30 JAAR & ROTTERDAM · 2019. 5. 10. · partituur gebogen, was hypergeconcentreerd ... ‘Leun een...

& ROTTERDAM

30 JAAR

JAARVERSLAG 2018

32

INLEIDING 5

01. VOORAFGAAND AAN HET FESTIVAL 6

02 DONDERDAG 13 SEPTEMBER 8

03. VRIJDAG 14 SEPTEMBER 10

04. ZATERDAG 15 SEPTEMBER 12

05. ZONDAG 16 SEPTEMBER 16

06. MARKETING & PUBLIEKSBEREIK 18

07. SUBSIDIËNTEN, SPONSORS, FONDSEN, RELATIEBEHEER 24

08. BELEIDSSPEERPUNTEN GEMEENTE ROTTERDAM 26

09. REFLECTIE EN RISICO-ANALYSE 28

10. PERSONEELSINFORMATIE & ORGANISATIE 30

11. JAARREKENING 34 11.1 BALANS PER 31 DECEMBER 2018 35 11.2 EXPLOITATIEREKENING 2018 36

11.3 KASSTROOMOVERZICHT 38

11.4 TOELICHTING BALANS EN EXPLOITATIEREKENING 39 11.5 TOELICHTING OP DE ONDERSCHEIDEN POSTEN VAN DE BALANS 43

11.6 TOELICHTING OP DE ONDERSCHEIDEN POSTEN VAN DE 45 EXPLOITATIEREKENING

12. CONTROLEVERKLARING VAN DE ONAFHANKELIJKE ACCOUNTANT 52

13. ALGEMENE INFORMATIE 56

32

INHOUDSOPGAVE

54 5

In het jubileumjaar 2018 presenteer-de het festival een aantal grootse evenementen, die het rijke verle-den eerden maar ook de nieuwste noten bevatten. Leidend principe was de ‘hemelse en aardse liefde’: oftewel de liefde die in vele muzika-le verschijningsvormen klonk, als symbool voor de dertigjarige liefde tussen dirigent Valery Gergiev en het Rotterdams Philharmonisch Orkest.Met een stomende liefdesscène van Wagners mooiste opera ‘Die Walkü-re’, de ironische liefde van Mahler in zijn Zesde Symfonie, en het laatste avondvullende werk van de 85-jarige Sofia Goebaidoelina, de première van het oratorium ‘Über Liebe und Hass’. Het leidde tot grote publieke belangstelling; vooral de toeloop voor Goebaidoelina was bemoedi-gend en bevestigde weer eens dat

een groot publiek niet bang is voor nieuwe muziek, mits in een aan-trekkelijke festivalcontext gepre-senteerd en uitgevoerd door grote namen. Voor het komende festival wordt het premièrebeleid geconti-nueerd met minstens één spraak-makend nieuw orkestwerk.

Verder gaven enkele van Gergievs beste vrienden recitals. Zo was daar bijvoorbeeld Sergey Babayan die in een prachtig recital werken van o.a. Wagner, Liszt en Chopin ten geho-re bracht, en Thierry Escaich die op het machtige orgel van de Lau-renskerk zowel werk van Bach en Messiaen als zijn eigen composities uitvoerde. Leuke dwarsverbanden werden gelegd, bijvoorbeeld tussen het orkestorigineel van Wagner en de orgelimprovisatie hierop de dag later.

Ook de ontwikkeling van jong talent mocht in de editie van 2018 niet ont-breken: drie aanstormende dirigeer-talenten kregen de kans te leren van de meester terwijl zij het symfonie-orkest van het Koninklijk Conserva-torium en Codarts dirigeerden.

De Doelen, al sinds jaar en dag het bruisende festivalhart van het Ger-giev Festival, was aangekleed met uitvergrote foto’s van Gergiev, uit alle jaren die hij bij het orkest door-bracht, wat de warme festivalsfeer verder versterkte.

“De entourage was deze geslaagde en goed-bezochte jubileumeditie wederom vertrouwd Russisch (blini en wodka in de foyer), maar de programmering was losser en diverser, met muziek van Wagner, Debussy en Mahler, én een gewichtige première van Sofia Goe-baidoelina. … Gergiev, diep over de kersverse partituur gebogen, was hypergeconcentreerd en liet koor en orkest excelleren.”

JOEP STAPEL - NRC

“

100 JAAR ROTTERDAMS PHILHARMONISCH ORKEST, 30 JAAR VALERY GERGIEV IN ROTTERDAM: HET GERGIEV FESTIVAL 2018 HAD ALLE REDEN OM FEESTELIJK UIT TE PAKKEN.

INLEIDING

766

In de roadmovie A Certain Madness maken de 115 muzikanten van het Orkest van het Mariinsky Theater uit Sint-Petersburg samen met Va-lery Gergiev een treinreis van twee weken door Rusland voor een reeks van 15 concerten. Zonder enige vorm van luxe hebben zij één gemeen-schappelijk doel: cultuur naar het volk brengen. De Zwitserse foto-graaf en filmmaker Alberto Venzago vergezelde de muzikanten op hun slopende reis van Sint-Petersburg naar Omsk en legde deze vast. De filmvertoning was uitverkocht.

7

AGENDA

12 september

FILMVERTONING: A CERTAIN MADNESSLantarenVenster | 19.30 uur01

VOORAFGAAND AAN HET FESTIVAL Wervingsuiting voor de uitverkochte

filmvertoning ‘A Certain Madness’

98

Gergiev en WagnerDe openingsavond stond geheel in het teken van de muziek van Wagner. De eerste akte van Die Walküre wordt weinig in de concertzaal gehoord maar vormt een mini-opera, met drie zangers in een driehoeksrelatie. Valery Gergiev is zeer ervaren in Wag-neropera’s en verleidde het orkest tot grootse prestaties. Glansrollen waren er voor de Russische tenor Mikhail Vekua, een ontdekking uit het Mariinsky Theater, de cha-rismatische bas Mikhail Petrenko en sopraan Anja Kampe, een door de toppodia veelgevraagde specia-list op het gebied van Wagner. De openingsavond was uitverkocht.

Late NightAansluitend volgde in de Jurri-aanse Zaal een intiem Late Night concert waarbij jazzpianist Uri Caine samen met het Lutoslawski kwartet zijn lichte versie van klassiekers van Wagner liet horen.

02DONDERDAG

13 SEPTEMBER 2018

8 9

OPENINGSCONCERTGERGIEV EN WAGNER Grote Zaal | 20.15 uur

Rotterdams Philharmonisch Orkest Valery Gergiev – dirigent Anja Kampe – sopraanMikhail Vekua – tenorMikhail Petrenko – bas

Wagner: Tristan und Isolde: Vorspiel und LiebestodWagner: Die Walküre: eerste akte

LATE NIGHT: CAFÉ WAGNERJurriaanse Zaal | 22.30 uur

Uri Caine – pianoTed Reichman – accordeonLutoslawski kwartet

Wagner/Caine: Wagner Variations

CONCERTAGENDA

1110

Zinderende recitalOp dag twee van het festival gaf meesterpianist Sergei Babayan een zinderend recital in een goed gevulde Jurriaanse Zaal. Zijn intelligente programma combi-neerde Chopin met Rachmaninov in een mix van bekend en minder bekend werk.

Gergiev en Mahler’s Avonds was het Mariinsky Orkest zoals elke editie te gast. Het orkest is tot grote hoogten gekomen. De inzet van de musi-ci was vurig en de interpretatie van Gergiev leidde tot een uniek razende uitvoering in hoog tempo waarbij op leven en dood werd gemusiceerd. De publieke bijval was immens. Volgend jaar keert het orkest overigens terug in voor hen vertrouwder repertoire: wer-ken van Stravinsky en Messiaen.

Late NightOp de late avond gaf het Koor van het Mariinsky Theater een onver-getelijke uitvoering van de Vespers van Rachmaninov, een van zijn beste werken, dat nog niet eerder in Nederland door dit beroemde koor gezongen was. Ruim 1200 man pu-bliek (inclusief Gergiev zelf) mocht vrij een plekje zoeken in de zaal en luisterde ademloos naar de een uur durende uitvoering van het zestig-koppige Russische koor. Dergelijke evenementen geven het Festival zijn unieke meerwaarde.

03VRIJDAG

14 SEPTEMBER 2018

10

PIANORECITAL Jurriaanse Zaal | 16.00 uur

Sergei Babayan – piano

Wagner: WidmungWagner | Liszt: Isoldens LiebestodRyabov: Fantasie ter nagedachtenis aan M.V. Joedina op.21 in cChopin: Polonaise in cis op. 26 nr. 1 Wals in cis op. 64 nr.2 BarcarolleRachmaninov: Moments Musicaux op.16 nr. 2 en nr. 6

GERGIEV EN MAHLERGrote Zaal | 19.30 uur Orkest van het Mariinsky Theater Valery Gergiev - dirigent Debussy: Prélude à l’après-midi d’un fauneMahler: Symfonie nr. 6

LATE NIGHT: VESPERS VAN RACHMANINOVGrote Zaal | 22.00 uur

Koor van het Mariinsky TheatherAndrei Petrenko – dirigentMaria Shuklina – sopraanAleksey Velikanov – tenorEgor Semenkov – tenor Rachmaninov: Vigilie voor de gehele nacht (‘Vespers’) op. 37

CONCERTAGENDA

131212

Grootste orgel van NederlandOok dit jaar werd het werkterrein van het Gergiev Festival uitge-breid buiten De Doelen. Op het grootste orgel van Nederland, in de Laurenskerk, gaf Thierry Escaich, een van Gergievs mu-zikale vrienden, een recital met werken van Bach, Messiaen en zichzelf. Hij bewees een van de beste componerende organisten van dit moment te zijn, ook met een zeer virtuoze improvisatie op thema’s uit Die Walküre. Voor de editie van 2019 staat een première van deze Franse componist voor het Rotterdams Philharmonisch Orkest geprogrammeerd, en ook keert hij als uitvoerende terug op het orgel van de Laurenskerk.

De MasterclassIn de middag vond een master-class plaats waarbij Gergiev drie jonge dirigenten coachte, met behulp van het uitstekend voor-bereide Symfonieorkest van het Koninklijk Conservatorium en Codarts. De kandidaten waren Ivan Hut, master student in de directieklas van Hans Leenders op Codarts, Tom Goff, master stu-dent bij de NMO-nationale master orkestdirectie (samenwerking tussen Koninklijk Conservatorium en het Conservatorium van Am-sterdam) en Darrell Ang, student directie uit St. Petersburg. Ze dirigeerden elk een werk van Prokofiev. Talentontwikkeling blijft een belangrijk onderdeel van het festival.

04ZATERDAG

15 SEPTEMBER 2018

12 13

ORGELRECITAL: BACH, ESCAICH EN MESSIAEN Laurenskerk | 11.30 uur

Thierry Escaich – orgel

Bach: Passacaglia en Fuga in c, BWV 582 Koraal ‘Nun komm, der Heiden Heiland’, BWV 659Escaich: Evocation 3Messiaen: L’Ascension: Alléluias sereins d’une âme qui désire le Ciel Les Corps Glorieux: Joie et clarté des Corps GlorieuxEscaich: Triptyque improvisé sur deux thèmes donnés

THE MASTER AND HIS PUPILSGrote Zaal | 14.15 uur

Valery Gergiev – docentSymfonieorkest van het Koninklijk Conservatorium & CodartsKaren Su – viool Studenten: Tom Goff Ivan HutDarrell Ang

CONCERTAGENDA

“Wie wilde weten wat Gergiev tot zo’n wereldwijd gevierde dirigent maakt, kon terecht bij een open- bare masterclass. Drie jonge collega’s leidden het Symfonieorkest van het Koninklijk Conservatorium & Codarts in werken van Prokofjev, terwijl Gergiev over hun schouder meekeek. Gergiev bracht zijn geheim terug tot behapbare proporties: ‘Leun een beetje richting je solist om de aandacht te sturen, kijk musici van wie je ‘iets’ verlangt indringend aan. En vooral: niet te veel praten.”

JOEP STAPEL - NRC

“

1514

GERGIEV EN GOEBAIDOELINAGrote Zaal | 20.15 uur Rotterdams Philharmonisch OrkestValery Gergiev – dirigentKoor van het Mariinsky TheaterIrina Churilova – sopraanMikhail Vekua – tenorVladimir Moroz – baritonMikhail Petrenko – bas

Stravinsky: l’Histoire du soldat, suite (septet)Goebaidoelina: Cantate ‘Über Liebe und Hass’ – wereldpremière versie 2018

CONCERTAGENDA - VERVOLG

Gergiev en Goebaidoelina’s Avonds vond de wereldpremière plaats van ‘Uber Liebe und Hass’: een complex totaalproject voor het groots bezette Rotterdams Philharmonisch, vier Russische zangsolisten en het Koor van Ma-riinsky Theater. Haat jegens de ander is kenmer-kend voor het huidige Europa – in de westerse cultuur staat het ego centraal, vertelt Goebaidoelina in een interview in 2016. Liefde is tot seks verworden. “Zonder muziek zou een mens niet kunnen leven,” meent zij. “Mij gaat het erom,

dat een mens bij het beluisteren van muziek ‘buiten de tijd’ be-landt en, net als ik, de nabijheid van God kan voelen. Zonder die dimensie kan de mens helemaal niet bestaan.” In haar oratorium Über Liebe und Hass zijn de Duitse en Russische taal met elkaar ver-mengd als heeft de Babylonische spraakverwarring geen gevolgen voor onderling begrip. De ‘oude’ polyfonie – van Bach en van vóór Bach (volgens Goebaidoelina het mooiste dat de westerse cultuur ooit bereikt heeft) – en de dramati-sche sololijnen zijn onlosmakelijk met elkaar verweven.

Het werd een hypergeconcen-treerde uitvoering die vooraf was gegaan door een uitgebreid repetitieproces, al kon de 86-jari-ge componiste er helaas niet bij zijn. Wel is een live cd-opname gemaakt. De bijna uitverkochte zaal (uniek voor contemporaine muziek!) kon de nabijheid van een hogere macht voelen in aanzwel-lende koperklanken en geëxal-teerde smeekbedes. ‘Hier werd geschiedenis geschreven’ aldus een bezoeker na afloop. Vooraf leidde Gergiev een klein bezet ensemble van orkestsolisten in muziek van Stravinsky.

“Het slotakkoord van het Gergiev Festival dreunt na in het hoofd. … Met de uitvoering van het oratorium (Über Liebe und Hass, red.) kwam er een einde aan de drieëntwintigste editie van het Gergiev Festival. Drie dagen lang werd de dertigjarige band tussen dirigent Valery Gergiev – chef van het orkest van 1995 tot in 2008 – en het Rotterdams Philharmonisch Orkest belicht. … Het koor van het Mariinsky Theater fluisterde, en suste een geagiteerd spelend Rotterdams Philharmonisch Orkest tot bedaren. Etherische gewichtloosheid, maar vooral duistere zwaarte: in de trefzekere componeerhand van Goebaidoelina zorgden ze voor een permanente hoogspanning op het podium.

FREDERIKE BERNTSEN - TROUW

“

171616

Familievoorstelling DoornroosjeHet orkest, actrice Eline ten Camp en de Zwitserse kunstena-res Camille Scherrer namen de jonge luisteraars mee naar een koninklijk hof, waar edelen en feeën het doopfeest van de prinses bijwoonden. De vrolijke stemming slaat snel om als de slechte fee de feestzaal betreedt. Omdat zij niet was uitgenodigd, straft zij de koning en koningin door een vloek over het prinsesje uit te spreken. Op haar zestien-de verjaardag zal de prinses zich prikken aan een spinnenwiel en sterven. Gelukkig weet de goede fee de vloek te verzachten; zij zal niet sterven maar honderd jaar slapen, tot een prins haar wak-ker kust. Eline ten Camp vertel-de het verhaal als gezien door de ogen van een kamermeisje dat in het kasteel van de prinses woont. Lotte van Dijck heeft het verhaal bewerkt voor deze muziekvoorstelling, waarbij ze dicht bij het oorspronkelijk verhaal gebleven is.

Camille Scherrer heeft prach-tig animatiebeeld gemaakt bij de muziek en het verhaal, dat zowel aanvullend als verster-kend werkte. Dat beeld werd geprojecteerd op grote lappen witte stof achter het orkest. Dit gaf een speels effect: Eline ten Camp kon, doordat het decor uit losse stroken bestond, bijvoor-beeld door het doek heen stap-pen alsof ze het kasteel verliet.

Voorafgaand aan het concert was er voor de jonge bezoekers van alles te beleven in de stijl en het thema van Doornroosje. Van schminken tot Doornroosjes taarten versieren en muziekin-strumenten uitproberen. Bij educatievoorstellingen van het RPhO wordt standaard het publiek bevraagd naar zijn bevindingen. De voorstelling werd zeer goed beoordeeld door het publiek, het kreeg een cijfer 9 als eindbeoordeling.

05ZONDAG

16 SEPTEMBER 2016

16

CONCERTAGENDA

FAMILIEVOORSTELLING DOORNROOSJE (4+)Grote zaal | 14.15 uur (voorprogramma vanaf 13.00 uur)Grote zaal | 16.00 uur (voorprogramma vanaf 14.45 uur)

Ryan Bancroft – dirigentRotterdams Philharmonisch OrkestKiki Jaski – regieEline ten Camp – actriceCamille Scherrer – animatiesLotte van Dijck – tekst

Tsjaikovski: Schone Slaapster op 66a - Suite delen uit compleet ballet Schone Slaapster op 66.

CONCERTAGENDA

19

06MARKETING &

PUBLIEKSBEREIK

Onder het thema ’30 jaar Gergiev’ was het mogelijk een divers pro-gramma neer te zetten dat bestond uit de favorieten van de maestro, zowel bekend werk als een première van wereldformaat. Deze thematiek sloeg aan bij het publiek, wat weer-spiegeld wordt in de bezoekerscijfers en het feit de targets voor inkom-sten uit recette ruimschoots zijn overschreden.

Hoofdlijnen marketingstrategie1. Effectief benaderen van be-

staand publiek en effectief benutten van de bestaande database

2. Nieuw publiek benaderen 3. Nadruk op inhoudelijke

communicatie 4. Outdoor reclame meer gefocus-

sed op Rotterdam en meer lande-lijke communicatie, door middel van een tv-commercial.

Bestaand publiek We hebben bestaand publiek op 4 momenten per post met direct marketing benaderd:

• In de abonnementenbrochure van het Rotterdams Philharmo-nisch Orkest stond een uitge-breide spread over het Gergiev Festival (februari 2018)

• Deze abonnementhouders en daarnaast alle andere mensen die de afgelopen 5 jaar losse kaartjes kochten kregen ook een verkoopbrochure van het Gergiev Festival op de mat (mei 2018)

• Daarnaast volgde een special in het Doelen Magazine (begin augustus 2018)

• Eerdere kaartkopers ontvingen een luxe mailing per post (eind augustus 2018).

In de periode naar het festival toe werden 9 nieuwsbrieven verzonden naar de Nieuwsbrief abonnees van het Gergiev Festival. Daarnaast werd het festival 7 keer meege-nomen in de nieuwsbrief van het RPhO.

Daarnaast werd het vaste publiek ook bereikt door de social media kanalen van het festival. De Face-bookpagina van het Gergiev Festival heeft een kleine 3000 volgers, en de Instagramaccount zo’n 150.

18

Resultaten kaartverkoop en recette 2018 2017 2016

Bezoekersaantal 11.818 11.550 12.661Recette € 336.834 € 295.511 € 280.950

2120

PublieksprofielHet publiek van deze editie kwam voor 43 % uit Rotterdam en de Regio Rijnmond. De rest van het publiek kwam voornamelijk uit Den Haag, Amsterdam en de grotere regio rondom Rotterdam.

BEZOEKERS

publiek woonachtig in Rotterdam

publiek woonachtig in regio Rijnmond (behalve Rotterdam)

publiek woonachtig overig Nederland

publiek woonachtig in het buitenland

27% 16% 54% 3%

Herkomst

PublieksonderzoekUit het onderzoek dat onder het publiek van het Gergiev Festival 2018 gehouden werd, komt naar voren dat het programma van het festival voor 94% van de respondenten de belangrijkste reden is om het festi-val te bezoeken, vér boven andere aspecten.

Radio en TVVeel van de aandacht op Radio en TV is terug te vinden in bijgaand overzicht. Verder is er in de twee weken voor het festival een radiocampagne ge-weest op radio 1, 4 en 5 en op Radio Rijnmond.Ook is er in de laatste week voor het festival een TV commercial in het blok Ster Cultuur uitgezonden.

Leeftijd Percentage

0 - 15 jaar 0,2%*16 - 25 jaar 6,5%26 - 35 jaar 6,0%36 - 45 jaar 9,0%46 - 55 jaar 9,1% 56 - 65 jaar 16,7%> 66 jaar 27,3%onbekend 25,2%

Mosaicgroep (Rdam Festivals) Percentage

Kleurrijke Knokkers 6%Randstedelijke Gemakzoekers 8%Actieve Families 6%Digitale Kijkers 4%Klassieke Kunstliefhebbers 14%Stadse Alleseters 16%Elitaire Cultuurminnaars 27%Modale Cultuurmijders 8%Overig 11%

di 28 aug Volkskrant Interview Goebaidoelina di 4 sept Argus Vooraankondiging wo 5 sept Rijnmond TV MOOIS Uitzending over Gergiev di 11 sept Open Rotterdam tv Interview Floris Martin en Hendrik jan Podium Radio 4 Interview Martin van der Merwe en Hendrik Jan Renes Rijnmond.NU Floris Don en Sumire Hara Telegraaf Interview Gergiev - Hans Cartigny wo 12 sept AD Vooraankoniging NRC Interview Goebaidoelina Podium Radio 4 Interview gergiev - Hans Haffmans do 13 sept De Ochtend van 4 Interview Floris Don METRO Uitgaansleven rubriek vrij 14 sept Katholiek Nieuwsblad Aankondiging Goebaidoelina NRC Recensie opening - Mischa Spel Nieuwe Noten Recensie orgelrecital Ben Taffijn zo 16 sept Nieuwe Noten Recensie masterclass Ben Taffijn Nieuwe Noten Recensie slot Ben Taffijn zo 16 sept Avondconcert Opname Mahler 6 en reportage luisterstoel ma 17 sept Avondconcert Opname goebaidoelina ma 17 sept NRC Recensie festival - Joep Stapel Volkskrant Recensie slot Frits van der Waa Trouw Recensie slot Frederike Bertnsen

Persaandacht

*Bij deze leeftijdsopbouw zijn de allerjongste bezoekers van de familievoorstelling op zondag niet meegerekend.

2322

Social MediaDe social meda campagne van het Gergiev Festival was er in 2018 met name op gericht om het publiek tus-sen de 35 en 55 jaar meer te bereiken. Hiertoe is een videocampagne ge-maakt die via social media verspreid is, waar veel positieve feedback op kwam. De videocampagne werd zelfs overgenomen door o.a. het NRC: zij verspreidden het via hun digitale krant.

2323

CampagnebeeldSinds 2015 heeft het festival een her-kenbare huisstijl die elk jaar aan de thematiek van dat specifieke festival aangepast wordt. Uitingen worden daarmee snel herkend als uitingen van het Gergiev Festival. Deze huis-stijl wordt consequent doorgevoerd in alle uitingen van het festival. Dit jaar werd voor het eerst ditzelfde beeld gebruikt voor een tv-campag-ne.

De Nieuwe MuzeOok dit jaar werd samengewerkt met musicologisch tijdschrift De Nieuwe Muze. Zij maakten wederom een thema-nummer over het Gergiev Festival. Het tijdschrift werd verspreid onder sponsoren, passe-partouthouders en abonne-menthouders, en werd verkocht tijdens het festival voor diegenen die nog meer verdiepende achtergrond-informatie wilden.

25

07SUBSIDIËNTEN,

SPONSORS, FONDSEN, RELATIEBEHEER

Subsidiënten Ook in 2018 was de gemeente Rot-terdam een belangrijke financiële steunpilaar, als lange-termijn subsidieverstrekker. Van 2017-2020 ontvangt het Rotterdam Philharmo-nic Festival een bijdrage vanuit de vierjarige kunstenplanperiode. De subsidierelatie wordt net als voorgaande jaren uitgevoerd door Rotterdam Festivals.

RelatiebeheerHet Gergiev Festival onderneemt veel om het bestaande, goede re-latienetwerk te onderhouden en verder uit te bouwen. Internationaal staat het bekend om het kwalita-tief hoogwaardige programma. De prestigieuze openingsavond van het festival werd ook dit jaar weer be-zocht door kopstukken uit de lokale en landelijke politiek. Er waren tijdens het festival diverse bijeenkomsten:• Rotterdam Knowledge Ambas-

sadors in samenspraak met Rotterdam Partners

• Bijeenkomst voor diverse fondsen

• En tijdens het openingsconcert vond een partnerbijeenkomst van ABN Amro plaats

SponsoringConcert- en Congresgebouw De Doelen is het festival tegemoet gekomen met een korting op de zaalhuur en geleverde technische faciliteiten.

MecenassenHet festival is dit jaar wederom ondersteund door twee trouwe me-cenassen. Het Gergiev Festival is blij met en dankbaar voor hun steun.

FondsenDe bijdrage vanuit fondsen was voor de editie 2018 begroot op €70.000,- Wij zijn blij dat we er wederom in geslaagd zijn een groot aantal fondsen aan ons te verbinden, waarmee de target gehaald werd. Wel liepen we er wederom tegenaan dat fondsen die jaren trouw bijdroe-gen minder of geen ondersteuning konden bieden, voornamelijk door gewijzigd beleid. De fondsen vormen een belangrijke ondersteuning voor het festival: dankzij hun bijdrage is het mogelijk dat het festival zo’n rijk programma kan bieden, met name op het vlak van kamermuziek, late night con-certen en familieconcerten.

Samenwerking De in eerdere jaren opgezette sa-menwerking met het Marriott Hotel Rotterdam heeft in 2018 een vervolg gekregen.

24 25

27

Het Gergiev Festival draagt met haar bestaan algemeen bij aan het ge-meentelijk beleidsspeerpunt ‘inter-nationale profilering’. Het festival heeft weliswaar slechts 3% inter-nationale bezoekers maar nodigt jaarlijks het befaamde Mariinsky Theater en diverse internationale topsolisten en -ensembles uit. Het draagt met haar hoge kwaliteit bij aan de internationale uitstraling van onze stad.

Aan het beleidsspeerpunt ‘Talen-tontwikkeling’ droeg deze editie opnieuw bij met een masterclass aan drie jonge getalenteerde diri-genten, met medewerking van het Symfonieorkest van het Koninklijk Conservatorium & Codarts. Ook de kansen die jaarlijks geboden wor-den aan assistent-dirigenten vallen hieronder.

Aan beleidsspeerpunt ‘Samenwer-king’ draagt het festival bij met de (artistiek-inhoudelijke) samenwer-kingen met LantarenVenster, de Laurenskerk, De Doelen, De Nieuwe Muze en het Rotterdams Philhar-monisch Orkest. De samenwerking met het Symfonieorkest Koninklijk Conservatorium & Codarts heeft daarnaast ook nog een educatief doel.

26

08BELEIDSSPEERPUNTENGEMEENTE ROTTERDAM

27

29

09REFLECTIE EN

RISICO-ANALYSE

28

Reflectie op begroting en realisatie Het jaar 2018 is afgesloten met een saldo van -€28.100,-. Het resultaat was begroot op een verlies van ruim €100.000,-De reden dat het resultaat nega-tief was begroot, is omdat we met het 30-jarige jubileum van Valery Gergiev in Rotterdam een groots programma neer wilden zetten dat dit jubileum eer aan deed. Dit jaar werd niet alleen het Orkest maar daarnaast ook het koor van het Mariinsky Theater ingevlogen. Daarnaast was voor de première van ‘Über Liebe und Hass’ een orkest van enorme bezetting, een koor en een viertal solisten nodig.

Gelukkig werd dit programma door het publiek zeer gewaardeerd: de drie concerten in de Grote Zaal wa-ren alle drie vol, en ook de randpro-grammering trok over het algemeen goed gevulde zalen. Dit heeft gere-sulteerd in een recette opbrengst die ruim €70.000,- hoger lag dan begroot.Daarnaast lagen de inkomsten uit fondsaanvragen ook iets hoger dan begroot.Het eigen inkomsten percentage1 is, net als voorgaande jaren hoog: 194% (2017: 177%). Het eigen vermogen komt na verwerking van het resul-taat op ruim 242.000 euro. Deze reserve is nodig om eventuele tegenvallers in de komende jaren op te kunnen vangen.

1 Volgens de berekeningswijze van onze subsidiënt,

de Gemeente Rotterdam zijn de eigen inkomsten hier weergegeven als percentage van de subsidie.

Risico-analyse en toekomstSinds 2014 heeft het festival een kleinschaligere opzet dan in de ja-ren daarvoor. Wij voelen ons door de grote publieksbijval gesterkt in de huidige, geconcentreerde opzet.De afhankelijkheid van inkomsten uit recette is groot en we begroten deze dan ook altijd bescheiden. We zetten daarnaast in op veel verschil-lende marketingtools, om zo veel mogelijk (potentiële) bezoekers te bereiken.

2929

31

10PERSONEELSINFORMATIE

& ORGANISATIE

Bestuur en directieDirecteur van de stichting is George Wiegel. Martijn Sanders nam per 1 juni afscheid van het bestuur. Steven Lak trad per 1 oktober toe als bestuursvoorzitter. Willem van Hassel, tot die tijd voorzitter a.i., werd benoemd als secretaris. Jan Valkier heeft het bestuur per 1 augustus verlaten. Er zijn, naast Steven Lak, nog drie nieuwe bestuursleden aangetreden:

Maria Hansen, per 1 jun. 2018Annette Ottolini, per 1 nov. 2018Joost Ector, per 1 dec. 2018

StafMaartje de Wit, sinds jaar en dag manager van het festival voor 0,7fte, verliet het festival per 1 juli 2018. Haar rol werd ad interim over-genomen door Janneke Slokkers. Per 1 november 2018 trad Gea Plantinga in dienst als nieuwe festivalmana-ger, voor 0,5 fte.

FreelancersIn de aanloop naar en tijdens het festival werd met freelance onder-steuning gewerkt op het gebied van productie en marketing. Een Rus-sisch sprekende freelance productie-leider werd daarnaast ingezet voor de begeleiding van het Orkest van het Mariinsky Theater.

Code Cultural GovernanceHet festival wordt bestuurd door een bestuur van 6 leden. De werking van het bestuur wordt met enige regelmaat geëvalueerd op basis van de Code Cultural Governance.

Bestuursleden ontvangen geen vergoeding.

30 3131

3332

(Neven-)functies bestuursleden

Steven LakVoorzitter DeltalinqsVoorzitter evofenedex Voorzitter Rotterdam Port Promotion CouncilVoorzitter St. Vermogensbeheer Belangenbehartiging Pensioenen voor de HavenLid van de RvC van RET NV, SMT Holding S.A., Portbase BV, TKVeerhaven BV, EECV cv

Willem van HasselCommissaris Advanced Metallurgical Group N.V., Amsterdam

Ruud BosAssociate Fellow Clingendael International Energy ProgramsNon-Executive bij Circular-Energy Strategic Advisor Future of Energy Deloitte Energy & Resources

Maria HansenExecutive Director ELIA – European League of Institutes of the ArtsLid van de Raad van Toezicht, Rotterdams Philharmonisch OrkestVoorzitter, Sociaal Fonds Nederlandse Podia Voorzitter, Henny Hogenbijl Fonds Voorzitter, program committee ISPA Congress 2018 Leeuwarden (Internatio-nal Society for the Performing Arts)Secretaris, Stichting Oorkaan

Annette OttoliniAlgemeen Directeur Evides Waterbedrijf N.V.Lid Raad van Commissarissen Delfluent B.V.Bestuurslid Stichting Water for LifeLid Raad van Commissarissen SpaarnelandenLid Raad van Commissarissen woningcorporatie Ons DoelBestuurslid Deltalinqs

Joost EctorArchitect/partner Ector Hoogstad ArchitectenStichting Philharmonisch Fonds (RPhO, bestuurslid)New Trombone Collective (stichting, voorzitter)Maestro Jules Orkest (stichting, voorzitter)

Rotterdam, 18 maart 2019

Bestuur Rotterdam Philhamonic Gergiev Festival

33

35

23

2.1 Balans per 31 december 2018 (na bestemming exploitatieresultaat)

31 DECEMBER 31 DECEMBER 2018 2017

€ € ACTIVA

1. Vorderingen en overlopende activa 136.345 189.786 2. Liquide middelen 174.743 147.786

Totaal activa 311.088 337.572

31 DECEMBER 31 DECEMBER 2018 2017

€ €

PASSIVA

242.491 270.591 3. Eigen Vermogen4. Kortlopende schulden en overlopende passiva 68.597 66.981

Totaal passiva 311.088 337.572

11.1 BALANS PER 31 DECEMBER 2018

11JAARREKENING

34

3736

11.2 FUNCTIONELE EXPLOITATIEREKENING 2018

24

2.2 Functionele exploitatierekening 2018 jaarverslag begroting jaarverslag 2018 2018 2017

€ € € BATEN

Opbrengsten 5.Publieksinkomsten 336.834 262.000 295.511 6.Sponsorinkomsten 72.836 85.660 77.918 7.Overige directe inkomsten 8.528 300 6.781

Totaal directe inkomsten 418.198 347.960 380.210

Indirecte inkomsten 8. Private middelen- particulieren inclusief vriendenverenigingen 47.000 47.000 20.0009. Private middelen - private fondsen 72.500 70.250 80.250

Totale bijdragen uit private middelen 119.500 117.250 100.250

Totaal eigen inkomsten 537.698 465.210 480.460 ........... ........... ............

Bijdragen 10. Structureel subsidie Gemeente Rotterdam 277.000 271.500 271.500

Totaal subsidies 277.000 271.500 271.500 ........... ........... ............

Som der baten 814.698 736.710 751.960

LASTEN 11. Beheer lasten materieel 25.566 20.600 21.781 12. Beheer lasten personeel 72.650 76.200 86.027

Beheer lasten totaal 98.216 96.800 107.808 ........... ........... ............

13. Activiteitenlasten materieel 309.457 280.742 303.004 14. Activiteitenlasten personeel 435.125 463.776 326.629

Activiteitenlasten totaal 744.582 744.518 629.633 ........... ........... ............

Som der lasten 842.798 841.318 737.441 ........... ........... ............

Rentebaten - - -

Saldo rentebaten en -lasten - - - ........... ........... ............

Exploitatieresultaat (28.100) (104.608) 14.519

Bestemming exploitatieresultaat Onttrekking/Dotatie Algemene reserve (28.100) (104.608) 14.519

24


€ € € BATEN








Som der baten 814.698 736.710 751.960





Som der lasten 842.798 841.318 737.441 ........... ........... ............

Rentebaten - - -




24


€ € € BATEN








Som der baten 814.698 736.710 751.960





Som der lasten 842.798 841.318 737.441 ........... ........... ............

Rentebaten - - -




3938

25

2.3 Kasstroomoverzicht 2018 2017 € €

Exploitatieresultaat (28.100) 14.519

Bruto kasstroom uit operationele activiteiten (28.100) 14.519

Mutatie vorderingen 53.441 263.624 Mutatie kortlopende schulden 1.616 (153.246)

Netto kasstroom uit operationele activiteiten 26.957 124.897 .............. ..............

II kasstroom uit investeringsactiviteiten - - .............. ..............

III kasstroom uit financieringsactiviteiten - - .............. ..............

Mutatie liquide middelen I + II + III 26.957 124.897

Liquide middelen einde boekjaar 174.743 147.786 Liquide middelen begin boekjaar 147.786 22.889

Mutatie liquide middelen 26.957 124.897

Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode.

11.3 KASSTROOMOVERZICHT

2.4 Toelichting balans en exploitatierekening ALGEMEEN Activiteiten De Stichting Rotterdam Philharmonic Festival is opgericht bij notariële akte d.d. 15 april 1996. De vestigingsplaats is Rotterdam. Het kvk-nummer is 41135631. Volgens artikel 3 van de statuten heeft de Stichting Rotterdam Philharmonic Festival ten doel: Jaarlijks een Festival in Rotterdam te realiseren, waarbinnen het Rotterdams Philharmonisch Orkest een prominente plaats inneemt, en waarin een breed muzikaal repertoire - thematisch gegroepeerd - centraal staat waarin tevens een aanbod van andere kunstvormen in relatie tot de muziek gepresenteerd kan worden, alles in de ruimste zin van het woord. De financiële middelen van de stichting worden gevormd door: • Subsidies en entreegelden • Fondsenwerving, schenkingen, erfstellingen en legaten • Overige baten. Het vermogen van de stichting dient ter verwezenlijking van het doel van de stichting. Het bestuur bestond in 2018 uit acht leden, de samenstelling van het bestuur is ultimo 2018 als volgt: Steven Lak, voorzitter vanaf 01-10-2018 Mr. Willem van Hassel, voorzitter a.i. tot 01-10-2018, secretaris vanaf 01-10-2018 Drs. Ruud Bos, penningmeester, secretaris tot 01-10-2018 Ir. Joost Ector, vanaf 01-12-2018 Maria Hansen, vanaf 01-06-2018 Annette Ottolini, vanaf 01-11-2018 Verbonden partijen De stichting Rotterdams Philharmonisch Orkest en stichting Philharmonisch Fonds zijn gelieerde stichtingen. In het Philharmonisch Fonds worden de sponsorgelden van het bedrijfsleven ontvangen en de mecenaatwerking is hier ondergebracht. Via uitdelingen aan het Orkest en Festival worden de gelden op aanvraag beschikbaar gemaakt. Voor het Gergiev Festival vindt er door het Orkest organisatorische ondersteuning plaats. Verder treedt het orkest tegen markttarieven op in het Festival. ALGEMENE GRONDSLAGEN VOOR DE OPSTELLING VAN DE JAARREKENING Deze jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de Richtlijn voor de jaarverslaggeving 640 Organisaties zonder winststreven. De rapportage is gebaseerd richtlijnen inzake de financiële verantwoording cultuursubsidies voor orkesten en muziekgezelschappen.

11.4 TOELICHTING BALANS EN EXPLOITATIEREKENING

4140

De waardering van de activa en passiva en de bepaling van het exploitatieresultaat vinden plaats op basis van historische kosten. Tenzij bij de desbetreffende grondslag voor de specifieke balanspost anders wordt vermeld, worden de activa en passiva gewaardeerd volgens het kostprijsmodel.

Baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop zij betrekking hebben. Baten worden slechts genomen voor zover zij op de balansdatum zijn gerealiseerd. Lasten, verplichtingen en mogelijke verliezen die hun oorsprong vinden voor het einde van het verslagjaar worden in acht genomen indien zij voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden

Continuïteit van de activiteiten In het najaar van 2016 is onze aanvraag bij de Gemeente Rotterdam voor de cultuurplanperiode 2017–2020 gehonoreerd. Dit betekent dat wij voor de jaren 2017-2020 kunnen rekenen op structurele subsidies van € 277.000 (2018) per jaar van de Gemeente Rotterdam. De in de jaarrekening gehanteerd grondslagen van waardering en resultaatbepaling zijn dan ook gebaseerd op de veronderstelling van continuïteit van de stichting.

Boekjaar Het boekjaar is gelijk aan het kalenderjaar.

Stelselwijzigingen In het boekjaar 2018 hebben zich geen stelselwijzigingen voorgedaan.

Schattingswijzigingen In 2018 hebben zich geen schattingswijzigingen voorgedaan.

Vergelijking met voorgaand jaar De gehanteerde grondslagen van waardering en van resultaatbepaling zijn ongewijzigd ten opzichte van het voorgaand jaar.

Financiële instrumenten Financiële instrumenten omvatten vorderingen onder vlottende activa, liquide middelen en kortlopende schulden. Alle financiële instrumenten worden bij de eerste opname verwerkt tegen reële waarde, inclusief direct toerekenbare transactiekosten. Na de eerste opname worden financiële instrumenten gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs. De Stichting Rotterdam Philharmonic Festival kent geen afgeleide financiële instrumenten.

Valuta De jaarrekening is opgesteld in euro’s, de functionele valuta van de stichting.

Schattingen De opstelling van de jaarrekening vereist dat de directie oordelen vormt en schattingen en veronderstellingen maakt die van invloed zijn op de toepassing van grondslagen en de gerapporteerde waarde van activa en verplichtingen, en van baten en lasten. De daadwerkelijke uitkomsten kunnen afwijken van deze schattingen. De schattingen en onderliggende veronderstellingen warden voortdurend beoordeeld. Herzieningen van schattingen warden opgenomen in de periode waarin de schatting wordt herzien en in toekomstige perioden waarvoor de herziening gevolgen heeft. Er zijn geen waarderingsgrondslagen naar de mening van de directie die kritisch zijn ten aanzien van schattingen en veronderstellingen voor het weergeven van de financiële positie

GRONDSLAGEN VOOR DE WAARDERING VAN DE ACTIVA EN PASSIVA Vorderingen en overlopende activa De vorderingen worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. De reële waarde en geamortiseerde kostprijs zijn gelijk aan de nominale waarde. Noodzakelijk geachte voorzieningen voor mogelijke verliezen als gevolg van oninbaarheid worden in mindering gebracht. Deze voorzieningen worden bepaald op basis van individuele beoordeling van de vorderingen. Liquide middelen De liquide middelen worden gewaardeerd tegen nominale waarde. Indien middelen niet ter vrije beschikking staan, dan wordt hiermee bij de waardering rekening gehouden. Eigen vermogen De algemene reserve is het gedeelte van het eigen vermogen waarover zonder belemmering door wettelijke of statutaire bepalingen kan worden beschikt voor het doel waarvoor Stichting Rotterdam Philharmonic Festival is opgericht. Deze reserve wordt aangehouden om de continuïteit van de stichting op langere termijn te waarborgen. Kortlopende schulden en overlopende passiva Schulden worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. GRONDSLAGEN VOOR BEPALING VAN HET EXPLOITATIERESULTAAT Algemeen Het exploitatieresultaat wordt bepaald als het verschil tussen het totaal der baten en het totaal der lasten. De baten en lasten worden bepaald met inachtneming van de hiervoor vermelde grondslagen voor waardering en toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben. Voorzienbare verplichtingen en mogelijke verliezen die hun oorsprong vinden voor het einde van het boekjaar worden meegenomen indien zij voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden en wordt voldaan aan de voorwaarden voor het opnemen van voorzieningen. Opbrengsten en uitgaven van het jaarlijkse festival worden aan het boekjaar toegerekend, waarin het festival is gehouden. Baten en lasten met betrekking tot volgende festivals worden aan volgende boekjaren toegerekend. Subsidies De structurele subsidies die worden ontvangen ten behoeve van de exploitatie van voortdurende activiteiten worden als baten verantwoord in de exploitatierekening in het jaar waar de toekenning voor geldt. Overige ontvangen subsidies/bijdragen en daaraan gerelateerde kosten worden verantwoord in de periode waarop zij betrekking hebben (RJ 274). Vooruit ontvangen subsidies worden opgenomen onder de overlopende passiva. Bestedingen volgen in de volgende boekjaren overeenkomstig de subsidievoorwaarden. De subsidies worden verantwoord als het waarschijnlijk is dat deze worden ontvangen en Stichting Rotterdams Philharmonic Festival de condities voor ontvangst kan aantonen Verkoop van goederen Opbrengsten uit de verkoop van goederen worden verwerkt zodra alle belangrijke rechten en risico’s met betrekking tot de eigendom van de goederen zijn overgedragen aan de koper.

41

4342

Verlenen van diensten Opbrengsten uit het verlenen van diensten geschieden naar rato van de geleverde prestaties, gebaseerd op de verrichte diensten tot aan de balansdatum in verhouding tot de in totaal te verrichten diensten. Koersverschillen Koersverschillen die optreden bij de afwikkeling of omrekening van monetaire posten worden in de exploitatierekening verwerkt in de periode dat zij zich voordoen, tenzij hedge accounting wordt toegepast. Giften De niet-financiële bijdrage die door vrijwilligers wordt geleverd, wordt niet in de exploitatierekening verantwoord. Personeelsbeloningen Periodiek betaalbare beloningen Lonen, salarissen en sociale lasten worden op grond van de arbeidsvoorwaarden verwerkt in de exploitatierekening voor zover ze verschuldigd zijn aan werknemers. De bestuursleden ontvangen geen beloning. Bijzondere posten Bijzondere posten zijn baten of lasten die voortvloeien uit gebeurtenissen of transacties die behoren tot het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening, maar die omwille van de vergelijkbaarheid apart toegelicht worden op grond van de aard, omvang of het incidentele karakter van de post. Overheidssubsidies Exploitatiesubsidies worden als bate verantwoord in de exploitatierekening in het jaar waarin de gesubsidieerde kosten zijn gemaakt of opbrengsten zijn gederfd, of wanneer een gesubsidieerd exploitatietekort zich heeft voorgedaan. De baten worden verantwoord als het waarschijnlijk is dat deze worden ontvangen. Financiële baten en lasten Rentebaten en rentelasten Rentebaten en rentelasten worden tijdsevenredig verwerkt, rekening houdend met de effectieve rentevoet van de betreffende activa en passiva. GRONDSLAGEN VOOR DE OPSTELLING VAN HET KASSTROOMOVERZICHT Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit de liquide middelen.

11.5 TOELICHTING OP DE ONDERSCHEIDEN POSTEN VAN DE BALANS

29

2.4.1 TOELICHTING OP DE ONDERSCHEIDEN POSTEN VAN DE BALANS

1. Overige vorderingen en overlopende activaDeze post kan als volgt worden gespecificeerd:

31 december 31 december 2018 2017 € €

Debiteuren 11.302 3.295 Omzetbelasting 12.326 48.256 De Doelen - 26.655Stichting Philharmonisch Fonds 17.000 - Te ontvangen subsidie Rotterdam 55.400 54.300 Te ontvangen van fondsen 40.000 55.000 Overige vorderingen 317 2.280

136.345 189.786

2. Liquide middelen 31 december 31 december

2018 2017 € €

De liquide middelen betreffen: ABN AMRO Bank N.V.- rekening-courant 174.743 147.786

174.743 147.786

De liquide middelen staan ter vrije beschikking van de stichting.

3. Eigen VermogenHet verloop van het vermogen van de stichting is als volgt:Algemene reserve

2018 2017 € €

Saldo begin boekjaar 270.591 256.072 Resultaat (28.100) 14.519

Totaal eigen vermogen 242.491 270.591

De stichting streeft niet naar vermogensvorming. Het vermogen dient voor het opvangen van tegen-vallers en om te beschikken over voldoende werkkapitaal.

4. Overlopende passiva en overige kortlopende schuldenDeze post kan als volgt worden gespecificeerd:


Crediteuren 16.625 50.958 Stichting Rotterdams Philharmonisch Orkest 33.981 3 Stichting Medewerkers Rotterdams Philharmonisch Orkest 7.175 - De Doelen 512 - Belastingen en sociale premies - 4.520Overige kortlopende schulden 10.304 11.500

68.597 66.981

32

De stichting streeft niet naar vermogensvorming. Het vermogen dient voor het opvangen van tegenvallers en om te beschikken over voldoende werkkapitaal. 4. Kortlopende schulden en overlopende passiva Deze post kan als volgt worden gespecificeerd: 31 december 31 december 2017 2016 € € Crediteuren 50.958 7.425 Stichting Rotterdams Philharmonisch Orkest 3 190.700 Omzetbelasting - 7.043 Belastingen en sociale premies 4.520 4.064 Overige kortlopende schulden 11.500 10.995 66.981 220.227

4544

29

2.4.1 TOELICHTING OP DE ONDERSCHEIDEN POSTEN VAN DE BALANS

1. Overige vorderingen en overlopende activaDeze post kan als volgt worden gespecificeerd:


Debiteuren 11.302 3.295 Omzetbelasting 12.326 48.256 De Doelen - 26.655Stichting Philharmonisch Fonds 17.000 - Te ontvangen subsidie Rotterdam 55.400 54.300 Te ontvangen van fondsen 40.000 55.000 Overige vorderingen 317 2.280

136.345 189.786

2. Liquide middelen 31 december 31 december

2018 2017 € €

De liquide middelen betreffen: ABN AMRO Bank N.V.- rekening-courant 174.743 147.786

174.743 147.786

De liquide middelen staan ter vrije beschikking van de stichting.

3. Eigen VermogenHet verloop van het vermogen van de stichting is als volgt:Algemene reserve

2018 2017 € €

Saldo begin boekjaar 270.591 256.072 Resultaat (28.100) 14.519

Totaal eigen vermogen 242.491 270.591

De stichting streeft niet naar vermogensvorming. Het vermogen dient voor het opvangen van tegen-vallers en om te beschikken over voldoende werkkapitaal.

4. Overlopende passiva en overige kortlopende schuldenDeze post kan als volgt worden gespecificeerd:


Crediteuren 16.625 50.958 Stichting Rotterdams Philharmonisch Orkest 33.981 3 Stichting Medewerkers Rotterdams Philharmonisch Orkest 7.175 - De Doelen 512 - Belastingen en sociale premies - 4.520Overige kortlopende schulden 10.304 11.500

68.597 66.981

11.6 TOELICHTING OP DE ONDERSCHEIDEN POSTEN VAN DE EXPLOITATIEREKENING

30

2.4.2 TOELICHTING OP DE ONDERSCHEIDEN POSTEN VAN DE EXPLOITATIEREKENING

De begroting voor 2018 betreft de bij Rotterdam Festivals ingediende begroting.

jaarverslag jaarverslag 2018

begroting 2017 2018

€ € € 5. Publieksinkomsten 336.834 262.000 295.511

De recette is € 75.000 hoger dan begroot. Dankzij een uitgekiende marketingstrategie, gestoeld op onderzoek en ervaringen uit het verleden zijn er meer kaarten verkocht dan het festival had begroot.

6. SponsorinkomstenSponsoring 72.836 85.660 77.918

Totaal sponsorinkomsten 72.836 85.660 77.918

De sponsorinkomsten betreffen onder meer de inkomsten van sponsoring die via het Philharmonisch Fonds zijn ontvangen.

7. Overige directe inkomstenProgrammaboek en merchandising - - 343 Overige opbrengsten 8.528 300 6.438

Totaal directe inkomsten 8.528 300 6.781

Onder de overige opbrengsten zijn doorberekende kosten van catering en dergelijke opgenomen.

Indirecte inkomsten 8. Private middelen- particulieren inclusief vriendenverenigingenVrienden van het Rotterdams Philharmonisch 30.000 30.000 15.000 Mecenassen 17.000 17.000 5.000

Particulieren inclusief vriendenverenigingen 47.000 47.000 20.000

4746

31


begroting 2017 2018

9. Private middelen - private fondsenErasmusstichting 3.000 - 3.000G. Ph. Verhagen Stichting 5.000 - 5.000Gravin van Bylandt Stichting 1.000 - 2.000Kattendijke / Drucker Stichting - - 750Stichting Elise Mathilde Fonds 5.000 - 5.000Stichting Thurkow Fonds 2.500 - 2.500Stichting Swart-van Essen - - 5.000Stichting ZaBaWas - - 10.000 Stichting ‘t Trekpaert 25.000 - - Van Ommeren-de Voogt Stichting 5.000 - - STOER-Stichting Organisatie van Effectenhandelaren 1.000 - - Van Cappellen Stichting 10.000 - 9.000Bevordering van Volkskracht-Van Leeuwen van Lignac 15.000 - 8.000VSBfonds - - 30.000Overige fondsbijdragen - 70.250 -

Private middelen – private fondsen 72.500 70.250 80.250

10. Structureel subsidie Gemeente RotterdamStructureel 277.000 271.500 271.500

Subsidie Gemeente Rotterdam 277.000 271.500 271.500

De subsidie van de Gemeente Rotterdam wordt via Rotterdam Festivals uitgevoerd.

Specificatie beheerslasten 11. Beheer lasten materieelHuisvesting 4.500 4.500 4.500 Drukwerk 1.899 750 600 Verzendkosten 223 - 158Telefoonkosten 15 500 476Reis- en verblijfkosten - 1.200 1.086 Verzekeringen 3.832 3.050 4.679 Accountantskosten 9.000 9.000 9.000 Overige organisatiekosten 6.097 1.600 1.282

Totaal beheer lasten materieel 25.566 20.600 21.781

12.Beheerlasten personeelPersoneelskosten 70.635 74.200 84.881 Overige personeelslasten 2.015 2.000 1.146

Totaal beheerlasten personeel 72.650 76.200 86.027

Dit betreft de beheerskosten in verband met het festival, zoals het maken van programma toelichtingen, en administratieve werkzaamheden. In de personeelskosten is een bedrag van € 24.813 aan salarissen en € 9.807 aan sociale lasten en pensioenen begrepen. Verder betreft het doorberekeningen voor verrichte werkzaamheden en ingehuurde zelfstandigen voor € 36.015.

31


begroting 2017 2018

9. Private middelen - private fondsenErasmusstichting 3.000 - 3.000G. Ph. Verhagen Stichting 5.000 - 5.000Gravin van Bylandt Stichting 1.000 - 2.000Kattendijke / Drucker Stichting - - 750Stichting Elise Mathilde Fonds 5.000 - 5.000Stichting Thurkow Fonds 2.500 - 2.500Stichting Swart-van Essen - - 5.000Stichting ZaBaWas - - 10.000 Stichting ‘t Trekpaert 25.000 - - Van Ommeren-de Voogt Stichting 5.000 - - STOER-Stichting Organisatie van Effectenhandelaren 1.000 - - Van Cappellen Stichting 10.000 - 9.000Bevordering van Volkskracht-Van Leeuwen van Lignac 15.000 - 8.000VSBfonds - - 30.000Overige fondsbijdragen - 70.250 -

Private middelen – private fondsen 72.500 70.250 80.250

10. Structureel subsidie Gemeente RotterdamStructureel 277.000 271.500 271.500

Subsidie Gemeente Rotterdam 277.000 271.500 271.500

De subsidie van de Gemeente Rotterdam wordt via Rotterdam Festivals uitgevoerd.

Specificatie beheerslasten 11. Beheer lasten materieelHuisvesting 4.500 4.500 4.500 Drukwerk 1.899 750 600 Verzendkosten 223 - 158Telefoonkosten 15 500 476Reis- en verblijfkosten - 1.200 1.086 Verzekeringen 3.832 3.050 4.679 Accountantskosten 9.000 9.000 9.000 Overige organisatiekosten 6.097 1.600 1.282

Totaal beheer lasten materieel 25.566 20.600 21.781

12.Beheerlasten personeelPersoneelskosten 70.635 74.200 84.881 Overige personeelslasten 2.015 2.000 1.146

Totaal beheerlasten personeel 72.650 76.200 86.027

Dit betreft de beheerskosten in verband met het festival, zoals het maken van programma toelichtingen, en administratieve werkzaamheden. In de personeelskosten is een bedrag van € 24.813 aan salarissen en € 9.807 aan sociale lasten en pensioenen begrepen. Verder betreft het doorberekeningen voor verrichte werkzaamheden en ingehuurde zelfstandigen voor € 36.015.

32

Specificatie activiteitenlasten jaarverslag jaarverslag

2018 begroting

2017 2018

€ € € 13. Activiteitenlasten materieelMaterieel voorbereidingHuur en aanschaf instrumenten 6.341 9.500 11.432 Huur en aanschaf bladmuziek 18.138 13.514 14.038

Totaal materieel voorbereiding 24.479 23.014 25.470

Materieel uitvoering Zaalhuur 59.374 49.500 55.646 Bezoekersservice 20.684 22.000 21.824 Pauzedrank inbegrepen 26.292 26.000 27.635 Diverse zaalkosten 6.876 3.000 6.891 Techniek 25.205 40.000 42.363 Kosten consumpties 11.793 - 7.784Aankleding hal 7.000 7.500 4.500

Zaalkosten 157.224 148.000 166.643 Auteursrechten 3.404 4.073 5.716 Overige materialen 38 - 578

Totaal materieel uitvoering 160.666 152.073 172.937

Specifieke publiciteit Folders/flyers/ov, campagnekosten 32.488 25.000 11.202 Advertenties 8.218 8.000 31.100 Affiches/banieren 6.017 11.000 5.572 Programmaboeken/brochures 14.134 11.000 5.377 Publiciteitskosten 16.200 10.000 12.794 Website/e-marketing 9.250 10.000 8.353 Overige algemene reclamekosten - - 3.128

Publiciteitskosten 86.307 75.000 77.526 Catering, entreekaarten en andere sponsorkosten 38.005 30.655 27.072

Totaal publiciteit 124.312 105.655 104.598

Totaal activiteiten: materiële lasten 309.457 280.742 303.004

De kosten van catering en andere sponsorkosten zijn afhankelijk van de omvang van de sponsoring.

14. Activiteitenlasten personeelVast personeel 24.000 24.000 24.000 Honoraria dirigent 80.850 80.000 79.000

104.850 104.000 103.000 .............. .............. ..............

Uitvoerend personeel Honoraria solisten, orkesten en ensembles 287.474 323.426 214.836 Ondersteunend personeel 42.801 36.350 8.793

330.275 359.776 223.629 .............. .............. ..............

Totaal personele activiteitenlasten 435.125 463.776 326.629

4948

32


2018 begroting

2017 2018












104.850 104.000 103.000 .............. .............. ..............


330.275 359.776 223.629 .............. .............. ..............


49

33

De kosten met betrekking tot zaalhuur zijn in 2018 hoger uitgevallen dan begroot, omdat gedurende het jaar bleek dat de zalen meer nodig waren dan voorzien. De techniekkosten daarentegen zijn juist lager uitgevallen.

32


2018 begroting

2017 2018












104.850 104.000 103.000 .............. .............. ..............


330.275 359.776 223.629 .............. .............. ..............


32


2018 begroting

2017 2018












104.850 104.000 103.000 .............. .............. ..............


330.275 359.776 223.629 .............. .............. ..............


5150

OVERIGE TOELICHTINGEN Resultaatbestemming Het negatieve resultaat ad € 28.100 is onttrokken aan het vermogen. Gebeurtenissen na balansdatum met belangrijke financiële gevolgen, inclusief de omvang daarvan In de periode vanaf 1 januari 2019 tot en met het opstellen en vaststellen van de jaarrekening over 2018 hebben zich geen gebeurtenissen voorgedaan met gevolgen voor de in dit jaarverslag opgenomen jaarrekening 2018. ONDERTEKENING VAN DE JAARREKENING Directie: G.F. Wiegel Bestuur Steven Lak, voorzitter Drs. Ruud Bos, penningmeester Mr. Willem van Hassel, secretaris Joost Ector Maria Hansen Annette Ottolini

Rotterdam, 18 maart 2019

53

12CONTROLEVERKLARING

VAN DE ONAFHANKELIJKE ACCOUNTANT

52

3114747550/2019.063692/ME/1

Deloitte Accountants B.V. Schenkkade 47 2595 AR Den Haag Postbus 90721 2509 LS Den Haag Nederland Tel: 088 288 2888 Fax: 088 288 9815 www.deloitte.nl

Deloitte Accountants B.V. is ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer 24362853. Deloitte Accountants B.V. is a Netherlands affiliate of Deloitte NWE LLP, a member firm of Deloitte Touche Tohmatsu Limited.

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

Aan het bestuur van Stichting Rotterdam Philharmonic Festival

VERKLARING OVER DE IN HET JAARVERSLAG OPGENOMEN JAARREKENING 2018

Ons oordeel

Wij hebben de jaarrekening 2018 van Stichting Rotterdam Philharmonic Festival te Den Haag gecontroleerd.

Naar ons oordeel geeft de in dit jaarverslag opgenomen jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Stichting Rotterdam Philharmonic Festival op 31 december 2018 en van het exploitatieresultaat over 2018 in overeenstemming met RJ 640 Organisaties zonder winststreven.

De jaarrekening bestaat uit:

1. De balans per 31 december 2018.

2. De exploitatierekening over 2018.

3. De toelichting met een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen.

De basis voor ons oordeel

Wij hebben onze controle uitgevoerd volgens het Nederlands recht, waaronder ook de Nederlandse controlestandaarden vallen. Onze verantwoordelijkheden op grond hiervan zijn beschreven in de sectie “Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening”.

Wij zijn onafhankelijk van Stichting Rotterdam Philharmonic Festival zoals vereist in de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assurance-opdrachten (ViO) en andere voor de opdracht relevante onafhankelijkheidsregels in Nederland. Verder hebben wij voldaan aan de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants (VGBA).

Wij vinden dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.

VERKLARING OVER DE IN HET JAARVERSLAG OPGENOMEN ANDERE INFORMATIE

Naast de jaarrekening en onze controleverklaring daarbij, omvat het jaarverslag andere informatie, die bestaat uit: • Het bestuursverslag • De overige gegevens • De algemene informatie

3114747550/2019.063692/ME/1

Deloitte Accountants B.V. Schenkkade 47 2595 AR Den Haag Postbus 90721 2509 LS Den Haag Nederland Tel: 088 288 2888 Fax: 088 288 9815 www.deloitte.nl

Deloitte Accountants B.V. is ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer 24362853. Deloitte Accountants B.V. is a Netherlands affiliate of Deloitte NWE LLP, a member firm of Deloitte Touche Tohmatsu Limited.

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

Aan het bestuur van Stichting Rotterdam Philharmonic Festival

VERKLARING OVER DE IN HET JAARVERSLAG OPGENOMEN JAARREKENING 2018

Ons oordeel

Wij hebben de jaarrekening 2018 van Stichting Rotterdam Philharmonic Festival te Den Haag gecontroleerd.

Naar ons oordeel geeft de in dit jaarverslag opgenomen jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Stichting Rotterdam Philharmonic Festival op 31 december 2018 en van het exploitatieresultaat over 2018 in overeenstemming met RJ 640 Organisaties zonder winststreven.

De jaarrekening bestaat uit:

1. De balans per 31 december 2018.

2. De exploitatierekening over 2018.

3. De toelichting met een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen.

De basis voor ons oordeel

Wij hebben onze controle uitgevoerd volgens het Nederlands recht, waaronder ook de Nederlandse controlestandaarden vallen. Onze verantwoordelijkheden op grond hiervan zijn beschreven in de sectie “Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening”.

Wij zijn onafhankelijk van Stichting Rotterdam Philharmonic Festival zoals vereist in de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assurance-opdrachten (ViO) en andere voor de opdracht relevante onafhankelijkheidsregels in Nederland. Verder hebben wij voldaan aan de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants (VGBA).

Wij vinden dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.

VERKLARING OVER DE IN HET JAARVERSLAG OPGENOMEN ANDERE INFORMATIE

Naast de jaarrekening en onze controleverklaring daarbij, omvat het jaarverslag andere informatie, die bestaat uit: • Het bestuursverslag • De overige gegevens • De algemene informatie

5554

3114747550/2019.063692/ME/2

Op grond van onderstaande werkzaamheden zijn wij van mening dat de andere informatie: • Met de jaarrekening verenigbaar is en geen materiële afwijkingen bevat.

• Alle informatie bevat die op grond van RJ 640 Organisaties zonder winststreven.

Wij hebben de andere informatie gelezen en hebben op basis van onze kennis en ons begrip, verkregen vanuit de jaarrekeningcontrole of anderszins, overwogen of de andere informatie materiële afwijkingen bevat.

Met onze werkzaamheden hebben wij voldaan aan de vereisten in de Nederlandse Standaard 720. Deze werkzaamheden hebben niet dezelfde diepgang als onze controlewerkzaamheden bij de jaarrekening.

Het bestuur is verantwoordelijk voor het opstellen van de andere informatie, waaronder het bestuursverslag en de overige gegevens, in overeenstemming met de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving.

BESCHRIJVING VAN VERANTWOORDELIJKHEDEN MET BETREKKING TOT DE JAARREKENING

Verantwoordelijkheden van het bestuur voor de jaarrekening

Het bestuur is verantwoordelijk voor het opmaken en getrouw weergeven van de jaarrekening in overeen-stemming met RJ 640 Organisaties zonder winststreven. In dit kader is het bestuur verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing die het bestuur noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fouten of fraude.

Bij het opmaken van de jaarrekening moet het bestuur afwegen of de stichting in staat is om haar werkzaamheden in continuïteit voort te zetten. Op grond van genoemd verslaggevingsstelsel moet het bestuur de jaarrekening opmaken op basis van de continuïteitsveronderstelling, tenzij het bestuur het voornemen heeft om de vennootschap te liquideren of de bedrijfsactiviteiten te beëindigen of als beëindiging het enige realistische alternatief is.

Het bestuur moet gebeurtenissen en omstandigheden waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de stichting haar bedrijfsactiviteiten in continuïteit kan voortzetten, toelichten in de jaarrekening.

Het bestuur is verantwoordelijk voor het uitoefenen van toezicht op het proces van financiële verslaggeving van de stichting.

Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening

Onze verantwoordelijkheid is het zodanig plannen en uitvoeren van een controleopdracht dat wij daarmee voldoende en geschikte controle-informatie verkrijgen voor het door ons af te geven oordeel.

Onze controle is uitgevoerd met een hoge mate maar geen absolute mate van zekerheid, waardoor het mogelijk is dat wij tijdens onze controle niet alle materiële fouten en fraude ontdekken.

Afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fraude of fouten en zijn materieel indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van deze jaarrekening nemen. De materialiteit beïnvloedt de aard, timing en omvang van onze controlewerkzaamheden en de evaluatie van het effect van onderkende afwijkingen op ons oordeel.

3114747550/2019.063692/ME/3

Wij hebben deze accountantscontrole professioneel kritisch uitgevoerd en hebben waar relevant professionele oordeelsvorming toegepast in overeenstemming met de Nederlandse controlestandaarden, ethische voorschriften en de onafhankelijkheidseisen. Onze controle bestond onder andere uit:

• Het identificeren en inschatten van de risico’s dat de jaarrekening afwijkingen van materieel belang bevat als gevolg van fouten of fraude, het in reactie op deze risico’s bepalen en uitvoeren van controlewerkzaamheden en het verkrijgen van controle-informatie die voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Bij fraude is het risico dat een afwijking van materieel belang niet ontdekt wordt groter dan bij fouten. Bij fraude kan sprake zijn van samenspanning, valsheid in geschrifte, het opzettelijk nalaten transacties vast te leggen, het opzettelijk verkeerd voorstellen van zaken of het doorbreken van de interne beheersing.

• Het verkrijgen van inzicht in de interne beheersing die relevant is voor de controle met als doel controlewerkzaamheden te selecteren die passend zijn in de omstandigheden. Deze werkzaamheden hebben niet als doel om een oordeel uit te spreken over de effectiviteit van de interne beheersing van de stichting.

• Het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en het evalueren van de redelijkheid van schattingen door het bestuur en de toelichtingen die daarover in de jaarrekening staan.

• Het vaststellen dat de door het bestuur gehanteerde continuïteitsveronderstelling aanvaardbaar is. Tevens het op basis van de verkregen controle-informatie vaststellen of er gebeurtenissen en omstandigheden zijn waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de stichting haar bedrijfs-activiteiten in continuïteit kan voortzetten. Als wij concluderen dat er een onzekerheid van materieel belang bestaat, zijn wij verplicht om aandacht in onze controleverklaring te vestigen op de relevante gerelateerde toelichtingen in de jaarrekening. Als de toelichtingen inadequaat zijn, moeten wij onze verklaring aanpassen. Onze conclusies zijn gebaseerd op de controle-informatie die verkregen is tot de datum van onze controleverklaring. Toekomstige gebeurtenissen of omstandigheden kunnen er echter toe leiden dat een stichting haar continuïteit niet langer kan handhaven.

• Het evalueren van de presentatie, structuur en inhoud van de jaarrekening en de daarin opgenomen toelichtingen.

• Het evalueren of de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de onderliggende transacties en gebeurtenissen.

Wij communiceren met het bestuur onder andere over de geplande reikwijdte en timing van de controle en over de significante bevindingen die uit onze controle naar voren zijn gekomen, waaronder eventuele significante tekortkomingen in de interne beheersing.

Den Haag, 18 maart 2019 2019-03-18 18.03.2019

Deloitte Accountants B.V. Was getekend:drs. V.W.J.A. van Stijn RA MGA

57

13ALGEMENE

INFORMATIE

Stichting Rotterdam Philharmonic FestivalPostbus 962, 3000 AZ Rotterdam BestuurDhr. Steven Lak, voorzitter (per 1 oktober 2018) Mr. Willem van Hassel, voorzitter a.i. (tot 1 oktober 2018, daarna secretaris)Dhr. Ruud Bos, penningmeesterDhr. Joost EctorMw. Maria HansenMw. Annette Ottolini

OrganisatieValery Gergiev, artistiek leiderGeorge Wiegel, algemeen directeurGea Plantinga, managerFloris Don, artistiek coördinatorLeonoor Coppoolse, productieleiderTyche van Bommel, marketeerMedewerkers staf Rotterdam Philharmonisch Orkest

DoelDe Stichting Rotterdam Philhar-monic Festival te Rotterdam is per 15 april 1996 opgericht en heeft tot doel jaarlijks een festival in Rotter-dam te realiseren, waarbinnen het

Rotterdam Philharmonisch Orkest een prominente plaats inneemt, en waarin een breed muzikaal reper-toire – thematisch gegroepeerd – centraal staat, waarin tevens een aanbod van andere kunstvormen in relatie tot de muziek gepresenteerd kan worden, alles in de ruimste zin van het woord. Het festival dankt de volgende organisaties en instanties voor hun ondersteuning in 2018:

SubsidiëntenGemeente RotterdamRotterdam Festivals

SponsorsConcert- en Congresgebouw De DoelenLukoil OntvangstenBusinessclub V

FondsenStichting Philharmonisch FondsVereniging Vrienden van het Rotterdams Philharmonisch OrkestVan Cappellen Stichting

Stichting Bevordering van VolkskrachtStichting Elise Mathilde FondsG.Ph. Verhagen-StichtingErasmusstichtingStichting Thurkow FondsGravin van Bylandt StichtingSTOER – Stichting Organisatie van EffectenhandelarenVan Ommeren – De Voogt StichtingSylvia Tóth Compositie Fonds

MecenassenJoost Ector en Willem van den Berg

SamenwerkingspartnersCodarts, RotterdamKoninklijk Conservatorium Den HaagLantarenVensterRotterdam Symphony ChorusPhilharmonie Essen

Media-partnersOmroep Max / NPO Radio 4MUZE / Pianowereld

Preferred PartnersMarriott Hotel Rotterdam

En verderWim Aalbers – fotoclub MoerdijkMathilde Rol – Vereniging Vrienden van het Rotterdams Philharmonisch OrkestNadya Bitskaya – Mariinsky TheaterWiecher Mandemaker – Rotterdam Symphony ChorusGerda Ruiter – Rotterdam Symphony Chorus Renzo Nas - Estrada RotterdamRoderik Lentz – LantarenVensterKlaas UitvlugtElger Niels – MUZEWenneke Savenije – MUZERussell Postema – Omroep MaxOlga de KortJohan LippensJolanda LanslotsBrigitte Benning en de overige me-dewerkers van het Marriott Hotel

Alle vrijwilligers

FotografieFotoclub MoerdijkWim AalbersGuido PijperRuud Kristel

56

58

Stichting Rotterdam Philharmonic Gergiev FestivalPostbus 962 3000 AZ Rotterdamwww.gergievfestival.nl

Contactpersoon: Gea Plantinga – [email protected]

30 JAAR & ROTTERDAM · 2019. 5. 10. · partituur gebogen, was hypergeconcentreerd ... ‘Leun een...

Documents

Transcript of 30 JAAR & ROTTERDAM · 2019. 5. 10. · partituur gebogen, was hypergeconcentreerd ... ‘Leun een...