000 Duitsers trekken zich terug.

Het tegenoffensief van de Sovjets gaat voort, ze trekken westwaarts en winnen de verlorengebieden terug.



157

De Amerikaanse bevoorrading start in de SU, maar het verlies van Rusland blijft enorm.

20-25 miljoen doden: vele burgers, ook al voor de oorlog slachtoffers geëlimineerd.

De successen tegen Japan in de Solomoneilanden eind 1942 en in de Atlantische oceaan begin1943 brachten nieuwe hoop voor de geallieerden. In juli- augustus 1943 veroveren de Britten,Canadezen en Amerikanen Sicilië. Mussolini valt van zijn voetstuk en het fascistische regime

komt ten einde. Mussolini vestigt de Italiaanse sociale republiek in het noorden april 1945 wordt hij neergeschoten door anti fascistische Italianen.

Toen de nieuwe Italiaanse regering van Marshall Badoglio in augustus 1943 vrede probeerde temaken, bezette Duitsland Italië. In oktober verklaart Badoglio Duitsland de oorlog, en voegt zichals cobelligerent bij de geallieerden.

De Duitsers blokkeren de vooruitgang van de geallieerden naar Rome. impasse

Het geallieerde offensief in Europa, 1944-1945

Een offensief op het sterk verstevigde Festung Europa bleek moeilijk. goede beschutting aande kusten van Nederland, België en Frankrijk, de Duitsers konden hun troepen snel

mobiliseren nood aan deskundige plannenBenodigdheden

y 10.000 vliegtuigen voorzien luchtprotectie y oorlogsschepen kust bombarderen y 4000 schepen transporteren de binnenvallende troepen & hun levering y aanleg van kunstmatige havens

Op 6 juni 1944ging de invasie van start met de landing in Normandië. Valse inlichtingen zoudende Duitsers het idee geven dat de landing in Calais zou plaa ts vinden.

130.000 soldaten de eerste dag 1 miljoen binnen een maand

Men neemt de Franse kust in en vormt een front na hevige vechten rond Saint-Lô worden deDuitsers verdreven Parijs wordt bevrijd in augustus in september komen ze over de Duitsegrens.

In Frankrijk, Italië en België komen de verzetsbewegingen naar boven en verdrijven Duitsers enpro-Duitse collaborateurs. 20 juli 1944had men al geprobeerd om een bomaanslag op Hitler teplegen.

In augustus, in een andere operatie, landen de geallieerden op de Franse mediterrane kust entrekken zuidwaarts even lijkt Hitler terug te komen, december 44 maken de geallieerdengrote verliezen in het Ardennenoffensief zetten verder, Hitlers wapenreserves raken uitgeput,wend vliegbomen en raketten aan

GB en VS gaat door met hun luchtbombardementen, vernietigen vele industrie steden,

februari 45 laten 50.000 burgers het leven in Dresden. de Siegfried lijn wordt doorbrokenmaar 45 steken ze de Rijn over te Remagen volledige overgave in de Ruhr vallei

In 1944hadden de Russen de Duitsers uit Oekraïne, Byelorussia, Baltische Staten en Oost Polenverdreven augustus 44bereikten Warschau het Poolse ondergrondse verzet rijst op tegende Duitsers, maar de Sovjets beslisten dat Polen niet zonder communistisch leiderschap mocht bevrijd worden, en onderdrukt het verzet

(eerder had de SU al vele Poolse officieren laten vermoorden)



158

Zuidwaarts naar Roemenië en Bulgarije,

verklaren Duitsland de oorlog begin 45 trekken de Russen naar Oost Pruisen en SileziÊ,tegen februari bereiken ze de Oder

beslissend gevecht om Duitsland start Hitler trekt zijn troepen terug uit het westen naar deOder in april naderen de Amerikanen de Elbe waar ze halt houden (wegens uitputting, maar

ook als geste voor Rusland) de Russen mogen Berlijn en Praag innemen als compensatie aan het einde zouden de Sovjets de controle hebben in alle hoofdsteden van centraal en oost Europa, deze militaire situatie zou grote politieke gevolgen hebben

De westerse geallieerden en sovjets eisen onvoorwaardelijke overgave. Op 30 april 1945 pleegt Hitler zelfmoord, op 8 mei geeft zijn opvolger Admiraal Doenitz zich over.

De Holocaust

Hitler zet zijn moorddadige ambities voort op systematische wijze. Op een nazi meeting teWannsee in januari 1942 stelt men een definitieve oplossing voor Hitlers Jodenprobleem. Degenocide kostte het leven van 6 miljoen Joden, maar ook Polen, Russen en andere Slavischevolken, zigeuners, vonden de dood.

De laatste fase van oorlog in de Pacific: 1944-1945

In de Pacific gingen de operaties tegen Japan voort. Vanuit de Solomon Eilanden baande deAmerikaanse troepen zich een weg noordwestwaarts richting Japan. via GuadalcanalNewGuineaFilipijnen.

De japanners toonde zich bijzonder hardnekkig, de prijs was hoog.

y 10-1944: Amerikaanse vloot verslaat Japan in de slag om de Leytegolf y 03-1945: Het strategische eiland Iwo Jima en Okinawa wordt veroverd.

vanuit de nieuwe basissen voert met een luchtoffensief tegen Japan, vernietigen de industrieen vloot Amerika gelooft niet in een overgave, plant een volledige invasie op Japan zelf

y 6 -08-1945: Amerikaanse atoombom op Hiroshima, vernietiging van de stad,

y 100.000 doden, vele slachtoffers y 8-08-1945: de SU verklaart Japan de oorlog valt Mantsjoerije binnen y 9 -08-1945: tweede atoombom op Nagasaki 60.000 doden y 2 -09-1945: Japan geeft zich over militaire bezetting

107. De funderingen van de vrede

De vrede werd stapsgewijs gesloten. De basis werd reeds gelegd in een aantal meetings, waar

men ook de oorlogsstrategie besproken had.Augustus 1941 ontmoeten Roosevelt en Churchill elkaar en stellen het Atlantische handves t op.

the Atlantic Charter

y soevereine rechten en zelfbestuur wordt hersteldy alle naties krijgen gelijke toegang tot de wereldhandel en bronneny samenwerking voor hogere levensstandaard en economische veiligheidy verzekering van de vrijheid en tegen agressie in internationale zaken



159

Te Casablanca, januari 1943, beloven de bondgenoten elkaar niets minder dan eenonvoorwaardelijke overgavete eisen.

December 1943 vindt er een meeting plaats tussen Roosevelt, Churchill en Stalin te Teheran. Zebediscussiëren de naoorlogse occupatie en demilitarisering van Duitsland, leggen plannen vooreen naoorlogse internationale organisatie en bespreken de oorlogsstrategie.

Roosevelt wil nog geen territoriale en politieke beslissingen nemen, opdat de eenheid van deWesten-SU coalitie gewaarborgd blijft. Churchill toont zich echter bezorgd dat Rusland Centraalen Oost Europa zou overheersen na de oorlog.

Er wordt besloten dat de landing te Frankrijk zal plaats vinden in de lente van 44, Stalin zal eengelijkaardig offensief in het oosterse front ondernemen.

Februari 1945: de Yalta meeting.Roosevelt stelt zich op als bemiddelaar tussen Churchill en Stalin. De Grote Drie bekomenakkoorden over Polen & Oost Europa, de toekomst van Duitsland, de oorlog in Azië en planneneen naoorlogse organisatie, de Verenigde Naties.

Stalin wordt aan een aantal voorwaarden onderworpen, Amerika en Engeland willen de SUdominantie inperken.

Polen wordt naar het Westen verschoven

Oost- Europa er moeten democratische verkozen regeringen komen in de bevrijde landen dierepresentatief voor de landen zelf zijn.

Stalin verwerpt het idee van internationale supervies over de regeringen, ook zouden eruiteindelijk geen vrije verkiezingen komen in Oost Europa

Territoriale veranderingen:Het Russisch- Pools gebied komt tot aan de Curzon lijn te liggen, Polen zelf krijgt een deel vanDuitsland.

Duitsland zou ontwapend en verdeeld worden in vier bezettingszones. De sovjets eisten 20biljoen, waarvan de helft naar de SU zou gaan, daar ze het zwaarste verlies geleden hadden.

De plannen over een naoorlogse internationale organisatie, de Verenigde Naties werden verdergezet. Roosevelt meende dat het essentieel was om de SU in deze organisatie te hebben. De grotemachten zouden permanente leden van de Veiligheidsraad worden met een veto bij belangrijkebeslissingen. De SU eiste 16 stemmen in de Algemene Vergadering, uiteindelijk werden het erdrie.

Oost- Azië:Gedurende de Pacific oorlog was de SU neutraal gebleven. Men had besloten dat ze pas deoverwinning van Duitsland tot oorlog zouden overgaan. Te Yalta stemde Stalin in met een aanvalop Japan, maar hij vroeg een compensatie: het verloren gebied uit de Japanse- Russische oorlogvan 1904-1905. Roosevelt stelde zich erg ruimdenkend op, in het belang van de coalitie met deSU.

Potsdam 1945:De Grote Drie komen opnieuw samen. Harry S Truman volgde Roosevelt op, Clement Attlee wasde nieuwe Engelse premier. De meningsverschillen met Stalin waren groter geworden. Demeningsverschillen over de SU controle in Polen, Oost Europa en de Balkan, maar ook de Duitsereparaties sleepten aan. Toch koesterde men nog hoop op harmonieuze relaties.

Men bekwam akkoorden over de naoorlogse behandeling van Duitsland, de ontwapening,demilitarisatie, denazificatie en het bestraffen van oorlogsmisdadigers. Elke Grootmacht kon



160

herstellingen uit zijn occupatiezone halen, Rusland zou extra leveringen van de Westerse zoneskrijgen.

Het Duitse gebied ten oosten van de Oder-Neisse rivieren kwam onder Poolse administratie, dePoolse- Duitse grens lag nu aan de westerse Neisse. Duits Oost Pruisen was verdeeld tussen deSU in het noorden en Polen in het Zuiden. De tijdelijke administraties in deze gebieden zoudensnel in permanente heerschappij vervallen, ook werden miljoenen Duitsers naar het oosterse

gebieden gedreven.

Men stelde dat men zo snel mogelijk vredesverdragen zou tekenen met de vroegere Duitsesatellietstaten. Buitenlandse ministers die de Grootmachten vertegenwoordigden zouden devoorbereidingen op zich nemen. In de maanden die volgende werd de kloof tussen de SU en het Westen steeds groter tijdens enkele stormachtige meetings en de vredesconferentie van Parijs46.

Februari 1947 werden verdragen getekend met Italië, roemenie, Hongarije, Bulgarije, Finland.Ze aanvaarden de herstellingsbetalingen en territoriumwijzigingen.

1951: vredesverdrag tussen Japan en het Westen

1956: verdrag tussen SU en Japan

Duitsland zou voor vele jaren verdeeld blijven tussen oost en westen. De Westen- SU coalitie vieluiteen en baande de weg vrij voor nieuwe crisissen.



161

Hoofdstuk 22: De Koude Oorlog en wederopbouw na WO II


1945: de Verenigde Staten worden opgericht tijdens een conferentie in San Francisco

194

7: staatssecretaris George C. Marshall kondigt het Amerikaanse plan voor de heropbouwvan Europa

48-49: Amerikaanse luchtbrug ondersteunt West Berlijn tijdens de SU blokkade

1949: de SU test met succes een atoombom

de VS en West Europa creëren de NAVO

Mao Zedong en de Communistische Partij roepen de Volks Republiek China uit

50-53: Korea Oorlog demonstreert het nieuwe Amerikaanse beleid om communisme in tesluiten

1953: dood van Stalin opent een nieuwe era in de Sovjet en Oost Europese geschiedenis

1956: onsuccesvolle revolten tegen SU controle in Polen en Hongarije1957: Zes West Europese landen starten de nieuwe Common Market voor handel

Mao lanceert de Grote Stap Voorwaarts met dodelijke hongersnood als gevolg

1958: Frankrijk vestigt de Vijfde Republiek met Charles de Gaulle als president

1962: de Franse oorlog in Algerije eindigt met de herkenning van de onafhankelijkheid

66-67:de Culturele Revolutie veroorzaakt verstoringen in China

108. De koude oorlog, het eerste decennium 1945-1955

Problemen:

y wetenschap y organisatie van de industriële maatschappij: y nationale soevereiniteit

De atoombom zette de ontwikkeling van meer gesofisticeerde nucleaire wapens in gang.

Na 1945 ontstonden er twee tegengestelde sociale polen:

De USSR:y kapitaal is in handen van de staat y productie en uitwisseling werden gepland door publieke diensten y socialisme ( door te buitenwereld gezien als communisme) y nadeel: geen politieke & economische vrijheid

De VS:y economische uitwisseling via marktmechanisme y kapitaal: privé-bezit, investering y kapitalisme y nadeel: economische crisis, de zekerheid van de individuele arbeiders

Geen van beide systemen bleek puur in de praktijk, zelfs in kapitalistische landen werdengemengde economieën de regel, met variërende vormen van overheidsinterventie .



162

Een ander naoorlogse vraagstuk betrof de eenheid van de wereld. Er was sprake van één wereld,door de hechte band op basis van een onderlinge economische afhankelijkheid, politiekegebeurtenissen en veranderingen die de hele wereld raakten. De culturen en religieus kende eengrotere interactie dan ooit tevoren, maar de wereld was alles behalve homogeen.

na WO II kwam er een nieuwe internationale organisatie om toekomstige oorlogen tevermijden

1945, San Francisco: tijdens een conferentie met alle anti-Axis krachten sticht men de VerenigdeNaties. Doel van deze internationale organisatie was oorlog vermijden in de toekomst,internationale vrede en veiligheid handhaven, coöperatieve oplossingen vinden bijinternationale problemen. Alle staten waren vertegenwoordigd. De VN kende 51 originele leden,het hoofdkwartier lag in New York. Tegen 2000 kende het 190 leden.

De Generale Vergadering:y overlegorgaan y elke staat heeft evenwaardige stem

De Veiligheidsraad:y waakte over de vrede y de Vijf Grootmachten (permanente leden) y tien afwisselende leden (iedere 2 jaar) y Veto voor de permanente leden

USA, USSR, Engeland, Frankrijk, China vormden samen de Vijf Grootmachten. De Veiligheidsraadkon pas tot actie overgaan wanneer de Vijf het unaniem eens waren. Spanningen tussen de VS ende SU zouden de doelstellingen gedeeltelijk ondermijnen, anderzijds toonde de Verenigde Natieshaar belang bij regionale disputen en speelde ze een rol in vredesmissies.

Later zou de Algemene Vergadering een forum vormen waar de ontwikkelingslanden hunsociale en economische klachten konden uitten

Oorsprong en aard van de Koude Oorlogy na WO II: slechts twee machten over. y VS.: economie sterker dan ooit, bezit als enige de atoombom. y SU: 20 miljoen slachtoffers, maar nog steeds een uitstekende militaire macht

Twee-grootmachtensysteem: er was diepgewortelde ideologische spanning tussen beiden. Desteeds groter wordende diplomatische, geopolitieke en ideologische clash werd de Koude Oorlog

genoemd, want hoe intens de antagonismen en rivaliteiten tussen de twee machten ook waren,kwam het nooit tot een direct militair conflict.

President Truman en zijn adviseurs en de meerderheid van het Amerikaanse volk meende dat deSovjets hun grip op centraal en oost Europa wouden verstevigen en vervolgens een wereldwijd

communistisch offensief zouden ondernemen.Amerika ontwikkelde een globale tactiek van expansiebeperking (containment beleid),waarmee ze het sovjet offensief wouden insluiten.

In Europa bezetten sovjets legers oost Europa en Duitsland tot aan de Elbe. Amerikaanse, Britseen Franse legers zaten in het overige deel, Oostenrijk en heel Italië. Het rode leger had de sovjetscontrole over een groot deel van het gebied verschaft, 100 miljoen mensen kwamen onder



163

Sovjet dominantie. De Amerikanen sloten de sovjets uit van een actieve rol in Italië, Azië enJapan.

Voor de sovjets omvatte de bezetting een volledige controle over de politieke, economische ensociale instellingen, en het recht om het land te veranderen wat door Amerika kwalijk genomenwerd.

Augustus 194

5 hadden de Sovjets de oorlog aan Japan verklaard, naar Mantsjoerije getrokkenwaar ze de Chinese communisten hielpen

Noord Korea kwam onder sovjet invloed, ook Iran bleek een probleem zone, waar de sovjetsweigerden hun troepen terug te trekken, olie

Ook in de vroegere Italiaanse kolonies in noord Afrika doken de Sovjets op.

In Griekenland, in de burger oorlog van 1946-1949 vochten communistische guerrillas tegenBrittensteunende royalisten, Stalin gaf weinig hulp, maar Titos nieuwe communistisch regime inJoegoslavië steunde de guerrillas

Amerika wist dat het ook slechts een kwestie van tijd was eer de russen nucleaire wapenszouden ontwikkelen. In 1946 opperden ze dat atoomenergie door een internationale autoriteit zou gecontroleerd worden. De sovjets weigerden dit.

Ondertussen ondernamen de Britten stappen om zelf een nucleaire macht te worden

De sovjets zetten hun onderzoek verder, in 1949 testen ze hun atoombom

Maart 1946 spreekt Churchill in een toespraak reeds over een ijzeren gordijn dat Europaverdeeld. In de lente weigert de VS een herstellingslening aan de SUhet Congres besloot dat deLend-Lease zou eindigen met de oorlog, ook werd besloten om de leveringen in de Duitsebezettingszone stop te zetten. In 47 trekt Engeland zijn troepen uit het mediterrane gebied waarmen de sovjets trachten halt te roepen, snel vult de VS het vacuüm in. Maart 47 formuleert Truman een nationaal beleid om het communisme overal te beperken. Het Truman doctrineverbindt zich tot militaire steun in vrije landen die door het communisme bedreigd worden, het Marshall Plan wordt uitgevoerd om Europees herstel te versnellen en de communistische

expansie te stoppen.De Amerikaanse nationale veiligheidsstaat kreeg vorm, met het National Security Council en deCIA. Al snel zou de CIA operaties mogen uitvoeren, het gezag op het buitenlandse beleid neemt toe.

In 1947 beslisten de Sovjets dat ze een nauwere controle over de communistische partijen nodighadden, de oude communistische international, de Komintern werd hergevestigd. Deze wordt het Communist Information Bureau (Cominform) genoemd. De Sovjets vervangt de coalitieregeringen in oost en centraal Europa door communistische regimes. Met de tijd hadden denaoorlogse conflicten een wederzijdse perceptie van permanent gevaar veroorzaakt, waarbijelke kant zijn eigen politieke of militaire acties zou uitdrukken. De bittere Koude Oorlog sproot voort uit lokale disputen en politieke confrontaties die zich ontwikkelde in Europa, Azië en

overal ter wereld.

Duitsland: de Berlijnse blokkade en de luchtbrug van1948-1949

Duitsland was verdeeld in vier zones: Amerika, SU, Engeland en Frankrijk. Elk zouherstellingskosten uit de productie van zijn zone halen. In het begin was er een gezamenlijkbeleid, al bezetten de vier machten elk hun gescheiden zone. Mei 46 bleef daar niet veel meervan over, begin 47 verenigden de VS en GB hun zones, Frankrijk voegde zich al snel bij hun.



164

Juni 1948 wordt het voor de Westerse machten duidelijk dat er nood is aan een drastischemunthervorming om de inflatie tegen te gaan en de economische heropleving van West-Duitsland aan te moedigen: invoeren van de Deutsche mark.

De Sovjets:y tonen bezwaar, waren niet bij de beslissing betrokken y oorlogsakkoord, Duitsland als één economisch unie aangetast y als vergelding blokkeren alle weg en spoortoegang naar Berlijn

De blokkade was een scherpe uitdaging: indien het Westen Berlijn zou laten vallen, zou het gezag verliezen in heel Europa en de weg openen voor een westwaarts sovjet expansie

Wetende dat ze geen partij waren voor de sterke sovjet grondtroepen, beantwoordden ze met een luchtbrug, voedsel en leveringen worden naar west Berlijn gevlogen.

In 1949 staken de sovjets de blokkade.y elke kant start nu met het vormen van een Duitse regering y Federale republiek van Duitsland, met als hoofdstad Bonn y Duitse democratische republiek, met als hoofdstad Berlijn

De Atlantische alliantie

In 1948 vormen Britten, Frankrijk, België, Nederland en Luxemburg een West Europese Uniemet als doel collectieve zelfverdediging.

In 1949 neemt de VS de leiding in het creëren van een grotere militaire alliantie en collectief veiligheidssysteem. Samen met Canada en tien Europese naties komen ze samen in Washingtonen bekomen een akkoord betreffende de militaire regelingen voor de gezamenlijke defensie vanwest Europa: het atlantic pact

De Noord Atlantische Verdrag Organisatie ontstond onder leiding van Generaal Eisenhower.Daar West Duitsland het kwetsbaarste doelwit voor Sovjet expansie vormde, stationeerden mener een groot aantal Amerikaanse troepen als kern van de NAVO strijdkrachten.

Gezien superioriteit van de SU grondtroepen was de strategie was eerder gebaseerd op deAmerikaanse luchtmacht dan op grondtroepen. In de loop der jaren zou Europa het Amerikaanseleiderschap met gemengde gevoelens bekijken, toch bleef de NAVO West Europas schild tegende Sovjet agressie.

y Het Truman Doctrine y Het Marshall Plan: gaf het westen een indrukwekkend economisch herstel y De NAVO

=het antwoord op een potentiële uitdaging van de SU

De SU:y ziet dit alles als provocerend y trok zijn 6 satellietstaten dichter naar zich toe y Council for Mutual Economic Aid in 1949 y het Warsaw Pact in 1955 coördineert het netwerk van militaire allianties y vergroot militaire en luchtmacht, nucleair onderzoek

1949: Stalins expansie lijkt gestopt, de Sovjets bergen hun eisen voor Turkije op, verlaten Iran. Trumans beleid was geslaagd.



165

De stakingen, in gang gezet door communistische partijen, in west Europa hadden gefaald,evenals de communistische gooi naar de macht in Italië waar de VS de anti communisten zwaargesteund had. In Griekenland triomfeerden de royalisten op de communistische guerrillas. DeBerlijnse blokkade kwam tot een einde. Kort samengevat leek de SU dreiging op West Europagestopt, maar het continent bleef verdeeld in een westers & oosters kamp.

Juni 1950 zou in Azië blijken dat de wereldvrede echter nog ver verwijderd was.

De revival van Japan

De strijd tussen het Westen en de SU verschoof naar Azië.

De Chinese communisten winnen van de Nationalisten, in 1949 roept Mao Zedong deVolksrepubliek China uit. In Japan gebruikt de VS zijn militaire aanwezigheid onder leiding vangeneraal Douglas MacArthur (45-52) om de parlementaire instellingen te bevorderen en deeconomie te laten heropleven. De SU werd uit het land gehouden.

De Amerikaanse aanmoediging tot economische revival en politieke reconstructie kan gezienworden als een antwoord op de nieuwe Koude Oorlog spanningen.

Een nieuwe grondwet in 46 maakte een einde aan de almacht van de keizer, de soevereiniteit kwam nu bij het volk, er werd een parlementaire regering gevestigd, het vrouwenstemrecht werd ingevoerd en lokaal zelfbestuur werd aangemoedigd.

Het Japanse leger kreeg een louter defensieve functie en de Japanners betaalden herstellingenaan de Aziatische naties, de oorlogmisdadigers werden berecht, zij het milder.

De grote familiebedrijven werden afgeschaft maar werden al snel vervangen door nieuwevormen van economische concentratie. Vakbonden werden heringevoerd, maar ze hun macht was beperkt. De bezetting voerde een programma van landherverdeling, met een limiet opgrootgrondbezit, maar de kleine boeren konden het aangeboden land niet betalen. Ondanks dekomst van een gematigde Socialistische partij en de onvrede van militante activisten bleef decontrole in handen van conservatieven uit de hoge sociale klasse. Aan het einde van de bezettingdomineerde de Liberale Democratische partij (conservatieven) de regering voor lange tijd.

Het land herstelde snel tegen 54 haalde het BNP weer het vooroorlogse niveau.

Arbeid zelfdiscipline, sociale deferentie en loyaliteit wisten industriële onrust te vermijden. Eennauwe samenwerking tussen de overheid en de zakenwereld moedigde besparingen,investering, onderzoek en economische groei aan. Begin jaren 50 groeide de economie jaarlijksmet 10 %, de productie met 14 %. Ondanks de repatriëring van vele Japanners had het land eenarbeiderstekort dat werd opgelost met intensieve automatisering. Japan werd een pionier ingeavanceerde hoge technologie & technologische innovaties bevorderde de groei.

Japan deed zijn intrede in de wereld economie met een grote stroom van export. De SU zag decreatie van deze nieuwe economische macht (waar tevens sociale stabiliteit was) met lede ogenaan.

Insluiting/expansiebeperking in Azië: de Koreaanse Oorlog

De Westerse Geallieerden en de SU hadden besloten dat Korea (eens speelbal in deimperialistische rivaliteit tussen Japan en Rusland, sinds 1910 onder Japanse heerschappij) vrijen onafhankelijk zou worden. Voorlopig zouden de SU troepen het noordelijke deel van het landbezetten & de VS het zuidelijke deel, met 38 ° NB als grens. Later zou men ze dan verenigen.

De USSR vestigde een satellietregering in zijn bezettingszone onder de Communistische leiderKim Il Sung en bouwde een Noord Koreaanse militaire macht op.



166

De VS ontwikkelde een cliëntstaat en verschafte economische en financiële assistentie. In 47stemde de VN commissie voor nationale verkiezingen in Korea, maar de SU weigerde toezicht opde verkiezingen in het noorden. De verkiezingen in het zuiden van 48 leidde tot het presidentschap van Syngman Rhee.

regeerde autocratisch: anticommunisme leidde niet noodzakelijk tot democratie!

Na de verkiezingen trokken de Amerikaanse troepen zich terug, wel werd er nog militaire eneconomische steun voorzien. Ook de SU trok zich terug, maar liet een goed getraind & uitgerust Noord Koreaanse leger achter. Twee Koreas waren feit.

Inmiddels in 1950 had de Volksrepubliek China een defensiepact gesloten met de SU

Juni 1950 voert Noord Korea een grootschalige invasie in het Zuiden. In het Westen werd dezeverrassing gezien als de eerste militaire agressie in de Koude Oorlog. De noord Koreanenverwachtten een snelle overwinning. Het motief van deze invasie is niet geheel duidelijk. NoordKorea, bezorgd over de zuiderse ambitie om de landen te verenigen naar pro westers model, lijkt het initiatief alleen genomen te hebben. Maar Stalin was deels op de hoogte van de NoordKoreaanse intenties en stond Sovjets toe om te helpen met de planning, doch de timing van deinvasie verraste zelfs de Sovjets die op dat moment de Veiligheidsraad boycottenwaardoor ze

geen veto konden stellen toen de Raad de invasie veroordeelde en militaire maatregelen nam de VN stuurt troepen

De SU stuurt militaire hulp naar Noord Korea en berispt Amerika met hun bemoeienis.

In Amerika meent men dat de Sovjets de hele boel in gang gezet hebben, voor hen wordt Korea a test of will. Truman zendt Amerikaanse roepen naar Korea en voert luchtaanvallen uit.Generaal MacArthur wordt benoemd tot bevelhebber van de multinationale VN troepen, waar deAmerikanen de meerderheid vormden.

In het begin van de oorlog werden de VN troepen naar het zuiden gedreven, maar in septembermaakt Macarthur een opmerkelijke landing in het westen, drijft de noord Koreanen terug entrekt noordwaarts richting de Yalu rivier, de grens tussen Korea en China. In oktober reageert Mao door een chinees vrijwilligers leger te sturen dat de VN troepen weer onder de 38ste

breedtegraad drijft. het westen vreest escaleren in een globaal conflict Macarthur weet de Chinezen en Noord Koreaanse troepen weer terug te drijven en eist onvoorwaardelijke overgave. Hij stelt voor om de Chinese kust te blokkeren, de Chinese stedente bombarderen, Truman beseft dat MacArthurs dreigingen tot een grootschalige oorlogmet China, SU interventie MacArthur wordt vervangen en men start onderhandelingen

Na de Koreaanse Oorlog

Juli 1951 wordt het vuren gestaakt, maar de onderhandelingen slepen aan. Juli 1958, onderpresidentschap van Eisenhower, wordt de wapenstilstand getekend, de scheiding blijft de 38 ste breedtegraad, met toevoeging van een gedemilitariseerde bufferzone.

Noord Korea wordt een strenge Communistische dictatuur onder Kim Il Jong, Zuid Koreaontwikkelt zich tot een dynamische kapitalistische economie.

De oorlog was erg kostelijk. De VS verloor 54.000 man,100.000 gewonden. Zuid Korea, NoordKorea en China verloren telden elk ongeveer 1 miljoen doden. De oorlog had een impact op deglobale economie, de VS spendeerde 15 biljoen, de oorlog stimuleerde de economische groei inwest Europa en Japan . Amerika meende dat de kosten rechtvaardig waren daar men de agressiehad weten te stoppen en de globale expansiebeperking succes had geoogst in Azië.



167

In de communistische wereld meende men dat de VS, de grote kapitalistische macht door deKoreaanse oorlog gefaald had om de westerse imperialistische suprematie in het oosten op teleggen. Amerika vond weinig steun bij de anticommunistische landen, die het westenwantrouwden. Amerika stond nu symbool voor westerse oppressie, de SU en China voedde degedachte dat het Amerikaanse vrije wereld retoriek slechts als doel had wereldmarkten tecreëren voor het Amerikaanse kapitalisme.

Amerika meende dat militaire kracht en onbetwistbaarheid de communistische expansie overalter wereld kon sluiten. Een era van diepe Amerikaanse betrokkenheid was aangebroken wat later ook tot de Vietnam oorlog zou leiden.

In Europa drong Amerika aan op de herbewapening van west Duitsland, waar in Frankrijk hevigverzet tegen stond. West Duitsland mocht een leger creëren onder commando van de NAVO. In1955 werd de Federale Republiek Duitsland een volwaardig lid van de NAVO

Ondertussen had de Koreaanse oorlog het vredesverdrag met Japan versneld. In 1951ondertekende 50 landen te San Francisco het vredesverdrag met elk afzonderlijkeherstellingsafspraken, maar de SU onthield zich.

Er werd een afzonderlijk veiligheidspact gesloten met Japan, die tot in 52 in Japan bleven. De SU

bleef in de Kurilen eilanden.De VS sloot veiligheidspacten met Australië, nieuw zeeland en de Filippijnen

De volgende decennia zouden nieuwe confrontaties en crisis brengen zoals Berlijn, Cuba,Vietnam, het midden oosten, en Afrika & de nucleaire wapenwedloop tussen de tweegrootmachten.

109 West-Europa: economische wed eropbouw

WO II liet Europa acht in een toestand van wanorde. De industriële gebieden waren geruïneerden het economische systeem stortte in. Europa kon zijn importen niet meer betalen. Deoverzeese landen hadden hun eigen industrieën opgebouwd en waren minder afhankelijk

geworden, Amerika had de markt over genomen.Maar West Europa was nog niet afgeschreven, het beschikte nog steeds over de industriëleinstallaties en vaardigheden om te rehabileren. Ze verwierpen het communisme als een vormvan moderne slavernij, maar vreesden ook een te grote afhankelijkheid van Amerika, deeconomische ineenstorting had scepticisme over het Amerikaanse Kapitalisme met zichmeebracht.

Marshall plan en Europees herstel

Voor de niet communistische wereld was de productiviteit van het Amerikaanse economischesysteem enorm belangrijk geworden. Amerikas economie was enorm toegenomen tijdens deoorlog, ze namen 2/3 van de wereld productie in. Na de Lend-Lease stuurde de VS goederen

naar West Europa en verschafte leningen aan de staten, voor Engeland. Maar de Europeanenwisten hun economieën snel te herstellen. Tegen 47 werden de vooroorlogse productiewaarden gehaald, tegelijkertijd vreesde men misoogsten. Communistische partijen in Frankrijken Italië lanceerde een golf van stakingen, de Amerikanen maakten zich zorgen over deEuropese stabiliteit. De Sovjets hadden baat bij de chaos, Amerika zou voordelen uit deheropbouw kunnen halen.



168

Tot dan was de Amerikaanse hulp eerder geïmproviseerd geweest. Juni 47 formuleerdeStaatssecretaris George C. Marshall een ruim programma van reconstructie, waarin de VS definanciële steun zou voorzien. Het was een plan tegen honger, armoede, wanhoop en chaos.

Ter onderstreping van het non politieke karakter werden alle Europese regeringen uitgenodigd,zelfs de SU en de oost Europese staten.

Onder het Marshall Plan of European Recovery Program werd Amerikaanse hulp gecoördineerdvolgens de noden van de staten, de gezamenlijke Europese prioriteiten zouden maximalevoordelen te weeg brengen. De Office for European Economic Cooperation (OEEC) te Parijsvoerde de plannen uit.

Resultaten:Westen gebruikte zijn vaardigheden om de transportfaciliteiten te verbeteren

y de infrastructuur werd gemoderniseerd y expansie van de productie capaciteit y de handelshindernissen werden gereduceerd y een stabiele munt verlichtte de financiële druk y de economische co-operatie werd aangemoedigd

Amerika gebruikte zijn economische bronnen om Europa te doen heropleven, maar tegelijkertijdwerd de wereldmarkt hersteld, waar Amerika nu de belangrijkste begunstigde van was.

Economische groei in west Europa

De munthervorming van 48, het Marshall plan, de Koreaanse Oorlog brachten een groteeconomische heropleving en expansie in West Duitsland: het Wirtschafstwunder. Tegen 1950bereikte men de vooroorlogse productie niveaus, in 58 was het de leidende industriële macht inhet westen.

Ook Frankrijk, Italië en andere landen ervoeren dit economische mirakel.

Tot 1974 zou de westerse economie een ongekende groei kennen. Later zou men over de silver

50s en de golden 60s spreken. De welvaart kwam voort uit een concurrerende,kapitalistische, vrije markt en privé ondernemende economie. Toch kende elk land economischeplanning, systematische overheidsinterventie en een netwerk van sociale diensten. Overhedenwaakten over de economie en gebruikte hun fiscale en monetaire macht om investering,productie, tewerkstelling te promoten. Ze namen countercycluische maatregelen. Volledigetewerkstelling werd de doelstelling.

In Engeland, Frankrijk en Italië nationaliseerde de regering belangrijke economische sectorenom ze onder overheidscontrole te brengen. Maar zelfs in deze gemengde economie bleef de privékapitalistische sector prominent aanwezig.

De economische groei leidde tot arbeidstekort, buitenlandse arbeiders werden verwelkomd alsgast werken. Begin jaren 50 ontstond er een stroom van immigranten in Engeland, Frankrijk

trok vele noord afrikanen aan. De Indonesiërs vonden werk in Nederlanden. Deze nieuweEuropeanen kende vaak een erg verschillende achtergrond, wat onvermijdelijke socialeconflicten zou teweegbrengen en sociale frictie. Door de naoorlogse baby boom en de miljoenenimmigranten steeg de bevolking. De welvaartstaat groeide, het sociale aspect werd belangrijker.



169

110. West-Europa: politieke wederopbouw

Na de oorlog behielden de meeste staten hun parlementaire democratieën. Het recht om teparticiperen in het politieke leven werd groter, zo kregen vrouwen stemrecht in Frankrijk enItalië, in de jaren 70 kwam de stemleeftijd van 18 jaar in de meeste landen.

Enkel Spanje en Portugal zouden tot in de jaren 70 dictaturen blijven. De verzetsbewegingen uit

de oorlog riepen voor een federale unie van Europa om toekomstige oorlog te vermijden en deeconomische & sociale rechten en de politieke vrijheid te waarborgen.

De eerste naoorlogse verkiezingen brachten een nieuw verlangen naar sociale hervormingen. Erwerden maatregelen voor de ouderen, gezondheid en werkloosheid getroffen. Het idee van eenwelvaartstaat bleef, maar politici stelden zich minder pragmatisch en ideologisch op.

De socialisten werden Sociaal Democratische hervormers en accepteerde het kapitalisme met een socialistisch beheer.

Groot-Brittannië

In juli 1945 werd een Labour regering verkozen met Clement Attlee als eerste minister.

De regering nationaliseerde de Bank of Engeland, de koolmijnen, elektriciteit en gas, ijzer enstaal en andere delen van de economie.

Daar 4/5 van de industrie in privé bezit bleef sprak men van een gemengde economie. Er werdeen programma van sociale zekerheid dat rekening hield met alle leeftijden doorgevoerd omvolledige tewerkstelling in een vrije gemeenschap te garanderen.

Met de verkiezingen van 1951 verloor Labour zijn meerderheid in het parlement.

er was teleurstelling en frustratie over de economie en de globale positie van Engeland.

De Conservatieven regeerden de komende 13 jaar. Een aantal genationaliseerde industrieënkwam weer onder privé controle. Er waren economische problemen, de balans van betalingen,en de pond. Een goede economie was een vereiste om de welvaartstaat in leven te houden.

Met financiële hulp uit Amerika, en een intensieve import verbeterde de economie. Toch kendeEngeland een achterstand met de rest van het westen. Eind jaren 1960 kwam er inflatie, die in1970 alleen maar sterker werd. Na 1970 begon een nieuwe era.

Noord Ierland kende ook haar problemen, waar de katholieke minderheid een annexatietrachten af te dwingen. In het geweld van 1969, tussen het Ierse republikeinse leger en deprotestantse extremisten lieten 3000 mensen het leven.

De Franse republiek: Vierde en Vijfde

Na de bevrijding van Frankrijk werd generaal Charles de Gaulle de voorlopige president, menhield verkiezingen voor een constituerende Vergadering. Men begon een nieuwe regering, deze

vierde republiek verschilde slechts vaag van de vorige. Het presidentschap was nog steedssymbolisch, de eerste minister en het kabinet waren verantwoordelijk aan de NationaleVergadering die de macht in handen had.

De Gaulles ongenoegen leidde tot protest in december 1946. De communisten, socialisten en deMRP zetten hun tripartiete coalitie voort onder socialistisch leiderschap, mei 1947 werden decommunisten uit het kabinet geweerd. Verdeeldheid in het parlement en ministeriëleinstabiliteit werden groter.



170

De Gaulle kwam terug met een beweging, the rally of the french people, die boven de partijenzou staan. Ondanks deze periode van politieke instabiliteit was er een significante wetgeving.Verschillende industrieën werden genationaliseerd, en een gemengde economie was feit. Ookwerd de sociale zekerheid uitgebreid.

Een economisch plan, aan de hand van Jean Monnet vergrootte en moderniseerde deeconomische basis en maakte de weg vrij voor industriële expansie.

De vierde republiek vond zijn ondergang in het hardnekkig vasthouden aan het oude Fransekoloniale rijk. 15 jaar lang vochten de fransen hun koloniale oorlogen. De kolonies hadden al in1946 vertegenwoordiging in Parijs gekregen. In 1954 kreeg Indochina onafhankelijkheid. Desituatie in Algerije ontspoorde met een coup in mei 1958. De Gaulle werd in juni als premieraangesteld door de Nationale Vergadering, hij krijgt de macht voor zes maanden en mag eennieuwe grondwet voorbereiden.

De vijfde Franse republiek bracht veranderingen in het statuut van de president. Deze kreeg definale autoriteit in buitenlandse zaken en nationale verdediging. Hij benoemde de eersteminister, kon de Nationale Vergadering ontbinden, kon nieuwe verkiezingen vragen Depolitieke instabiliteit verdween, maar de oude democratie ook. De Gaulle loste de crisis op zijneigen manier op, in een referendum in juli 1962 kreeg Algerije haar onafhankelijk. De kolonies in

sub Statarisch Afrika waren al vooraf gegaan.

Frankrijk werd werelds vijfde grote industriële macht in 1960. Ze ontwikkelde een nucleairebom.

De natie groeit rusteloos, sceptisch tegen de Gaulles theocratisch system en zijn te grote macht over de staat. Mei 1968 braken studentenrevoltes uit en tien miljoen arbeiders staakten. DeGaulle wist met steun van het leger de revolte te stoppen. onderwijs- en andere hervormingenten spijt werd de economie door de rellen en stakingen aangetast. Na een referendum in 1969trad de Gaulle af.

De Federale republiek van Duitsland

Een international proces te Nuremberg (45-46) veroordeelde de Nazi leiders en organisatiesvoor oorlogsmisdaden. De vier bezetters stelden een denazificatie programma op, dat gemengde resultaten voortbracht. Vele Duitsers waren lid geweest van Nazi organisatie en het bleek moeilijk om hen uit het openbare leven te sluiten. Sommigen verlieten het land

Het verdeelde Duitsland werd de het centrale toneel van de Koude Oorlog.

DDR: loyale cliëntstaat van de SU

FRD: parlementaire democratie, partner van het Westen

overheid moedigt privé industrie en kapitalistische concurrerende economie aan socialediensten, vakbonden, de arbeiders krijgen meer inspraak

-sociale markt economie het samengaan van arbeid en kapitalisme

In 1948-1949 wordt een constitutionele conventie gehouden te Bonn, waar de tien west Duitsestaten vertegenwoordig waren. Er werd een tijdelijke grondwet gemaakt en nieuwe rechten &de federale republiek werd gevestigd.

De macht werd gedecentraliseerd in een federaal systeem. De president, die indirect verkozenwerd, fungeerde als een ceremonieel figuur met beperkte politieke macht. Aan het hoofd van deregering stond de kanselier, samen met het kabinet was hij verantwoordelijk voor het lagerehuis, de Bundestag. Er kwam evenredige vertegenwoordiging en een kiesdrempel.



171

De Christen Democratische Unie en de Sociaal Democraten werden de hoofdpartijen.

Van 49 tot 69 regeerde de Christen Democratische Unie, Konrad Adenauer werd kanselier in49. Men verweet hem een kanseliers democratie gecreëerd te hebben, maar onder zijnstabiele regering werd een economische expansie mogelijk. Hij integreerde de FRD in deopkomende Westerse politieke, economische en militaire structuren. De banden met Frankrijkwerden versterkt, men won steun en vertrouwen van Amerika.

West Duitsland werd een belangrijke economische macht, een bondgenoot van NAVO.

In 65 vervoegden de Sociaal Democraten de Christen Democraten en Vrije Democraten in eengrote coalitie. Willy Brandt werd minister van buitenlandse zaken en startte een Oost beleid.Met zijn Ostpolitik probeerde men banden te smeden met de SU en Oost Europa.

In 1969 werd Willy Brandt kanselier met een nieuwe coalitie. Er werd onderhandeld met de SUen Polen in 71, de Oost Duitse landsgrens werd geaccepteerd.

De regering erkende de DDR en moedigde diepere economische banden aan.

Na een spionage schandaal in 74 zette Sociaal Democratische collega Helmut Schmidt Brandtsbeleid voort.

In 82 keerden de Christen Democraten terug met Helmut Kohl als kanselier.

De Italiaanse republiek

Na de val van Mussolini in 1943 kwamen de politieke partijen weer op het toneel. In 1946 werdde Savoy monarchie verlaten, er kwam een nieuwe grondwet die een ceremonieelpresidentschap vestigde en een kabinetsregering. Proportionele vertegenwoordiging zoevenredige representatie voor alle politieke partijen garanderen.

De Christen Democraten werden als snel de dominante partij. Ze mengde democratischepolitieke principes met een gematigd vrije onderneming economie en sociaal katholiekearbeidsprincipes, waardoor de partij alle klassen van de maatschappij aansprak.

Gedurende 7 jaar regeerde Alcide de Gasperi over een reeks coalitie regeringen. Tijdens deKoude Oorlog hield hij Italië in het westerse kamp. In 1947 werden de communisten uit het ministerie geweerd en in 1948 wonnen de christendemocraten met een absolute meerderheid,met interventie van de VS. De communisten bleven uitgesloten.

Na de Gasperi in 1953 regeerden de Christen Democraten samen met de kleine centrum partijen.De regering begon de hervormingen te verwaarlozen en profiteerde van steun uit dezakenwereld. In 1960 kwamen de socialisten bij de regerende coalitie. maar dit bracht weinigverandering en de bevolking werd ongeduldig. In de jaren 60 werden de communisten sterker,hun gedachtegoed werd milder door de komst van het Eurocommunisme waarbij men afstandnam van Rusland en zich de ideologie gematigder gingen toepassen. Ondanks hun grote aanhangbij verkiezingen weigerden de christen democraten hun toetrede tot de nationale regering. Opregionaal vlak waren er echter al veel communistische burgemeesters en gemeenteraadsleden,

Italië kende succesvolste west Europese communistische partij

De economie bleek stabieler: Italië werd een belangrijke industriële natie, al bleef het zuiden eenprobleemregio.

111. Hervorming van de globale economie

er zouden grote veranderingen in de mondiale economie komen



172

Amerika nam het initiatief, ze wouden de economische wantoestanden van het interbellumvermijden, ze verlangden een terugkeer naar de vrije handel en de monetaire stabiliteit van voorWO I. eerste stap is Bretton Woods (New Hampshire)

Bretton woods:y internationale conferentie met 44naties in 1944 y handelsbelemmeringen reduceren y werken aan stabiele munten na de oorlog

de VS had vroeger al onderhandeld over bilaterale handels akkoorden met een aantal landen,om de tarieven te reduceren op wederkerige basis

GATT:y the General Agreement on Tariffs and Trade bouwt hierop verder y in 1948, met 23 naties y om discriminatie in de internationale handel te voorkomen y onderhandelt over de tarieven, wil de barrières wegnemen y fundament van naoorlogse globale handel 100 landen in 1990

WTO:y -World Trade Organisation y handelsgeschillen regelen y opgericht in 1997, bemiddeld akkoorden & handels geschillen

De wereldeconomie in de vroege postoorlogsjaren: de non-communistische/ vrije markt economie. Strategische centrums waren Noord Amerika en West Europa, later kwam Japan erbij.Ook Latijns Amerika, Azië, het Midden Oosten, Australië en Afrika werden in deze economiegeïntegreerd.

Muntstabiliteit: naar de gouddollar standaard

De eerste doelstelling van Bretton Woods conferentie in oorlogstijd was de handel teliberaliseren, het tweede was het stabiliseren van de munt. Dit bleek echter moeilijker danverwacht.

De stabiele omzetting van verschillende munten in goud of dollars aan vaste wisselkoersen werd

pas mogelijk in 58. Tot 71 zou elke belangrijke munt een nominale waarde in goud en dollarshebben. De naoorlogse economie veranderde echter rap, en het era van de gouddollar

standaard werd gevolgd door een systeem van schommelende wisselkoersen. Twee belangrijkeagentschappen werden opgezet om financiële regelingen te helpen:

International Monetary Fund:y voorzag leningen aan regeringen, om tijdelijke betalingsbalans problemen te verbeteren y probeerde de muntdevaluaties te reduceren

Bank for Reconstruction and Development (World Bank)y maakte lange termijn leningen met de armere landen voor economische ontwikkelingen

Beide lagen in Washington, Amerika was nu het economische zwaartekrachtpunt. ze zoudenvooral later een belangrijke rol gaan spelen, maar kregen ook veel kritiek omdat ze de armelanden niet echt zouden gesteund hebben.



173

Europese integratie: van Common Market to the European Community

West Europa groeide op economisch vlak, tevens groeide het naar een meer geïntegreerdeconomisch systeem toe. Het idee van een verenigd Europa, dat al tijdens het interbellumgeopperd was, kreeg een voedingsbodem. In het huidige klimaat leek de toekomst in eenheid teliggen.

1949: oprichting van de Raad van Europa, dat zich met humanitaire, culturele, sociale bezighield in 58 werd het Europese Gerechtshof voor Mensenrechten opgericht

Europese integratie?

1948: de BENELUX, een vrij handelsgebied

1952: Frankrijk, de Federale Republiek Duitsland, Italië en de Benelux landen richten samen deEuropean Coal and Steel Community op, met hoofdkwartier in Luxemburg. De invoerrechten opsteenkool en ijzer worden verlaagd, de productie wordt onder een Hoge Autoriteit geplaatst. Eenministerraad vertegenwoordigt de 6 regeringen, Monnet wordt de eerste president van deorganisatie.

1957: De zes naties tekenen het Verdrag van Rome

, waarmee een vrijhandelszone komt, e

European Economic Community: de Common Market Common Market: wou een volledige economische integratie doelstellen, de onderlinge tarievenelimineren, een sociaaleconomisch beleid harmoniseren en werken naar een vrije beweging vankapitaal en arbeid.

European Atomic Community: de landen coördineren hun non-militair nucleair onderzoek

1967 de drie Gemeenschappen (EGSC, EEC & EAC) consolideren zich tot de Europesegemeenschap. Hun hoge commissies werden de European Community

, hun hoge commissiesvormden de European Commission, er werd vergaderd in het European Parliament, teStraatsburg, waar de zetelverdeling volgens partijen was. Het parlement had een beperktemacht tot wetgeving, maar superviseerde wel het budget en de Europese Commissie, en hieldhet idee van een eenheid levend. De belangrijkste beslissingen bleven voor de ministerraad.

1979: vanaf nu worden de leden door Europese verkiezingen verkozen.

Engeland wou aanvankelijk niet tot de Common Market toetreden, het klampte zich vast aan deCommonwealth, evenmin zagen ze supranationaal gezag zitten. In 63 besloten ze zich, wegenseconomische achterstand, dan toch aan te sluiten. De Gaulle gaf echter zijn veto, hij zag in despeciale band met de VS een bedreiging. Met het verdwijnen van de Gaulle kwam er weertoenadering, met een toetrede in 73.

De jaren 58-68 waren opmerkelijk wat betreft de economische integratie, de stap naar politiekeeenheid bleek trager. Voor de Gaulle moest Europa een Europa van soevereine staten blijven.Niettemin leek de toekomst positief.

West Europa ¼ import & 1/5 export in de gehele wereldeconomie

Vooral de FDR kende een enorme groei.

Einde van de Goud-Dollar Standaard, 1971

De nieuwe handelspatronen creëerden monetaire problemen. De groei van de Amerikaanseexport was gestopt, er ontstond een ongunstige betalingsbalans. Amerika gaf meer uit in het buitenland dan het er verdiende. Er ontstond een dollar glut, West Europa en de olierijkeArabische landen hadden grote dollarreserves, het aantal dollars in het buitenland was grotergeworden dan de Amerikaanse goudreserves. Deze verandering gaf wantrouwen tegenover de



174

dollar die vele nu als overgewaardeerd zagen. De Gaulle eiste het einde van de gouddollarstandaard en een terugkeer naar goud. In 65 wisselde Frankrijk zijn dollars voor goud. Anderecentrale banken volgende niet, maar privé investeerders speculeerden tegen de dollar.Amerikaans goud en buitenlandse muntreserves daalden sterk.

In 71 schaft Nixon de goud uitwisselbaarheid af en devalueerde de dollar, in 73 was er eentweede devaluatie. hiermee kwam het globale monetaire systeem van Bretton Woods ten

einde.

Er was nu sprake van floating currencies, waarbij de koersen dagelijks konden schommelen. Erwerd komaf gemaakt met de vaste goudprijzen. De dollar bleef belangrijk maar de West Duitsemark en de Japanse yen kwamen naast de dollar te staan.

112 de Communistische wereld: de U.S.S.R. en Oost-Europa

Stalinisme in de naoorlogse jaren

dood van Stalin in 1953

het Stalinistische terreur:y etnische groepen werden naar Siberië gestuurd y massa deportaties in de Baltische staten y werkkampen y geheime staatspolitie ( de NKVD, later de KGB) y controle over het intellectuele leven, nationalistisch & xenofoob

Er was een groot antisemitisme, de politieke politie ontwikkelde samenzweringstheorieën omde terreur te rechtvaardigen. Met het fictieve doctors plot werden Joodse doktersgearresteerd wegens vermeende plannen om Stalin en de Kremlinleiders te vergiftigen. Stalinsopvolgers zouden deze gevangen weer vrij laten.

Chroetsjov: de abortieve inspanning voor hervorming

Vastbesloten om collectieve controle uit te oefenen, bepaalden de partijleiders dat geenindividuele leider de partij en regering zou mogen domineren.

Na de dood van Stalin in maart 1953 komt Nikita S. Chroetsjov aan de macht. Hij moedigt eengrotere culturele en intellectuele vrijheid aan, de dooi. In zijn toespraak van 1956 bekritiseerdhij Stalin, toch blijkt de vrijheid gering. Zo wordt het Boris Pasternak verboden de Nobelprijs teaanvaarden voor zijn boek dr. Zivagho.

Chroetsjov zet zijn destalinisatie campagne verder. Steden worden hernoemd, Stalins lichaamwordt uit het mausoleum verwijderd. Op economisch vlak drukt hij decentralisatie door, hijcreëert regionale economische besturen, fabriek managers krijgen meer autonomie. De nadruk

komt op zware industrie te liggen. De landbouw vormde nog steeds de zwakste sector, de Virginlands werden gecultiveerd, maar de oogsten mislukten. Het bureaucratische systeem vancollectieve en staatsboerderij bleef.

Chroetsjov ijverde voor een vreedzame co-existentie, maar de Cubacrisis, en de open clash met China verhinderden dit. In 1964wordt hij opgevolgd door Leonid I. Bresjnev.



175

Oost-Europa: de decennia van dictatuur

De drie Baltische staten, Estonia, Latvia en Lithuanica kwamen onder sovjet controle met het nazi sovjet pact. In 1940 werden ze socialistische sovjet republieken.

Ook polen, Hongarije, Roemenië, Bulgarije en Tsjecho-Slowakije kwamen onder Russischeinvloed. Joegoslavië en Albanië hadden ook communistische regime, maar braken al snel met de

SU.Ondanks de oorlog wist Finland onafhankelijk te blijven.

Oostenrijk verkreeg haar onafhankelijkheid als neutrale staat in 1955.

Consolidatie van communistische controle

Stapsgewijs consolideerden de Sovjets hun controle. De militaire bezetting gaf de localecommunistische leiders de mogelijkheid om de linkse coalitie regeringen te domineren. In devroegere coalities moesten ze de macht delen, maar ze hadden de hoofdministeries, propaganda,justitie, politie, leger en de rechtbanken in handen. Fascistische aanhangers en nazicollaborateurs werden uit het openbare leven en stemming gezet. Stalin verbrak zijn belofte van

vrije verkiezingen, het westerse protest verstevigde de sovjet positie. De nieuwe regeringenconfisqueerden en herverdeelde de landgoederen, ongecultiveerd land werd in gebruikgenomen, de agrarische hervormingen betekende het einde van de voormalige aristocratie. Deeconomie werd genationaliseerd. Na 1947 maakten de communisten kom af met hun politieketegenstrevers. In Tsjecho- Slowakije bleef de coalitie regering langer aan de macht maar viel tenprooi aan een communistische coup in 48.

Leiders van oppositie partijen werden gedwongen te vluchten, gevangengezet en het zwijgenopgelegd.

De nieuwe regeringen botsten met de katholieke kerk, kerkvorsten werden gevangen gezet enhet kerk eigendom werd geconfisqueerd. Ook te nationalistisch ingestelde communistischeleiders werden slachtoffer van StalinS repressie.

De nieuwe volksdemocratieën ondernamen stappen om de landbouw te collectiviseren,landbouw zou de zwakste schakel in de economie blijven. Een nieuwe fase van industrialisatiedeed zijn intrede, maar de nadruk op zware industrie verwaarloosde de consumptiegoederen.

De economische relaties met oost Europa werden geformaliseerd door middel van de Council forMutual Economic Assistance. De Sovjets voorzagen laaggeprijsde ruwe materialen en olie, eenmarkt voor oost Europese goederen, maar het was vooral de SU zelf die van deze co-operatie devruchten plukte.

Op militair vlak had het Warsaw Pact van 55 zes oost Europese landen in een gezamenlijkeverdediging alliantie gebracht, de SU troepen bleven talrijk gestationeerd.

Joegoslavië toonde een opmerkelijke weerstand tegen de Sovjets. De communistische leider,Marshal Tito hield een strakke grip op de multinationale staat maar minderde degecentraliseerde economie controle en nam afstand van de landbouw collectivisatie. Hij volgdeeen onafhankelijk buitenlands beleid. Deze eerste belangrijke Communistische figuur die deonafhankelijkheid van Moskou verklaarde vestigde een model voor een nationale autonomie dat andere leiders en partijen zouden volgen.



176

Oost - Duitsland, Polen en Hongarije, 1953-1956

De veranderingen in de SU na Stalins dood raakten de Sovjet satellieten. Chroetsjov stelde dat ermeerdere wegen naar het socialisme bestonden. Samen met zijn destalinisatie toespraakopende dit de doos van Pandora.

1956: revolte in Polen & Hongarije, geleid door de Oost Europese Communistische partijleiders.

Het nationale gevoel en kerkinstellingen leiden tot riots en demonstraties. Polen wil vrijheid enonafhankelijkheid. Communistische partij leider Wladyslaw Gomulka stond open voor eenalternatief. Zijn beleid creëerde een vrijere atmosfeer, maar zijn hervorming era bleekkortstondig.

Aangezet door Gomulkas succes in Polen, braken demonstraties in Hongarije uit. Dehervormingsgezinde communistische leider Imre Nagy kwam opnieuw aan de macht, zijnhervormingsprogramma en vrijlating van politieke gevangen gaf druk voor democratisering &een parlementaire regering, maar ook voor het verbreken van de banden met Moskou.

De Sovjets lieten hem vervangen door Janos Kadar, Chroetsjov stuurde troepen en onderdruktede contrarevolutie, hervestigde het communisme met strenge repressie. 200.000 Hongarenworden verbannen. Velen kwamen in Amerika terecht. De SU tanken in Boedapest verzwakte denog overgebleven illusies over liberalisme, en vele communisten in West Europa en eldersnamen afstand van de partij.

113. De communistische wereld: Mao Zedong en de volksrepubliekChina.

De burgeroorlog

Sinds 1927: burgeroorlog tussen de Guomindang ( de Nationalisten) en De Communisten.

In 1937 vormden ze een alliantie tegen Japan, waarbij Mao een eigen guerrilla oorlog voerde

tegen de Japanners uit het Noorden, waar hij een communistisch regime plaatste met steun vande boeren dankzij landhervormingen. De Nationalisten verkeerden in chaos.

1945: overwinning op Japan, in China wordt de burgeroorlog weer aangevat.

Nationalisten troepen keren met Amerikaanse hulp terug naar oost China.

De Communisten verlaten hun guerrilla basissen en trekken naar de provincies in het noorden,maken contact met de Russen in Manchuria. De Amerikanen zorgden voor een tijdelijkewapenstilstand.

In 1949 verschalken de communisten de Guomindang legers. Chian trekt met zijn troepen naarhet eiland Taiwan, waar hij een kleine Chinese Republiek vestigt, het vasteland China zou dit gebied blijven claimen.

Mao: het nieuwe regime

Tot aan zijn dood in 1976 kneedde Mao het lot van China . Hij legde zijn ijzeren regel op de partijen had de bevolking onder controle. Hij zou het agrarische, onderontwikkelde China volledigtransformeren, waarbij hij het marxistische wereldbeeld met de oude imperiale traditieverbond. Voor het eerst sinds de revolutie van 1911 was het land onder controle van een



177

stabiele verenigde centrale regering, bekwaam om werelds meest bevolkte natie te leiden enmobiliseren. Mao steunde erg op de Sovjet ervaring:

Sovjet ervaring:y de Communistische partij controleert elk niveau van de regering y manipulatie van de informatiekanalen y

politieke indoctrinatie y -werkkampen

Tijdens de eerste helft van 1950 vonden 700.000 contrarevolutionairen de dood. De volgendetwee jaar voerde Mao een campagne tegen de klasse van landheren en stuurde zon half miljoenmannen vrouwen en kinderen de dood in of liet ze opsluiten in repressieve werkkampen. Zomaakte Mao komaf met zijn tegenstanders en elke oppositie. In 56 leek het tij te keren, laat

honderd bloemen bloeien, honderd scholen van gedachten.. zei hij. Al gauw kwam er echter eennieuwe periode van repressie, een antirechtse campagne waarbij meer dan een half miljoenrechtsen & en klassenvijanden in de gevangenis of werkkampen belandden, waar velen nooit meer uit zouden terugkeren.

Vervolgens mobiliseerde Mao het land voor de economische heropbouw en het land in een

industriële macht te veranderen, de partij maakte komaf met het oude land regime op het platteland en vestigde agriculturale coöperaties als voorproef voor collectivisering.

In 53 gaat het Vijf Jaren Plan van start met economische en technologische assistentie van deSU. Het accent ligt op de zware industrie, met significante resultaten al werden niet alledoelstellingen bereikt. Ongeduldig met het trage verloop van sociale verandering lanceert Maoin 57 De Grote Stap Voorwaarts. Men wil de vooruitgang versnellen, het programma stelde dat binnen enkele jaren het niveau van Engeland zou geëvenaard worden. De coöperaties op het platteland werden samensmolten tot grotere volkscommunes. Ze waren strak georganiseerden waren verantwoordelijk voor de mechanisering van de landbouwproductie en deontwikkeling van de lokale landelijke industrie. Gemeenschappelijke keukens,kinderdagverblijven & scholen zorgden ervoor dat de vrouwen meer op het land en in defabrieken konden werken. De boeren werden bevolen van de traditionele landbouw af te

stappen en overal graan en rijst te planten en gewassen te kruisen, ongeacht de geschiktheid vande bodem. Ook werden de boeren aangemoedigd om metallurgische ovens in hun achtertuinente plaatsen en staal te bewerken.

Dit hele plan draaide uit op een ramp: de oppositie van de boeren, de misoogsten en anderemislukte experimenten leidde tot een verschrikkelijke hongersnood, 30 miljoen chinezenkwamen om van honger bij dit verschrikkelijke agricultuur experiment. Het buitenland hadechter geen weet van Maos geheime hongersnood. Het land zou gecollectiviseerd blijven, maarde partij nam afstand van strenge aspecten, zo mochten de boeren een deel van hun oogst verkopen.

De industriële sector daarentegen maakte vooruitgang, de staalproductie steeg, in 1960 stondChina in de top 10 van de industriële machten. De fabrieken creëerden een basis voor verdere

expansie. Ook in het nieuwe technologische tijdperk speelde China mee, ze testten met succeseen atoombom in 64, een waterstof bom in 67 en lanceerden ruimtesatellieten in de jaren 70.

Het regime verandert het leven op vele vlakken. Wegen, trein en luchttransport verenigden het land. Volksgezondheid en hygiëne werden een hoge nationale prioriteit. Systematische drainageen rioleringswerken verminderden de ziektes. Ongeletterdheid werd bestreden, een nieuwtranslatiesysteem werd ingevoerd. Vrouwen kregen gelijke kansen en sommige konden zelfs tot in de politiek opklimmen. Oude misbruiken zoals kinderhuwelijk en concubinaat werden



178

verboten. Binnen een generatie was er sprake van een moderne industriële gemeenschap. Detransformatie was succesvol, maar de prijs was hoog.

Bang dat de revolutie hem niet zal overleven & dat haar zuiverheid in gevaar was, start Mao deCulturele Revolutie. Er vinden zuiveringen plaats tot in de hoogste ranken van de regering en departij, en velen die zich laks getoond hadden worden verwijderd.

Hij mobiliseert miljoenen studenten en andere jonge mensen met zijn Rode Garde. Dezegewapende shock troepen stellen de bourgeoisie aan de kaak, vallen de westerseimperialistische cultuur aan, regeringen partij ambtenaren, maar ook onderwijzers,kunstenaars werden vernederd en met geweld geplaagd. Vooral de intellectuelen kregen het hard te verduren. Mannen en vrouwen werden gearresteerd en door de straten getrokken.

Mao was van mening dat de deugd in landarbeid lag, administratieve werkers, onderwijzers,partijambtenaren werden naar het platteland gezonden om er arbeid te verrichten. De economieen het hele onderwijs systeem vielen uit elkaar. Toen de situatie uit de hand dreigde te lopen,kwamen legerleiders tussenbeide en kregen Maos toestemming om de orde te herstellen. Tegen1969 was de storm gaan liggen, honderdduizenden waren omgekomen, drie miljoen mensenwaren naar werkkampen of de werkvelden gestuurd. De partij en regering waren drastischgezuiverd, de centrale commissie zelfs met 2/3. In 71 trok Mao zich terug. In 1976 stierf Mao,

enkele maanden na de dood van zijn vermeende opvolger, de pragmatische en gematigde ZhouEnlai.

Mao, the Great Helmsman werd herdacht als dé vader van de revolutie en als één van degrootste figuren in de geschiedenis van China.

Buitenlandse zaken

China voerde een agressief buitenlands beleid.

In 1950 werd Tibet bezet, de Dalai Lama werd in ballingschap gedreven. In 1962 kwam het tot een clash met India wegens grensmeningsverschillen.

In de jaren 60 verzwakten de banden met de SU, de opkomst van China als tweedecommunistische macht ondermijnde het ideologische leiderschap van de SU. geleidelijk aanverbeterde de banden met de VS, in 71 verving China Taiwan in de verenigde naties. In 72bracht Nixon een bezoek aan het land. China had zich ontwikkeld tot een groot potentieelcentrum van globale macht, in 76 begon een nieuwe, vredevoller era onder Maos opvolgers.



179

Hoofdstuk 23: Postkoloniale naties in Azië en Latijns Amerika

Het einde van de Europese overzeese koloniale rijken na WO II vormde de meest revolutionaireen dramatische politieke verandering in de geschiedenis van de moderne wereld. Europaswereldoverheersing was ten einde gekomen. De oorlog had de nationale agitatie naar vrijheid endemocratie in de kolonies verstevigd. Bovendien hadden de Japanse verovering in Azië het beeld

van de Europese onschendbaarheid aangetast. Met het einde van de koloniale rijken en het ontstaan van meer dan honderd nieuwe naties.

De kolonies werden getransformeerd in soevereine staten, welke internationaal herkend warenen vastgelegde grenzen hadden. De meeste nieuwe regimes bleken echter incoherent eninstabiel wat economische en sociale problemen teweegbracht. De ex- kolonies warenonderontwikkeld, de moderniseringsprogrammas hadden gemengde resultaten. Men noemdedeze landen de Ontwikkelingswereld, later in de Koude Oorlog zou men de term DerdeWereld gaan gebruiken, naast de twee industriële wereld: het kapitalistische blok onder invloedvan Amerika, en het communistische deel van de Sovjets.

114. De opkomst van onafhankelijke naties in Zuid- Azië

Het einde van de Britse heerschappij

In 1947 kwam de Britse heerschappij in India ten einde, met een explosie van etnische enreligieuze conflicten ten gevolg. Het Indian National Congress, opgericht in 1885, was sterkergeworden in het interbellum onder leiding van Ghandi en Nehru. De leiders eisten onafhankelijkmaar wensten ook een sociale revolutie in het complexe multi-etnische land te voorkomen.

De Moslim Liga, gesticht in 1906, riep onder leiding van Muhammad Ali Jinnah om een eigennationale staat, geworteld op de Islam.

India had Groot-Brittannië gesteund in WO II, waardoor de Engelse hen onafhankelijkheidverleenden. De congress party en de moslim liga bleven hardnekkig. In 1947 werd het land

opgesplitst in twee nieuwe staten, de Hindoe republiek van China en de islamitische republiekPakistan. Deze verdeling leidde tot geweld en sociale wanorde. In 1948 werd Ghandi vermoorddoor een Hindoe extremist, misnoegt door Ghandis programma van religieuze tolerantie.

y Nehru & zijn Congres partij regeren van 1947 tot aan zijn dood in 1964 y Engelsachtige parlementaire democratiey toch eerder paternalistisch beleid (geen echte oppositie aanwezig)

Nehru toonde zich een gematigde socialist, erkende het belang van privé kapitalistischeondernemingen maar geloofde dat economische planning, overheidcontrole en nationaliseringvan de hoofdsectoren noodzakelijk waren.

y India groeide tot een gemoderniseerd land met een gemengde economi

y Ondertussen vielen India en Pakistan opnieuw in het terugkerend patroon vanconflicten, voornamelijk in Kasjmir sinds 48. De Hindoe maharadja wou het land bijIndia voegen, terwijl ¾ van de bevolking Moslim was. 65-66: opnieuw oorlog

y 71: India steunde Bangladesh in haar afscheidingsoorlog van Pakistan

Nehrus neutrale houding in de Koude Oorlog betekende een voorbeeld voor het merendeel vande Derde wereld.



180

Nehrus opvolgers

Toen Nehrus onmiddellijke opvolger stierf in 1966 verkozen de congresleiders Nehrus dochterIndira Ghandi tot premier. Ze zocht de steun van de massa op bij wie ze erg populair was dankzijhaar beloftes om de armoede te bestrijden. Ze sloot deals met de Hindoe nationalisten, Moslimsen Sikhs, wat de corruptie nog vergrootte.

In 1975, uit vrees voor de verkiezingen te verliezen, verklaarde ze de noodtoestand. Deconstitutionele regering werd afgeschaft en honderden tegenstanders werden gearresteerd. Zebleek genoeg support te hebben om in 1980 herverkozen te worden als premier. Geconfronteerdmet een Sikh afscheidingsbeweging in Punjab, liet ze hun heilige tempel bestormen waarop zeenkele jaren later in 1984werd vermoord door sikh soldaten.

Haar zoon Rajiv Ghandi, voordien weinig geïnteresseerd in de politiek, kwam aan de macht. Zijnregering was niet zo doeltreffend, verwaarloosde de sociale problemen.

In 89 verliest de Congrespartij de parlementaire meerderheid. Een Hindoeheroplevingbeweging groeide in de jaren 90. De rechtse Indiaanse Volkspartij (BJP) kwam aande macht en gebruikte de Hindoe revival voor politieke doeleinden. Het land verviel in gewelden vijandelijkheden tegen de 120 miljoen moslims. Na de moord op Rajiv Ghandi in 91 wist de

Congrespartij de nieuwe verkiezingen te winnen.De partij regeerde tot 96 maar het Nehru-Gandhi ere was ten einde. Narasimha Rao hervormdede partij, reduceerde de bureaucratie en maakte komaf met de corruptie. Hij moedigdebuitenlandse investeringen aan en verkleinde de protectionistische barrières. In de jaren 90begon India zich te vestigen als globale leider in de ontwikkeling van nieuwecomputertechnologie, de economie integreerde zich in het wereldsysteem.

De politieke scène werd problematischer. In 92 kwam het tot een clash over religieuzeIslamsites tussen Hindoe extremisten en moslims, met rellen in de hoofdsteden. Decongrespartij, verzwakt door interne verdeling en corruptieschandalen verloor in 96. Na enkeleonstabiele coalitieregeringen werd Atal Bhari Vajpayee, leider van de BJP, premier. Ondertussenreorganiseerde de Congres Partij zich en kwam in 2004weer aan de macht.

In 74 begon India met ondergrondse nucleaire proeven en werd werelds zesde nucleaire macht.In 88 testte Pakistan zijn atoombom waarop India antwoordde met nieuwe testen. Zo kreeg hungewapende conflict dimensies van een globaal gevaar.

vijftig jaren van onafhankelijkheid

In 1997 vierde India 50 jaren van onafhankelijkheid. Desondanks bleef India een land vantegenstelling. Het was de middenklasse die van de economische vooruitgang proefde, terwijl debevolkingen buiten de stad in armoede en ziekte leefde. Het kastensysteem, hoewel deelsafgebouwd, was nog steeds aanwezig. Toch was er sprake van enige sociale mobilisatie: mensenuit de lagere kaste werkten zich omhoog. In 1997 werd Narayan, afkomstig uit een lagere kaste,president.

De bevolking groeide dankzij de medische vooruitgang, betere voeding en daling van dekindersterfte. Voor de economische ontwikkeling bleek deze bevolkingsgroei nadelig.

Ondanks dat de armoede gedaald was leefde meer dan 40 % in miserabele omstandigheden,India bleef een Derde Wereld land, verdeeld in sociale groepen met verschillende niveaus vaneducatie, welvaart en toegang tot de economische producten. De status van de vrouw leek teverbeteren, vrouwen waren hoog vertegenwoordig in de politieke rangen wat een vertekendbeeld gaf.



181

De islamitische republiek Pakistan

Muhammad Ali Jinnah, leider van de Pakistaanse onafhankelijkheid stierf kort na deonafhankelijkheid, zijn opvolger werd vermoord. Al snel bezweek de Republiek onder militaireheerschappij. Afwisselend waren er periodes van constitutionele restauratie maar deze werdenal snel weer opgevolgd door militaire dictatuur. Het land bleef voornamelijk agrarisch en was

nog steeds een van de armste en minst ontwikkelde Aziatische landen.De poging om moslim populaties in één natie te verenigen mondde uit in geweld.

In Oost Pakistan leefde de bevolking in armoedige toestand wat de gevoelens tegen de west Pakistaanse leiders aanwakkerde.

In 1971 explodeerde dit in een afscheidingsoorlog, toen Oost Pakistan de onafhankelijkheidverklaarde als de nieuwe staat Bangladesh. De Pakistaanse regering stuurde een groot leger omde rebellie te onderdrukken; honderd duizenden kwamen om in een brutale, ongelijkeburgeroorlog. India kwam tussen beide met militaire macht en dwong de erkenning vanonafhankelijkheid af. Bangladesh werd een van werelds dichtstbevolkte moslimnaties maar dezehoge bevolkingsdichtheid droeg bij tot hardnekkige economische problemen.

Gedurende korte tijd na de oorlog was de burgerlijke heerschappij hersteld in Pakistan, maar in77 ging het bekende politieke patroon weer verder. De militairen namen de macht enexecuteerden president Ali Bhutto. Zelfs toen de burgerlijke heerschappij hersteld was waaktehet leger nauwlettend over de politiek.

In 1988 keerde Benazir Bhutto terug uit ballingschap en werd de eerste vrouwelijke premier bijde volgende verkiezingen.

Ze beloofde liberalisatie en hervorming, wat voor provocatie zorgde bij de oppositie vanmilitante Moslim groepen en militaire, onder beschuldiging van corruptie werd ze afgezet.

Inmiddels groeiden de Islamitische religieuze bewegingen en stelden zich militanter op. DeSovjet invasie van Afghanistan in 79 wakkerde de extremistische gemoederen aan. In dezeoorlog zond Amerika wapens naar de moslim guerrillas, 2 miljoen Afghaanse vluchtelingen

kwamen het land binnen. De opkomst van het radicale Afghaanse regime, de Taliban, droeg bijtot verdere ontwikkeling van de militante islamitische bewegingen in Pakistan, het landonderhield banden met het Talibaanse regime.

In 97 had Benazir Bhuttos opvolger het de parlementaire autoriteit, jurisdictie en provincialewetgeving zo ernstig ondermijnt dat het land zich in politieke en financiële wanorde bevond.

Generaal Musharraf ondernam een militaire coup, de nieuwe regering omvatte een aantal burgerleiders en beloofde toekomstige verkiezingen. Zijn militaire regime stuitte op een groteoppositie na 2001, hij had de Amerikaanse militaire campagne gesteund, wat hem veel kritiekopleverde van islamitische militanten.

Vlak na een verkiezingstoespraak voor de Pakistaanse verkiezingen van 2008 kwam BenazierBhutto als oppositieleidster na een zelfmoordaanslag om het leven.

De verbeterde relaties tussen India en Pakistan bieden mogelijkheden voor een stabielerepolitieke toekomst in Zuid Azië. Vandaag bekleed Pakistan een pitovale rol in de globalepolitieke en militaire strategie van de VS.



182

115. Het verschijnen van on afhankelijke naties in Zuid-Oost-Azië

De unie van Birma (Myanmar)

Uniek geval van isolatie en repressie na onafhankelijkheid in 1948.

Was lange tijd werelds grootste rijstexport land. In het interbellum verleende Engeland meerzelfbestuur, maar zette ook nationale leiders gevangen. Na de WO II volgt U Nu de vermoorddeAung San op. De nieuwe regering wou het land snel socialiseren. Birma stuitte op rebellen vanseparatistische minderheden. Etnische minderheden vormde 1/3 van de bevolking. De etnischeproblemen groeiden, in 1962 nam generaal Ne Win het land over. Hij regeerde 26 jaar lang enzette de socialisering voort in een militair regime.

Naarmate de economische moeilijkheden en etnische turbulenties toenamen keerde het land inisolatie. In de vroege jaren 70 controleerde de opstandige groepen 1/3 van het land. De jaren80 bracht de opkomst van de Nationale Liga voor Democratie, geleid door Aung Sans dochterSuu Kyi. Ze had gestuurd in het westen en was erg populair. Ze koppelde het boeddhistischepacifisme met democratische waarden. Toen in 1988 de militaire dictatuur hergevestigd werdriep ze op tot een tweede strijd voor onafhankelijkheid, maar ze werd gearresteerd door een

militaire junta. In 1989 werd het land Myanmar genoemd. Onder druk van de demonstratiesstonden de militairen open verkiezingen toe in 1990, de democratische oppositie won demeerderheid maar de militaire verklaarden de uitslag nietig en represseerden de partijleiders.Aung San Suu Kyi zette haar beweging verder en werd een international symbool voordemocratische aspiratie, in 91 kreeg ze de Nobelprijs voor Vrede. De militairen bleven incontrole en ondanks internationale steun werden de democratische doelstellingen niet bereikt.

Maleisië

Spanningen tussen de Moslim Malay meerderheid en de Chinese en Indische minderhedenvertraagden de onafhankelijkheid. In 1957 maakte Engeland het land onafhankelijk. Singaporewas een eilandnatie met een bloeiende economie maar werd geregeerd door het paternalistische

regime van Lee Kuan Yew. Echte repressie was er niet, maar een democratie evenmin. Pas eind20ste eeuw maakte de democratie zijn intrede in Taiwan en Zuid Korea. Ook in Singaporeevolueerde het politieke leven, in 2004werd Yews zoon eerste minister.

In 1969 waren etnische conflicten uitgebroken in Maleisië, de riots leidde tot een parlementaireoverheersing. Later kwamen multi-etnische coalities die de spanningen verlichten. In de jaren80 ontwikkelde het land hoge technologie industrie, de economie groeide snel en trokbuitenlandse investeringen aan. Premier Mahathir bin Mohammed promootte een ambitieuseconomische programma, Maleisië wist zijn derde wereld status te verlaten maar eind jaren 90verzwakte financiële crisissen het land. Radicale islamitische groepen werden actief, deeconomische problemen leiden tot de expulsie van buitenlandse arbeiders, toch bleef het landeen sterke positie bekleden. Er bleef een associatie met Engeland in de nieuwe Commonwealth.

Indonesië

Na WO II riep de Indonesische Nationalisten leider Sukarno de onafhankelijkheid uit. Debevolking telde 88 % moslims en vele andere etnische groepen. Sukarno startte eenparlementair constitutioneel programma met democratische ideologie. In 1959 vestigde hij eenpopulistische dictatuur, de geleide democratie. Hij werd het boegbeeld van de ontwikkelendenaties. Hij leidde de meeting in Bandung 55 waar de leiders van 29 nieuwe landen hun nieuwe



183

soevereiniteit verdienen, het westerse imperialisme afkeurden en hun neutralisme over deKoude Oorlog uitspraken. De banden met de SU en China werden sterker.

Gedurende een periode was er een samenwerking met de Communistische partij, maar in 1965ondernamen linkse officieren een coup. Generaal Suharo wist de communistische rebellen teonderdrukken maar keerde zich ook tegen Sukarno. Een slachtpartij tussen islamitischemilitanten en communisten vond plaats. De repressie vernietigde de Indonesische

Communistische partij. De volgende 32 jaar bleef generaal Suharto aan de macht door middelvan gecontroleerde verkiezingen. Zijn anti communistisch beleid leverde hem westerse steun inde koude oorlog en trok buitenlandse investeerders aan. Indonesië werd een sterkehandelsmarkt, tegelijkertijd groeide de corruptie.

Het economische succes was te danken aan buitenlandse leningen, waardoor de schulden zichopstapelde, in 1997 ontstond er een financiële crisis, wat de ondergang van Suharto teweegbracht. H.J. Habibie volgde hem op, in 1999 werd Abdurrahman Wahid president, MegawatiSukarnoputri vice president, twee jaar later verving ze hem, en wist stabiliteit in de regering tebrengen, de economie heropleefde.

Politieke onrust in 2004 leidde tot de verkiezing van de eerste rechtstreeks gekozenIndonesische president, maar de nieuwe regering stuitte op economische en domesticale

uitdagingen en de chaos van de tsunami.

De onafhankelijkheidsbeweging in Indochina

De communistische leider Ho Chi Minh keerde in 1941 terug naar Vietnam, organiseerde eenVietnamese onafhankelijkheid beweging en mobiliseerde guerrillas om de japanners tebevechten. Na de oorlog verklaarde hij Vietnam onafhankelijk. De fransen probeerde de controlete herstellen maar onderhandelingen faalden. In 1946 brak er oorlog uit tussen de Fransen en decommunistische legers. Eisenhower steunde Frankrijk maar ondernam geen openlijkeinterventie.

In 1954 gaf het Franse leger zich gewonnen Vietnam werd verdeeld in een noordelijke enzuidelijke sector, een burgeroorlog zou uitbreken met grote betrokkenheid van Amerika.

De Amerikanen en de Filippijnen

Ook de Amerikanen deelden in de liquidatie van koloniale rijken in Azië.

Eind 19de eeuw was een sterke onafhankelijkheidsbeweging opgestaan. Revolutie onderEmilio Aguinaldo tijdens de Spaans- Amerikaanse oorlog in 1898, Aguinaldo won met Amerikaanse steun. Na de oorlog transferde Spanje het gebied naar de VS waarop Aguinaldo enzijn rebellen de wapens opnamen tegen Amerika. Een Congresact had in 1934 al eenzelfbesturende Commonwealth status toegekend, 1946 bracht volledige onafhankelijkheid.

In de eerste jaren was er grote wanorde, communistische guerrillas eisten landherverdeling.President Ferdinand E. Marcos, verkozen in 65 verklaarde de martiale Law in 72 en regeerde

als dictator met steun van Amerika wegens zijn anti communistisch standpunt. Armoede enregeringscorruptie namen toe.

Na de moord op de populaire oppositie leider Benigno Aquino in 1983 confronteerde diensweduwe Corazon Aquino dictator Marcos in de verkiezingen van 86. Marcos vervalste deresultaten waarop het land zich tegen hem keerde & hij verbannen werd. De nieuwe presidenteAquino stuitte op druk van Rechts en links maar wist de democratische verkiezingen enburgerrechten te herstellen, en langzaam hervormingen te brengen.



184

In de vroege jaren 90 verzette de Filippijnse legislatuur zich tegen de vernieuwing van deverhuring voor Amerikas militaire basissen, de VS trok zich terug, waarmee opnieuw eenhoofdstuk van westers imperialisme ten einde kwam.

De latere regeringen ploeterde om de economie te ontwikkelen, probeerden Moslimafscheidingsgroepen te onderdrukken in de zuiderse eilanden en werd geteisterd door corruptieen verkiezingsfraude.

Het politieke leven bleef instabiel met snel na elkaar volgende regeringen. De overgang vankolonialisme naar postkoloniale politieke en sociale systemen zette het gebied voor groteuitdagingen zoals politieke stabiliteit, democratische instellingen, economische ontwikkeling ennationale eenheid wat door de Koude Oorlog nog complexer was geworden.

116. Veranderend Latijns-Amerika

Anders dan de nieuwe naties die ontstonden na WO II waren de meeste Latijns Amerikaanselanden al meer dan een eeuw onafhankelijk.

De erfenis van het kolonialisme liet de regio achter met ongebalanceerde economischeontwikkelingen, steunend op de buitenwereld en zware politieke, sociale en economischeproblemen. Latijns Amerika was een regio met grote raciale diversiteit, maar haast overaldomineerden de Europese blanken en mestizos ( mensen van gemengde Europese & Indischafstamming) de gemeenschappen. De populatie verdriedubbelde na 1945 tot 500 miljoen aanhet einde van de 20ste eeuw.

De koloniale ervaring en de onafhankelijkheidsoorlogen:

De drie eeuwen van koloniale heerschappij hadden een onuitwisbare indruk nagelaten. Deaankomst van de Europeanen destijds had op vele plaatsen voor een demografische rampgezorgd. De nieuwe meegebrachte ziektes hadden de inheemse Indianen bevolkinggedecimeerd. Zwarte slavenarbeiders werden uit Afrika geïmporteerd om op de suikerplantagesin Zuid Amerika en de Caraïben te werken. Ook na de afschaffing van slavernij rond 1850 blevener wantoestanden bestaan, de Creolen (de afstammelingen van de kolonisten) domineerden het sociale systeem en de economie.

Toen Napoleon Portugal & Spanje bezette zagen de Creolen hun kans schoon en scheurden zichaf van hun moederland tussen 1802- 1826 vonden onafhankelijkheidsoorlogen plaats

De terugtrekking van Spanje en Portugal transformeerden de politieke elites in Latijns Amerika,maar de oude patronen van economische uitwisseling en afhankelijkheid verdwenen niet. Tochwas er een verandering in het handelsnetwerk merkbaar, de Creoolse landeigenaars woudenlaag geprijsde importproducten, die ze bij de Britten vonden. Engels kapitaal financierde deinfrastructuur, havens & wegen om de uitbreidende handel aan te moedigen. De economischepenetratie door de Engelsen en later de VS vertegenwoordigde een nieuwe vorm vankolonialisme of neokolonialisme en economische dominantie.

De Kolos in het Noorden

De onafhankelijkheid liet de regio politiek verdeeld en onstabiel achter, vele nieuwe republiekenkampten met nationale en burgeroorlogen. Het Amerikaanse Monroe Doctrine verhinderde eennieuwe Europese controle. In 1904 had president Roosevelt aangekondigd dat enkel de VS deverantwoordelijkheid van een mogelijke tussenkomst had. De VS voerde een beleid van actief bewapende interventie, de dollar diplomatie.



185

In het begin van de 20ste eeuw begon de VS te concurreren met Engeland om de Latijnseexportmarkten, na WO I vervingen ze Engeland als dominante handelspartner. Toch bleef LatijnsAmerika industrieel onderontwikkeld door haar afhankelijkheid van de industriële wereld , enomdat de bevolking niet genoeg koopkracht beschikte . Bovendien werden de natuurlijkerijkdommen aan lage prijzen geëxporteerd.

Economische groei en problemen

Latijns Amerika kreeg het zwaar te verduren tijdens de grote depressie, buitenlandseinvestering stopte. De economische crisis moedigde Latijns Amerika aan om hun eigen bronnenaan te wenden en zelf te industrialiseren. Toen ze in WO II volledig afgesneden raakten van debuitenlandse goederen kreeg deze industrialisering extra stimulans. Na 1945 onderging deconomische structuur een opmerkelijke verandering. Het profiteerde van de vraag naar zijnruwe goederen en agrarische producten en de influx van buitenlandse investeringen.

De Alliance for Progress, gesteund door president Kennedy begin jaren 60, wees op een nieuwenoord Amerikaanse verbinding met de economische ontwikkeling van de regio. Gedurende 1945tot 1975 haal de economie ongeziene hoogtes. Ondanks hun vele internationale problemenwerden Mexico, Argentinië, Brazilië en Chili werelds nieuwe geïndustrialiseerde landen. De

aanwezigheid van Amerikaanse en Europese multinationale corporaties versnelde de groei,maar het was vooral de elite die de vruchten plukte, de kloof tussen arm en rijk nam toe.

Veel van de nieuwe industrialisatie ontwikkelde zich in echter een netwerk vanprotectionistische tarieven, subsidies en staatsgecontroleerde ondernemingen, bovendien bleef de lage koopkracht van de arme massa problematisch.

Om de economische ontwikkeling aan te moedigen leende men in de jaren 70 massaal geld vanhet Westen, waardoor de nationale schuld zwaar toe nam. De landen konden hun schulden niet afbetalen, wat een financiële bedreiging voor de geldschieters betekende.

In de jaren 80 zakte de levensstandaard en inflatie nam toe.

De sociale moeilijkheden van de onstabiele economie werd aangevuld met de agrarische crisis

en hyperinflatie in de jaren 80. Langzaam aan nam de groei weer toe nadat vele landen deoverheidscontrole verlieten, vrije markt economie aanmoedigden, en de inflatie onder controlebrachten. Buitenlandse banken en investeerders voorzagen het gebied opnieuw van kapitaal.

Ondanks economische voordelen bleef de bevolkinggroei een probleem, bovendien verbood dekerk anticonceptie, wat het geboortecijfer deed stijgen. Met een jaarlijkse groei van 3 %verdriedubbelde de bevolking tussen 1950-1990. In de meer geïndustrialiseerde landen wist depopulatie zich gelukkig te stabilisering. Landelijke arbeiders leefden in slechte omstandighedenterwijl de upper-class minderheid de monopolie over land en rijkdom hadden. Begin jaren 60kwam er reactie van de priesters en nonnen die liberation theology, de kerk van de armenpreekten en het lot van de armen probeerden te verbeteren.

Einde van het Yankee Imperialisme?Met zijn good neighbor beleid besloot Amerika zijn interventionistische politiek in te perken.Maar Amerikaanse marines en troepen bleven tussenkomen in Latijns Amerika en dan vooral inCentraal Amerika & de Caraïben. Vaak kwamen deze interventies voor uit het insluitingbeleidom het communisme terug te dringen.

In 48 werd de Organization of American States opgericht. In deze OAS kwamen 35 naties uit de Westerse Hemisfeer, waaronder de VS & Canada, samen om de onderlinge conflicten tussende republieken op een alternatieve manier op te lossen.



186

In 77 besloot de VS het Panama Kanaal terug te geven aan Panama, wat in 99 ook gebeurde.

Er was een groeiend gevoel van economische interdependentie, Amerika had een stabiel enwelvarend Latijns Amerika nodig voor zijn eigen economie.

In 94 kwam het tot de North American Free Trade Agreement tussen Amerika, Canada &Mexico, met als doel de handelsbarrières tussen deze drie landen weg te nemen & in de

toekomst uitbreiden met andere landen.Ondertussen vond er een stroom van immigratie vanuit Latijns Amerika naar het noordenplaats, wat de etnische samenstelling van de VS zou veranderen en de connecties tussen dezevolken zou vergroten.

De politieke systemen en conflicten in Latijns Amerikaanse samenlevingen

De Latijns Amerikaanse landen kenmerkten zich door onveilige constitutionele regimes enrepressieve militaire dictaturen, burgeroorlogen en sociale revoluties, etnische spanning enarbeidersonrust, coups en tegencoups, agitatie tegen het buitenlandse interesses.

Ook waren er populistische dictaturen met wijde aanhang, zoals Brazilië onder Vargas, JuanPéron in Argentinië (46-55). Cycli van hervorming en repressie keerden steeds terug.

In Centraal Amerika werd de instabiliteit vergroot door Koude Oorlog en Amerikaanse steun aanrechts.

Nadat de linkse regimes omvergeworpen waren, vaak met onofficiële hulp van Amerika, zoals inGuatemala (54), Brazilië (64), Chili & Uruguay (73), Argentinië (76) en El Salvador (80),volgde vaak ruwe onderdrukking. Politieke opponenten verdwenen.

Argentinië:de Dirty War tegen de Linksen 30.000 slachtoffersChiliook hier militaire repressie, de Linkse regering wordt door een militaire coup met hulp vanAmerika afgezet. Salvador Allende en zijn aanhangers worden vermoord, generaal Augusto

Pinochet vestigt een militair regime.Cuba33, dictatuur onder Fulgencio Batista59, Fidel Castro en een groep linkse guerrillas keren terug uit ballingschap

De regering wordt omgegooid. Castro belooft landhervormingen en de economische afhankelijkvan de VS te beëindigen. De VS start een handelsembargo. Later zoekt Castro toenadering met deSU.

Cuba werd de enige Marxistische staat binnen de Westerse Hemisfeer. Castro steunde het anti-imperialisme wereldwijd, hielp linkse bewegingen in Bolivia en centraal Amerika zond troepennaar de Atlanic om de antikoloniale guerrillas te steunen in Afrika.

Te Cuba creëerde hij een netwerk van sociale diensten, promootte openbare gezondheid engeletterdheid, verbeterde het leven van het plattelandsvolk. Maar het land kende ookeconomische tegenslagen en een totalitair regime. Castro regeerde als een dictator en werdeconomisch afhankelijk van de SU.

Met de val van de SU in 89-99 verloor hij zijn economische subsidies.



187

Mexico en Brazilië aan het begin van de 20ste eeuw

De politieke implicaties van Latijns Amerika lange postkoloniale strijd voor economischeontwikkeling was duidelijk merkbaar in de dichts bevolkte naties, Mexico & Brazilië.

Mexico:

y dominante Institutional Revolutionary Party (PRI)y PRI en een kleine zaken elite beschermen hun eigen privileges en interessesy de overheid promoot modernisering, maar doet weinig aan de sociale nodeny economische problemen

Brazilië:

y traditionele economische politieke elitesy 2002: verkiezing van Lula da Silva als president y blijvende problemen van werkloosheid en corruptie schandalen in de politieky toch een prominente rol in het internationale economische systeem

De vooruitgang van de Latijns Amerikaanse democratie

1960 verkozen burgerleider aan de macht in de naties1967 haast elk land valt onder militaire of rechtse regimes

80-9 tendens tot democratie

In de jaren 90 raakten de kiezers vaak gefrustreerd door dat de politiek de sociale eneconomische problemen niet wist te overkomen.

Venezuela:

sinds 58 baanbreker in burgerlijke democratie

y twee hoofdpartijen deelden de regeringy 98: verkiezing president Hugo Chavez

vredevolle sociale revolutiey 2000: Chavez wint opnieuw, wint gezag bij de Nationale Vergadering controle

over de oliecompagnie, wordt aanhanger van Castro hernoemd het land deBolivarian Republiek van Venezuela

Begin 21ste eeuw blijft Latijns Amerika op economisch en politiek vlak een diverse regio. Velelanden evolueerden naar een meer stabiele constitutionele regering, probeerden het ideologische conflict af te zwakken en de strenge overheidscontrole over de economie teverlaten. Inflatie, zware schulden, muntcrisis en bevolkingsgroei bemoeilijkten een verbeteringvan de sociale noden van de lagere klassen.

De democratieën bleken vaak fragiel. Militaire opstanden, drugs, criminaliteit, armoede ensociale ongelijkheid bleven nadelige factoren. Toch werd de trend van privatisering, vrijhandel,

open markten en globalisering gevolgd, maar deze integratie in de globale economie bracht geengelijke verdeling van de rijkdom.

De 21ste eeuw bracht een cluster van nieuwe linkse regeringen: Chavez in Venezuela, Lula daSilva (Brazilië), Evo Morales (Bolivia), Michelle Bachelet (Chili)

// met Azië:

ongelijke economische uitwisseling met meer geïndustrialiseerde landen



188

y politieke conflicten die voortliepen uit het vroegere politieke geweld van linkse& rechtse kampen

y langzaam intrede in globale wereldeconomie en de stroom van internationaleaffaires



189

Hoofdstuk 24 : van wereldrijken naar naties: Afrika en het midden oosten na de tweede wereldoorlog.

y na 1945 ontstaan nieuwe naties in Afrika en het Midden Oosten y deze overgang brengt nieuwe probleem zones in de Koude Oorlog y eind jaren 80 ontstaan nieuwe regionale, etnische en religieuze conflicten y de landen en hun populaties waren lange tijd beïnvloed geweest door Europese expansie y afhankelijk was er verzet ( Fransen in Algerije, Engeland in Kenia, Portugal in Angola &

Mozambique), maar de golf van onafhankelijkheidsbewegingen bleek onvermijdelijk

117. De Afrikaanse revolutie

y Afrika is een groot continent, met een snel groeiende populatie y 220 miljoen in 1950, 900 miljoen in 2000 y Noord Afrika: Moslims en Arabieren, behoren tot de Mediterrane wereld y Sub- Sahara Afrika: Islamitisch, Christelijk en traditioneel geloof, voornamelijk zwart y

de nieuwe staten verschillen drastisch van de oude naties y de Afrikaanse landen waren economisch onderontwikkeld, afhankelijk van de

wereldmarkt.

Frans Noord Afrika

y tijdens WO II hadden de geallieerde leiders al voorwaarden tot zelfbeschikking gegeven y In 51 werd Libië onafhankelijk, de Britten trokken zich terug uit Egypte y In Frans Noord Afrika roeren de Arabische nationalistische leiders zich y In de Maghreb landen krijgen de Franse protectoraten onafhankelijkheid Marokko

wordt een monarchie, Tunesië een republiek

Algerije maakte deel uit van het Ottomaanse rijk, midden 19de

eeuw kwam het onder Fransecontrole. Fransen en andere Europeanen vestigden er immigrantgemeenschappen die het politieke en economische leven domineerden. Van de 9 miljoen inwoners waren er 1 miljoenEuropeanen, de colons genaamd .In ruil voor aanpassing naar de Europese levenswijze woudende fransen wel toegevingen doen. Na 1945 eiste de Algerijnse nationalisten volledigeonafhankelijkheid. National Liberation Front start een guerrilla oorlog tegen de Fransen

De Frans Algerijnse oorlog duurde 7 ½ jaar lang. De Algerijnse troepen konden op de steun vanEgypte en andere Arabische staten rekenen. In de lente van 1958, ten tijde van een kabinet crisiskwam Charles de Gaulle weer aan de macht in Frankrijk. staakt het vuren

In 1962 kreeg het land zijn onafhankelijkheid. De oorlog had 10.000 fransen en 100.000Algerijnen het leven gekost. Na de onafhankelijkheid vond er een massale exodus vanEuropeanen plaats. Het FLN regeerde gedurende 30 jaar over het land met een militaireeenpartij regering, de partij werd corrupt slechts door de olie & gasbronnen bleef deeconomie overeind.

In de jaren 80 was 3/4 van de jonge Algerijnen werkloos en velen zonder woonst.

in 88 vertolken de frustraties zich in stadsrellen

Inmiddels liet het extreme Islamic Salvation Front van zich horen, het bood zichzelf aan als eenalternatief voor het FLN en kon op grote steun rekenen. In 1991 won de islamitische partij deeerste parlementaire verkiezingen. Na 1992 kwam het sociale en politieke leven in en



190

geweldadige fasen, de islamitische extremisten terroristen de bevolking, het leger antwoord met terreur, 100.000 lieten het leven in de aanvallen en de repressie.

In 2000 staken de Islamitische radicalen het vuren, de regering geeft amnestie aan de rebellen,doch de economische problemen en etnische spanningen blijven.

Einde van de Britse heerschappij in West AfrikaOnafhankelijkheidsbeweging kwamen pas echt op na 1945. Aanvankelijk probeerden de Brittende nationale druk te bedwingen door de leiders op te sluiten of te verbannen, maar in de jaren50 besloten ze af te zien van hun imperiale politiek. Engeland gaf zijn kolonies autonomie, welkeheerschappijen en vervolgens onafhankelijke republieken werden.

Deze postkoloniale republieken werden doorgaans geregeerd door autoritaire regeringen,eerder geïnteresseerd in het bevredigen van hun eigen macht dan in de democratie teontwikkelingen. In de jaren 1990 kwam er een tendens tot democratisering.

De Gold Coast, het latere Ghana, was de eerste Engelse kolonie die haar onafhankelijkheid won.Een militante burgerlijke beweging onder leiding van Kwame Nkrumah werd tegen gehouden,Kkruhma werd gevangen gezet. In 1951 werd hij bevrijd en wordt eerste minister

y In 1957 krijgt de kolonie volledige onafhankelijkheid met heerschappij status(=dominion)

y In 1960 maakte Nkrumah het tot republiek met zich zelf als president

Nkrumah:y neemt de macht in eigen handen, wordt president voor het leven y autocratisch bewind de oppositie wordt verbannen y anti westers standpunt y banden met SU en China y african socialism strenge staatscontrole op de economie, de elite bezit de macht &

weelde weinig gelijkheid y wordt in 1966 verdrongen door militaire leiders serie van coups volgt

Typisch patroon:y charismatische nationalistische leiders y strijden voor onafhankelijkheid y 1-partij regering

1979: Jerry John Rawlings heeft de controle, introduceert programma van zelfvoorziening

y de economie herstelt zich door markthervormingen & hulp v/d Wereld Bank

Vroege jaren 90 belooft hij een liberaler politiek regime & vrije verkiezingen

y zijn opvolger John Agyekum Kufuor toont een stimulans naar stabieler en opener politieksysteem evolutie van autoritaire heerschappij naar democratie

Nigeria

Het grootste door de Britten bezette gebied, kende een grote bevolking van 250 etnischegroepen. In 1960 verkreeg ze haar onafhankelijkheid, in 1963 werd het een republiek met Nnandi Azikewe als president. het land werd verdeeld in 3 regios en 21 federale staten



191

De belofte voor een democratie werd gedwarsboomd door regionale en etnische spanningen,burger oorlog en militaire coupes.

De noord regio domineerde de regering, de geschoolde en economische ontwikkelde Ibos in het zuiden (voornamelijk christen) zagen zich zelf uigesloten In 1966 ondernamen de Iboofficieren een coup, maar een militaire Hausa groep uit het noorden reageert en geeft het signaalvoor een massale slachting van de Ibos. Een groot aantal van hen vluchtte naar het oosten waar

ze in 1967 de staat Biafra uitriepen.

Een verschrikkelijke burgeroorlog en blokkade tussen 1967 en 1970 veroorzaakte miljoenendoden. Na de oorlog voerde de overheid een verzoeningsbeleid en re-integreerde de Ibos in net leven, om de verschillen over te komen.

Maar opnieuw weer coups en dodelijke afrekeningen.

In 1979 herstelde generaal Olusegnu Abusanjo de burgerlijke regering na 3 jaar van militaireoverheersing. In 1985 bracht een nieuwe coup de militairen aan de macht.

In de vroege jaren 70 kende Nigeria een goede economie, dankzij haar grote oliebronnen dejaren 90 brachten belangrijke politieke veranderingen in 1993 won de populaire oppositieleider Moshood Abiola de verkiezingen maar hij werd gevangen gezet. Met de verkiezingen van

1999 kwam generaal Obesanjo aan de macht. wordt opnieuw verkozen in 03

Einde van de Britse heerschappij in Oost Afrika: Kenia, Tanzania, Oeganda

Kenia

20: jonge nationalistische leiders willen landhervorming & vertegenwoordiging in deregering stuitte op weigering militanten antwoorden met geweld en terrorisme Brittenmoeten de onafhankelijkheid toestaan55.000 Europeanen verlaten het land

Kenia werd een republiek in 1964 met Jomo Kenyatta als president. Hij stelde zich op als eendictator, moedigde het pan- afrikanisme aan en toonde zich neutraal in de koude oorlog

Na zijn dood in 1978 kwam vice president Daniel arap Moi aan de macht, de economie kende een

dieptepunt. In de jaren 90 kwamen de eerste democratische verkiezingen, Moi trad af maarnieuwe disputen kwamen op.

Tanzania ontstond uit Tanganyika en Zanzibar in 1964, met Julius Nyere als leider in eenautocratisch 1partij regime. toch progressief: hervormingen, bracht de etnische enlinguïstische groepen samen. Economisch was hij minder succesvol, aanhanger van het Afrikaanse socialisme, nationaliseerde de economie & landbouw.

stond aan de kant van de SU & China tijdens de Koude oorlog

In 1995 werden de eerste democratische verkiezingen gehouden, waardoor Benjamin WilliamMkapa aan de macht kwam.

Oeganda, de parel van Afrika, kende een hoge missionarissering, 2/3 van de bevolking was

christelijk. in 21 werd er een legislatieve raad opgericht, maar de Afrikanen mochten pas lidworden in 45 het land wordt onafhankelijk in 1962, Milton Obote werd eerste minister. in63 wordt het een republiek, de koning krijgt een ceremoniële functie in 66 centraliseert premier Obote de macht, de koning moet het land verlaten

In 1971 kwam de flamboyante soldaat Idi Amin aan de macht en teisterde het land met executies, slachtingen en foltering. Obote keerde terug met een Tanzaanse leger en wist deoppositie te overmeesteren. Een guerrilla leger onder Yoweri Museveni hielp Obote om te



192

gooien. Museveni neemt macht over, zet stappen naar een constitutioneleregeringeconomische vooruitgang wordt mogelijk, de politieke atmosfeer wordt vrijer

Zuid Afrika

Begin jaren 60 worden Zambia (Noord- Rhodesië), Malawi en Botswana onafhankelijk.

Zuid-Rhodesië: de blanke meerderheid verzet zich tegen de onafhankelijkheid 15 jaarguerrillaoorlogen & internationale politieke & economische druk in 1980 wordt het Zimbabwe, met een zwarte meerderheid in de regering onafhankelijkheids leider Robert Mugabe vestigt 25 jaar lang een 1-partij staat. economische problemen en geweld

De Unie van Zuid Afrika

De blanken waren sterk verankerd maar bleven een minderheid, toch vormde ze een sociale enculturele buitenpost voor Europese civilisatie en wisten ze een goede economie te creëren.

Ze hadden hun wortels bij de Nederlandse Calvinistische immigranten van de 17 de eeuw & bij19de eeuwse Engelse immigranten .

In 1948 komt de Nationalistische Partij van de Afrikaners aan de macht, ze ijveren voorrassenscheiding en het behoud van een door blanken overheerste maatschappij.

het apartheidsysteem wordt ingevoerd de nieuwe wetten sluiten zwarten uit het politiekeleven, er is raciale discriminatie op vele vlakken. Tussen 50-80 moeten 1 miljoen zwarten desteden verlaten, ze worden enkel in de industrie te werk gesteld. Onder een programma vangescheiden ontwikkeling worden de zwarten naar armoedige bantustans verhuisd,

deze praktijken werden international veroordeeld. de Zuid Afrikaanse regering breekt debanden met Engeland & de Commonwealth roept zichzelf uit als de Republiek van Zuid Afrikain 61

Opponenten worden gevangen gezet, waaronder Nelson Mandela, de zwarte leider van het African National Congress levenslang het ANC voert campagne voor raciale gelijkheid met

demonstraties, stakingen & gewapende strijd

Het leger onderdrukt de zwarte beweging met militaire macht tragische clashes te Sharpevillein 60, te Soweto in 76

In de jaren 70 groeit het aantal blanken die de apartheid afkeuren, de VN leggen sancties op, deVS boycot de economie druk heeft een impact op het regime

1989: president F.W. start een hervormingsprogramma

1990: de overheid laat Nelson Mandela vrij

1991: einde van de apartheid wetten countdown to democracy

1992: einde van blanke minderheid heerschappij

1994: eerste vrije verkiezingen, Nelson Mandela en zijn ANC winnen.

1996: uitgebreide democratische grondwet

1999: Het African National Congress wint opnieuw de verkiezingen, Mbeki volgt Mandela op



193

Het Franse Sub- Sahara Rijk

Na de bloederige oorlog met Algerije besloten de Fransen hun kolonies in sub-saharisch Afrikavredevoller aan te pakken.

De Afrikaanse kolonies hadden vertegenwoordig gekregen in de Franse Nationale Vergaderingen men beloofde ze zelf bestuur, al bleef de controle gecentraliseerd in Parijs. Midden jaren 50

hamerden de kolonies om afhankelijkheid. De Gaulle bood de kolonies onafhankelijkheid, maarde landen hielden banden met Frankrijk op vlak van economische hulp en culturele co-operatie.Frankrijk organiseerde de Afrikaanse Financiële Gemeenschap om de Afrikaanse munt testabiliseren. Sommige Afrikaanse leiders zagen dit als neokolonialisme, andere als eenpartnerschap.

Maar ook hier vervielen de landen in burgerlijke of militaire dictaturen.

Belgisch Congo: Van Mobutus Zaïre tot de Democratische Republiek Kongo.

geschiedenis: - imperialistische exploitatie en wreedheid eind 19 de eeuw

y reeds verbetering voor 1914

y politieke controle nog steeds uit Brussel,y agitatie naar onafhankelijkheid wanneer Frans Congo onafhankelijk werd

België voelt de druk naar onafhankelijkheid, trekt zich terug uit het land, met chaos ten gevolg.De twee nationale leiders waren het niet eens met elkaar. Diepe etnische en regionaletegenstellingen. Muiterij van het leger, de soldaten keren zich tegen de Europese officieren.

De koperproducerende provincie Shaba (Katanga) wou zich afscheiden. Terugkeer van deBelgische paratroepen, zending van een VN macht om de orde te herstellen. Met de moord op delinkse leider Patrice Lumumba escaleerde de situatie door een bedreigende confrontatie tussenhet Westen en de Sovjets.

De Shaba afscheiding werd gestopt, maar het leger bleef in oorlog met de linkse rebellen.

In 1965 vestigt kolonel Joseph Désiré Mobutu een dictatuur die 32 jaar zou duren. Hij neemt denaam Mobutu Sese Seko aan en doopt het land Zaïre ( Afrikanisering), welk eenproblematische economie kende, ondanks de natuurlijke minerale rijkdommen.

Tot in 1987 kon Mobutu op de steun van Amerika rekenen. de VS gebruikt het land alsuitvalbasis voor anticommunistische acties

Een guerrilla macht onder leiding van Laurent Kabilla met steun van Rwanda en Oeganda trok in1996 door het land. In 1997 kwam Kabila aan de macht en riep de Democratische RepubliekKongo uit. Later opende Rwanda en Oeganda een campagne tegen Kabila. Hij werd vermoord in2001, zijn zoon Joseph volgde hem op.

Burundi en Rwanda

1962: worden onafhankelijke staten

Voornamelijk christenen (rooms katholieken en anglicanen).

Spanningen tussen de dominante Tutsi minderheid en de Hutu meerderheid.

Tutsi:y lang strijders volk, veeherders, domineren de Hutu y bevoordeeld door de Duitse, en later door de Belgische koloniale administrators



194

y na de onafhankelijkheid hadden ze nog steeds de controle

Hutu:y Bantu volk, agrarische boeren

Burundi, aantal conflicten tussen de Tutsi overheid en de Hutu rebellen leiden tot etnischgeweld. duizenden doden in de jaren 70-80. De militaire Tutsi regimes volgen elkaar op, in

87 beloofd het regime etnische reconciliatie in de presidentiele verkiezingen van 93 wordt een Hutu wordt verkozen. ook in Rwanda werd een Hutu verkozen!

April 1994: een vliegtuig met beide presidenten in wordt neergeschoten

In Rwanda mondt dit uit in wraak door Hutu extremisten afslachting van Tutsi.

Geeft problemen voor de internationale gemeenschap.

2003: stabilisering, Tutsi leider Paul Kagame wordt verkozen

2005: de Hutu rebellen eindigen hun gewapende campagne

Einde van het Portugese koloniale rijk

Van alle koloniale machten, hield Portugal het langs vast aan zijn kolonies, symbolen vanexploratie en expansie uit een ver verleden. In 61 waren er antikoloniale revoltes uitgebrokendie door Portugal onderdrukt werden. In 74 werd de Portugese dictatuur door het legerbeëindigt. In 1975 garandeert Portugal de onafhankelijkheid aan Angola en Mozambique en dekleinere Afrikaanse kolonies, honderdduizenden Portugese vluchten weg.

Angola: -strijd tussen concurrerende groepen buitenlandse inmenging: SU & Cuba (zendenwapens & troepen naar links), VS & Zuid Afrika.

In 76 roept de linkse groep de volksrepubliek uit Anticommunistische groepen met buitenlandse steun zetten de strijd verder jaren 90: buitenland trekt zich terug, begin van deeconomische reconstructie & verkiezingen onder supervisie van de VN

Mozambique: -roept ook de volksrepubliek uit 16 jaar lang oorlog met rechtseopstandelingenvoortdurende oorlog en natuurlijke rampen zoals droogte en honger makenhalf miljoen slachtoffers & 1.5 miljoen vluchtelingen

Beide landen verlaten het Marxisme, zoeken economische steun in het Westen

Ethiopië, Eritrea, Somalië en Soedan

Deze landen hadden deel uitgemaakt van Italiës kortstondige Oost Afrikaanse rijk. Met deterugtrekking van de Italiaanse legers keerde Haile Selasse terug als keizer, maar hij werdafgezet door een militaire coup in 74waardoor Ethiopië een cliënt staat van de SU werd

Het pro Sovjet regime kon de Eritrea afscheiding beweging niet tegenhouden, in

93 erkende de nieuwe Ethiopische overheid de onafhankelijkheid van Eritrea maar degrensconflicten blijven

Somalië:politieke instabiliteit en intern geweld onafhankelijk in 1960 linkse dictatuur gesteunddoor de Sovjets komt aan de macht. Het land zond troepen naar Ethiopië tijdens de Sovjet-Ethiopische alliantie, maar de interventie faalde. Somalië werd geteisterd door rivaliteitentussen concurrerende war lords die een centraliserende overheid en democratische



195

instellingen afwezen. De VS en VN slaagden er niet in de orde te herstellen de regionalekrijgsheren bleven het land domineren

Soedan:won aan onafhankelijkheid eind jaren 50 onder gedeelde Engels- Egyptische heerschappij. onafhankelijk in 65.

De zwarte christelijke bevolking rebelleert tegen Arabische regering in het noorden die eenIslamitische wet over het hele land wouden vestigen. Religieus en etnisch geweld dominerenhet land 05: zuiderse rebellen bekomen een akkoord met het noorden, krijgen meerautonomie maar situatie destabiliseert wanneer de zuiderse leider omkomt

Darfoer:de niet Arabische zwarte bevolking wordt aangevallen door Arabische militas, verwoesting vanhele dorpen ten gevolg

De Afrikaanse revolutie

Maakte een einde aan het Westerse kolonialisme, nieuwe era van onafhankelijkheid en nationalesoevereiniteit.

Maar, democratische regeringen, burger- en mensenrechten, oplossingen voor etnische enregionale tegenstellingen en verbetering van de levenskwaliteit was nog ver weg.

De sociale en economische situatie was vaak grimmig. Armoede en AIDS.

De nieuwe staten vervielen al gauw in (militaire) dictaturen.

Na 1964 moet Afrika voedsel importeren, de oorlogen en oorlogsvoorbereidingen toonden zichkostelijk.

no-party democracy:

African socialism:

democratische volksrepublieken:

118. Het Midden Oosten

Met de instorting van het Ottomaanse Rijk aan het einde van WO I ontstonden er Arabischestaten die mandaten van de Volkenbond werden onder Britse of Franse administratie. Egyptewerd onafhankelijk in 22, Irak in 32, maar de Britten zouden nog lang de touwtjes in handenhebben. De overige Arabische staten werden onafhankelijk tijdens of na WO II, toen het Westenhun mandaten beëindigden. In 1945 v ormden Egypte, Libanon, Saoedie Arabië, Syrië en Jordaniëde Liga van Arabische Staten. In 55 vervoegde Libië zich en later ook de Palestijnse NationaleAutoriteit.

De eenheid bleek echter zeer fragiel, er heerste rivaliteit. Zo faalde het pan- Arabisme.

Ze vonden elkaar echter tegen Israel, de nieuwe staat die ze al te Westers zouden beschouwen.

De islamitische en Arabische wereld

y komst van een krachtig hernieuw gevoel van identiteit, maar er bestond geen eenduidigidentiteitsgevoel

y vele conflicten onder de verschillende moslims y voorbestemd om te delen in de modernisering en materiele vooruitgang



196

y maar vele Moslims wouden hun gemeenschappen ontwikkelen of hervormen zonder deWesterse culturele patronen te assimileren

y religieuze en culturele tradities vertraagden de modernisering en beïnvloeden deopkomst van nieuwe instellingen

y traditionele obstakels houden sociale verandering tegeny secularisering, onderdrukking van de vrouw, theocratie, moslimfundamentalisme y Arabische wereld en Arabische schiereiland: basis van de Islam y term Midden Oosten: geografisch gebied tussen Europa en Oost Azië

De totstandkoming van Israel

Het Zionisme evolueerde in de late 19de eeuw als antwoord op het Europese antisemitisme. Het werd beweging die een Joods thuisland in Palestina wou vestigen. Na WO II zochten de joodseoverlevenden er hun toevlucht. In 1947 stemden de Verenigde naties toe om Palestina teverdelen in een joodse en Arabische sector, met het gebied rond Jeruzalem onder internationalecontrole.

De Arabieren verwierpen deze verdeling. Op 14 mei 1948 roepen de zionistische leaders de

republiek van Israel uit. Syrië, Libanon, Jordanië, Egypte en Irak vallen de nieuwe staat binnen.

De Israëlis beantwoordden de aanval, 600.000 Palestijnse Arabieren vluchten naar debuurlanden. Jordanië neemt de westelijke Jordaan oever en een deel van Jeruzalem over, Egypteneemt de Gaza strook in, ook Israël vergroot zijn terrein.

Met de wapenstilstand van 1949 breidt Israel zijn gebied met de helft. Jeruzalem kwam ondergedeelde controle, Oost: Jordanië West: Israel

De Arabische staten weigerde de erkenning

De nieuwe staat Israel

De joden zien Israel als het thuisland, om nooit meer op de vlucht te zijn. Door de Law of Returnkrijgen joden van overal het burgerschap. Godsdienstvrijheid stond hoog, desondanks hadden derabbijnen grote invloed. Het land werd een parlementaire democratie naar Westers voorbeeld,met de gematigde socialistische Labor partij in de regering. Er was een grote rol voorzien voorvakbonden en agrarische co-operatie, degelijk gezondheidszorg & onderwijs.

De economie was gedeeltelijk gecontroleerd en ontwikkelde zich behoorlijk.

De Israëlis ontwikkelde een modern leger, bouwde kernreacties en creëerde nucleaire wapens

y 2 miljoen immigranten na 48 ( uit Noord Afrika en Azië) y komst van 400.000 Sovjet Joden tussen 89-92 y populatie neemt toe: 870.000 in 1948, 5.750.000 in 2000

y jaren 90: werkloosheid, huizentekort, Amerikaanse hulp

De Arabisch- Israëlische oorlog na de onafhankelijkheid

Na 1948-1949: vier nieuwe Arabisch Israëlische oorlogen

1956: Israel (+ Engelse en Franse bondgenoten) in oorlog met Egypte, na dat Egypte het Suezkanaal nationaliseerde en de Israëlische schepen blokkeert



197

1967: Zes-Dagen-Oorlog tegen Egypte, Syrië en Jordanië wanneer Egypte naar de Golf vanAqaba wil, wat de Israëlische economie zou aantasten. Israel neemt de West bank van deJordaan in & Oost Jeruzalem, de Golan Hoogtes, het schiereiland van Sinaï & de Gaza Strook.territorium vervierdubbelt 1 miljoen Arabieren komen onder Israëlisch gezag wat het Palestijnse nationalisme aanwakkert, en radicale Palestijnse terroristische groepen doet ontstaan

1973: Egyptische en Syrische legers vallen Israel aan op de joodse dag Yom Kippur. Israelverslaat de troepen, de Liga van Arabische Staten schakelt over op een nieuw strategischwapen om Egypte en Syrië te steunen en plaats een embargo op het olie transport. Na het embargo vervierdubbelen de olie prijzen met grote gevolgen voor de globale economie.

de oorlog eindigt met bemiddeling van Amerika Israel trekt zich terug uit de westelijkeover van het Suez kanaal (maar blijft het schiereiland van Sinaï bezetten!)

1982: Israel valt Libanon in waar chaos en burgeroorlog heerste. Israel was het doelwit vanterroristische Libanese raids geworden, georganiseerd door het Palestijnse LiberationOrganization (PLO). Israel trekt tot Beiroet, dwingt de PLO te vertrekken Israel trekt zich danterug maar behouden een veiligheidszone in zuid Libanon

Koude Oorlog rivaliteiten: de VS had een Brits Franse interventie afgekeurd in 56, maar latersteunde het Israel en voorzag economische assistentie. De Gaulle keerde zich later even tegenIsrael om de machtsbalans in de regio te herstellen steunt hij even de Arabische staten

De USSR, ooit aanhanger van de joodse staat, zond nu wapens naar Egypte en andere Arabischestaten. Amerika zette zijn insluitingbeleid verder om de Sovjet invloed terug te dringen. Het Eisenhower Doctrine beloofde steun aan alle anticommunistische landen

De Palestijnse Arabieren werden steeds militanter in hun guerrilla oorlog tegen Israel

Onder leiding van Yasir Arafat werd de PLO een volwaardig lid van de Arabische liga in 64 dePLO sprak voor alle Palestijnse Arabieren & eiste de evacuatie van alle terreinen bezet doorIsrael na 67 maar de Israëlis zetten hun bezetting door

De Arabische staten weigerde vredesonderhandeling en de erkenning van Israel

In 75 overtuigden de Arabische staten de VN vergaderingen om een maatregel tegen het Zionisme in te voeren, in 92 werd deze afgevoerd.

De politieke scène in Israel onderging veranderingen, in 77 verloor Labor de controle aan eende religieuze conservatieve nationale partij Likud. De Israëlische houding tegen Palestina werdstrenger. aanmoediging tot permanente vestiging in de bezette gebieden de regeringverwerpt de onderhandelingen met de PLO annexeren Oost Jeruzalem

Nieuwe en dodelijkere conflicten dreigden uit te breken. Egyptische president Anwar al Sadat erkende het territoir verlies en brak het verenigd Arabische front op.

In 1979 tekende Sadat en Begin een vredesverdrag met de VS als bemiddelaar. Israel trok zichterug uit het Sinaïse schiereiland met uitzondering van de Gaza strook.

Ontzet over deze beslissing gooiden de Arabische staten Egypte uit de Arabische Liga. Sadat werd vermoord door islamitische extremisten. Zijn opvolger president Mubarak onderhield eenvriendelijke band met Israel, net als Koning Hussein van Jordanië. Syrië, Libië en Irak gingenvoort. In 82 startte Israel met de bouw van nucleaire wapens en bombardeert Irakesewapenfabrieken te Bagdad.



198

Israel, de bezette gebieden en vredesonderhandelingen

In de jaren 80 leefden ongeveer 1,5 miljoen Palestijnse Arabieren in de West Bank en de GazaStrook, bezet door Israel sinds 67. Eind 87 flakkerde de nationalistische agitatie op onder dejonge Palestijnen met de intifada. Het Israëlische leger werd bekogeld met stenen,bommen,... Desuppressie van de rebellie polariseerde de Israëlische politiek, raakte de economie en bedreigde

de democratie. De PLO drong aan op de erkenning van een onafhankelijke Palestina.Met het einde van de Koude oorlog verloren de Arabische staten hun Sovjet steun

de VS moedigde onderhandelingen aan.

land for peace: In ruil voor Arabische erkenning van de staat Israel zou Israel het bezettegebied vrijgeven. Het politiek verdeelde Israel vreesde voor haar veiligheid & sommigen zagenin territoriale expansie het antwoord

1992: nieuwe stimulans voor vredesonderhandelingen toen een Labor coalitie een nieuweregering vormde met Yitzhak Rabin en Shimon Peres. In het geheim onderhandelden deIsraëlisch en Palestijnse te Oslo, buiten de diplomatische kanalen.

1993: akkoord tussen premier Yitzhak Rabin en Yasir Arafat te Washington

Oslo- akkoorden: Israel erkent de PLO als vertegenwoordiger van het Palestijnse volk, men plant Palestijns zelfbestuur. Israel trekt zijn troepen weg uit de Gaza strook, men start Palestijnszelfbestuur onder een palestinian national authority in de west bank en Gaza.

1995: geweld breekt weer uit, premier Rabin wordt vermoord door een joodse extremist

1996: Labor en Peres verliezen de verkiezingen aan de Likud leider Benjamin Netanyahudeze herstart de Joodse vestigingen in de West Bank & Gaza Strook

1998: Netanyahu ontmoet Arafat, voert Oslo akkoord uit Ehud Barak van Labor wint devolgende verkiezingen, de onderhandelingen gaan voort onder Amerikaanse druk.

De Israëlisch verlaten de bezette gebieden.

2000: nieuwe ontmoeting met Arafat te Washington, Arafat wil Jeruzalem bij Palestina voegen.Een tweede intifada breekt uit in de straten van Jeruzalem.

2001: de publieke opinie keert zich tegen Barak, Sharon wordt premier.

De kansen op vrede op basis van de Oslo akkoorden lijken verdwenen, de regio hervalt in eennieuwe cyclus van terroristische aanvallen, Israëlis repressie en vele slachtoffers.

2004: Dood van Arafat, impasse. De Palestinian National Authority verkiest een gematigerepresident, Mahmoed Abbas, er lijkt vooruitgang te komen.

Amerika neemt een actievere rol in, Sharon verwijdert de Israëlische settlers en troepen uit deGaza Strook en beëindigt de 38jarig bezetting. Tegelijkertijd bouwt zijn regering een nieuwemuur langs de grens van Israel en Palestina.

De nieuwe Palestijnse president stond machteloos tegenover de radicale Hamas partij, deterroristische Palestijnse aanvallen gingen door. Het idee van land voor vrede uit te wisselen hadnog steeds geen algemeen vredesakkoord gebracht, noch was de Palestijnse onafhankelijkheidgekomen. Hoewel extremisten langs beide kanten een compromis weigerden, namen de meesteIsraëli's en Palestijnse de voorkeur voor een vreedzame oplossing



199

Libië en Syrië

De ontdekking van olie in Libië in 1959 transformeerde het land in een leidende petroleumproducent. In 1969 vestigde kolonel Muhammar al-Qaddafi een persoonlijke dictatuur en streef naar een extremistisch Arabisch nationalisme. Hij gebruikte de olierijkdom voor politiekedoelen, wierp zich op als het boegbeeld voor panarabisme. Libië werd het hoofdkwartier voor

terroristische activiteiten in Europa. In 1997 plaatste de VS het land op de shortlist vaninternationaal terrorisme. Qaddafi zette zijn dictatuur door maar nam afstand van het radicalenationalisme en terrorisme

De beginjaren van de Syrische Arabische republiek werden gekenmerkt door extreme politiekeinstabiliteit en militaire coups. In 1963 bracht een coup de pan -Arab Baath partij aan de macht.

In 71 vestigde Hafez al-Assad een dictatuur tot aan zijn dood in 2000. hij onderdrukt elkeoppositie, waaronder het Moslim Broederschap in 82, waarbij zijn luchtmacht duizendenslachtoffers maakt. Hij toonde zich vijandig tegen Israel, en wou het verloren terrein van 1967terugwinnen, in de eerste plaats de Golan Hoogtes. Tijdens de burgeroorlog in Libanon steunt hijde radicale Arabische militanten, wat hem uiteindelijk de virtuele controle over Libanonoplevert. Na zijn dood in 2000 werd zijn zoon Bashar al -Assad de nieuwe president.

119. Revolutie en Oorlog in de Perzische golf

De revolutie in Iran

Iran (voorheen Perzië) was een shiite staat. In 1921 kwam Reza Khan, een legerofficier aan demacht. Hij nam de titel sjah aan in 1925. In 1941 bezetten de Britten en Russen het land, zijnzoon Muhammed Reza kwam aan de macht, deze identificeerde zich met het Westen.

Na de oorlog werd de Amerikaanse invloed dominerend. Mossadegh en het linkse parlement probeerde de olie industrie te nationaliseren, maar de sjah verhinderde dit met clandestienesteun van de CIA. Gesteund op olie rijkdom en Amerikaanse military dwong de sjah een groeiend

autoritair regime af.In februari 1979 kwam de religieuze leider Ayatollah Ruhollah Khomeini terug van zijnverbanning in Parijs. Deze riep een islamitische republiek uit. De revolutionaire autoriteitenherstelden de traditionele islamitische ways of life. De gematigde leiders werden aan de kant geschoven. Er kwam een strenge controle op de economie en veel industrieën werdengenationaliseerd.

Militanten, voornamelijk universiteitsstudenten kwamen in actie, de Amerikaanse ambassadewerd in de lente van 1979 ingenomen met vijftig Amerikaanse gijzelaar, gedurende 15 maanden,ze eisten de terugkeer van de sjah. De mislukte reddingsmissie betekende een groteteleurstelling voor president Carter.

De oorlog tussen Iran en IrakIran maakte geen geheim van het verlangen om een leidende positie in de moslim wereld tevestigen en zijn shiite theocratie als model voor anderen op te leggen. In 1980 kwam het tot eenoorlog, toen Irak een aanval op Iraans territorium lanceerde.

Irak, rijk in oorlog, was een agressieve nationalistische staat onder een seculair militair regimevan dictator Saddam Hoessein en diens Arab Baath partij. De minderheids groep Sunnidominerende de regering, die de shiits en Koerden op brutale wijze moesten ondergaan. De



200

oorlog zelf handelde om een waterweg die van groot belang was voor Irak naar de Perzischegolf. Deze was onder Iranese controle gekomen.

Irak haalde een snelle overwinning binnen, bombardeerden de Iranese olievelden in 1980 enbezette het territorium

In 1982 verdreef Iran de Irakese troepen, er werd gifgas gebruikt. Irak zelf viel ook de

Koerdische minderheid aan, op beschuldiging van collaboratie met Iran.De oorlog kreeg een internationale dimensie, toen ze van landoorlog naar tankeroorlog in dePerzische golf transformeerde, met Saoedie Arabië, kouweit en andere Arabische staten.

In 1987 faalde het Iranese tegenoffensief. Augustus1988 accepteerde Iran a cease fire. Haareconomie lag aan stukken, het leger was uitgeput.

Na khomeinis dood in 1989 kwam er economische wederopbouw en wou men de banden met het westen weer aanhalen.

In 1992 won president Rafsanjani de verkiezingen, hij voerde een gematigde economische enbuitenlandse politiek. Het land had echter reeds een nieuwe spirituele leider, Ayatollah AliKhameini die aan krachten won.

In de jaren 1990 bleek Iran een land van paradoxen en contradicties. De middenklasse stuurdeaan op een actief economisch leven, er was uitgesproken kritiek op de klerikale macht.

In 1997 werd hervormingsgezinde president Muhammed Khatami verkozen. Hij meende dat deislam en democratie verenigd konden worden. Ondertussen stond een nieuwe generatie vanliberaal gezinde clerici op. Westerse producten werden toegelaten. President Khatami en zijnprogramma kregen wijd support, en hernieuwde zijn ambtstermijn in 2001.

Ondanks de aanmoediging voor een vrijere interpretatie van de islam bleven de conservatieclerici sterke invloed uitoefenen, vele wouden de islamitische orthodoxie terug in leven roepen.Met de Iranese presidentsverkiezingen van 2005 kwam de conservatieve jonge burgermeestervan Teheran, Mahmoud Ahmadinejad aan de macht, met een populistisch economischprogramma, maar ook met zijn drang naar conservatieve geloofswaarden. Na de Amerikaanse

invasie van Irak in 2003 groeide het geloofsbesef weer.

Irak en de Perzische Golfoorlog van 1990-1991

Irak kwam met een sterk leger uit de oorlog, maar ook met een aangetaste economie. In August 1990 valt Saddam Koeweit binnen en annexeert het land. In het westen vreesde men een opruknaar Saoedie Arabië.

President George Bush kwam in actie, won steun van de internationale gemeenschap en de VNVeiligheidsraad en streefde een massieve opbouw na in de woestijn van Saoedie Arabië. Irakweigerde zich uit Koeweit terug te trekken, waarop de Amerikanen in 1991 een luchtaanvalstarten en op het land operatie Dessert Storm van start ging, welke succesvol was terugtrekking van Irak, al bleef Saddam machtig. Irak daagt de VN ban op de uitbouw van massa

destructie wapens uit, het Westen meent dat ze ook daadwerkelijke zulke wapens ontwikkelen.

De installatie van Amerikaanse troepen in Saoedie Arabië droeg bij tot het ontstaan van eennieuwe radicale terroristische groep, Al-Qaida, welke door Osama bin Laden geleid werd in debergen van Afghanistan. Ze wilden de VS uit de heilige Islam landen verdrijven.



201

Veranderingen in het Midden Oosten

De islamitische wereld zat vast tussen traditionele sociale en religieuze overtuigingen, enmoderne economische en culturele verandering. Met de Iranese revolutie van 1979 had een golf van religieus radicalisme zich over de regio verspreid. Zo kwam in Afghanistan de strengeTaliban op met strenge vormenrepressie.

In Egypte antwoordde de regering op het religieuze extremisme door de "Muslim Brotherhood"te verbannen.

In Turkije liet het leger van zich horen tegen al wie de traditionele seculaire traditie probeerdete ondermijnen.

In Algerije kende men grote slachtingen door gewapende militante groepen. In Soedan zette het Islamitische regime zijn militaire campagne voort om het land te Islam op te leggen

Anderzijds transformeerden culturele veranderingen ook vele islamitische naties, zoals in Iran.Men wou een meer flexibele interpretatie van de oude Koran wet. In Saoedie Arabië stond eennieuwe generatie op die verandering wou. te Egypte was een doorbraak voor vrouwenmerkbaar. In Koeweit verkregen de vrouwen politieke rechten. In vele kleine staten waren zulkeculturele veranderingen in de wet en sociale patronen merkbaar.

Op politiek vlak bleven de naties zich aan het autoritaire vasthouden. De verkiezingen blevenvoorspelbaar. Doch bracht een grotere toegang tot de buitenwereld sociaal en politiek verschil.

120. De ontwi kkelingswereld

y het imperialisme had exploitatie, brutaliteiten en degradatie met zich meegebracht y het Westen bleef grote impact hebben: cultureel, technologisch, instellingen y compromis tussen de oude traditionele waarden & de modernisering y pas na de jaren 80 was er echt sprake van politieke & economische liberalisatie

De ontwikkelingservaringAmerika nam de leiding in het helpen van ontwikkelingslanden met geld en technische hulp,maar ook andere industriële landen sprongen op de kar. Met moderne wetenschap, technologie,financiële steun meende men modernisering, economische groei en sociale vooruitgang te weegte brengen. Internationale agentschappen hielpen om landbouw, industrie, gezondheid eneducatie projecten te financieren de jaren 1960 werden gezien als het ontwikkelingsdecennium.

Kennedy noemde het the banner of hope voor de armen en hongerlijdende. Het programmaomvatte de bouw van dammen & putten, irrigatie, hydro-elektrische projecten, fabrieken eneducatie. Op agrarisch vlak werden vernieuwingen ingevoerd, het gebruik van chemischemeststoffen, moderne zaai & oogsttechnieken the Green Revolution

Veel verandering bracht dit niet op, de kloof tussen rijke en arme naties werd juist groter. Deontwikkelingslanden ijverden voor een nieuwe internationale economische order.

Het derde wereld blok groeide aan en stond kritisch tegen het rijke westen.

Recessie kwam in 1974 en bracht een daling van de internationale handel

In 1980 stagneerde de ontwikkelingslanden onder zware schulden gemaakt in de optimistischejaren. De olie landen hadden zich overschat, toen bleek dat de prijzen daalden of stagneerden.

Na vijf decennia van ontwikkeling, bleek het capita inkomen amper gestegen. De landbouw konde explosieve bevolkingsgroei niet bij benen. Voedsel werd geëxporteerd terwijl men zelf te kort



202

had. De overheidscontrole leidde tot slechte bureaucratieën, extravagantie en corruptie. Deeconomische voorwaarden van het volk werden niet verbeterd. Miljoenen trokken naar de stad.

Veranderende wereld en hardnekkige problemen

In 80 beleefde de economische groei een regressie. Het percentage van armoede steeg opnieuw,

door de bevolkingsgroei was de armoede nog groter dan voorheen. Een miljard mensen leefde inarmoede.

De landen verschilden onderling, volksrepubliek China moderniseerde, oost Azië had export economie en verhoogde de levensstandaard. Ook zuid Korea.

Indonesië, Maleisië, Thailand en Argentinië, Brazilië, Chili en Mexico industrielanden enmoderniseerden. Ze werden nieuwe industrialiseer krachten

De groep minst ontwikkelde landen, waaronder sub- Sahara Afrikaanse staten, Bangladesh enHaïti vormden de Vierde Wereld een verarmde groep van honderden miljoenenhulpbehoeftigen.

Het debat over de rol van de overheid in het stimuleren van de economische ontwikkeling gingvoort. Zelfs in de succesvolle markt economieën speelden de overheden een belangrijke rol,overheidssteun bleef essentieel voor scholen, transport en infrastructuur. Echter, in vele armereontwikkelingslanden had de overdadige aanwezigheid en controle van de staat doorbureaucratische interferentie en onvoorzichtig fiscaal beleid de groei en vooruitgang geremd.Bovendien was er een slechte verdeling van de rijkdom, vooral in de landen waren de nood het hoogst was. De elite leefde in weelde tegenover de verpauperde massa. In de 21ste eeuw was erdus geen echte sprak van een Derde Wereld, maar slechts van een rijke & arme wereld. Derelaties tussen deze twee bleven erg belangrijk in de evoluerende globale economie.

De geherwaardeerde ontwikkeling

Eind 20ste eeuw werd de aard en richting van de ontwikkelingshulp op de korrel genomen.

Demonstranten kwamen op straat, men erkende de teleurstelling. De impact van de globaleeconomische integratie kwam in opspraak men meende dat het systeem de armoede net vergrootte. Technologische innovaties, waaronder computers en internet hadden de kloof ookalleen maar groter gemaakt.

De World Bank en de IMF zien in dat ze hun strategie moeten veranderen:

van groei & ontwikkeling naar armoedereductie

Voorheen had de World Bank voornamelijk kwantitatieve doelstelling bereikt (bouw vanbruggen, dammen,). De buitenlandse hulp was naar de centrale regeringen gegaan, terwijl nuduidelijk werd dat de lokale regeringen en gemeenschappen nu een grotere rol speelden.

Men bekritiseerde de IMF dat ze de sociale noden verwaarloosd hadden.

Het anti-globalisme wees het globale economische systeem als grote schuldige voor deproblemen in de ontwikkelingslanden. De globale handelssystemen en financiële marktenvergrootten de armoede, verscherpten de sociale verdelingen, raakte de omgeving, exploiteerdede locale arbeiders, misbruikte kinderarbeid, de multinationals produceerden goedkop terplaatse en maakte winst in het Westen

Anderen meenden dat vrije handel en informatie technologie de economische groei kunnenstimuleren en de levens van de armen op lange termijn te verbeteren in de komende decennia.



203



204

Hoofdstuk 25: Co-existentie, confrontatie en de nieuwe globaleeconomie

y Na WO II: ontstaan van een bipolaire wereld met de VS en SU y de wereld werd geconfronteerd met een ongeziene nucleaire wapenwedloop.y Met de tijd maakte het fenomeen van de bipolariteit plaats voor nieuwe globale

configuraties.


57: SU lanceert eerste satelliet in de ruimte

61: SU bouwt de Berlijnse muur om de exodus van Oost Duitsland te stoppen

62: VS dwingt de terugtrekking van Sovjet raketten uit Cuba

65: VS start intensieve militaire opbouw en grootschalige bombardementen in Vietnam

68: SU troepen vallen Tsjecho Slowakije in en slaan de hervormingbeweging neer

72: VS trekt zijn laatste troepen terug uit Vietnam74: Hoge olieprijzen en inflatie dragen bij tot de globale economische recessie

75 : Communistische troepen nemen Vietnam over, Saigon wordt Ho Chi Minh City

78 : Deng Xiaoping, opvolger van Mao, lanceert economische hervormingen

79 : Margaret Thatcher wordt eerste minister in Engeland

79 : SU valt Afghanistan binnen en beschermt het linkse regime

80 : Ronald Reagan wordt president van Amerika

81 : Francois Mitterand wordt Franse president

82 : Helmut Kohl wordt kanselier van West Duitsland

92 : verdrag van Maastricht vestigt de Europese Unie

95 : Europese Unie breidt uit tot 15 naties, 04: 25 naties

121. Confrontatie en Dét ente, 1955-1975

Tegen 1955 had de Koude Oorlog zich gestabiliseerd. In Azië was de Korea oorlog ten einde. InEuropa werd de NAVO geconfronteerd met het Warschau Pact. Europa was nog steeds verdeelddoor het ijzeren gordijn, maar de dreiging van een directe militaire confrontatie leek afgewend.De Westerse machten en de SU waren een akkoord bekomen over Oostenrijk en het land werdonafhankelijk en neutraal verklaard.

Khushchev was nu de Sovjet leider, hij hield zich hardnekkig vast aan zijn revolutionaireprincipes en zwoer dat de SU het Westers kapitalisme zou begraven. President Eisenhowerregerend van 1953 tot 1963, zette zijn insluitingsbeleid en de opbouw van het leger verder.Staatssecretaris John F. Dulles wou een rollback van de Sovjetmacht, maar het beleid bleef beperkt tot insluiting. Beide supermachten herkende de nood voor vreedzame co-existentie inhet nucleaire tijdperk.

In 1955 vond er een meeting plaats te Genève tussen Amerika, Engeland, Frankrijk en de sovjet leiders. Er werd gesproken over een nieuwe geest van verzoening en samenwerking



205

Maar in Berlijn heerste spanningen. De sovjets eisten de terugtrekking van het westen in de west Berlijn, Eisenhower verwierp het ultimatum en de crisis stopte.

Een tweede meeting vond plaats in Parijs, waar de supermachten het behouden van stabiliteit envrede herkende.

Aangespoord door de kritiek van Mao en het thuisfront, legt Khruschev het onweerlegbaar

bewijzen van Amerikaanse vluchten boven het sovjet territorium voor en beëindigd deconferentie. Tegen de zomer van 1960 werd het duidelijk dat de verzoening van Geneve enCamp David over was.

De VS accepteerde de Sovjet hegemonie in het oosten van het ijzeren gordijn, maar tegelijkkwamen steeds meer gebieden onder Amerikaanse invloed te staan.

In de Suez crisis van 1956 weerde Amerika Engeland, Frankrijk en Israël van een militaire actietegen Egypte, omdat dit sovjet interventie kon uitlokken. Dit lokte enige frustratie uit maar wist de sovjets buiten te houden.

Het Eisenhower Doctrine verzekerde Amerika als primaire beschermer van het Midden Oostenen verschafte verdediging aan elke regering in de regio tegen het internationale communismeZo zonden ze in 1958 de marine naar Jordanië en Libanon. Ook in Latijns Amerika werd het

communisme afgeweerd. Het buitenlandse beleid bleef gebaseerd op het idee dat alle onrust door de sovjets geïnspireerd was, hoewel complexe oorzaken en regionale conflicten toch ookhun aandeel hadden.

De nucleaire wapenwedloop ging verder. Oktober 1957 lanceren de Sovjets de Sputnik, de eersteruimtesatelliet. Enkele maanden lanceert Amerika haar Explorer I. In 1958 ontwikkelende desovjets de eerste lange afstandsraketten (ICBM). De Gaulle riep op voor een meer onafhankelijkerol van de West Europeanen. In 1966 haalde hij Frankrijk uit de NAVO.

De Kennedy jaren, 1961-1963

In deze periode vonden de zwaarste directe confrontaties tussen de supermachten plaats.Kennedy wou de misile gap dichten. Gealarmeerd door het ruimtesucces van de sovjets zwoerhij dat Amerika de maan zou bereiken voor het einde van het decennium. Ook breidde hij deontwikkelingshulp uit en sponsorde het Vredeskorps. Deze organisatie stuurde jongeAmerikanen naar Latijns Amerika, Azië en Afrika om de sociale en economische ontwikkeling testeunen. Voor Latijns Amerika richtte hij de Alliance for Progress op, om investering en groeiaan te moedigen.

In Cuba kwam Kennedy stuitte Kennedy op een explosieve situatie. Fidel Castro voerde er eenlinkse dictatuur, hij had Amerikaanse maatschappijen onteigend en politieke tegenstanderswerden er gevangen gezet of geëxecuteerd.

Voorheen had president Eisenhower al een handelsimport embargo op Cuba gelegd. Castrospande nu openlijk samen met de SU, 4/5 van de Cubaanse handel vond nu plaats met de sovjetsen oost Europa. Amerika had de diplomatische relaties afgebroken en plande een gewapendeinvasie op het eiland. Kennedy adopteerde deze plannen: april 1961 vond de invasie van devarkensbaai plaats. De invasie liep echter op een mislukkeling uit, de meeste binnendringerswerden gearresteerd. Castro riep zich nu openlijk uit als Marxist-leninist, de VS verstrakte haarembargo.

In een conferentie te Wenen eiste Khrushchev opnieuw de Westerse terugtrekking uit Berlijn,wat door Kennedy geweigerd werd. In de zomer van 1961, geërgerd door de exodus van Oost Berlijn, starten de Russen met de bouw van de Berlijnse Muur. De Muur werd een grimmigefysieke herinnering aan de Koude oorlog en verdeeldheid in Europa.



206

De Cuba raketcrisis van 1962

De gevaarlijkste confrontatie zou echter in Cuba plaats vinden. Met als doel Cuba te verdedigentegen een tweede Amerikaanse invasie (waar plannen voor bestonden!) zend Khrushchev Sovjet soldaten en technici naar het eiland om raketten te plaatsen, waardoor het Amerikaansevasteland zich binnen schietafstand zou bevinden.

Gedurende 13 dagen besloot Kennedy geen haastige militaire actie te ondernemen. Kennedy legt een blokkade op het eiland en verbiedt alle invoer van Cubaanse goederen. Hij stelt duidelijk dat het lanceren van een raket zou beantwoord worden met een aanval op de SU. de Amerikaansevliegtuigen stonden al klaar. Khruschev stelt dat de blokkade illegaal is maar geeft toch toe. Op24 oktober halen zijn schepen de raketten terug. In een eerste voorwaarde besloot hij deraketten te verwijderen op voorwaarde dat Amerika geen invasie zal ondernemen. In eentweede agressievere voorwaarde eist hij de verwijdering van Amerikaanse raketten in Turkije.In het geheim verklaart Kennedy dan toch de Turkse raketten te verwijderen. Een ramp wasvoorkomen maar Khrushchev had gezichtsverlies geleden en zwakker uitgekomen.

In 1964 verloor hij de macht. De nucleaire wapenwedloop werd opnieuw verhevigd.

De VS en de Vietnam oorlogDe drang om de communistische expansie in te sluiten brengt de VS naar Zuidoost Azië. In 1954 werd Vietnam samen met Laos en Cambodja onafhankelijk verklaard op de conferentie vanGenève. Voorlopig werd het land in twee delen opgesplitst

Noord -Vietnam:y communistisch regime onder Ho Chi Minh y hoofdstad Hanoi y ommunistische guerrillas: de Vietcong

Zuid -Vietnam:y kapitalistische, onder Ngo Dinh Diem

y hoofdstad Saigon y toevlucht van 1 miljoen noordse Vietnamezen y 1955: referendum, onafhankelijke republiek wordt gevestigd

Wanneer zuid Vietnam weigert deel te nemen aan de nationale verkiezingen onderneemt deVietcong acties, ze schilderen het zuiden af als een pop in handen van het westen, krijgen hulpvan de SU en volksrepubliek China. Eisenhower vreest een domino scenario waarbij alle statenin Indochina onder SU invloed zouden komen en stuurt hulp.

Later steunt Kennedy het Diem regime met militaire adviseurs, geld en wapens. De VS zag deoorlog als een strijd tussen een communisme en democratie. Met de tijd werd het zuidencorrupter, en vergrootte de schaamte van het westen. Ze trachten de regering omver te werpen.In 1993 wordt Diem en zijn broer vermoord.

In 1964, tijdens het presidentsschap van Johnson escaleert de situatie. De VS beweert dat noordKoreaanse schepen de VS heeft aangevallen in de golf van tonkin. Amerika start luchtaanvallen.In 1965 komen de Amerikaanse marines aan. Bombardementen op communistische doelenworden de gewoonte. In hun zoektocht naar Vietcong soldaten voeren de Amerikanen raids inde dorpen, met vele onschuldige slachtoffers ten gevolg. Napalmbommen verwoesten heledorpen. De search and destroy missies.



207

1968: de communisten voeren het Tet /Nieuwjaarsoffensief. De aanval is niet succesvol, maarhet wordt duidelijk dat onderhandelingen nodig waren.

West-Europa uit kritiek op de diepe Amerikaanse tussenkomst. De Gaulle noemt het eenschande. Ook in Amerika klinken er stemmen en protesten. De oorlog wordt een obsessie voorpresident Johnson, toch stopt hij de bombardementen en start de vredesonderhandelingen.

Zijn opvolger Nixon beloofde langzaam de troepen terug te trekken, en over te gaan opvietnamisering. De vooruitgang van de communisten doen de Amerikaanse bombardementenechter verhevigen Cambodja wordt ingevallen om de noord Vietnamese bevoorrading lijnen af tesluiten. De oorlog spreidt tot Laos.

Januari 1973 volgt er een geheime bespreking en wordt de wapenstilstand besloten. De troepentrekken zich terug.

De vijandelijkheden tussen noord en zuid gingen echter voort op grote schaal. Eind 1974 wetende noord Vietnamezen de hoofdsteden van het zuiden in te palmen. April 1975 controleerdenoord Vietnamese leger ¾ van het land en valt Saigon, ze hernoemen de stad Ho Chi Min city.

Ook Cambodja en Laos vallen onder communistische controle. De oorlog had 1,3 miljoenVietnamezen en 58.000 Amerikanen het leven gekost. Het was een pijnlijke ervaring voor de VS,

de politieke en morele prijs was enorm. Het wantrouwen in de president was groot, in 1973 namhet congres een wet op om presidentieel initiatief te beperken. Vele oorlogsmisdaden kwamenpas nu aan het licht, de veteranen bleven versuft achter en het geloof in de onoverwinnelijke VSwas weg.

Noord Vietnam vond in Cambodja steun bij de communistische Khmer Rouge beweging die deregering omvergeworpen had. In 1975 vestigde Pol Pot zich als wrede dictator met executies,dwangarbeid en hongersnood. De Khmer Rouge toonde zich te Chinees gezind, in 1979 vielVietnam het land binnen en beëindigde het pol pot regime. Pas eind jaren 8 trokken ze huntroepen op vraag van Rusland terug. Het Aziatisch communistisch blok was onderhevig aannationale conflicten.

Brezhnev: de Praagse LenteIn 1964 werd Brezhnev de nieuwe leider van de SU. Hij voerde kostelijke wapenwedloop ommet de Amerikanen te kunnen concurreren. Toch erkende hij het belang van politieke eneconomische voordelen in een verzoening met de VS. De breuk met China maakte de détente met het Westen nog belangrijker. Ondanks de mislukking van de Hongaarse opstand in 1956 kon het verlangen naar vrijheid en onafhankelijk in oost Europa niet gestopt worden.

Toen in 1968 de hervorming van Alexander Dubcek de 1partij staat in Tsjecho-Slowakijebedreigde, onderdrukte Brezhnev en de partijleiders de Praagse Lente . Ze zonden 250.000troepen om de revolutie te onderdrukken en Dubcek weg te werken. Het regime werd hersteld.Amerika bleef apathisch en hield zich aan de expansiebeperking buiten de Sovjet invloedsfeer.

Brezhnev Doctrine: - riep uit Sovjet recht om tussen te komen in de naam van proletarischinternationalisme in elk Communistisch land om het socialisme tegen interne of externekrachten te beschermen en een restoratie van het kapitalistische regime te voorkomen.

Brezhnev en Nixon

Nixon, president sinds 1969, zette de Vietnam oorlog hevig voort, maar stond toch open voorverzoening, hij bracht een grotere flexibiliteit in het containmentbeleid en voerde eensystematische détente. Er was meer dan ideologie.. Het Nixon-Kissinger beleid kende eencoöperatie met de SU die economische schulden hadden door de groter wordende wapenlast. De



208

SU had de Westerse technologie en investeringen nodig om hun agrarische crisis op te vangen.De twee Duitslanden kwamen dichter bij elkaar in economische relaties, erkenden elkaar enwerden in 1973 als twee afzonderlijke staten in de VN opgenomen.

Het groeiende belang van Volksrepubliek China moest erkend worden, er werd toenaderinggezocht. China verving Taiwan in de VN. In 1972 zette Nixon de dramatische stap om Mao debezoeken en diplomatische en economische banden met China te starten. De Amerikaanse

verwelkoming van China zette druk op de Russen en de détente.

De Strategic Arms Limitation (SALT) akkoorden werden weer aangehaald, in 1972 tekendenNixon en de SU leiders het SALT I verdrag en vernieuwde de vreedzame co-existentie. De natiesbesloten hun anti raket verdedigingssystemen te minderen en te werken naar een gelijkehoeveelheid offensieve wapens. De wapenwedloop ging door, maar de angst was mindergeworden.

In 1975 ondertekende 35 landen (waaronder 16 NAVO landen, 7 Wars chau Pact staten en 12andere Europese landen) de Helsinki akkoorden, er werden Helsinki watch committeesopgezet om over de mensenrechten te waken. Men streefde naar vrede, economische & culturelecoöperatie. Ook de USSR was aanwezig. Deze conferentie vormde het hoogtepunt van de détente,in 1979 zouden de Koude Oorlog echter weer opflakkeren.

122. Ineenstorting en herstel van de wereldeconomie: de jaren70en 80

De onderlinge afhankelijkheid en de expansie van de wereldeconomie na WO II maakte elk landkwetsbaarder voor gebeurtenis in verre gebieden. In 1974 kwam er een abrupt einde aan despectaculaire economische groei van de Westerse economie. Tekenen van economischevertraging en inflatie druk waren al in de late jaren 60 zichtbaar, maar het was het olie-embargodoor de Arabisch-Israelische oorlog in de herfst van 1973 dat de crisis in gang zette.

Olie had steenkool vervangen als voornaamste oliebron. De belangrijkste internationale oliecompagnieën, doorgaans Amerikaanse, hadden lange tijd de prijzen en productie gecontroleerd,

afnemers betaalden in dollar. De westerse economieën, Japanse en Aziatische waren afhankelijkgeworden van de goedkope olie. In 1960 vormden 14 olie exporterende landen in met middenoosten, Afrika en Latijns Amerika de Organization of Petroleum Exporting Countries (OPEC) ommeer controle over de productie en prijzen te krijgen en de westerse monopolie te doorbreken.

De Arabische staten bleken het assertiefste. OPEC een embargo op en weigerde olie te verkopenaan landen die Israël steunden.

Olietekort & prijsescalatie+ komst van internationale muntproblemen+ dollardevaluatie+

=inflatoire spiraal, verstoring van de economische groei.

Een tweede oliecrisis brak uit in 1979 toen Iran in volle revolutie de olie-export blokkeerde ende OPEC de prijzen verdubbelde. In de jaren 80 bemoeilijkte de Iran - Irak oorlog het transport

van olietankers door de Perzische golf. Het westen zocht naar alternatieven om haarafhankelijkheid te verminderen. Na de ontdekking van olie in de Noord Zee werden Engeland enNoorwegen olie exporteurs. Nederland en andere landen schakelden over op gas, Frankrijk opkernenergie. Vele landen introduceerden energiebesparende maatregelen.

Toen de prijzen in de jaren 80 opnieuw daalden kwamen landen die hun economie op de dureolie export gebaseerd hadden (zoals Mexico en Nigeria) in economische moeilijkheden. Toch zouolie en de olieprijzen een kritieke rol in internationale affaires blijven bekleden.



209

De recessie: stagnering en inflatie

De recessie van 1974was ernstig, maar haalde nooit het niveau van de Grote Depressie.

Grote gevolgen waren een hoge inflatie en werkloosheid. Meer dan 10% van de Amerikaanse enwesterse arbeiders waren werkloos. Bedrijven gingen failliet, de productie verminderde. Deeconomie vertraagde of blokkeerde zelfs.

De vakbonden wisten de ramp in te dijken, de welvaarsteun was verbeterd tegenover de jaren30. Arbeiders konden rekenen op werkloosheidsuitkeringen en compensaties, de koopkracht bleef behouden, maar het werkloosheidcijfer bleef hoog.

De recessie verergerde het probleem van de structurele werkloosheid, door de automatiseringen hoge technologie zouden vele arbeiders in de oudere sectoren nooit meer hun job kunnenoppikken.

De combinatie van stagnatie en inflatie (stagflatie) creëerde overheidsproblemen. Dekeynesiaanse theorie, waarbij de overheid in de economie moet inverteren om deze in stand tehouden werd door vele regeringen opgepikt.

Dit stelde de regering voor een dilemma, waar de prioriteit lag:

y inflatie tegengaan, wat de investering zou afzwakken en het zakenleven vertraagt met meer werkloosheid ten gevolg

y ofwel werkloosheid tegengaan met lagere intrest en aanmoediging van leningen, wat deinflatie zou doen toenemen

Daar de Amerikaanse economie er slecht aan toe was, keek men in het westen naar de FRD waareen sterke economie en handelssurplus leidde tot expanderen investering en productie.Duitsland zette echter in op het onder controle brengen van de inflatie wat navolging kreeg.

De meeste regeringen besloten dus de inflatie in te perken door de intrest hoog te houden en af te stappen van de expansiepolitiek. In de vroege jaren 80 was de inflatie onder controlegebracht, maar de Europese werkloosheid bleef hoog. De werkloosheid drukte op deoverheidsbudgetten. Het geloof in Keynes theorie verminderde.

De Britse Conservative partij leidster Margaret Thatcher, premier in 79, voerde campagne tegende welvaartstaat, al snel gevolgd door Reagan. Ze gingen over tot een supply-side economiewaarbij er minder overheidsgeld aan sociale zaken werd besteed en het privé initiatief enproductie aangemoedigd werd. De terugkeer van welvaart, en dan vooral in Amerika in 82hervestigde het geloof in de vrije markteconomie wat tevens het einde van de sociale zekerheidbetekende.

Andere landen zochten een nieuwe middenweg die gebaseerd was op markt economie als desleutel voor economische groei, maar waar plaats was voor sociale zekerheid.

Economische en politieke veranderingen in West-Europa

Groot-Brittannië

Zware recessie:y stijgende werkloosheid y Pond daalt in waarde, buitenlandse leningen y Stakingen in de kool- & transportsector

1979: de conservatieven winnen de verkiezingen, M. Tatcher wordt premier. Ze reduceerde deimport, weigert loonstijgingen, bespaard op overheidsuitgaven. De inflatie stopte, maar dewerkloosheid bleef.



210

y Vakbonden verliezen hun macht y Privatisering van de nationale industrie y Stijgende levensstandaard, sterke Engelse Pond y Máár: besparingen op sociale zaken y Oude zware industrieën krijgen concurrentie van lage loonlanden

1987 Tatcher wordt herkozen, populair door de Falkland oorlog tegen Argentinië1990 economische groeit vermindert= fiscale maatregelen= einde van Tatcher

Na 90 John Mayor, regeert in periode van recessie, werkloosheid en een zwakke Pond

1997 het vernieuwde New Labour komt aan de macht met Tony Blair

Frankrijk

1981: Socialistische partij heeft de meerderheid, Mitterand wordt president.

y gematigd socialisme y nationalisering van banken en andere bedrijven y arbeidshervorming om koopkracht en privé initiatief te doen stijgen y

inflatie en werkloosheid bleven problematisch In 1986, na nieuwe economische problemen moet Mitterand in een cohabitatie (waarbij eenpopulaire verkozen president regeert met een premier uit de parlementairemeerderheidsoppositie) regeren met een conservatieve eerste minister. Door het stopzetten vannationalisering, besparingen en modernisering wist de economie zich te herstellen.

1988: Mitterand wordt herkozen, maar aanhang van de conservatieven groeit

1995: . Chirac wordt president. Ondanks hervormingen blijft werkloosheid problematisch.

West-Duitsland: FRD

1974-1982: Helmut Schmidt

y beleid van overheidsbesparingen tegen de inflatie y grotere werkloosheid y afkeer tegen de gastarbeiders, opkomst extremisme

1982 sociaaldemocraten worden herverkozen, Helmut Kohl wordt kanselier. De Economieherstelt zich, sterke Duitse mark in de wereld, maar hoge arbeidskosten ondergroeven deeconomie en de Duitse positie op de wereldmarkt.

De Amerikaanse economie

Sneller economisch herstel dan Europa door inperking van de inflatie en werkloosheid weg tebanen. Tussen 1974-1982 leed de economie onder vertraging en ernstige inflatie, eens deinflatie onder controle gebracht was begon de economie te heropleven. Deregulatie van deindustrie, aangemoedigd door Reagan en George H.W. Bush en herstructurering zorgden voor

grotere winst en stimuleerde de groei, samen met de computerrevolutie. Tussenkomst van deFederal Reserve Board bestreed de inflatie.

De dollar steeg sterk in waarde door de oliecrisis, daar de olie-investeringen in dollars plaatsvond. Amerikaanse producten werden duurder en raken niet verkocht. De waarde van de dollarwerd verlaagd in 85 waardoor de buitenlandse investeringen weer toenamen. Ondertussenkwam er concurrentie van het groeiende Japan

1987 tijdelijke daling van beursaandelen vertraagt de economische groei



211

1989 vertraging in de economie, stijging van werkloosheidscijfer

1992: Bill Clinton wordt president met zijn campagne rond de zwakke economischeprestatie

De financiële wereld

Grote economische vooruitgang door deregulering van de financiële markten.

New York Stock Exchange: te New York zijn de grootste beurzen en financiële marktengecentreerd. Nieuwe vormen van handel en grotere participatie door kleine investeerdersdraagt bij tot de groei van de effectenbeurs. In 1987 daalden de aandelen op één dag met ¼ vanhun waarde, maar de beurs wist zich te herstellen en haalde nieuwe hoogtes.

Deze gebeurtenis toonde de onderlinge afhankelijkheid van de economieën, vele anderebuitenlandse steden voelden de naweeën van de shock in New York.

De financiële markten waren gedecentraliseerd maar tegelijk verweeft met elkaar.

De economische grootlanden begrepen dat hun welvaart afhing van een soepele functioneringvan de wereldeconomie. De staatsleiders van de zeven grootste industriële machten met markt economie kwamen jaarlijks samen om de economische toestand te bespreken.

Group of Seven: Amerika, Engeland, Frankrijk, FRD, Italie, Canada en Japan

Organization for Economic Cooperation and Development: de 24 leidende industriële naties

GATT: gaat verder met de onderhandelingen om tarieven te reduceren

De integratie van de SU en Oost Europa in de wereldeconomie gaf verdere vooruitzichten voorinternationale coöperatie, hierbij bleven de ontwikkelingslanden in de economische periferiemet zware schulden en een trage groei, ze bleven kritisch tegenover de globalisatie.

De groter wordende Europese Gemeenschap: problemen en kansen

Met het verdwijnen van de Gaulle in 1969 lag de weg open om de Europese Gemeenschap tevergroten. In 1973 maken Engeland, Denemarken en Ierland in intrede. Griekenland in 1981,

Spanje en Portugal in 1986. In 1995 worden Oostenrijk , Finland en Zweden toegevoegd. In 2004

komen tien oost en zuid Europese naties in wat men toen de Europese Unie noemde.

Dit bracht nieuwe problemen met zich mee, samen met de economische vertraging van de jaren70 en de verschillen tussen de rijke en armere landen. Agrarische verschillen tussen Zuid-Europa en Engeland veroorzaakten spanningen. De Europese gemeenschap kocht voedsel inzuiderse landen, opslaan om de prijzen kunstmatig hoog te houden. Engeland voelde zich teniet gedaan. De opneming van zuid mediterrane staten bracht regionale verschillen. De vrijehandelszone bleef verre van compleet. Het enthousiasme voor een dichtere politieke integratieverstarde met het vergroten van de gemeenschap werd de instelling steeds mindersupranationaal. Engeland ijverde voor meer supranationaal gezag in de gemeenschap. De eersteverkiezingen voor het Europese parlement in 1979 bleven dan ook eerder symbolisch, al bleef de gemeenschap een belangrijk instituut.

Naar een verenigd Europa: de Europese unie.

In de jaren 70 was er sprake van een derde industriële revolutie, met de introductie vanautomatisering, computers en andere vormen van geavanceerde technologie. Vooruitgang werdnu bepaald door kerncentrale, micro elektronica, telecommunicatie, computers, robotica enruimte technologie.

Het post industriële tijdperk was aangebroken. Data verwerking, en informatiebeheer stondencentraal. In 1977 kwam de eerste PC wat al gauw tot een massa markt zou leiden, de



212

dienstensector en de diensteconomie groeide razendsnel. Aanvankelijk stond Europa in deschaduw van Amerika en Japan, west Europa herstelde moeizaam en de werkloosheid lag nogsteeds hoog.

1987 de Single European Act: de 12 leden zetten gemeenschappelijke productie-standaarden op, vrij verkeer van kapitaal en werken naar een gemeenschappelijkebelastingskoers. Men erkent elkaars handelslicenties en arbeidsrechten

1991 Verdrag van de Europese Unie te Maastricht, de EG wordt omgevormd naar de EuropeseUnie. Men wil een gemeenschappelijke munt, verdedigingssysteem en buitenlands beleid

Ze ijveren voor een verenigd Europa, een Europa zonder grenzen. Een geünificeerde munt eneen central banksysteem worden geïntroduceerd eind jaren 90.

123. De hernieuwing van de Koude Oorlog

In de zomer van 1974 nam president Nixon ontslag na het Watergate schandaal. Hij werdopgevolgd door vice-president Gerald Ford. De democratische kandidaat Jimmy Carter won deverkiezingen van 1977. Hij legde de nadruk op mensenrechten, eiste dat de SU de vrijheid vanandersdenkenden zou respecten, de sovjet Joden de toelating kregen om te emigreren en dat ereen einde kwam aan de Poolse bezetting. De Russen reageerden niet bepaald vriendelijk, beidepolen bouwden hun militaire en nucleaire kracht verder uit.

Anderzijds gingen de landen verder met de strategische oorlogsonderhandelingen. In januari1979 werd een tweede wapenverdrag getekend, de SALT II (Strategic Arms Limitation Talks),voor gelijkheid in nucleaire langeafstandswapens.

Voordat het verdrag door de Senaat kon geratificeerd worden, viel de SU Afghanistan binnen omeen zwak pro-Sovjet regime te steunen. Europa. Carter zag deze eerste militaire sovjet interventie buiten oost Europa als een nieuwe fase van Sovjet expansie om midden Oosten en deoliebronnen in handen te krijgen. Hij trekt het wapenverdrag terug, legt een embargo opgraanverkoop en technologie aan de SU, vergroot het militaire budget.

Volgens Carter was deze invasie de ergste wereldvrede bedreiging sinds WO II. Europa wou decommerciële relaties tussen de sovjets en oost Europa niet verstoren en weigerde het embargote steunen. In de loop der tijd bleek Afghanistan Ruslands eigen Vietnam.

100.000 troepen vochten tot 1989 zonder overwinning. De moslimguerrillas vochten in het geografisch voordelig gelegen gebergte met Amerikaanse wapens en steun vanuit Pakistan.

Inmiddels was de VS verwikkeld in de Iranese gijzeling crisis te Teheran. Ronald Reagan volgdede in ongenade gevallen Carter op in 1981.

De Reagan Jaren: van heropleving Koude Oorlog tot nieuwe Détente

Reagan zette meteen de harde lijn in. In 1983 noemt hij de SU een evil empire met dark

purposes. Ondanks de economische spanning in de jaren 70 had de SU zijn militaire macht opgebouwd met gemoderniseerde troepen, een sterke marine en nucleaire wapens. Reaganbesteedde het grootste militaire budget ooit in vredestijd en steunde overal ter wereld deanticommunistisch

Hij zond wapens naar de Afghaanse guerrillas en hulp naar Pakistan, voerde economischesancties tegen de Poolse communistische regering, hij beschuldigde de sovjets ervan Cuba en het sandinista regime in Nicaragua als communistische bolwerken te gebruiken.



213

In 1983 vielen Amerikaanse troepen in Grenada om een linkse regering omver te werpen.

Meer dan zijn voorgangers steunde Reagan repressieve autoritaire regimes zolang ze maar anticommunistisch waren. Zo interveerde de VS in Libië en Libanon.

In de oorlog tussen Iran en Irak escorteerde de Amerikanen tankers. De VS zou haarleidersschap laten gelden in vele wereld affaires en de Sovjets uit het Midden Oosten trachten te

houden.

Controle op nucleaire wapens

In geen van al de naoorlogse conflicten werden nucleaire wapens gebruikt, toch bracht elkecrisis de bedreiging van een nucleaire clash.

In de jaren 60 waren beide supermachten gestart met de bouw van strategischelangeafstandsraketten, welke vanuit het land of in de lucht konden afgevuurd worden.

Daar het testen van nucleaire wapens de atmosfeer en milieu aantasten werden de testengereguleerd in 1963, een testban-verdrag stelde dat men enkel nog ondergronds zou testen.

In 1968 tekenden 130 landen een non-proliferatie verdrag.

De VS had samen met Engeland de weg gebaand in het ontwikkelen van nucleaire wapensgevolgd door de SU. Frankrijk was de vierde macht, later kwamen China en India meespelen.

Zo lang het vredevol gebruik van kernenergie aangemoedigd werd, was het moeilijk omproliferatie te voorkomen. Naties die de technologie kochten met oog op vredevol gebruik,konden de technologie gebruiken om bommen te bouwen zoals India gedaan had. De zoektocht naar alternatieve energiebronnen stimuleerden vele landen om kerncentrales te bouwen.Kernrampen zoals in Chernobyl illustreerde de noodzak voor veiligheidsmaatregelen.

Inmiddels had de wapenwedloop tussen Amerika en de VS enorme proporties aangenomen. Mennoemde de machtsbalans een balance of terror, experts berekenden dat beide landen genoegarsenaal ter beschikking had om elkaar volledig van de kaart te vegen. Er werd gesproken overeen wederzijdse verzekerde vernietiging (MAD). De grootmachten zouden elkaar blijven

concurreren, toen de Sovjets verdedigingssysteem ontwikkelde volgde Amerika meteen. Na het eerste SALT akkoord introduceerde men nieuwe hoogtechnologische wapens, een tweedeverdrag beloofde een evenredige bewapening, maar de discussies gingen voort. Dit alles bracht het gevaar van mogelijke ongelukken en communicatiemisverstanden met zich mee. In 1963werd er een directe communicatielijn tussen het Kremlin en het Witte huis gezet, de hot line,om misverstanden te voorkomen.

Debatten over ontwapening en kritiek op de veiligheid bleven dan ook niet uit.

124. China na Mao

Na de dood van Mao in 1976 trachtte zijn weduwe Jiang Qing, samen met een kleine groep

Maoïstische radicalen aan de macht te komen. Dit mislukte echter en ze werden gearresteerd engevangen gezet. De gematigde leider Deng Xiaoping greep de macht. Hij doorbrak de maoïstischecultus door achter de schermen te regeren terwijl zijn protégés de hoge functies bekleden.

Hervormingen onder Deng Xiaoping

Het hervormingsprogramma nam afstand van de radicale, utopische revolutie en het marxisme,de nadruk lag op economische groei en modernisering. Ten tijde van de Culturele Revolutie hadmen hem al verweten de kapitalistische weg te kiezen. Deng wou de planeconomie,



214

gecollectiviseerde landbouw en de genationaliseerde industrie veranderen. Verschillendekapitalistische praktijken werden toegelaten, privé initiatief werd aangemoedigd

Dengs hervormingen: combinatie van vrije en geplande economie.

y aanmoediging van privé-initiatief en een concurrerende markt y intrede van buitenlandse investeringen, wetenschap en managementtechnieken

y grotere productie van consumptiegoederen, ontstaan van een consumptiemaatschappij y stijgende voedselproductie: winst en exportmogelijkheden y stijgende levensstandaard y groeiende privé sector y sociale diensten voor de werkloosheid

nadelen:y stijgende inflatie door de snelle economische groei y uitputting van de bronnen door de hogere consumptie y vertraging van de agrarische productie y verlies in de staatsbedrijven y stijgende corruptie de overheid en partijleiders waren verstrengeld met commerciële

ondernemingen y stijgende maatschappelijke ongelijkheid y opkomst van de spilzucht bij de bevolking

Deng meende dat het land nog niet klaar was voor een politieke democratie. In de vrijereatmosfeer drukte vele intellectuele leiders en jongere mensen voor een lossere politiekecontrole, een vrijere pers en het recht om de corruptie en tekortkomingen te bekritiseren.

De Democratie Beweging

1986: Hu Yaobang partijsecretaris en aangewezen opvolger van Deng, meent dat het tijd isvoor grotere politieke vrijheid studenten betuigen hun steun op straat Hu wordt uit departij gezet.

1989: Dood van Hu Yaobang, studentendemonstraties op Tiananmen Square eisen democratie

Buitenlandse studenten vervoegen zich bij deze democratische beweging. Gedurende zevenweken ligt een groot deel van het land stil. Zhao Ziyang, de nieuwe partijleider wil dedemonstranten onder drukken. De overheid legt de martiale wet op maar de studenten weigerenhet plein te verlaten. Het leger opent het vuur en maakt honderden slachtoffers. Het leger enDengs regime hadden nu bloed aan hun handen, zijn populariteit daalt drastisch. Zhao moet ontslag nemen, de partij wil de marxistische ideologie herstellen.

In de repressieve atmosfeer die volgde noemde Deng tegenrevolutionaire rebellie een product van een Westerse geïnspireerde samenzwering. Hoewel het land de westerse technologie enbuitenlandse investering nodig had, en de socialistisch markt economie wou voorzette, besloot

de partij opnieuw de marxistische ideologie te versterken, met controle op de privésector enpolitiek onderwijs. Ondanks internationale druk bleven duizenden politieke gevangenopgesloten.

De democratische beweging had aangetoond hoe diep de liberale waarden in China warengepenetreerd en hoe krachtig de druk voor politieke verandering was. Het oude regeersysteemvan de partij was in vraag gesteld. Een nieuwe generatie was opgestaan.



215

1997: dood van Deng, zijn opvolger Jian Zemin stelt zich gematiger op. Hij zet de moderniseringverder voort en zoekt op nieuw toenadering met het westen en een diepere integratie in deglobale economie. In 2001 treedt China toe tot de World Trade Organization, Chinesezakenleiders krijgen een prominente rol in de communistische partij. Chinese fabrieken wordende leidende wereldexporteurs van kleren, hoge technologie en vele andere producten voor deinternationale consumptiemaatschappij.

Hu Jintao zet Jiangs economische beleid verder nadat hij in 2003 president werd. Dedynamische economische ontwikkeling en grote populatie geven het land een belangrijke rol inde internationale economie van de 21ste eeuw. Toch werd de overheid nog steeds bekritiseerdwegens misbruik van mensen rechten, het conflict met Taiwan en het ontbreken van eendemocratisch systeem.

Bevolkingsgroei in China

In 1982 telde China 1 miljard mensen, 1,3 in 2005. de economie begon te lijden onder debevolkingsgroei. Men wist de groei te controleren door middel van centrale en locale controle.Men voerde een familieregeling in waarbij elk gezin slechts 1 kind mocht hebben.

De enorme groei in Chinas internationale handel en economische productie toonde dat deinternationale rivaliteiten en conflicten voorbij de bipolaire verdelingen was verschoven.



216

Afghanistan, 96, 182, 202, 205, 213

Afrika, 7, 10, 12, 59, 62, 65, 82, 83, 85, 86,91, 92, 93, 94, 96, 102, 106, 113, 135, 143,155, 156, 157, 158, 164, 168, 171, 173,

185, 188, 190, 191, 192, 193, 194

, 195,196, 197, 206, 209

Afrikaanse, 12, 92, 93, 94, 156, 157, 190,192, 193, 194, 195, 196, 203

Agriculturele, 138

agricultuur, 178

Algerije, 89, 91, 157, 162, 171, 190, 194, 202

Amerika, 7, 11, 12, 25, 40, 42, 58, 62, 63, 65,74, 82, 83, 85, 87, 88, 92, 97, 105, 106,109, 111, 113, 128, 139, 140, 144, 149,

151, 152, 153, 155, 156, 157, 159, 160,163, 164, 167, 168, 169, 170, 172, 173,174, 177, 180, 182, 184, 185, 186, 187,188, 194, 198, 199, 202, 205, 206, 207,208, 209, 210, 212, 213, 214

Amerikaanse, 5, 10, 12, 14, 15, 18, 29, 30,57, 58, 59, 60, 74, 80, 84, 85, 87, 88, 97 ,107, 109, 111, 112, 113, 138, 155, 156,157, 158, 159, 162, 163, 164, 165, 166,167, 168, 169, 174, 177, 182, 184, 185,186, 187, 188, 197, 199, 200, 201, 202,206, 207, 208, 209, 210, 211, 212, 213,214

antikapitalistisch, 70

antisemitisme, 79, 148, 175, 197

Araabs, 91

Arabische, 12, 106, 174, 190, 196, 197, 198,199, 200, 201, 209

Argentinië, 85, 186, 187, 203, 211

Armenië, 122

Armeniërs, 90, 106Asia, 157

Aziatisch, 134, 208

Aziatische, 88, 134, 137, 166, 182, 209

Azië, 7, 9, 11, 62, 65, 82, 85, 89, 95, 96, 97,98, 99, 113, 114, 122, 123, 126, 128, 134,

135, 137, 156, 160, 164, 166, 168, 173,180, 183, 184, 189, 197, 203, 205, 206,207

Balkan, 8, 27, 33, 83, 85, 89, 90, 91, 99, 101,

102, 103, 135, 155, 161Baltische, 28, 99, 107, 111, 122, 127, 131,

154, 159, 175, 176

Bank, 24, 144, 170, 173, 191, 199, 203

banken, 50, 85, 140, 141, 175, 186, 211

België, 14, 19, 20, 21, 22, 33, 34, 41, 62, 64,92, 94, 103, 104, 106, 112, 133, 149, 151,154, 158, 165, 194

Belgisch, 12, 93, 194

Berlijnse muur, 205

Birma, 11, 156, 183

Bismarck, 5, 6, 48, 53, 54, 55, 66, 68, 71, 72,80, 101, 108, 147

boeren, 15, 16, 17, 18, 56, 67, 80, 115, 117,119, 120, 121, 122, 124, 125, 126, 131,136, 138, 140, 141, 144, 146, 166, 177,178, 195

Boer-oorlog, 84, 94, 101

Boers, 94

Bolivia, 188, 189Bolsjewieken, 8, 74, 107, 111, 114, 115, 118,

120, 121, 122, 125, 128, 135

Bolsjewisme, 112, 118, 119, 122, 132

Bolsjewistische, 115, 125, 128, 132

Bonaparte, 3, 4, 22, 23, 25, 44

Bosnië, 91, 102

Bosnische, 100, 103

Bourbon, 27

Bourbons, 4, 30, 32, 33, 34, 35, 39, 66, 114

bourgeois, 70, 71, 73, 118

bourgeoisie, 29, 47, 48, 49, 116, 119, 125,127, 179

Brazilië, 12, 186, 187, 188, 189, 203



217

Britse, 4, 7, 10, 11, 12, 29, 30, 34, 35, 36, 37,40, 41, 48, 57, 58, 59, 60, 67, 68, 70, 71,72, 74, 75, 82, 83, 84, 85, 86, 89, 90, 91,94, 95, 96, 97, 100, 101, 102, 104, 105,106, 129, 135, 141, 142, 144, 154, 155,156, 163, 180, 191, 192, 196, 210

Britse rijk, 85, 101

Bulgaren, 90, 102

Bulgarije, 91, 102, 111, 130, 131, 155, 159,161, 176

Burundi, 12, 194, 195

Cambodja, 207, 208

Canada, 6, 58, 59, 68, 85, 86, 94, 138, 143,165, 187, 212

Chili, 186, 187, 189, 203

China, 7, 8, 9, 11, 13, 62, 82, 83, 84, 85, 89,92, 97, 98, 99, 106, 128, 129, 134, 136,137, 153, 156, 162, 163, 166, 167, 168,175, 177, 178, 179, 180, 184, 191, 192,203, 207, 208, 209, 214, 215, 216

Chinees, 97, 98, 99, 137, 208

Chinese, 9, 97, 98, 128, 129, 134, 136, 137,164, 166, 167, 177, 183, 216

christelijk, 79, 192

christelijke, 59, 77, 78, 97, 196

Congo, 12, 92, 93, 94, 194

geboortecijfer, 63, 144, 186

Hongarije, 5, 6, 11, 19, 44, 46, 53, 55, 64, 68,69, 89, 91, 100, 101, 103, 104, 106, 108,111, 112, 123, 127, 130, 131, 149, 155,161, 162, 176, 177

ijzeren gordijn, 164, 205, 206

Joegoslavië, 108, 112, 130, 131, 139, 153,164, 176

kapitalisme, 37, 48, 65, 73, 79, 109, 114,117, 118, 120, 124, 128, 131, 135, 145,146, 162, 168, 170, 171, 205

kapitalistisch, 114, 138

kapitalistische, 38, 48, 71, 72, 85, 125, 126,127, 128, 135, 139, 141, 145, 163, 167,168, 169, 171, 180, 207, 208, 215

katholieke, 68, 78, 79, 112, 132, 170, 172,176

katholieken, 18, 21, 39, 46, 50, 68, 78, 194

kerk, 7, 40, 66, 68, 78, 80, 116, 152, 176, 186

kerkelijke, 17, 18, 66, 68, 116

Kongo, 12, 102, 194

Labor, 7, 71, 141, 197, 198, 199

Labour, 67, 72, 140, 142, 170, 211

landbouw, 9, 37, 53, 62, 92, 97, 115, 116,126, 131, 175, 176, 178, 192, 202, 203,215

Oostenrijk, 5, 6, 19, 20, 25, 34, 44, 46, 47, 53,54, 55, 62, 64, 68, 69, 91, 100, 101, 102,103, 104, 106, 108, 111, 112, 123, 127,130, 131, 146, 149, 151, 152, 153, 1 63,176, 205, 212

Oostenrijkers, 133

Oostenrijkse, 3, 8, 19, 20, 27, 34, 55, 87, 100,102, 103, 108, 152

47094296 Heel Palmer From 1815 Alle Hoofdstukken

Documents

Transcript of 47094296 Heel Palmer From 1815 Alle Hoofdstukken