hbo

In het oktobernummer van Kunstzone is al op verschillende manieren aandacht besteed aan de canonvensters. Als  toegift een beschrijving van het lesprogramma Canonhelden dat Stichting Kunstkrul over een aantal historische figuren heeft ontwikkeld.

‘Die is toch allang dood?’, vraagt een bijdehand jongetje, wanneer wordt aangekondigd dat Michiel de Ruyter een bezoek aan de klas komt brengen. Volgens Maaike Duijn, leerkracht van groep 8, is het een risico om juist deze leef-tijdsgroep via toneelspel bij een onderwerp te betrekken. ‘Een verkleed iemand die ‘doet alsof’ is voor mijn leerlingen een lastige vorm, maar de acteur had zich uitstekend voorbereid en ging flexibel met iedere situatie om. Dus het ging heel goed.’

Stichting KunstkrulMichiel de Ruyter is een van de eerste canonhel-den over wie een lesprogramma werd gemaakt. Verantwoordelijke organisatie achter het mul-tidisciplinaire project is Stichting Kunstkrul. Door het oprichten van deze stichting hebben Eric Lieverst en Martine van der Sandt hun samenwerking, die al een paar jaar duurde en in een aantal projecten heeft geresulteerd, enige tijd geleden geformaliseerd. Zij merkten dat hun belangstelling en hun kracht het beste tot hun recht kwamen in cultuurprojecten en kozen ervoor om zich hierop te concentreren. Eric Lieverst: ‘We hadden een paar opdrachten gekregen, waarbij de geschiedenis van een school verweven moest worden met erfgoed in de omgeving. Ikzelf kom uit het onderwijs en Martine heeft een achtergrond in de kunsten. Plotseling vielen de puzzelstukjes in elkaar. We werkten al samen met entoen.nu. We hoorden dat de canon verplicht werd en besloten onze focus op de vensters te richten.’

CanonheldenStichting Kunstkrul wil in de toekomst bij elk van de vijfig vensters (vijftig onderwerpen die heel belangrijk zijn geweest voor de ontwikkeling van Nederland) een lesprogramma aanbieden, waarbij de inhoud op een levendige manier wordt overgedragen. Hiertoe worden kunstdo-centen op freelance basis ingehuurd die zich gedegen in de materie inlezen. Een vaste kern van deze docenten wordt ook nauw betrokken bij de ontwikkeling van de programma’s om de samenhang tussen de verschillende lessen te garanderen.

Omdat de Kinderboekenweek dit jaar Superhelden als thema had, lag het voor de hand voor de eerste pilots een aantal helden te kiezen. En zo ontstond Canonhelden. Stichting Kunstkrul hoopte als pas begonnen organisatie natuurlijk dat het Boekenweek-thema voor scholen een extra stimulans zou zijn een programma bij hen af te nemen. En dat bleek het geval. De belangstel-ling voor de Canonhelden was groot en is dat nog steeds.

Michiel de Ruyter en een zeemansliedMichiel de Ruyter was een van de eerste hel-den die onderwerp van een lesstof-vervangend programma werd. De Catharinaschool in Amsterdam werd gevraagd als proefkonijn te fungeren. Leerkracht en leerlingen mochten na afloop zoveel mogelijk kritische noten kraken, zodat een en ander zo nodig nog kon worden bijgesteld. Maar dat bleek amper nodig. Iedereen was heel enthousiast. De leerlingen waren er trots op dat hun mening van belang werd geacht en stuurden al hun tips en tops, aangevuld met diverse tekeningen, aan Kunstkrul.In de eerste les kwam Francine Plaisier, een van de vakdocenten, de introductie verzorgen. Maaike Duijn herinnert zich hoe ze aanvanke-lijk haar hart vasthield. Als ervaren leerkracht kent zij haar pappenheimers: ‘Francine ging het levensverhaal van Michiel de Ruyter vertel-len en ik weet hoe snel die pubers van groep 8 laten weten wanneer ze het niks vinden. Maar al gauw had ik door dat het helemaal goed zat. Zij vertelde zo levendig, echt geweldig. Mijn leerlingen en ik hebben drie kwartier ademloos geluisterd. En passant kwam ook de inhoud van de leskoffer aan de orde. Die werd gebruikt om een aantal aspecten te illustreren.’De eerste les werd nog aangevuld met het ver-tonen van een filmpje dat Klokhuis maakte over Michiel de Ruyter en met het aanleren van een zeemanslied. Dit laatste onderdeel werd door een muziekdocent verzorgd.

Extra mogelijkhedenNa deze eerste kennismaking met de zeeheld kon de klas verder werken aan het thema. In de leskoffer zitten tal van aanknopingspunten, die in een handleiding worden toegelicht. In glazen potjes bevinden zich katoen en tabak en er is zelfs een potje met kruitdamp. Op zee-kaarten is te zien hoe men halverwege de zeventiende eeuw dacht dat de aarde eruit zag en voor liefhebbers is een instructiekaart beschikbaar, zodat met een aantal bekende

zeemansknopen geoefend kan worden. Daarnaast biedt de website van entoen.nu vele suggesties voor boeken, excursies of filmpjes die via het digiboard kunnen worden bekeken. Groep 8 van de Catharinaschool maakte weinig gebruik van de mogelijkheden om het pro-gramma uit te breiden. Normaal gesproken houdt deze groep zich bezig met de meer recente geschiedenis. De Gouden Eeuw wordt in groep 6 of 7 behandeld. Toch kan een opfris-cursus voor de leerlingen van groep 8 geen kwaad, aldus de leerkracht. De CITO-toets gaat immers over de hele geschiedenis. Maar uit het voorleesboek dat in de koffer zit, werd niet gelezen.

Freelance vakleerkrachten‘Voorlezen lukte eigenlijk niet met deze groep 8. Dat vinden ze gewoon niet leuk,’ zegt Maaike Duijn. ‘Ik vroeg ze daarom of ze het boek zelf wilden lezen, maar daar is lang niet iedereen aan toegekomen.’ En daardoor ontstond enige verwarring bij de derde les, toen Michiel de Ruyter in hoogsteigen persoon de klas kwam bezoeken. Hij borduurde namelijk voort op de inhoud van het voorleesboek. Maar hij pikte dat heel goed op, volgens Maaike Duijn. ‘Zodra hij door had dat de kinderen het boek niet alle-maal kenden, schakelde hij over. Hij had zich heel goed in de materie verdiept, gelukkig, dus de leerlingen mochten vragen stellen. Een paar gymnasiumklantjes uit de groep lieten zich dat natuurlijk geen twee keer zeggen. Die gingen allemaal slimme vragen op hem afvuren. Maar hij liet zich daardoor totaal niet van de wijs brengen. Een enkele keer wist hij geen ant-woord en dan zei hij dat gewoon. Er ontstond een heel levendig gesprek. Wat mij betreft een perfecte afsluiting van dit project.’Tussen de eerste en derde les kwam nog een andere kunstdiscipline aan bod. In les 2 werd de school bezocht door een docent beeldende vorming om de groep te begeleiden bij het maken van een schip. Maaike Duijn: ‘Tot vorig jaar hadden we nog een aparte vakdocent beel-dend die iedere week een les verzorgde. Deze groep is dus behoorlijk verwend wat betreft lessen in dat vak. Die vakdocent is nu helaas wegbezuinigd. Toch hebben mijn leerlingen ervan genoten om een schip te mogen maken. Zij vonden het een bijzondere les. Alle schepen zijn een hele tijd tentoongesteld en daarna meegegeven naar huis.’

Eric Lieverst en Martine van der Sandt van Stichting Kunstkrul kozen er bewust voor het

Hollandse helden herrijzenCanonvensters in projectvormMelissa de Vreede

PO 3332 november 2011

KunstbeschouwingHoe kun je de uiterlijke verschijnings-

vormen van kunstwerken systematisch

onderzoeken? In tien hoofdstukken wor-

den beeldaspecten behandeld als: mate-

riaal en techniek, afmetingen en kader,

ruimte, licht, kleur, beweging, standpunt

en plaatsing, waarneming en abstractie.

Hardop kijken: een inleiding tot de kunst-

beschouwing, A. de Visser, Nijmegen:

Sun, 2009, 156 pag., ISBN 978-90-

61682516

Onderzoek marktwerkingKan meer marktwerking leiden tot kwali-

teitsverhoging? Dat was één van de

vragen die onderzoekers stelden aan de

twaalf Brede Scholen die geld ontvingen

van de gemeente Nijmegen voor het

ontwikkelen van cultuureducatieprojec-

ten. En wat zijn de effecten van meer

keuzevrijheid bij de scholen bij het inhu-

ren van een aanbieder van deze cultuur-

lessen? Naast deze vragen onderzocht

de gemeente Nijmegen ook de kwaliteit

van het Huis voor de Kunsten de

Lindenberg, hoe de sleutelfiguren

(schoolbestuurders, directeuren, locatie-

coördinatoren en interne cultuurcoördi-

natoren) op de brede scholen over die

kwaliteit oordelen, en hoe de sleutel-

figuren meer marktwerking gerealiseerd

willen zien.

Cultuureducatie op brede scholen: een

inventariserend onderzoek over de vraag

of meer marktwerking op dit vlak tot

kwaliteitsverhoging kan leiden,

Gemeente Nijmegen, Afdeling

Onderzoek en Statistiek, Nijmegen:

Gemeente Nijmegen, 2010, 28 pag.

Digitale versie: www2.nijmegen.nl/

mmbase/attachments/1030275/

R20101117IS_tkn07_Onderzoek_cultuur-

educatie_Brede_Scholen.pdf

Invloed van muziek op de hersenenWetenschappers hebben stijgende

belangstelling voor de invloed van

muziek op de hersenen. Het

Jeugdcultuurfonds Nederland vroeg

wetenschapsjournalist Mark Mieras om

het meest recente onderzoek op een rij

te zetten. De voorlopige conclusies uit

het onderzoek: zingen en musiceren

ondersteunt de ontwikkeling van sleutel-

vaardigheden als luisteren en lezen en

stimuleert de emotionele intelligentie.

Wat muziek doet met kinderhersenen,

M. Mieras, Jeugdcultuurfonds, 2010, 8

pag. Digitale versie: www.jeugdcultuur-

fonds.nl/ul/cms/fck-uploaded/docu-

ments/muziek%20en%20kinderherse-

nen%20def.pdf

Kunstaanbod voor mensen met een beperkingEen grote groep Nederlanders met een

beperking heeft niet altijd vrije toegang

tot het actieve kunstaanbod. Het is daar-

om van belang dat overheden, instellin-

gen en kunstenaars verbetering in deze

situatie brengen. Om hierin een eerste

stap te doen heeft het sectorinstituut

amateurkunst Kunstfactor in samen-

werking met stichting Special Arts, de

Vereniging van Nederlandse Gemeenten

(VNG) en Vereniging Gehandicaptenzorg

Nederland (VGN) een publicatie samen-

gesteld met informatie over podium-

kunst beoefend voor en door mensen

met een handicap. Het geeft een indruk

van de diversiteit, de kwaliteit en de

spreiding van het aanbod. Tevens bevat

het boek artikelen die een aanzet geven

tot discussie over thema’s als kwaliteit,

inclusie, zichtbaarheid en randvoorwaar-

den. Geschikt voor beleidsmakers,

theatermakers, kunstopleidingen en

zorginstellingen. Het boek heeft een

index op naam, discipline en provincie.

Erkend talent: podiumkunsten voor en

door mensen met een handicap / A. van

den Kieboom (et al.), T. de Rooij (auteur

van voorwoord), K. de Vos (auteur van

inleiding), Utrecht: Kunstfactor en

Special Arts, 2010, 165 pag., ISBN 978-

90-8857-005-6

Brug tussen erfgoed en maatschappij Het boekje Makelaardij in erfgoed: prak-

tijkkennis voor bruggenbouwers gaat uit

van de veronderstelling dat cultureel

Boeksignalementen

Alle vermelde publicaties zijn uitleenbaar en te vinden in de bibliotheek van Cultuurnetwerk Nederland, expertisecentrum cultuureducatie.

Deze bibliotheek met complete collectie kunst- en cultuureducatie is op werkdagen openbaar toegankelijk. Meer informatie en online catalogus:

www.cultuurnetwerk.nl/bibliotheek, e-mail: info@cultuurnetwerk.nl, (030) 2361200.

erfgoed mensen kan verbinden en

gemeenschappen motiveren. Maar hoe

bouw je in de praktijk bruggen tussen

erfgoed en de maatschappij? Hoe laat je

mensen met veel verschillende invals-

hoeken samenwerken aan een dyna-

misch erfgoed? En in welke mate kun-

nen sociaal-agogische praktijken hierbij

een inspiratiebron zijn? In de publicatie

zijn ook interviews opgenomen met

onder meer medewerkers van verschil-

lende musea, archieven, scholen,

kunstenaars, sociaal-cultureel werk en

beleidsambtenaren.

Makelaardij in erfgoed: praktijkkennis

voor bruggenbouwers / F. Vantomme

(et al.), FARO, 2011, 120 pag.

IllustratietechniekenFreinetscholen besteden veel aandacht

aan de presentatie van het werk dat de

kinderen maken. De teksten die ze schrij-

ven worden geïllustreerd met tekenin-

gen. Om leerkrachten in het basisonder-

wijs te helpen bij het werken met

illustratietechnieken is een praktisch

overzicht van achttien veel toegepaste

illustratietechnieken gemaakt. De auteur

legt uit hoe leerlingen tot mooi geïllus-

treerde eindversies van hun teksten

kunnen komen en wat het aandeel van

meester en juf is.

Mooi werk: tekst en beeld vullen elkaar

aan, J. Tans, J. Bakermans (medewer-

ker), Nij Beets: Freinetbeweging, 2011,

127 pag., ISBN 978-90-70961-00-8.

Digitale verkorte versie: http://praktijk.

freinet.nl > Vrije expressie > illustratie-

technieken.pdf

UitgelichtCentraal cultuurpuntWelke bijdrage kan een ‘centraal cultuurpunt’ leveren aan de interne cultuur-

coördinator van de basisschool voor de ontwikkeling en verankering van

cultuureducatie in het primair onderwijs? Bij de beantwoording van deze vraag

komt onder meer aan de orde welke taken voor de functie Interne Cultuur

Coördinator worden omschreven en welke taken er daadwerkelijk uitgevoerd

worden. Ook is er onderzocht of er sprake van samenwerking met de culturele

instellingen en waaruit die samenwerking dan bestaat.

Bovenschoolse coördinatie cultuureducatie po: welke bijdragen kan een

centraal cultuurpunt leveren aan de Interne Cultuur Coördinator voor de veran-

kering van cultuureducatie in het primair onderwijs? / E. Velthuis, 2011. 122 pag.,

Masterscriptie Artez Hogeschool voor de Kunsten, Zwolle, Master

Kunsteducatie.

onderwerp op allerlei manieren aan de orde te stellen: ‘Zo bereik je ieder kind. Elke leerling heeft zijn eigen leerstijl en door diverse ingan-gen te bieden zit er voor ieder type iets in. Onze docenten zijn er goed in daarop te letten en op in te gaan. Laatst was er een leerling die tijdens de beeldende les helemaal geobsedeerd raakte door scheepsspiegels. Dat is een prach-tige aanleiding om samen op zoek te gaan naar mooie voorbeelden van achterkanten van schepen. Op die manier inspireren leerling en docent elkaar, in plaats van dat er sprake is van eenrichtingsverkeer.’

Canonhelden en andere venstersInmiddels zijn de programma’s van verschil-lende ‘canonhelden’ klaar. Scholen kunnen naast Michiel de Ruyter ook kiezen voor Willem van Oranje, Leeghwater, Rembrandt, Aletta Jacobs of Anne Frank. Vooral met laatstgenoemde optie is de leerkracht van groep 8 van de Catharina-school blij. Dat onderwerp past namelijk prima bij de stof die in deze groep behandeld wordt. En de andere onderwerpen komen in aanmer-king voor de groepen 6 en 7. Dan kunnen delen van de reguliere geschiedenismethode die de school gebruikt, worden overgeslagen.Het basisprogramma rondom iedere canonheld bestaat uit drie lessen. Vaste ingrediënten zijn een lied dat over iedere held wordt gemaakt, een expressieles, een leskoffer met attributen, (voor)leesboeken en lessuggesties. Ook de acteur die in kostuum een bezoek aan de klas brengt, is een constante factor.

Volgens planning worden in de komende jaren programma’s ontwikkeld bij alle vijftig ven-sters. De volgorde wordt ingegeven door evene-menten of jubilea die een bepaald thema in de schijnwerpers zetten en daardoor naar ver-wachting publiciteit genereren. Was dat in 2011 het door de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) gekozen thema Superhelden, volgend jaar is uitgeroepen tot lan-delijk themajaar van de Historische Buitenplaats. Daarom is ook over dit venster een lespro-gramma gemaakt. In een buitenplaats bij de school in de omgeving wordt de klas opge-wacht door een acteur die in de rol van jonk-vrouw of van dienstbode met de leerlingen communiceert. Via theatraal spel worden de kinderen uitgedaagd zich in te leven in een historisch personage. Ook bij dit programma horen aanvullende lessuggesties, een muziek-les en een beeldende les. In 2012 is het boven-dien 400 jaar geleden dat de Beemster werd drooggelegd. Dus ook over dat venster komt een programma beschikbaar.

En verderStichting Kunstkrul krijgt het druk, want in 2013 is het dubbel feest. Het is dan vier eeuwen geleden dat het centrum van Amsterdam werd uitgebreid met de grachtengordel. Bovendien is het dan 200 jaar geleden dat er voor het eerst sprake was van een eenheidsstaat: het Koninkrijk der Nederlanden was een feit. Hoog tijd dus om aandacht te besteden aan koning Willem I!

En ook 2014 zal niet ongemerkt voorbijgaan. Want al heeft de Eerste Wereldoorlog niet in Nederland plaatsgevonden, en hebben andere landen vele malen meer onder de ‘grote oorlog’ geleden, toch waren er ook voor Nederland ingrijpende gevolgen. En in 2015 tenslotte, is het 70 jaar geleden dat de Tweede Wereldoorlog voorbij was. Ook dat lustrum zal de nodige aandacht krijgen.

Voor de financiering van de ontwikkelkosten van alle programma’s probeert Stichting Kunstkrul fondsen te interesseren. Op die manier kunnen de deelnamekosten voor scho-len zo laag mogelijk worden gehouden. Het gaat dan vooral om betaling van de daadwer-kelijke kosten van het programma. Volgens Maaike Duijn zijn die uitgaven een aanrader: ‘Via zo’n project maak je geschiedenis levend. Want ook al vinden wij op school geschiedenis echt belangrijk, voor leerlingen is het vak al gauw saai. En Kunstkrul zorgt voor een goede organisatie, voor goede instructie en voor goede mensen. Ik zou dus tegen alle andere scholen willen zeggen: Doen!’Ga naar www.canonhelden.nl en naar www.kunstkrul.nl voor meer informatie.

Melissa de Vreede is senior projectleider bij Cultuurnetwerk Nederland.

Cultuurnetwerk Nederland selecteert

jaarlijks een aantal projecten die extra

aandacht verdienen. Het zijn goede voor-

beelden van projecten die culturele instel-

lingen hebben ontwikkeld voor het onder-

wijs. Ga voor meer informatie naar

www.projectloketcultuur.nl > onderwijs

[+ bijzondere projecten].

34 35december 2011