3D Printen in regio Utrecht - Berenschot.nl...3D Printen: wie is actief in de regio Utrecht? Een...

Samen naar een sterke 3D Printing

kennisinfrastructuur gericht op

economische groei

Eindrapportage in opdracht van:

• Economic Board Utrecht

• Gemeente Utrecht

• Gemeente Amersfoort

Berenschot, Utrecht, 25 maart 2015

Johan Stuiver

Geneviève Wolbert

Onno Ponfoort

3D Printen in regio Utrecht

Inhoudsopgave

1. Aanleiding, doel en aanpak van het onderzoek

2. 3D Printen: wie is actief in de regio Utrecht?

3. Conclusies uit interviews en verdiepende sessies

4. Ontwikkellijnen

5. Aanbevelingen en concrete vervolgstappen

6. Bijlagen

23D printen in de regio Utrecht / Eindrapportage / 25 maart 2015 /

Inventariserend onderzoek

1. Het 3D printing landschap in de provincie Utrecht?

Belangrijke regionale netwerken en initiatieven

Aansprekende voorbeelden Nederland

2. Wie zijn er actief (bedrijven, instellingen, overheden)?

Wat is hun beschikbare kennis en kunde

Behoeften aangaande samenwerking, innovatie, onderwijs

3. Welke business- en ontwikkelingskansen ziet men?

Mogelijkheden en belemmeringen

(Investerings-)behoeften om kansen te verzilveren

3

?


Aanpak

1. Interviews en deskresearch

• Meer dan 30 interviews, in 2 rondes

• Initiatieven buiten de regio

2. Ontwikkellijnen via Business Model Canvas

a. 3DP en opleiding & kennis: samenwerking onderwijsinstellingen en

bedrijven

b. 3DP en de FabLabs: samenwerking en kennisuitwisseling

c. 3DP en de medische sector: kennisplatform, medisch manufacturing

lab

3. Aparte sessies

• thema 1 (opleiding)

• thema 2 (FabLabs)

4. Slotconferentie met workshops ‘next steps’


Inhoudsopgave




4. Ontwikkellijnen


6. Bijlagen


3D Printen: wie is actief in de regio Utrecht?

Een greep uit de actieve bedrijven en organisaties.

Overzicht van meer dan 150 spelers in de bijlage

3D printen in de regio Utrecht / Eindrapportage / 25 maart 2015 / 6

92 Hubs op

3D Hubs

Materialen aangeboden:

• PLA, ABS, etc.

• Wood-fill

• Bronze- & Copperfill

• Full colour sandstone

• Stainless steel (12 hrs)

Maaklabs

• Protospace - Rotslab

• FabLabAfoort – Stadslab 033

• Jeugdlab - OwnersLab

Industriële bedrijven

• Finitouch - Geesa

• Habasist - Hamminga

• Heijmans - Huurdeman

• ITEQ - MDC

• Moba - Translift

• Umicore - Veenstra

• Well Design

AM machines/producenten

• Amitex - Eyemerge

• Felix - Oceanz

• Rapid Cntr - Ultimaker

Onderwijs

• UU - UMCU

• HU - HKU

• ROC MNL - MBO A’frt

• Hoornbeeck- Nimeto

• Bouwmensen

Overige

• Bilbliotheek - Berenschot

• Metaalunie - Utrecht Inc.

• U Create

Medisch / Dentaal

• UMCU - Meander

• Bosboom - Excent

• Nextdent

Enkele overige initiatieven in Nederland, buiten Utrecht


Initiatief Plaats of

regio

URL

Project Leonardo Experience

Leonardo Experience (LeX)

Dordrecht http://archive-nl.com/nl/l/leerpark.nl/2013-09-

01_2780944/

Jobbers in 3D printen Zwolle http://www.polymersciencepark.nl/wij-zijn-de-

jobbers-in-3d-printen/

Innovatiecluster Drachten High

Tech Systems

Drachten http://en.icdrachten.nl/

RDM Campus Rotterdam http://www.rdmcampus.nl/nieuws/Artikel/1589/3D-

printing-in-de-RDM-Makerspace

Regionaal centrum 3D printen Amsterdam http://www.amsterdameconomicboard.com/nieuws

/1450/haarlem-en-maak-creeren-regionaal-

centrum-3dprinten

Objexlab (Fontys) Eindhoven http://fontys.nl/Over-Fontys/Centre-of-Expertise-

High-Tech-Systems-Materials/Objexlab.htm

3D print lab Rijen http://www.3dprint-lab.nl/about-me/

Laboratorium voor 3D-print

materialen

Geleen http://www.chemelot.nl/default.aspx?id=5&nid=10

82&template=overig/nieuwsdetail.htm&taal=nl

http://archive-nl.com/nl/l/leerpark.nl/2013-09-01_2780944/

http://www.polymersciencepark.nl/wij-zijn-de-jobbers-in-3d-printen/

http://en.icdrachten.nl/

http://www.rdmcampus.nl/nieuws/Artikel/1589/3D-printing-in-de-RDM-Makerspace

http://www.amsterdameconomicboard.com/nieuws/1450/haarlem-en-maak-creeren-regionaal-centrum-3dprinten

http://fontys.nl/Over-Fontys/Centre-of-Expertise-High-Tech-Systems-Materials/Objexlab.htm

http://www.chemelot.nl/default.aspx?id=5&nid=1082&template=overig/nieuwsdetail.htm&taal=nl

Inhoudsopgave




4. Ontwikkellijnen


6. Bijlagen


Resultaten interviews: algemene observaties

Kennis van regionale en nationale initiatieven beperkt aanwezig:

• Veel spelers zitten in de opstart- en oriëntatiefase

• Gesprekspartners zijn vooral gericht op eigen organisatieontwikkeling

• Behalve producenten AM, weinig relatiebeheer

• “FabLabs missen ondernemersgeest”

Onderlinge kennisuitwisseling moet nog op gang komen

Onduidelijkheid over concrete vraag vanuit het bedrijfsleven:

• Structurele betrokkenheid van bedrijven bij initiatieven is nog gering

• Wat gebeurt er nu echt binnen de grote bedrijven?

Meer contact met bedrijven gewenst

Meer bekendheid met 3D printen en een heldere

propositieontwikkeling van de aanbieders gewenst


Vaak genoemde aandachtsgebieden

Onderwijs

• Initiatieven van het MBO in samenwerking met derden;

• Meer aandacht voor scholing:

o Design, materiaal en productie kennis

o Inzet van 3DP t.b.v. prototyping

o Eind producten (van idee tot eindproduct)

• Opleiden van docenten in PO en MBO

Industrie/bouw

• Onbekendheid met aanwezige infrastructuur

• Onduidelijkheid t.a.v. mogelijkheden 3D printen binnen de industrie (MKB)

• Hoge instapdrempel: kosten machines, kosten opleiding


Vaak genoemde aandachtsgebieden (2)

Medische sector

• Dentaal:

• Labs maken reeds gebruik van 3D printen

• Geen tastbare noodzaak voor (regionale) kennisdeling

• UMCU

• Verschillende initiatieven

• Behoefte om kennis te delen (intern + extern)

• Revalidatie

• 3D Printen wordt niet gezien als primair aandachtsgebied


Inhoudsopgave




4. Ontwikkellijnen

Ontwikkellijn 1: Kennis & Onderwijs

Ontwikkellijn 2: Utrechtse Maaklabs

Ontwikkellijn 3: Medical 3DP Knowledge Centre


6. Bijlagen


Ontwikkellijnen per aandachtsgebied

• Per aandachtsgebied een Business Model Canvas (BMC) ontwikkeld met

een mogelijke ontwikkellijn (zie hierna)

• Ontwikkellijnen zijn getoetst en verder uitgewerkt op basis van:

• Vervolg interviews

• Themasessies

• Workshop tijdens slotconferentie

Conclusies

Ontwikkellijnen en mogelijkheden worden onderkend

Nadere detaillering en concrete acties hierna aangegeven

Investeringsbereidheid moet verder worden vastgesteld


BMC: wat is dat?

• Structuur om:

• Een propositie

(product, aanbod)

te koppelen aan

klanten/afnemers

• Te bepalen welke

partners moeten

worden betrokken

• Indicatie van activiteiten en benodigde kennis en kunde

• Eerste idee of kosten en opbrengsten in evenwicht zijn

• In navolgende slides:

• BMC per ontwikkellijn

• Uitkomsten van de interactieve sessies

• Detaillering en concrete acties


Ontwikkellijn 1: Kennis & Onderwijs


16

In de lead:

• MBO Afoort, HU;

• Maaklabs Utr & Afoort;

• Nimeto

• MyMatics

• Bouwmensen Afoort;

• Bibliotheekcentrale;

• Eyemerge

Overige betrokkenen:

• Technetkringen;

• Metaalunie, Bouw. NL;

• EBU, gemeenten

Utrecht en Amersfoort;

• Made in the Middle;

• KvK /VNO-NCW

• 3DP initiatieven in

andere regio’s.

1. Kennis & netwerk;

2. Ruimte;

3. (beschikbaar)

equipment (bij andere

labs);

4. Ondersteuning

overheid; € voor

start-up kosten &

trekkerschap.

1. Ontwikkelen

onderwijsmodule

voor MBO, HBO en

PO;

2. Inrichten 3DP

faciliteit;

3. Ontwikkelen 3DP

scan voor bedrijven

Gemeenschappelijk:

• Kennis inbrengen en

delen;

• Eigendom

• Investeren en

opbrengsten delen;

• Laagdrempelige

toegang.

• Kennisportal/site

• Social media;

• Ambassadeurs;

• Leaflets/flyers;

• Bijeenkomsten en

conferenties;

• Techniekcampagne.

Bedrijven en

kennisinstellingen uit de

Provincie Utrecht e.o.

Focus op sectoren

(hele 3DP keten):

• Bouw; Ontwerp &

Design;

• Maakindustrie.

• Regulier onderwijs.

Gebruikers:

• Studenten BO/HBO;

• Docenten MBO/HBO

• Leerlingen PO

• Leerkrachten PO

• Werknemers

• Ondernemers

Kosten / activiteiten: Cost

Investeringsbegroting BIJVOORBEELD:

Materiaal / equipment € 250.000,- (eenmalig)

R&D opleidingen, Kennisbank & 3DP bedrijfsscan € 50.000,- (eenmalig)

Inzet docenten € 80.000,- (per jaar)

Ruimte € 20.000,- (per jaar)

PR/werving/projectorganisatie € 100.000 (per jaar)

Ontwikkellijn1: BMC voor Kennis & Onderwijs

• 2 opleidinglocaties in

Utrecht & A’foort

theorie en praktijk

opleiding, workshop

(student, docent,

werknemer, ondern).

• Doorlichting (scan)

van bedrijven: kansen

met 3DP plus

samenwerking met

bedrijven (stage,

leer/werk plekken).

• Kennisbank:

1. Best-practises;

2. Lesmateriaal;

3. Netwerk;

4. Presentaties/video;

5. Activiteitenkalender.

Ontwikkellijn Kennis & Onderwijs

Overzicht van uitkomsten en aanbevelingen (1)

• Ontwikkel vanuit een samenwerking tussen de FabLabs, het onderwijs en

een aantal bedrijven een concrete propositie voor je klanten; werknemers,

ondernemers, studenten en leerlingen. Richt je daarbij op de hele keten

van 3DP en focus op klantgroepen met volume voor een goede business-

case.

• Ontwikkel een lesmodule voor het PO, het (V)MBO en HBO studenten. Dit

is volgens de deelnemers snel te realiseren. Geef bovendien meer

voorlichting aan bedrijven en onderwijsinstellingen en maak hen bewust

van de trends, kansen, de impact van 3DP.

• Focus op de al beschikbare kennis en hardware in de regio; waar kan ik

gebruik van maken en aansluiten? Haak bijvoorbeeld aan bij het Teqnow

initiatief van de Metaalunie http://www.teqnow.nl/.


http://www.teqnow.nl/



• FabLabs: maak je producten en diensten aan (potentiële) klanten beter

duidelijk (pr & marketing, profilering). Maak duidelijk wat je daar kunt halen

en brengen en bouw tevens een gemeenschappelijk kennisportal 3DP

(kennisdeling).

• Zorg voor laagdrempelige locaties. Meerdere (bijvoorbeeld 2) centrale

locaties in de provincie (Utrecht en Amersfoort) zijn mogelijk.

• Bundeling van (kleinschalig) initiatieven en initiatieven in de opstartfase is

vereist. Vermijd onderlinge competitie en organiseer dat de betrokken

partijen (vraag en aanbod) periodiek aan tafel zitten.

• Een onafhankelijke trekker, die de kerngroep met de 3 O’s vormt, voor

verdere ontwikkeling en uitvoering van de plannen, die zelf ‘ownership’

voelt, lijkt noodzakelijk.




• Breng met een groep van bedrijven, onderwijsinstellingen en labs een

inspirerend bezoek aan een best-practice zoals de Duurzaamheidsfabriek

Dordrecht.

• Laat studenten 3DP praktijkopdrachten doen en stages lopen bij bedrijven

en publiceer de praktijkcases.

• Zorg voor een gemeenschappelijke roadmap en (meerjarige)

investeringsagenda en zorg voor een tijdige subsidieaanvraag bij

provincie of gemeente.

• Er is investeringsbereidheid vanuit het MBO in printers, software en

onderwijsvernieuwing. Bedrijven willen hier wel gebruik van maken maar

in mindere mate mee-investeren in de 1e fase.



Algemene conclusies

1. De belangrijkste 3DP initiatieven in de regio Utrecht zijn:

• Utrecht: Protospace en Rotslab

• Amersfoort: FabLab Amersfoort, Stadslab033/Campus 3DP

Bouwmensen/033Energie (project MBO Investeringsfonds)

• Vanuit het onderwijs willen het MBO Amersfoort, Hoornbeek College,

ROC MNL, Nimeto, de HU en de HKU initiatieven ontplooien

• De Kamer van Koophandel en de Metaalunie richten zich vooral op

algemene voorlichting en bewustwording bij bedrijven.

2. Er is nog geen regionaal netwerk rondom 3DP in de triple helix actief.

Tussen het onderwijs en het bedrijfsleven bestaat wel een behoefte tot

samenwerking maar de investeringsbereidheid van het bedrijfsleven in

faciliteiten is gering. Het onderwijs gaat per definitie investeren in kennis

en onderwijs rondom 3DP.

3. Er is vanuit het onderwijs en een aantal bedrijven de bereidheid om drie

initiatieven verder te brengen.



Adviezen aan de EBU en betrokken gemeenten

1. Bouw een solide samenwerking tussen de 3DP initiatieven in Amersfoort

gericht op de sectoren onderwijs, bouw en industrie met een

gemeenschappelijke investeringsagenda en locatie

Verbeter hiermee de voorlichting en bewustwording rondom 3DP.

2. Ontwikkel een HBO lesmodule en bedrijfsscan 3DP voor bedrijven

(impact, kansen) samen met bedrijfsleven en brancheorganisaties.

3. Ontwikkel een scholingsprogramma gericht op de leerlingen van groep 7

en 8 en de leerkrachten in het PO.

4. Bundel (kleinschalige) initiatieven en initiatieven in de opstartfase voor

een robuuste business-case en om onderlinge competitie te vermijden.

5. Faciliteer vanuit de EBU dat de betrokken partijen (vraag en aanbod)

periodiek aan tafel zitten, zorg voor een onafhankelijke

trekker/coördinator.


Trekkers van de 3 initiatieven en hun behoeften

• Trekkers samenwerking in Amersfoort (advies 1):

De gemeente Amersfoort/EBU

(1ste vervolggesprekken, verbindingen leggen, daarna Bouwmensen en de

Labs in de lead).

• Behoeften:

• financiering voor hard- en software en onderwijsontwikkeling

• een trekker

• ondersteuning bij het opstellen van een gemeenschappelijke plan

van aanpak en investeringsagenda

• Trekkers HBO lesmodule en bedrijfsscan 3DP (advies 2):

• Eyemerge en de Hogeschool Utrecht

• Behoefte: financiering voor de ontwikkelingskosten .

• Trekkers programma PO (advies 3):

• BilbliotheekServiceCentrum, Nimeto en MyMatics

• Behoefte: hulp om het idee naar een gedegen projectplan uit te werken

samen met meerdere partners die al actief zijn.



Overige adviezen aan EBU en trekkers (1)

Ten aanzien van het advies aan EBU voor een onafhankelijke

trekker/coördinator:

Faciliteer vanuit de EBU dat de betrokken partijen (vraag en aanbod)

periodiek aan tafel zitten en zorg voor een onafhankelijke trekker die:

• de kerngroep met 3 O’s (onderwijs-overheid-ondernemers) vormt voor

verdere ontwikkeling en coördinatie van de 3 initiatieven

• een zeker mate van ‘ownership’ voelt

• een gedegen plan van aanpak en een (meerjarige) investeringsagenda

opstelt

• zorgt voor een tijdige subsidieaanvraag bij provincie Utrecht.



Overige adviezen aan EBU en trekkers (2)

Ten aanzien van het advies aan de trekkers:

Breng samen een inspirerend bezoek aan een succesvol initiatief

(bv Duurzaamheidsfabriek Dordrecht, 3D Makerszone MRA

Ontwikkel een helder en aantrekkelijk aanbod voor je

klantdoelgroepen binnen de hele keten van 3DP:

Focus daarbij op de doelgroepen met grote volumes aan gebruikers.

profileer je met wat je kan, wat je gaat doen wat je al hebt gedaan en

verwijs zo nodig door. Maak gebruik van de aanwezige kennis,

hardware en initiatieven.

Zorg voor laagdrempelige locaties, meerdere (2) centrale locaties in de

provincie (Utrecht en Amersfoort) zijn mogelijk (b.v. Bouwmensen richt

zich op gebouwde omgeving en mobiliteit. De labs op maakindustrie en

creatieve industrie).


Ontwikkellijn 2: Utrechtse Maaklabs


Ontwikkellijn 2: BMC voor Utrechtse Maaklabs

Activity (obv 3 maaklabs) Cost

1) Machines lease (High end), eigendom (low end) software € 100.000

2) Materiaal gebruik (NB polymeren, geen metaal printers) € 50.000

3) Lab mgtn: partly in kind (partners (2 – 4 fte per maaklab) € 0

4) Lab mgmt: partly paid (from revenues, 1-3 fte per maaklab) € 450.000

5) Facility rent / maintenance (in kind / subsidised) € 0

26

De Utrechtse 3D

maaklabs, voor

ondern, studenten

en technisch

geïnteresseerden

Samenwerking

Gebruikers mede-

verantwoordelijk

Makerspace:

•Machines

•Handleidingen

•Ondersteuning

•Kennisplatform• Workshopkalender

• Rotslab

• Protospace

• Stadslab 033

• FabLab

Amersfoort

• Overige Partners?

• Key resources by

Partners

• Tijd, Geld, Aandacht

•Kennisuitwisseling

•communicatie en

awareness

richting MKB

Industrie

•Gedeeld online

platform

•Samen communi

ceren:

•Promotie en

relatiemgmt

•strippenkaart

•Website & links:

•Lokale pers

•Workshops etc.

• Scholen

• regionale

clusters

Ondernemers

•Gesubsidieerd

gebruik

•Marktconform

voor workshops

Opleidingen

•huurprijs voor

gebruik lab

Overheden

•Ontmoetings-

plaats en

conferentie

locatie

Activity (obv 3 maaklabs) Target Achievement Revenue

1) Workshops (1 per week/locatie) 120 Ca 1000 cursisten € 100.000

2) Lessen/onderwijs (5 dagdln/week) 600 dagdl Betaalde bezetting € 250.000

3) Gebruik door ondernemers 3/wk) 400 Omzet/afschrijving € 200,000

4) Conferenties etc 50 Netwerk, awareness € 50.000

5) €

Activity (obv 3 maaklabs) Cost

1) Machines lease (High end), eigendom (low end) software € 100.000

2) Materiaal gebruik (NB polymeren, geen metaal printers) € 50.000

3) Lab mgtn: partly in kind (partners (2 – 4 fte per maaklab) € 0

4) Lab mgmt: partly paid (from revenues, 1-3 fte per maaklab) € 450.000

5) Facility rent / maintenance (in kind / subsidised) € 0

Natte vinger invulling

•Machine, material

•Software licenses

• ‘Instructables’

•Link to other

portals/platforms

Ontwikkellijn Utrechtse Maaklabs


• De Utrechtse Maaklabs zijn:

• FabLab Amersfoort

• Stadslab 033 Amersfoort

• Rotslab Utrecht (Incl Jeugdlab)

• Protospace Utrecht

• De in de provincie Utrecht aanwezige maaklabs hebben in het kader van

dat traject een aantal contacten met elkaar gehad.

• In de navolgende slides wordt een inventarisatie van de infrastructuur en

de gemeenschappelijke aandachtpunten gegeven ten aanzien van:

• 3D Printen/Additive manufacturing machinepark

• Verwerkte materialen

• Benutte software systemen

• Systemen voor kennisopslag en kennisuitwisseling

• Klantengroepen die worden bediend

27

3D Printen/Additive manufacturing machinepark

28

Protospace Rotslab FabLab A´foort Jeugdlab@ nr37 Stadslab 033

Z-corp Z450 (geen machines)

Cameo Vinylsnijder Laser cutters (60x40;

30+40’)

Folie snijder

Laserpro Spirit GX (60 Watt) Portaalfrees

Epilog Mini24 CNC Frees

Seron 1326

Ultimaker 1 & 2 (5 stuks) Ultimakers Ultimaker Ultimaker

Roland Modela MDX-20

Roland CAMM-1 Servo GX

24

Sense 3D scanner

Combinatie ultimaker z-

unlimited)

FTIR

Bioprinter GCMS

Zelfbouw machines Kuka Robot (6-as; 2 X) Werkplaats: lassen tot

solderen

Toekomst

Formlabs Form1

Objet printer

Laser snijder

By Flow printer

Verwerkte materialen

29

Protospace Rotslab FabLab A’foort Jeugdlab Stadslab033

Plastic PLA / PHA

ABS

PLA

plastic tassen

PET plessen

3d print afval

Acrylaat

PLA (geen materialen

genoemd)

Hout/MDF EPS 200

Aluminium Bronsfilament Metaal

Zilverfolie

Foam/rubber/ Polystyreen rubber

Karton/Vilt/

perspex/hout

Poly U Karton/ hout

Textiel

Karton/Hout

Stickerfolie Stickerfolie/

PVC folie

nivea Melk pakken Modder

Chocolade Koffiedik Recycle producten

Benutte design- en productiesoftware (en systemen)

30

Protospace Rotslab FabLab A’foort Jeugdlab Stadslab033

Zprint (geen productie-software

genoemd)

Cura + printrun Cura Cura Cura

Coreldraw/easysign MeshMixer 123D

Deskproto & EMC2/Axis C++

Modela Player 4

Inkscape Inkscape Inkscape

Tinkercad Tinkercad

Blender Blender

Sense GIMP

sketchUp Sketchup Sketchup

ETC! Maya

2Brush

Sculptr

Rhino

Open Scad

Parametric SVG

Pycam

Chilipepper

Arduino

Doodle 3D

Kicad

Scratch

CoCo ios

Arduinio

Toekomst

Cinema4D, Mari, Nuke,

ArchiCad

Systemen voor kennisopslag en -uitwisseling

31

Protospace Rotslab FabLab A’foort Jeugdlab Stadslab 033

fabmoments Open Source FAB Publications Facebook Word en Excel

flickr Creative commons Fab Fuse conferentie (kom langs voor info) (kom langs voor

verwijzing)

Eigen documentatie,

geen echt centraal

documentatiepunt

Open TOKO

workshops

Fab ML

Klantgroepen

32

Protospace Contract/verdienmodel Opmerkingen

Scholen/bibliotheek Projectsubsidie

HKU Meerjarencontract

Evenementorganisaties Per evenement

Machineverhuur Per machine

Bedrijfsleven Offertebasis

UMC Project

Cursisten (regulier en

incompany)

Per inschrijving of offertebasis

Uitwisseling van

klantinformatie is niet compleet

Zie advies

Rotslab Contract/verdienmodel Opmerkingen

Scholen, Culturele instellingen Workshops en kennisdeling

b.v. UCK. Particulieren

Toekomstig Rotslab Contract/verdienmodel Opmerkingen

Bedrijven, architecten,

reclamebureau’s etc

Aanbieden specifieke kennis en

tussenoplossingen


Overzicht van uitkomsten en aanbevelingen (2)Protospace:

• Graag ook aandacht voor de innovatieve kracht bij FabLabs

• Specialismen per FabLab te definiëren (niet allemaal op een kluitje)

• Samenwerken t.a.v. acquisitie en marketing (customer intimacy, channels)

033:

• ‘Niet-weten’, socialcase en businesscase

• makelaarschap invullen

Rotslab:

• Aandacht en afstemming m.b.t. educatie

FabLab A’foort:

• Ook een meetlab zou welkom zijn

• Open source R&D, Transitievraagstukken

Jeugdlab

• Teaching the value of technology in society

• Educatie: Design thinking & 21th century skills; workshops: betekenisvol onderwijs

i.s.m. bedrijven en organisaties

• Projectmatig: delen en faciliteren, kennis en kunde

33

Ontwikkellijn Maaklabs


Gezamenlijke kennisdeling

• 4 stagiaires, elk lab 1, die zich specifiek richten op vastleggen van

ervaringen en ontwikkelde kennis binnen het Maaklab. Maandelijkse

uitwisseling ervaringen, om toerbeurt in elke locatie

• Start: samen met de labmanagers bedenken van het format

2-wekelijks overleg tussen lab manager, stagiaire en andere operationeel

betrokkenen, Wekelijkse Skype tussen stagiaires

• Gesubsidieerd door Gemeenten en EBU (bijv. € 400 stagiair/maand)

Vouchers/strippenkaart

• MKB ondernemers gratis gebruik van Maaklabs (5 * € 50)

• Maaklabs verwijzen door naar meest geschikte locatie

Focus per maaklab

• Elk lab benoemt sterkten. Gezamenlijke brochure

• Communicatie naar bedrijven en instellingen



Algemene conclusies

• Gezamenlijke visie op samenwerking en ontwikkeling van Utrechtse

Maaklabs is gewenst

• Ruime uitwisseling van kennis en ervaringen

• Instructables, 3D modellen

• 3D Model bibliotheek

• Ets als BIM (red. bouw informatie management?)

• Fab ML

• Samenwerken om techniek toegankelijk en toepasbaar te maken (ook

samen publiceren). Sterkere positionering per lab noodzakelijk

• Lab-vouchers voor onderwijs en bedrijven kunnen bekendheid en gebruik

van de maaklabs vergroten

• Koppeling labs met de 3 O’s (onderwijs-overheid-ondernemers)

35



1. Ondersteun de initiatieven en het enthousiasme voor verdere

kennisontwikkeling en kennisdeling.

2. Voer een marktonderzoek uit naar positionering en laaghangend fruit voor

verdere onderscheiden positionering en ontwikkeling:

• Inventariseer de daadwerkelijke afname van de verschillende diensten,

en beoordeling van klanten (kwaliteit en (herhaal-) aankoopbereidheid).

• Bepaal sterkten en benoem ontwikkelpunten.

• Ontwikkel gestructureerd relatiemanagement waardoor

herhaalaankoop of doorverwijzingen van klanten worden geëntameerd.


Trekkers van de initiatieven en hun behoeften

• Trekkers verdere kennisontwikkeling en kennisdeling (advies1)

Rotslab (Maarten Kip), Protospace (Claartje Aarts) en Stadslab033

(Robert Rorsch) nemen initiatief

- Maarten organiseert volgende samenkomst van de Utrechtse maaklabs

- Robert organiseert specifieke sessie over (kennissystemen)

Behoeften: niet specifiek benoemd, maar betrokkenheid vanuit

faciliterende, onafhankelijke trekker/coördinator (zie Ontwikkellijn Kennis

& Opleiding) lijkt wenselijk.


Mogelijke extra partners in het netwerk,

ten behoeve van kennisuitwisseling

• Setup

• Bitlair

• Permanent Beta

• Bits of Freedom

• Made in the Middle

• X11

• Doodle 3D

• Ultimaker

• 3D Hubs

• DJO

• UU

• HU

• HKU

• Grafisch Lyceum

38

Ontwikkellijn 3: Medical 3DP Knowledge centre


Medical Manufacturing Lab / Knowledge CentreActivity Cost

1) Developing R&D and printing centre €

2) Educating specialists on method and application €

3) Developing (inter)national communication network €

4) Development of appropriate software €

5) Information platform for patients €

40

3D printing medical

mftr lab, co-located

with Biofabrication

lab

•healthcare solu-

tions to patient

• Imnproving quality

of care scanning

prototype simulate

•Knowledge

sharing among

medical staff

•Software dev

•Focused R&D

•Departments

and specialists

within UMCU

•Protospace

• Materialise

Others:

• (inter) national

medical care &

research dep’s

(Amst. , Leiden,

US, UK, etc)

•Businesses

(Smith&Nephew

•Etc

•Physical centre

R&D,3D printing

•Machines mate-

rials, resources

•Medical platform

(on- & offline)

•Education

•Fabrication

•Knowledge share

•Software dev.

•Online network

•Monitor3DP health

- Co-ownership

- Co-development

- Long term

commitment

•UMCU cooperating

healthcare instit.

•Online: websites

•Conferences

•Network of

specialists

Medical staff

• Varoius

departments

Medical

technology

businesses

• R&D for

technology

development

Hospitals as a

whole

(process quality &

mgmt, cost, time,

storage space

/

Ontwikkellijn Medical 3DP Knowledge centre


Medical Fabrication Lab:

• FabLab in het ziekenhuis: productie van operatievoorbeelden, geeft

snelheid in de OK

• Materiaal kennis is noodzakelijk

• Spin-offs van technische universiteit

• Engineer in zo’n medical fabrication lab moet de medische context

kennen.

Onderwijs ontwikkeling bevorderen:

• Bijkomende mogelijkheid geven van Summer Course in huis

• Introductie in AM voor medical students (productietechnieken,

materialen, gebruiksmogelijkheden).




Software ontwikkeling

• Met name op het gebied van 3D scanning naar 3D printen

• Software in huis en ondersteuning bij gebruik kennis en kunde

• Eigen software ontwikkeling of samenwerking als kennispartner met

externe software ontwikkelaars.

Kenniscentrum

• Globale uitstraling (weefsel- en orgaan printen)

• Organiseert jaarlijkse World Conference

• Ontwikkelt database/portal: alle ontwikkelingen op specifiek terrein



Algemene conclusies

• UMCU loopt mee voorop op het gebied van toepassen van 3D printen /

additive manufacturing

• De ontwikkelingen zijn globaal, maar lokale ecosystemen zijn de

drijvende krachten achter de ontwikkelingen

• Om vooraanstaand te blijven is

• gerichte inzet en ontwikkeling nodig

• verdere schaalvergroting gewenst om ontwikkelingen in de rest van de

wereld voor te kunnen blijven, c.q. een eigen specialistisch gebied te

kunnen blijven claimen

43



1. Ondersteun de ontwikkeling van een Medical manufacturing & software

development lab, met specifieke aandacht voor de software ontwikkeling

2. Ondersteun de groei van het ecosysteem rond een of enkele specifieke

‘Medical additive manufacturing’ gebieden om world leading te kunnen

blijven (initieel idee: Bio fabrication irt het nieuwe Bio fabrication lab)


Trekkers van de initiatieven en hun behoeften (1)

Trekkers medical manufacturing & software development lab (adv 1):

Betrokkenen: Nog te betrekken:

• Aanjagers vanuit UMCU - Verzekeraar

• Scope als catalysator - ICT & Wiskunde studenten vanuit

technische universiteit -> Ehv of Twente

Aanpak:

• Zet gebruikers vanuit ziekenhuis bij elkaar

• Start 2 promotietrajecten, elk 2 a 4 jaar, op gebied software development

• Image Acquisition

• Translation Image to 3D Printing

• Ontwikkel businesscase om een ondernemer erin te laten stappen

Behoeften:

• Enige financiële rugdekking (stap 1 en 2 van de businesscase)

Stap 1: gesprek organiseren met betrokkenen uit ziekenhuis:

behoeften hard maken, business case op hoofdlijn bepalen


Trekkers van de initiatieven en hun behoeften (2)

Trekkers ‘leading blijven op Bio Fabrication (adv 2):

Doelstelling: eind 2017 hebben we printbaar weefsel, kraakbeen of bot

Aanpak:

1. Voor bespreken Jos Malda

2. Ronde tafel met 5 partijen: UMCU, Glaxo (via Jos), CZ (via EBU/Hans

Rijnten), Scope, Electa/Nucleton Veenendaal) kernteam, commitment

3. Keuze voor focal point en uitbreiden groep onderzoekers van 12 100

• experimenteer ruimte (meer capaciteit, experimenten en resultaten)

• Focus op levende weefsels

• Focus op inplanteerbaarheid

4. Wereldkundig maken doelstelling tijdens Bio Frabication symposium

Betrokkenen: Klanten vanuit medische hoek specialisten/onderzoekers,

Pharma sector (medicijn testen), Verzekeraar

Stap 1: gesprek met Jos Malda: contouren, buy in, eerste detaillering

georganiseerd door Coen Wit, met EBU, Berenschot


Inhoudsopgave




4. Ontwikkellijnen


6. Bijlagen


Algemene conclusies

• Steeds meer ondernemers, instellingen en overheden worden zich bewust

van 3D printen. De mogelijkheden voor de eigen organisatie zijn nog niet

voor iedereen duidelijk. De onderlinge kennisuitwisseling begint op gang

te komen.

• De drie ontwikkellijnen, die op basis van dit onderzoek naar voren zijn

gekomen, kunnen een goede basis vormen voor het verstevigen van de

3D infrastructuur en groei van de bedrijvigheid in de provincie Utrecht.

• De adviezen en aanbevelingen vanuit dit traject zijn in grote mate reeds

omarmd door de betrokken partijen, vervolgstappen worden al gezet.

• Enige regie en duwtjes in de rug vanuit EBU (en de gemeenten) zal de

spoedige en effectieve voortgang, en daarmee economische ontwikkeling,

ten goede komen.


Overzicht van aanbevelingen

Adviezen en aanbevelingen Reeds opgepakt

door betrokkenen

Support EBU/

Gemeenten

1. Samenwerking 3DP initiatieven in Amersfoort Ja Gem Amersfoort

2. Ontwikkel een HBO lesmodule en bedrijfsscan 3DP Ja EBU, Gem

3. Ontwikkel scholingsprogramma groep 7 en 8 PO EBU

4. Bundel (kleinschalige) initiatieven EBU, Gem

5. Faciliteer periodiek contact/ benoem trekker EBU

6. Ondersteun kennisontwikkeling en –deling Maaklabs Ja (EBU, zie 5.)

7. Voer marktonderzoek uit naar positionering Maaklabs (deels, Protospace) EBU, Gem. Utr

8. Ondersteun Medical Mftr & software dev. lab, Ja, stap 1 UMCU (EBU)

9. Ondersteun groei ecosysteem Bio fabrication (deels) EBU


Concrete afspraken

Wat Wie (trekker) Wanneer

Onderwijs - Inrichting lab / aanschaf

printers (Amersfoort)

Robert Rorsch (Stadslab 033)

en Bouwmensen.

April 2015

Onderwijs – Kennismaken met 3D printen

(op basisschool)

Victor Thissen (Bisc)

Rob Hoekstra (Nimeto)

Michiel Bieshaar (MyMatics)

ntb

Onderwijs - Bedrijven in actie brengen met

onderwijs / 3dP Scan

Erik Puik (HU)

Henk van Dasler (Eyemerge)

April/Mei 2015

Maaklabs – Samen projecten oppakken Maarten Kip (Rotslab) April 2015

Medisch – Software ontwikkelen Razmara Nizak (UMCU) April 2015

Medisch – Leiding in bio fabrication Koen Wit (UMCU) (voor 16 april)

Algemeen: organiseren 3D Kennis café,

eens in de 2 maanden

Protospace, Claartje aarts

Ultimaker

April 2015

Juni 2015


Ter afsluiting

• In de periode november 2014 tot en met maart 2015 zijn in de Utrechtse

regio meer dan 40 interviews, sessies en workshops georganiseerd met

ondernemers, instellingen en organisaties die actief zijn of willen worden

met 3D printen.

• Het traject heeft naast het opleveren van een grote hoeveelheid informatie

vooral ook bijgedragen aan het in contact brengen van de actoren en het

uitwisselen van kennis en ideeën.

• Het was enthousiasmerend om te zien dat juist het aspect van in contact

brengen tot enorm veel extra energie en de wil tot samenwerken leidde.

• Als projectteam (EBU, Gemeenten Utrecht en Amersfoort, Berenschot)

hebben we daarnaast op een effectieve manier informatievergaring en

verdere ontwikkeling weten te combineren in de bijeenkomsten.

• Laten we ervoor zorgen dat het nu aangeslingerde wiel blijft draaien,

leidend tot verdere economische bloei en groei van de regio.


Inhoudsopgave




4. Ontwikkellijnen


6. Bijlagen

1. Aanwezigen conferentie 11 maart 2015

2. Totaaloverzicht 3D Printen in de regio Utrecht (excel apart)


Aanwezigen

53

Organisatie Contactpersoon Functie Email

Bibliotheek Utrecht Sylvia Deerenberg Teamleider s.deerenberg@Bibliotheekutrecht.

nl

BiSC (Provinciale Service Organisatie voor

Openbare Bibliotheken in provincie Utrecht)

Victor Thissen Projectleider Leven Lang

Leren en Kenniseconomie

[email protected]

Bloemendal Bouw, Techniek, Onderhoud

b.v.

Bert Boeijink Directeur [email protected];

Bouwmensen Debby van der Meulen Accountmanager

Excent Tandtechniek Harry Kemkes Manager Orthodontic lab. [email protected];

EyemergE Henk van Dasler Directie (Projectmanager) [email protected]

Gemeente Amersfoort Camiel Weijzen Accountmanager Economie [email protected]

Gemeente Utrecht Annemieke van den BergAdviseur [email protected]

l

Hogeschool Utrecht Erik Puik Lector

Microsysteemtechnologie

[email protected];

Hogeschool Utrecht Hans Oerlemans Teamleider Electronic

Engineering

[email protected]

Huurdeman Huib van der Geer [email protected]

Kamer van Koophandel Dries Stoel Adviseur

Ondernemersondersteuning

[email protected]

MBO Amersfoort Ries Vermeulen Coordinator Onderwijs [email protected]

Metaalunie Peter-Paul Steinweg [email protected];

MyMatics Michiel Bieshaar [email protected]

Nimeto Rob Hoekstra [email protected];

Protospace Claartje Aarts Programmamanager

Strategie & Educatie

Protospace

[email protected]


mailto:[email protected]


mailto:[email protected];














Aanwezigen (2)

54

PNO Consultants Femke During Adviseur [email protected]

m

ROC Midden Nederland René Klemans Docent [email protected]

ROC Midden Nederland –locatie

Amersfoort

Anita van Beek Afdelingsmanager Tech

College

[email protected]

Rotslab Maarten Kip [email protected]

Scope design Pim Jonkman Directeur / bestuur MIM [email protected]

StadsLAB 033 Bert Veenstra Kwartiermaker 3DP

Campus i.o

[email protected]

StadsLAB 033 Robert Rorsch [email protected]

Sybrandy BV Marcel Timmerman Directeur / bestuur MIM [email protected]

UMC Utrecht Coen Wit

UMC Utrecht Rasmara Nizak [email protected];

Projectteam

EBU Hans Rijnten

EBU Heerd Jan Hoogeveen

EBU + Gemeente Amersfoort Janny de Boer

Gemeente Amersfoort Simone de Jong

Gemeente Utrecht Ingeborg Bekker

Berenschot Onno Ponfoort

Berenschot Johan Stuiver

Berenschot Geneviève Wolbert











3D Printen in regio Utrecht - Berenschot.nl...3D Printen: wie is actief in de regio Utrecht? Een...

Documents

Transcript of 3D Printen in regio Utrecht - Berenschot.nl...3D Printen: wie is actief in de regio Utrecht? Een...