2.3A Kleurkeuze achtergrondinfo V1.055plustoolbox.nl › toolbox_bestanden ›...

Kleurkeuze Achtergronden kleurkeuze voor producten voor 50-plussers Tot stand gekomen in het kader van RAAK Vitale Oudere Auteurs C.W. Krijgsman; stagiair lectoraat Industrial Design Ing. Karin Overbeek; onderzoeker lectoraat Industrial Design Redactie Ir. K.M.M. van Beurden; lector Product Design Drs. M. van der Meer

© Saxion, januari 2011 (versie 1.0) Saxion Kenniscentrum Design en Technologie

Saxion Kenniscentrum Gezondheid, Welzijn en Technologie

Partners: Jaarsma+Lebbink, Novay, Panton, Sentrum, Syntens, en Technologie Kring Twente

RAAK Vitale Oudere – Kleurkeuze (versie 1.0) pagina 2 van 32

Inhoudsopgave

Inleiding 3

1. Gezichtsvermogen ouderen 4

1.1 Veranderingen in het gezichtsvermogen van ouderen 4 1.2 Mogelijke oog aandoeningen 6

2. Ontwerprichtlijnen t.b.v. kleurgebruik 14 2.1 Kleurgebruik in producten, ruimtes, etc. 14 2.2 Product textuur, structuur, materiaal 15 2.3 Licht 16 2.4 Informatie 16 2.5 Teksten 16 2.6 Product 17

3. Hoe wordt bepaald welke kleur, stijl en vormgeving mooi gevonden wordt? 18

4. Reactie op kleur en waarom is kleur productafhankelijk? 23

5. Hoe kom ik de huidige trends te weten? 26

6. Tastematrix 28

Bronnen 30

Bijlage A. Kleurenblindheid 31


Inleiding Dit document geeft achtergrondinformatie die van belang is bij het maken van een

gefundeerde kleurkeuze. Vaak is het kiezen van een kleur voor een product tijdens het

productontwikkelingsproces een ondergeschoven kindje. Er wordt een kleur gekozen,

zonder dat daar gefundeerde argumenten voor zijn of zonder zich te hebben verdiept in wat

de doelgroep aanspreekt of wat de doelgroep kan zien.

De “Tool kleurkeuze1” kan u op weg helpen om een gefundeerde kleurkeuze te maken. Het

document dat u nu aan het lezen bent dient als achtergrondinformatie bij de stappen in de

tool. Aan het begin van ieder hoofdstuk wordt aangegeven bij welke stap de desbetreffende

informatie hoort.

In de “Case kleurkeuze2” wordt het stappenplan van de tool doorlopen bij het maken van een

kleurvoorstel voor het product Calypso van Mepal.

1 Krijgsman, C.W., Overbeek, K. (jan 2011). Tool kleurkeuze. Enschede: Saxion. Te downloaden via www.55plustoolbox.nl 2 Krijgsman, C.W., Overbeek, K., e.a. (jan 2011). Case kleurkeuze. Enschede: Saxion. Te downloaden via www.55plustoolbox.nl


1. Gezichtsvermogen ouderen (Achtergrond bij stap 1 uit “Tool kleurkeuze”, te downloaden via www.55plustoolbox.nl)

Naarmate men ouder wordt kunnen er steeds meer problemen ontstaan met het

gezichtsvermogen. Dichtbij en op afstand scherp zien kunnen problematisch worden. Brillen

bieden hiervoor veelal een goede oplossing.

Er kunnen ook andere problemen optreden. Zo kan het gezichtsveld kleiner worden en

kleuronderscheid, adaptievermogen en dieptewaarneming verminderen.

In dit hoofdstuk wordt in paragraaf 1.1 behandeld welke functies achteruit gaan. In

paragraaf 1.2 worden oog aandoeningen behandeld. Lang niet alle ouderen krijgen met deze

aandoeningen te maken, maar het zijn wel aandoeningen die meer onder de doelgroep

aanwezig zijn. Daarom is het van belang hier het één en ander van te weten en daar waar

nodig tijdens het ontwerpen rekening mee te houden.

1.1 Veranderingen in het gezichtsvermogen van ouderen

Kleur waarneming

Kleuren die door mensen onderscheiden kunnen worden hebben golflengten van het licht

tussen 400 en 650 nanometer. De kleur waarneming is mogelijk door de kegeltjes op het

netvlies. Verandering van functie naarmate men ouder wordt:

- Na het dertigste levensjaar neemt het zien van kleuronderscheid tussen blauw en groen

af.

- Het zien van rood en groen wordt moeilijker na het 55e levensjaar. Bron: [1], [3], [7]

Dichtbij scherp zien

Het vermogen van het oog om objecten op korte afstand (circa minder dan 1 meter) te zien

neemt naarmate men ouder wordt af:

- de gezichtsscherpte vermindert, ondanks dat er een bril gedragen wordt.

- ouderen hebben meer verlichting nodig dan jongeren.

- ouderen hebben meer last van verstrooiing van fel licht in het oog (verblinding) en dit

blijft langer aanwezig. Bron: [1], [2]

Op afstand scherp zien

Het vermogen van het oog om kleine of aangrenzende objecten op afstand (circa meer dan 4

meter) afzonderlijk te zien neemt vanaf 30 jaar af. Vanaf 70 jaar neemt deze functie sneller

af. Andere aspecten bij het op afstand scherp zien:


- Ouderen kunnen zelfs bij goede verlichting laag contrast niet lezen.

- Een 60-jarige heeft 3 keer meer licht nodig dan een 20-jarige om hetzelfde object te

kunnen onderscheiden. Bron: [1], [2], [3], [4]

Perifere waarneming

Het perifere gezichtsveld is het totale gebied dat wordt overzien bij het kijken naar een

gefixeerd punt. Het perifere gezichtsveld heeft vooral een functie in de bewegingsdetectie,

bij de oriëntatie (mobiliteit) en het in het donker zien. Dit gezichtsveld dient daarbij als

waarschuwingsapparaat, oriëntatie in de ruimte en geeft een visueel signaal van wat er in de

ruimte gebeurt.

Het gezichtsveld wordt kleiner. De visuele waarneming van de perifere informatie is

verstoord als mensen ouder worden. Het gezichtsveld kan van 270˚ (op jonge leeftijd) tot

120˚ afnemen. Vooral langzaam bewegende voorwerpen in het perifere gezichtsveld zijn

moeilijk te detecteren. Bron: [1], [7]

Adaptievermogen (snelheid)

Het adaptievermogen is het vermogen van het oog zich aan te passen aan verschillen in

lichtomstandigheden en waar te nemen in gedimd licht.

Vanaf ongeveer 60 jaar kunnen problemen met deze functie optreden. Iemand van 70 jaar

heeft drie keer meer tijd nodig om aan het donker te wennen ten opzichte van mensen van

40 jaar.

Ouderen hebben vier keer meer tijd nodig om te wennen aan glas en een product te

herkennen. Vanaf 75 jaar is er 50 keer meer helderheid van producten nodig om die te

kunnen zien bij aanwezigheid van veel spiegeling. Bron: [1], [4], [6]

Dieptewaarneming

Dieptewaarneming is het kunnen vaststellen van de positie van voorwerpen in de ruimte en

ten opzichte van elkaar. Problemen die met betrekking tot deze functie kunnen optreden:

- Vanaf ongeveer 40 jaar neemt de dieptewaarneming af.

- Ouderen hebben meer last van verstrooiing van fel licht in het oog (verblinding) en dit

blijft langer aanwezig.

- Contrastrijke vlakken worden als niveauverschillen waargenomen.

- De contrastgevoeligheid van ouderen is anderhalf tot vier keer lager dan bij jongeren,

afhankelijk van de hoeveelheid licht. Bron: [1], [2], [3], [4], [6], [7]


1.2 Mogelijke oog aandoeningen

1.2.1 Macula degeneratie Bron [8], [9], [10]

Macula degeneratie (MD) of Age-Related Maculadegeneratie (AMD) is een achteruitgang van

het netvlies, in het bijzonder een achteruitgang van de macula (ook wel gele plek genoemd).

De macula is het gedeelte van het netvlies dat het midden van het gezichtsveld, waar men

het scherpste ziet, waarneemt. Als gevolg van MD ontstaat er een vlek in het midden van het

gezichtsveld, precies daar waar het oog zich normaal gesproken scherp stelt.

Er bestaan twee vormen van MD: een ‘droge’ en een ‘natte’ vorm. Bij de droge vorm (80-90%

van de gevallen) gaat het gezichtsvermogen langzaam achteruit. De ‘natte’ vorm (10-20%

van de gevallen) is een agressieve variant van MD. Hierbij loopt het gezichtsvermogen zeer

snel terug, soms in enkele weken. De droge vorm van MD kan overgaan in de natte vorm.

Figuur 1.1 Links: waarneming van een gezond persoon. Rechts: waarneming van iemand met Macula degeneratie (intensiteit 10%, Macula degeneratie simulator, www.inclusivedesigntoolkit.com)

Stadia

De droge vorm van MD kent drie stadia:

- Vroege “MD”: dit is nog geen echte AMD of MD, maar Age-Related Maculopathie (ARM).

Het is een onderdeel van een normaal verouderingsverschijnsel.

- Intermediaire MD: dit is een overgangsvorm van droge MD. Feitelijk zou men dit ook een

ARM moeten noemen en nog geen (A)MD.

- Vergevorderd stadium van droge MD: eigenlijk is dit de echte vorm van MD.

De natte vorm van MD, ook wel Leeftijdsgebonden-MD (LMD) genoemd, valt onder het

vergevorderde stadium van MD.

In de volksmond en in de literatuur is de indeling van MD niet altijd eenduidig:

- Sommige mensen hebben zogenaamd “MD” terwijl er slechts sprake is van een normaal

verouderingsverschijnsel zonder enige klachten.


- De beginstadia worden vaak ARM genoemd en nog geen MD.

- Alleen voor de vergevorderde stadia wordt dan de term MD of AMD gebruikt. 40-45% van

de vergevorderde stadia is de droge vorm, 55-60% de natte vorm.

Hoe vaak komt het voor?

Het aantal mensen met MD is afhankelijk van verschillende factoren, bijvoorbeeld het

stadium en de leeftijd. Hoe vaak komt MD voor? % van de bevolking tussen

40-80 jaar

55-6

4 ja

rigen

65-7

4 ja

rigen

75-p

luss

ers

75-8

4 ja

rigen

85-p

luss

ers

Alle vormen van MD (vroege en late fase)

±10% (variatie 5-15%) ±14% ±20% 37% n.v.t. n.v.t.

Vroege fase van MD (vroege ARM)

±9% (variatie 4-14%) Onbekend ±15% n.v.t. ±25%

±30%

Late fase van MD (echte (A)MD)

±0,6% (variatie 0,3-0,9%) Onbekend ±1% n.v.t. ±5% ±13%

Tabel 1. Hoe vaak komt MD voor bij de Nederlandse bevolking? Bron [8]

Macula degeneratie simulators

- Macula degeneratie bril (onderdeel van de Ouderen Inlevings Tool, ontwikkeld in het

kader van RAAK Vitale Oudere). Met deze simulatie bril kan iemand ervaren hoe het is

om in een eigen omgeving constant een vlek in het gezichtsveld te hebben, omdat dit in

een dynamische omgeving gebeurt. Dit geeft een realistischer beeld dan de simulaties op

internet. Zie www.55plustoolbox.nl

- MD-simulator van Maculadegeneratie Vereniging Nederland. Deze simulator toont het

verschil tussen de natte en droge variant in verschillende stadia van de oogziekte. Ook is

het mogelijk verschillende afbeeldingen te kiezen, om zo het effect te zien bij

bijvoorbeeld krant lezen of waarneming van een landschap. Ook is het mogelijk een

eigen foto te uploaden. Zie http://www.mdvereniging.nl/index.php?p=87600

- Inclusive Design Toolkit. Met de MD-simulator, binnen de zicht-simulator, kan de

intensiteit van de aandoening worden aangepast en middels diverse afbeeldingen de

waarneming van een winkelstraat, een apparaat of een metrokaart worden bekeken. Ook

is het mogelijk een eigen foto te uploaden. In deze simulator is het niet mogelijk het

verschil te zien tussen een droge en natte variant. Zie http://www.inclusivedesigntoolkit.com/betterdesign/downloads/impairmentsims/index.html


1.2.2 Kleurenblindheid Bron [8], [12]

Er zijn verschillende vormen van kleurenblindheid. Deze worden onderverdeeld in:

- Aangeboren kleurzienstoornissen. Deze vorm is vanaf de geboorte aanwezig en is vrijwel

altijd een “rood-groen” stoornis. De aangeboren kleurzienstoornis komt voor bij 5-8%

van de mannen en 0,5% van de vrouwen.

- Verworven kleurenzienstoornissen. Deze vorm ontstaat op latere leeftijd door

bijvoorbeeld een oogzenuw- of netvlies-aandoening. Dit is vaker een “blauw-geel”

stoornis, zie figuur 1.2. De verdeling mannen en vrouwen is hierbij gelijk.

Voor meer informatie over kleurenblindheid, zie bijlage 1.

Figuur 1.2 Links: waarneming van een gezond persoon. Rechts: waarneming van iemand met blauw-geel stoornis (kleurenblindheid-simulator, www.inclusivedesigntoolkit.com)

Kleurenblindheid simulators

- Inclusive Design Toolkit. Met de kleurenblindheid-simulator, binnen de zicht-simulator,

kan de intensiteit van de aandoening worden aangepast en middels diverse afbeeldingen

de waarneming van een winkelstraat, medicijnen of een krant worden bekeken. Ook is

het mogelijk een eigen foto te uploaden. Deze simulator toont alleen het gevolg van een

rood-groen stoornis. Zie http://www.inclusivedesigntoolkit.com/betterdesign/downloads/impairmentsims/index.html

- Color Oracle. Deze software plaatst een filter over het scherm. Hiermee wordt

kleurenblindheid gesimuleerd. Mogelijke vormen van kleurenblindheid in deze software:

deuteranopie of deuteranomalie, protanopie of protanomalie en tritanopie.

Besturingssystemen: Mac, Windows, Linux. Zie http://colororacle.cartography.ch/

- ColorDoctor 2.1. Deze software plaatst een filter over het scherm. Hiermee wordt

kleurenblindheid gesimuleerd. Mogelijke vormen van kleurenblindheid in deze software:

deuteranopie, protanopie en tritanopie. Ook grijstinten zijn mogelijk. Besturingssysteem:

Windows. Zie http://www.fujitsu.com/global/accessibility/assistance/cd/


- Sim Daltonism. Hierbij wordt het beeld rondom de muis weergegeven zoals een

kleurenblinde dit zou zien. Mogelijke vormen van kleurenblindheid in deze software:

monochromatopsie, protanopie, protanomalie, deuteranopie, deuteranomalie, tritanopie

en tritanomalie. Besturingssysteem: MAC. Zie http://michelf.com/projects/sim-daltonism/

- Vischeck. Deze simulator laat afbeeldingen en websites zien hoe een kleurenblinde deze

ziet. Opgenomen vormen van kleurenblindheid zijn: deuteranopie, protanopie en

tritanopie. Besturingssystemen: Mac, Windows, Linux. Zie http://www.vischeck.com

- Color Vision. Dit is een handige simulator bij de opmaak van drukwerk of websites. Op

de website kan een tekst en achtergrondkleur worden ingesteld. Vervolgens is te zien

hoe dit eruit ziet voor iemand met: protanomalie, deuteranomalie, tritanomalie,

protanopie, deuteranopie, tritanomalie, monochromatopsie (geheel) en

monochromatopsie (gedeeltelijk). Zie www.iamcal.com/toys/colors

1.2.3 Staar Bron [8]

Staar (cataract) is een vertroebeling en verharding van de ooglens. Gevolgen zijn dat het

beeld lastig scherp te stellen is, er een gelige waas het beeld vertroebelt en het dieptezicht

vermindert. Door de vergeling van het beeld heeft staar een grote invloed op wat een

persoon met staar al dan niet mooi vindt. Een persoon met staar zal gele, oranje en bruine

kleuren prefereren omdat die nog normaal waarneembaar zijn. Andere kleuren kunnen er

heel anders uitzien waardoor de kleurencombinaties er niet meer aantrekkelijk uitzien.

Figuur 1.3 Links: waarneming van een gezond persoon. Rechts: waarneming van iemand met staar (intensiteit 60%, staar-simulator, www.inclusivedesigntoolkit.com)


Staar komt vooral voor bij mensen van 55 jaar of ouder. Onder de 65-jarigen heeft ongeveer

3% last van staar, onder 85-jarigen 20%. Een groot aantal mensen op oudere leeftijd heeft in

enige mate staar zonder dat dit door een arts als zodanig is vastgesteld.

Wereldwijd is staar een veelvoorkomende en belangrijke oorzaak voor slechtziendheid. De

frequentie van staar, als oorzaak voor slechtziendheid of blindheid bedraagt in de


leeftijdsgroep van 55-74 jaar ongeveer 11% en in de leeftijd van 85 jaar of ouder ongeveer

33%. In Nederland worden ongeveer 150.000 staaroperaties per jaar uitgevoerd. Het is de

meest uitgevoerde en succesvolle operatie. De gemiddelde leeftijd bij een staaroperatie

bedraagt 74 jaar (range van 7 tot 100 jaar).

Staar simulators

- Staar bril (onderdeel van de Ouderen Inlevings Tool, ontwikkeld in het kader van RAAK

Vitale Oudere). Deze simulatie bril geeft een indruk hoe mensen met staar de wereld met

betrekking tot kleur beleven. Door gebruik van deze bril in een dynamische omgeving,

geeft de bril een realistischer beeld dan de simulaties op internet. Zie www.55plustoolbox.nl

- Inclusive Design Toolkit. Met de Cataracts-simulator, binnen de zicht-simulator, kan de


waarneming van medicijnen, een krant of een metrokaart worden bekeken. Ook is het

mogelijk een eigen foto te uploaden. Zie http://www.inclusivedesigntoolkit.com/betterdesign/downloads/impairmentsims/index.html

1.2.4 Glaucoma Bron [8]

Glaucoma is een progressieve aandoening waarbij het gezichtsveld steeds minder wordt.

Mensen die glaucoma hebben zien minder wijd dan normale mensen. Tunnelvisie is een erg

verslechterde vorm van glaucoma. De oorzaak van glaucoma is een beschadiging van de

oogzenuw. Deze aandoening kan tot volledige blindheid leiden.

Figuur 1.4 Links: waarneming van een gezond persoon. Rechts: waarneming van iemand met Glaucoma (intensiteit 35%, Glaucoma-simulator, www.inclusivedesigntoolkit.com)



Boven de 40 jaar heeft ongeveer 1% van de bevolking glaucoma. Met het ouder worden wordt

de kans op glaucoma groter. Boven de 80 jaar heeft ongeveer 3% van de bevolking deze

oogziekte.

Glaucoma simulators

- Glaucoma bril (onderdeel van de Ouderen Inlevings Tool, ontwikkeld in het kader van

RAAK Vitale Oudere). Met deze simulatiebril kan iemand ervaren hoe het is om een

minder wijd gezichtsveld te hebben. Dit geeft een realistischer beeld dan de simulaties

op internet, doordat men de bril in een dynamische omgeving kan gebruiken. Zie www.55plustoolbox.nl

- Inclusive Design Toolkit. Met de Glaucoma-simulator, binnen de zicht-simulator, kan de


waarneming van een winkelstraat, medicijnen of een krant worden bekeken. Ook is het

mogelijk een eigen foto te uploaden. Zie http://www.inclusivedesigntoolkit.com/betterdesign/downloads/impairmentsims/index.html

1.2.5 Retinitis pigmentosa Bron [8]

Retinitis pigmentosa is een vertroebeling van de rand van het gezichtsveld. De oorzaak van

deze oogziekte is een beschadiging van het netvlies. De aandoening kan tot volledige

blindheid leiden. Het zicht van een persoon met retinitis pigmentosa verschilt niet zo veel

van een persoon met glaucoma.

De ernst en het beloop van de oogziekte wisselen sterk: soms zijn op kinderleeftijd al

symptomen duidelijk, soms wordt de ziekte pas op middelbare leeftijd ontdekt.

Figuur 1.5 Links: waarneming van een gezond persoon. Rechts: waarneming van iemand met Retinitis pigmentosa (intensiteit 25%, Retinitis Pigmentosa simulator, www.inclusivedesigntoolkit.com)



Geschat wordt dat ongeveer 1 op de 4.000 tot 5.000 mensen deze aandoening heeft. Dat

zijn circa 4.000 mensen in Nederland. Het is niet bekend welk percentage hiervan binnen de

groep 50-plussers valt.

Retinitis pigmentosa simulators

- Glaucoma bril (onderdeel van de Ouderen Inlevings Tool, ontwikkeld in het kader van

RAAK Vitale Oudere). Aangezien het zicht van een persoon met glaucoma niet zoveel

verschilt als dat van een persoon met retinitis pigmentosa kan hiervoor dezelfde

simulatiebril worden gebruikt. Door gebruik van de bril in een dynamische omgeving,

geeft de bril een realistischer beeld dan de simulaties op internet. Zie www.55plustoolbox.nl

- Inclusive Design Toolkit. Met de Retinitis Pigmentosa-simulator, binnen de zicht-

simulator, kan de intensiteit van de aandoening worden aangepast en middels diverse

afbeeldingen de waarneming van medicijnen, een apparaat of een metrokaart worden

bekeken. Ook is het mogelijk een eigen foto te uploaden. Zie http://www.inclusivedesigntoolkit.com/betterdesign/downloads/impairmentsims/index.html

1.2.6 Diabetische retinopathie

Diabetische retinopathie (DRP) is een oogaandoening die alleen voorkomt bij mensen met

diabetes. Mensen met DRP zien vaak onscherp en hebben last van vlekjes in het

gezichtsveld. De ernst van de aandoening kan schommelen, maar wordt over het algemeen

steeds erger en kan tot blindheid leiden.

Figuur 1.6 Links: waarneming van een gezond persoon. Rechts: waarneming van iemand met diabetische retinopathie (intensiteit 30%, DRP-simulator, www.inclusivedesigntoolkit.com)



Er zijn twee varianten van diabetes: type 1 en type 2 (zie bron [11]). DRP komt gedurende de

eerste vijf jaar bij mensen met diabetes type 1 zelden voor. Na 10 jaar heeft 60% van deze

patiënten DRP en na 20 jaar 95%.

Bij patiënten met diabetes type 2 heeft 20-38% van de patiënten bij het stellen van de

diagnose reeds een DRP en na 20 jaar is dat 85%.

Oftewel, hoe langer de diabetes bestaat, des te groter de kans op netvliesafwijkingen.

Dan rest de vraag: hoeveel mensen hebben diabetes?

Het aantal personen met diabetes, en daardoor het aantal diabetespatiënten met DRP, neemt

gestaag toe. In 1993 waren er in Nederland 250.000 diabetespatiënten, op dit moment (dec

2010) zijn er 475.000 door de huisartsen geregistreerd.

85% van de diabetes patiënten heeft diabetes type 2, minder dan 15% heeft type 1.

De komende jaren wordt een stijging verwacht. Het aantal type 2 diabetespatiënten neemt

niet alleen toe door vergrijzing en verlengde levensduur. Type 2 diabetes komt ook steeds

vaker op jongere leeftijd voor. Ook de incidentie van type 1 diabetes neemt toe en de

diagnose wordt op jongere leeftijd gesteld dan voorheen.

Diabetische retinopathie simulators

- Diabetische retinopathie bril (onderdeel van de Ouderen Inlevings Tool, ontwikkeld in het

kader van RAAK Vitale Oudere). De simulatiebril geeft een indruk hoe mensen met deze

oogziekte de wereld inkijken. Doordat de bril in een dynamische omgeving gebruikt kan

worden, geeft de bril een realistischer beeld dan de simulaties op internet. Zie www.55plustoolbox.nl

- Inclusive Design Toolkit. Met de diabetische retinopathie-simulator, binnen de zicht-

simulator, kan de intensiteit van de aandoening worden aangepast en middels diverse

afbeeldingen de waarneming van een winkelstraat, een krant of een metrokaart worden

bekeken. Ook is het mogelijk een eigen foto te uploaden. Zie http://www.inclusivedesigntoolkit.com/betterdesign/downloads/impairmentsims/index.html


2. Ontwerprichtlijnen t.b.v. kleurgebruik (Achtergrond bij stappen 1 en 6 uit “Tool kleurkeuze”, te downloaden via www.55plustoolbox.nl)

In dit hoofdstuk worden verschillende ontwerprichtlijnen gegeven gerelateerd aan het

zichtvermogen van 50-plussers. Hierbij wordt niet alleen uitgegaan van het ontwerpen van

producten, maar bijvoorbeeld ook gebruiksaanwijzingen en informatieborden.

Er worden ook richtlijnen gegeven die niet direct met kleurkeuze te maken hebben. Deze

zijn echter wel van belang voor het zichtvermogen van 50-plussers. Daarom zijn ze hier wel

opgenomen.

2.1 Kleurgebruik in producten, ruimtes, etc. In deze paragraaf wordt ingegaan op kleurgebruik in producten, ruimtes, etc..

Het is van belang niet alleen te kijken naar richtlijnen voor kleurkeuze, maar ook na te gaan

wat de kleurvoorkeuren van ouderen zijn. Door middel van onderzoek kan ontdekt worden

welke kleuren toekomstige gebruikers prefereren. [4]

Kleurcontrast

- Gebruik contrasterende kleuren. [3]

- Vermijd het gebruik van kleurcontrast

zonder functionele betekenis. Het kan

tot verwarring leiden en is

vermoeiend voor de ogen. Voorbeeld:

kleurcontrast op de vloer kan gezien

worden als trede of als gat, hierdoor

kan een misstap worden gemaakt.

Gebruik van de juiste kleurverschillen

in producten voor verschillende

onderdelen, accessoires, knoppen en

handgrepen, bevordert de

identificatie en maakt het gebruik makkelijker.

Met de juiste kleurcontrasten in woonruimtes worden ongelukken voorkomen en wordt

de oriëntatie van ouderen geholpen. [4]

- Als het niet mogelijk is een contrast aan te brengen met alleen de kleuren van het object,

breng dan een extra kleur in. Voorbeeld: in een ziekenhuiskamer met witte muren en

witte bedden kunnen de bedden tot uiting worden gebracht door een deel van de muur

dichtbij het bed een kleur te geven voor een substantieel contrast. [4]

Figuur 2.1 Het belang van contrast.


Kleurcombinaties Do’s

- Gebruik dezelfde kleuren voor objecten die dezelfde functie hebben. Creëer dus

groepen. Onderdelen in een product die samenhangen met dezelfde functie kunnen dus

het beste dezelfde kleur krijgen. [4]

- Als je gebruik maakt van kleuren om onderscheid tussen delen aan te geven of een

gevaar aan te duiden, bedenk dan dat kleurenblinden de kleur rood als groen zien. [1],

[14]

- Gebruik zoveel mogelijk heldere kleuren, omdat deze licht reflecteren (vooral op

oppervlakken zoals muren). Houd er echter rekening mee dat teveel wit (in daglicht

situaties) teveel licht kan reflecteren. Dat is vermoeiend voor de ogen. [4]

Kleurcombinaties Don’ts

- Wees voorzichtig in het gebruik van kleurcombinaties van koude kleuren (blauw, groen,

violet, paars en grijs). Wanneer koude kleuren voor voorwerpen of oppervlakken dicht bij

elkaar staan bemoeilijkt dat de voorwerp identificatie. [3], [4]

- Vermijd het gebruik van erg lichte kleuren direct naast elkaar. Pasteltinten zijn moeilijk

te onderscheiden. [4]

- Vermijd het gebruik van kleuren met waarden die dicht bij elkaar liggen. Een roodachtige

blauw is moeilijk te onderscheiden van rood, terwijl het makkelijk te onderscheiden is

van roze. Het herkennen van kleuren met verschillende helderheidniveaus en verzadiging

is makkelijker. [4]

- Vermijd het gebruik van een intensief kleurenpatroon (vooral in vloeren en muren). Dit

maakt het moeilijk voor ouderen de randen van oppervlakken en voorwerpen waar te

nemen. [4]

- Voorkom het gebruik van een extreme hoeveelheid of variëteit in kleuren. Onbeperkte

kleurkeuzes werken niet. Deze zijn vermoeiend en verwarrend. [4]

- Vermijd het gebruik van donkere kleuren. Door de veranderingen van de ooglens is het

moeilijk donkere kleuren van elkaar te onderscheiden. Kleuren zoals marineblauw, bruin,

houtskoolgrijs en donkergroen worden vermoedelijk als zwart waargenomen. [4]

2.2 Product textuur, structuur, materiaal - Beperk het gebruik van reflecterende oppervlakken. Gebruik matte verf en lak om

schittering te voorkomen. [3], [4]

- Vermijd transparante oppervlakken als het geen essentiële functie voor het product

heeft. Transparantie van het object gecombineerd met reflectie van licht en andere

objecten geeft problemen voor mensen met een visuele handicap. [4]


2.3 Licht - Houd bij het ontwerp rekening met bekende of verwachte lichtomstandigheden. [3]

- Zorg voor een goed lichtniveau op teksten bedieningsonderdelen (knoppen, etc.) om

de leesbaarheid te bevorderen. [3]

- Streef naar verlichting in een hoek van 45º ten opzichte van de zichtlijn, maak verlichting

individueel instelbaar. [1], [14]

- Zorg voor geleidelijke veranderingen in verlichtingsniveaus. De verhouding van de

verlichting van de taak tot de verlichting van de achtergrond verhoudt zich als 3:1.

Gebruik rode verlichting voor adaptatie aan het donker. [1], [14]

- Gebruik flikkerlichtjes in een frequentie lager dan 15 Hz. [1], [14]

2.4 Informatie - Gebruik voor waarschuwingen kleur in combinatie met tekst. Bijvoorbeeld voor

elektrische apparaten, schakelaars, alarmsystemen, nooduitgangen, etc.. [4]

- Gebruik voor korte belangrijke boodschappen een 12-punts, schreefloze onderkast

letter. Zwarte letters op een witte achtergrond zijn het best leesbaar. [1], [2]

- Bepaal de lettergrootte aan de hand van de hoeveelheid licht en kijkafstand. [3]

- Plaats belangrijke informatie niet op storende en glanzende achtergronden. [3]

- Verwijder irrelevante informatie en decoratie. [3]

- Isoleer afzonderlijke informatieberichten. [3]

- Combineer waar mogelijk tekst met grafische symbolen. Minimaliseer hierbij de

noodzaak van typografie. [1], [3], [14]

- Ontwerp een visuele boodschap aansluitend op zijn belangrijkheid door te spelen met

grootte, verlichting, plaats, lay-out, aanvullende figuren enz.. [1], [2]

2.5 Teksten - Kies een traditionele letter zoals Arial of Times Roman met minimale puntgrootte 11.

[15]

- Gebruik een combinatie van hoofdletters en kleine letters voor optimale leesbaarheid. [3]

- Maximaliseer het contrast tussen lettertype en achtergrond. Plaats geen tekst over

afbeeldingen heen. [3], [15]

- Denk zowel aan de leesbaarheid als de begrijpelijkheid van de tekst. Ga uit van beperkt

ruimtelijk inzicht, gebruik korte zinnen en alledaagse niet-technische taal, gebruik

simpele figuren, enz.. [1], [2]


2.6 Product - Gebruik op wijzerplaten alleen hele getallen. [3]

- Gebruik positionering om orde van belangrijkheid, relaties tussen onderdelen en

bedieningsonderdelen en -handelingen te communiceren. [3]

- Informatie voor het bedienen van een product moet goed waarneembaar zijn. De

informatie moet voldoende aandacht trekken en dicht genoeg bij de

bedieningsonderdelen die gehanteerd worden geplaatst worden. [13]

Voorbeeld: gebruik van een spuitbus onder de douche. Zonder bril onder de douche is

het gaatje van de spuitbus niet te zien. Daardoor wordt er vaak mis gespoten.

- Feedback moet snel genoeg na de actie van de gebruiker verschijnen om de gebruiker

het gevoel te geven dat het apparaat haar actie gezien heeft. [13], [25]

- Als activiteit van een apparaat wordt aangegeven door een lopende teller, dan is het van

belang dat deze snel genoeg loopt om opgemerkt te worden. Zo’n teller moet niet alleen

minuten tonen, maar ook seconden. [13]

- Informatie op een product moet goed waarneembaar zijn. Hiertoe moet informatie vaak

groter worden weergegeven, zelfs op producten die gemakkelijk naar het licht gedraaid

kunnen worden (zoals afstandsbedieningen). Uit gebruiksonderzoek met een

afstandsbediening bleek: de kleine letter ‘h’ met een hoogte van 2,1 mm, wit op een

donkergrijze achtergrond, kon door de meeste ouderen gelezen worden.

De reguliere grootte van 1,5 mm (kleine letter ‘h’) is veel te klein. Ook het contrast in

helderheid moet groter zijn en glans moet worden voorkomen. In sommige gevallen

zouden labels op producten vervangen kunnen worden door andere oplossingen. [13]


3. Hoe wordt bepaald welke kleur, stijl en vormgeving mooi gevonden wordt? (Achtergrond bij stap 5 uit “Tool kleurkeuze”, te downloaden via www.55plustoolbox.nl) Bronnen: [16], [17], [18] en [19]

Om uit te kunnen leggen waar voorkeur in kleur, stijl en vormgeving vandaan komt moet eerst erkend worden dat “vitale ouderen” niet één doelgroep is. De groep is op vele manieren verder in te delen. Op basis van leeftijd, op basis van thuissituatie en nog veel meer zoals te lezen is in bron [18]. In dit document hanteren we de segmentatie op basis van typologieën. De typologieën staan hier uitgeschreven omdat u zich straks in één van deze groepen moet proberen in te leven. De Oudere afwachtenden

Gemiddelde gevoelsleeftijd: 51 jaar Gemiddelde leeftijd: 64 jaar Kernwoorden: Meest conservatief, individueel, angstig, onzeker, eenzaam. Ze zijn onopvallend en sociaal, en maken weinig gebruik van media en hebben niet veel geld te besteden. Ze willen een comfortabel leven, een volwassen liefde, vergeving, wijsheid en acceptatie door anderen. De behoudende zorgzamen

Gemiddelde gevoelsleeftijd: 52 jaar Gemiddelde leeftijd: 63 jaar Kernwoorden: sociaal, conservatief, zorgzaam, traditioneel, acceptatie belangrijk, niet erg innovatief. Ze zijn meestal de laatste die een nieuw product of nieuwe technologie omarmen. Ze zien graag dat producten meer op 50+ gericht worden, niet op jongere generaties. Ook vinden ze merkindicatie erg belangrijk. De Stoere prijsbewusten

Gemiddelde gevoelsleeftijd: 45 jaar Gemiddelde leeftijd: 58 jaar Kernwoorden: prijsbewust, opgewekt, plezier, hedonisme, mannelijk, geïnteresseerd in computers, dvd’s, wifi. Ze zijn relatief jong, tussen 50 en 55 jaar. Ze hebben een stoere levenshouding en zijn intelligent. Geluk en plezier zijn hoge waarden in het leven.


De Jongere ruimdenkers

Gemiddelde gevoelsleeftijd: 44 jaar Gemiddelde leeftijd: 59 jaar Kernwoorden: ‘ageless’, innovatief, progressief, sociaal, stijlvol. Ook relatief jong, tussen de 50 en 55 jaar. Ze zijn eigenzinnig, stijlvol en innovatief. Ze willen graag eerlijk, betrouwbaar en ruim van geest zijn. Wereldvrede, geluk, zekerheid voor het gezin en zelfrespect zijn belangrijke onderwerpen voor dit type 50+er. De vrijgevochten voorlopers

Gemiddelde gevoelsleeftijd: 46 jaar Gemiddelde leeftijd: 59 jaar Kernwoorden: individueel, extravert, vrijheid, geluk, zeer innovatief. Ze zijn extravert, intelligent en erg innovatief en willen graag eerlijk zijn. Wereldvrede, geluk, zekerheid voor het gezin en zelfrespect zijn belangrijke onderwerpen voor dit type 50+er. In figuur 3.1 vindt u een tastematrix waarbij op de assen is aangegeven hoe innovatief/traditioneel de doelgroep is. Figuur 3.1 Typologieën uitgezet in een tastematrix. Figuur 3.2 Typologieën in omvang. Daarnaast zijn er ook nog aantallen aan de typologieën te verbinden. In figuur 3.2 is in eenzelfde tastematrix weergegeven welke groepen het meest omvangrijk zijn (zelfde indeling als in de tastematrix in figuur 3.1, lichtblauw zijn de vrijgevochten voorlopers, paars de jongere ruimdenkers, etc.). Aan de hand van de grafiek in figuur 3.3 kunt u nog beter zien hoeveel mensen de doelgroepen omvatten en hoe oud ze zijn.


Figuur 3.3 Verdeling van typologieën naar leeftijdsgroepen. Formatieve jaren

Formatieve jaren is een theorie die suggereert dat de smaak van een mens tussen zijn 15e en 25e levensjaar wordt bepaald. Wat in deze periode aan trends, mode en stijlen voorbij komt zou in sterke mate bepalen wat deze persoon de rest van zijn leven prefereert qua stijl, vormgeving en kleurgebruik. Een persoon van 50 heeft zijn of haar formatieve periode 25-35 jaar geleden gehad. Voor een persoon van 75 is dit alweer 50 tot 60 jaar geleden, deze periodes zagen er natuurlijk totaal anders uit. Om een beeld te kunnen krijgen van de zaken die een persoon in deze periode vormt kan men één of meerdere collages maken. Daarvoor moeten typerende producten en levensstijlen uit de bewuste periode bij elkaar worden gevoegd op bijvoorbeeld een A3 vel. Vergeet hierbij niet dat in deze periode ook niet iedereen hetzelfde was. Om een voorbeeld te noemen, nozems en provo’s waren niet in één stijl te beschrijven. Begin daarom met na te denken hoe uw doelgroep toen was, gebruik daarbij de eerdere beschrijvingen. Als de mogelijkheid zich voordoet is het daarom ook goed mensen uit uw doelgroep te vragen wat zij van de door u gemaakte collages vinden: herkennen zij zichzelf voldoende? Bij het maken van de collages is het van belang vast te houden aan een patroon. Ook is het belangrijk dubbelingen te voorkomen, dus niet twee telefoons, maar één. De volgende lijst kan gebruikt worden als leidraad bij het samenstellen van de collage: - Keuken - Koffiezetapparaat - Lamp - Persoon (geen beroemd persoon, omdat die meteen een geheel beeld met zich mee

brengen) - Stofzuiger - Telefoon - Vakantiebestemming - Vervoersmiddel - Vrijetijdsbeoefening - Woonhuis


- Woonkamer Als u deze beelden samenvoegt hebt u een redelijk beeld van de leefomgeving van de doelgroep die u probeert te typeren. Deze afbeeldingen kunt u vinden door op het internet te zoeken naar de jaren waarin uw doelgroep tussen de 15 en 25 was. Bijvoorbeeld “keuken 1970” Voor voorbeelden zie figuur 3.4 en “Case kleurkeuze” (te downloaden via www.55plustoolbox.nl).

Figuur 3.4 Voorbeeld van een collage van de formatieve jaren van een Stoere Prijsbewuste. Als u alle feedback van uw doelgroep verwerkt hebt, heeft u een beeld van hoe uw doelgroep in zijn formatieve jaren leefde en wat hij om zich heen zag. Formatief naar nu

Zonder twijfel zijn de formatieve jaren erg belangrijk voor de vorming van iemands productbeleving. Maar het zou kortzichtig zijn ervan uit te gaan dat iemand nu hetzelfde product zou kopen als wat hij of zij tijdens zijn formatieve jaren mooi vond. Er zijn meer factoren die meespelen. Voorkeuren worden bijgesteld, meningen veranderen. Mensen veranderen door invloeden in hun omgeving: (klein)-kinderen, pensioen, vakanties, andere culturen, verandering woonsituatie en dergelijke). Overal pikken we iets op. Misschien was iemand vroeger hippie en is hij nu directeur bij een kolencentrale. Om het terug te leiden naar typologieën, misschien zat een persoon die nu een vrijgevochten voorloper is vroeger bij zijn ouders in een behoudende zorgzame omgeving. Kortom, we kunnen via formatieve jaren en door goed te kijken naar de persona’s een redelijk beeld maken van iemands productbeleving, maar het zal nooit 100% dekkend zijn.


Nu

Na het maken van een beeld van uw doelgroep in hun formatieve jaren is het noodzakelijk een beeld te maken van hoe de groep nu is. Hiervoor maakt u weer één of meerdere collages. Hierbij hanteert u dezelfde lijst als die u heeft gebruikt om de collages voor de formatieve jaren te maken. Om de afbeeldingen te vinden kunt u gebruik maken van het internet. Een andere goede optie zijn tijdschriften die op vitale ouderen gericht zijn, denk hierbij aan ‘Plus magazine’ , ‘Ook!’, ‘Elsevier’ en ‘Margriet’ [19]. Foto’s en advertenties in deze tijdschriften zijn zeer nuttig bij het maken van deze collages. Probeert u zich ook in de doelgroep te verplaatsen, aan de hand van de eerdere typologie beschrijvingen. Wat voor tijdschrift zou u lezen als u bijvoorbeeld een vrijgevochten voorloper was?


4. Reactie op kleur en waarom is kleur productafhankelijk? (Achtergrond bij stap 2A uit “Tool kleurkeuze”, te downloaden via www.55plustoolbox.nl) Bronnen: [20], [21], [22], [23] Bij het kiezen van de kleur voor uw product is het belangrijk om in te zien dat niet elk product zomaar dezelfde kleur gegeven kan worden. Om een simpel voorbeeld te noemen, men zal geen felrode apparatuur in een ziekenhuisomgeving neerzetten, omdat deze in de context met bloed geassocieerd worden. De producten zullen eerder een pasteltint hebben om de patiënten gerust te stellen en niet af te schrikken. Ziet u uw tandarts al aankomen met een rode boor? Een andere kant van dit verhaal is dat kleur ook de aandacht kan trekken. Een computerbeeldscherm met een felgroene omlijsting kan als zeer vermoeiend worden ervaren omdat uw ogen zich niet goed op het scherm kunnen concentreren, maar door de signaalkleur van de behuizing worden afgeleid. De meeste van deze zaken worden als logisch ervaren maar dit zijn dan ook duidelijke voorbeelden. De psychologie achter kleurgebruik gaat veel dieper dan deze voorbeelden suggereren. Twee praktijk voorbeelden

“Toen designers van Berni Corp. de achtergrondtint van de blikjes Barrelhead sugar-free root beer veranderden van blauw naar beige, zworen de mensen dat het meer smaakte naar de ouderwetse root beer geserveerd in ijskoude mokken. De root beer zelf was echter nog precies dezelfde samenstelling als voorheen.” [22] Een vergelijkbaar verhaal is dat consumenten een zoetere smaak aan sinaasappeldranken toeschrijven bij een donkerder oranje kleur op de verpakking. [22] Kleur doet dus ontzettend veel met mensen zonder dat men zich er bewust van is. Van psychologische reacties tot aangeleerde culturele interpretaties, de menselijke reacties en relaties met kleur is één en al complexiteit.


Om beter te begrijpen wat de impact van kleur is moet gekeken worden naar Carl Jung’s theorie over het collectief onderbewustzijn. Volgens Jung wordt iedereen geboren met een standaard psyche die later gedifferentieerd wordt door persoonlijke ervaringen. Deze standaard psyche reflecteert de evolutionaire eigenschappen die hebben geholpen bij het overleven van de mens. Bijvoorbeeld, een baby heeft meteen een affiniteit met twee donkere stippen naast elkaar, een beeld dat voor hem samengaat met het menselijk gezicht. Deze affiniteit voor vormen is niet aangeleerd maar geprogrammeerd in het collectieve onderbewustzijn. Net als onze programmering tot gezichtsherkenning heeft ons lichaam een standaard interpretatie en reactie op bepaalde kleuren. In medische studies is bewezen dat de psychologische reactie op kleuren de evolutionaire biologische reacties niet uitsluit. De mogelijkheid om een grote hoeveelheid aan kleuren te zien en de psychologische reactie op die kleuren wordt duidelijk uitgelegd in Frank Mahnke’s kleur ervaringspiramide: Niveau 1 – Biologische reacties op kleur stimuli

De voet van de piramide, niveau één wordt gevormd door onze biologische reacties op kleur stimuli. Dieren vertrouwen op kleur om te bepalen of fruit rijp en/of eetbaar is of dat een potentieel vrouwtje vruchtbaar is. Verandering van kleur wijst ons op verandering van seizoenen. Deze biologische reacties vallen buiten onze bewuste controle. Voorbeeld: geen dier of mens zal zomaar een roodkleurig insect opeten. Rood betekent giftig in de natuur. Niveau 2 – Collectief onderbewustzijn

Het volgende niveau van de piramide wordt omschreven als ‘collectief onderbewustzijn’, archetypische beelden die we van onze verre voorouders hebben geërfd. We worden geboren met deze kennis; het is deel van de genetische vorming van ons brein. Van deze miljoenen jaren aan geërfde ervaringen van vorige generaties behouden wij gedrag, onder andere kleur reactie. Voorbeeld: een baby herkent in twee naast elkaar liggende donkere stippen in een lichter vlak een mens.


Niveau 3 – Kleur associatie

Op het 3e niveau zit onze kleur associatie. Ook bekend als ‘kleurbewust symbolisme’. Iedereen maakt kleur associaties en vele zijn universeel. Overal ter wereld kunt u aan iemand vragen welke kleur ze associëren met liefde, groei en haat, ze zullen allemaal reageren met respectievelijk: rood, groen en zwart. Voorbeeld: “Ik heb een blauwtje gelopen” en “Het werd hem groen en geel voor de ogen” zijn kleur associaties.

Niveau 4 – Culturele invloeden

Specifieke culturen hebben specifieke associaties met kleuren en daardoor ook bijpassende ervaringen. Hierbij is ook een directe lijn te trekken naar de vorming van een persoon. In welk tijdsbeeld hij of zij is opgegroeid vormt dan een extra factor binnen de culturele invloed die van jongs af aan op iemand is uitgeoefend. Voorbeeld: In China is wit de kleur van de rouw, in het westen staat wit voor puurheid. In sommige culturen brengt rood voorspoed, in andere is rood bedreigend.

Niveau 5 – Mode en trends

Niemand is immuun voor de slinkse wijze waarop trends en mode invloed hebben U kunt misschien denken dat het uw idee was om de woonkamer ‘wasabi’ of ‘aubergine’ te schilderen maar het is eerder een onbewuste reactie op de advertenties waar we dagelijks lange tijd aan worden blootgesteld. Dat wat de kleurgoeroes bepalen wat volgend jaar populair is zal ook daadwerkelijk door het gros van de consumenten worden gevolgd. Voorbeeld: Mannen in paarse shirts? 10 jaar geleden was dit ‘not done’ nu is het algemeen geaccepteerd, over 10 jaar kan het misschien totaal niet meer.

Niveau 6 – Persoonlijke relatie met kleur

De top van de kleur ervaringspiramide, het kleinste deel met als steunpilaren de eerdere niveaus. Hier ligt de puur persoonlijke relatie met kleur, welke kleur u zelf mooi vindt, en welke niet. Voorbeeld: Wat is uw lievelingskleur? Als deze al heel lang dezelfde is, dan is deze ontstaan in het 6e niveau: als het al meerdere malen veranderd is zult u beïnvloed zijn door één van de eerdere niveaus.

Naast associatie is er ook nog de fysieke uitwerking van kleur op een mens. Zoals eerder genoemd zal een felgroene monitor vermoeiender werken dan één die niet “in het oog springt”, zo is ook uit onderzoek gebleken bron [21] dat kleur invloed heeft op productiviteit, preciesheid en vermoeidheid van de ogen. Uit dit onderzoek blijkt dat bijvoorbeeld in een klaslokaal alle muren een neutrale tint moeten hebben behalve de muur waar het bord hangt, deze moet een wat donkerder tint hebben dan de rest om de visuele monotonie te breken en het brein van de studenten te stimuleren. Met deze kennis is het redelijk eenvoudig in te zien dat de ene kleur beter bij een bepaald product en een bepaalde associatie past dan het andere. Wat men het beste kan doen is vaak feedback vragen aan de doelgroep. Zij kunnen het tenslotte het beste inschatten, al weten ze misschien niet waarom, u nu wel.


5. Hoe kom ik de huidige trends te weten? (Achtergrond bij stap 2B uit “Tool kleurkeuze”, te downloaden via www.55plustoolbox.nl)

Bij kleurkeuze voor uw product is het niet zozeer van belang wat de huidige trends zijn maar meer wat de trends in de nabije toekomst zullen worden. Dit klinkt onmogelijk aangezien niemand in de toekomst kan kijken. Trends zijn echter wel degelijk van tevoren vastgesteld. Sommige trends ontstaan door innovatieve personen, sommige trends worden bedacht door bedrijven. Vooral deze tweede vorm van trends is goed te volgen aangezien dit direct van de de bron uit gepubliceerd wordt. Li Edelkoort is een Nederlandse goeroe op het gebied van trends, ze noemt zichzelf ‘trend forecaster’, wat uiteindelijk inhoudt dat ze zelf trends creëert. Dit geldt onder andere ook voor de CMG color marketing Group. Wat Li Edelkoort zegt dat een trend zal worden zal ook daadwerkelijk aan gaan slaan door de grote hoeveelheid mensen die haar volgen. Als we naar de adoptie curve van Rogers (figuur 5.1) kijken zitten Li Edelkoort en de CMG groep helemaal links in de curve, bij de groep innovators. Figuur 5.1 Adoptie curve van Rogers. Bijna alle trends die op straat ontstaan en die door bedrijven gecreëerd worden, worden door ‘trendwatchers’ opgepikt. Het is dus de moeite waard om hen en hun interpretatie van trends te volgen. Ze vallen eigenlijk niet in een van de groepen van de adoptiecurve aangezien ze vooral meekijken met wat er gaande is. Als de curve wordt uitgezet tegen de tijd zitten ze waarschijnlijk in de groep ‘early adaptors’. Dit is ook een interessant moment om een kleur te gaan gebruiken die ‘trendwatchers’/’trend forecasters’ aangedragen hebben. De grote mensenmassa begint net bewust te raken dat ze deze kleur ‘mooi’ vinden (omdat die mensen die altijd zo trendy zijn het hebben) en graag willen hebben.


Overzicht trendwatchers Hieronder vindt u een aantal Nederlandse en Internationale trendbepalende en -volgende bedrijven, tijdschriften en personen. Bedenk wel dat niet al deze ‘trendwatchers’ zich ook daadwerkelijk over kleur buigen. Tijdschriften

Second Sight http://www.secondsight.nl/ Het tijdschrijft Second Sight bekroond elk jaar de beste trendprofessionals in Nederland in de vorm van de TWOTY award. Bedrijven/personen

CMG color marketing Group; colorforecasts http://www.colormarketing.org/ CMG is een internationale associatie van kleur ontwerp professionals die kleur en ontwerp trends identificeren. Li Edelkoort; trendforecaster http://www.edelkoort.com/ Adjiedj Bakas; trendwatcher http://www.bakas.nl/ Richard Lamb trendwatcher http://www.trendwatcher.com/ Justien Marseille trendwatcher http://www.thefutureinstitute.nl/ Tony Bosma trendwatcher http://www.ordina.nl/Visie%20en%20Ervaring/Ordina%20Experts/Tony%20Bosma.aspx Trendwatching.com trendwatchers http://www.trendwatching.com Faith Popcorn trend based marketing consulting http://www.faithpopcorn.com/


6. Tastematrix (Achtergrond bij stappen 3 en 4 uit “Tool kleurkeuze”, te downloaden via www.55plustoolbox.nl) Bron [24]

Een tastematrix (figuur 6.1) kan gebruikt worden om een analyse van de gebruiker,

gebruiksomgeving, het product en de markt te maken. Het is een handige tool om erachter

te komen waar een product of gebruiker zich bevindt ten opzichte van andere producten en

gebruikers.

Figuur 5.1 Tastematrix. [24] Figuur 5.2 Tastematrix koffiezetapparaten. [24]

De horizontale as is cultuurbeschrijvend: van extreem (links) naar traditioneel (rechts).

De verticale as is tijdsbeschrijvend: van innovatief (boven) naar ouderwets (onder).

Hier kan men vervolgens producten in plaatsen die op dit moment in de markt zijn.

Moet er een koffiezetapparaat ontworpen worden dan plaatst men zoveel mogelijk

koffiezetapparaten die momenteel verkrijgbaar zijn in de matrix. Zie figuur 5.2.

In het midden bevindt zich de massa markt, hier wordt het meeste van verkocht,

uitwaaierend naar de buitenkant vindt men de meer extremen.

Aangezien producten verouderen blijven ze niet op dezelfde plaats in de matrix staan. Een

product beweegt zich normaal gesproken langzaam naar de rechter onderhoek. Een extreem

innovatief product zal dus langzaam in de massamarkt worden opgenomen door herkenning

en nieuwere, meer innovatieve, extremere producten. Zie figuur 5.3.


Figuur 5.3 Tastematrix scheerapparaten. [24]

Wat met producten kan, kan ook met een doelgroep. Zie figuur 5.4 voor een voorbeeld van

de groep vitale ouderen. Deze vitale ouderen zijn vervolgens te clusteren tot grotere

archetypen: Oudere afwachtenden, Behoudende zorgzame, Stoere prijsbewusten, Jongere

ruimdenkers, Vrijgevochten voorlopers. Zie figuur 5.5.

Figuur 5.4 Tastematrix vitale ouderen. [24] Figuur 5.5 Tastematrix archetypes vitale ouderen. [24]

Het is nu duidelijk waar de doelgroepen zich ten opzichte van de andere doelgroepen

bevinden. Daarnaast kan men door taste matrices te combineren proberen te voorspellen

wat voor producten mensen zullen kopen. Leg bijvoorbeeld de archetypes van figuur 5.5

eens over de koffiezetapparaat matrix (figuur 5.2). Er ontstaat dan een idee van wat voor

koffiezetter het beste bij de doelgroep past. Tevens kan er eventueel een tendens in kleur of

vorm worden ontdekt.


Bronnen [1] Eisenwijzer. Amsterdam: Stichting Consument en Veiligheid. www.eisenwijzer.nl [2] Steenbekkers, L.P.A., Beijsterveldt, C.E.M. van (red.) (1998). Design-relevant

characteristics of ageing users : backgrounds and guidelines for product innovation. Delft: Delft University of Technology

[3] Haigh, R. (1993). The ageing process : a challenge for design. Applied ergonomics nr. 24, p. 9-14.

[4] Karatza, M. (1995). The use of colours in the environment of the elderly. Knegsel: Akontes Publishing

[5] Corso, J.F. (1981). Aging sensory systems and perception. New York: Praeger Publishers.

[6] Bouma (1992). Gerontechnology. Studies in health technology and informatics, nr. 3. Amsterdam: IOS Press

[7] eduVIP. www.eduvip.nl [8] www.oogartsen.nl [9] http://www.mdvereniging.nl/ [10] http://www.novartis.nl/aandoeningen/macula.shtml [11] http://www.oogartsen.nl/oogartsen/diabetes_mellitus_suikerziekte/type_complicaties/algemeen/

[12] www.kleurenblindheid.nl [13] Freudenthal, A. (1999). The design of home appliances for young and old customers.

(Series Ageing and Ergonomics, Volume 2). Delft: Delft University Press [14] Pirkl, J.J., Babic, A.L. (1988). Guidelines and strategies for designing transgenerational

products : a resource manual for industrial design professionals. [15] Keehnen, E. (2008). Vijftigplus marketing: wie de ouderen heeft, heeft de toekomst.

Zaltbommel: Haystack. [16] Thema Design voor babyboomers. Vormgeven voor ouderen. Drie effecten bepalen de

heterogeniteit. Product nr. 6, november 2009, pp 9-11. [17] 50+ Expertisecentrum (maart 2006). 50+: Hoezo homogeen? 5 typologieën.

Hoofddorp: Sanoma Uitgevers bv. www.familiekenniscentrum.nl [18] Jaarsma, S., Overbeek, K. (jan 2011). Segmentaties. Doelgroep 50+. Enschede: Saxion

Kenniscentrum Design en Technologie. [19] Dülker, K., Overbeek, K. (dec 2010). Tijdschriftenonderzoek. Methode en resultaten.

Enschede: Saxion Kenniscentrum Design en Technologie. [20] Brown, E. (8 april 2008). Why do you like red, but I like green? There’s more to it than

you think. EB Color Consultants. http://colourific.blogspot.com/2008/04/why-do-you-like-red-but-i-like-green.html

[21] Engelbrecht, K. (18 juni 2003). The impact of color on learning. [22] Abrams, B., Alsop, R. (1986). The Wall Street Journal On Marketing. [23] Mahnke, F.H. (zd.). Color, Environment & Human Response. [24] Kleur in productontwerp, Saskia Dingelstad, www.dingelstad-design.com [25] Jeff Johnson (2010). Designing with the Mind in mind. Morgan Kaufmann. Hoofdstuk

12, pagina 151- 171


Bijlage A. Kleurenblindheid

Achromatopsie

Achromatopsie is totale kleurenblindheid. Geen enkele kleur wordt waargenomen. Iemand

met deze vorm van kleurenblindheid ziet beelden in zwart, wit en grijstinten.

Monochromatopsie (1 kleurenzien)

Bij monochromatopsie is er slechts één type kegeltje werkzaam (rood, groen of blauw).

Dichromatopsie (2 kleurenzien)

Iemand met dichromatopsie denkt een match van elke kleur te maken met slechts 2 primaire

kleuren. Bij deze vorm van kleurenblindheid zijn twee van de drie kegeltjes functioneel.

Hierdoor is deze vorm onder te verdelen in drie varianten:

- Deuteranopie: groen-blindheid. De groen-gevoelige kegeltjes ontbreken. Hierbij treedt

verwarring van de kleuren rood en groen op.

- Protanopie: rood-blindheid. De rood-gevoelige kegeltjes ontbreken. Hierbij worden rood

en groen verwart.

- Tritanopie: blauwgeel-blindheid. Er is een tekort aan blauwe-gevoelige kegeltjes.

Hierdoor worden de kleuren blauw en geel niet goed onderscheiden.

a

b c d Figuur A.1 Waarneming van a: een gezond persoon. b: iemand met deuteranopie. c: iemand met protanopie. d: iemand met tritanopie (kleurenblindheid-simulator Vischeck, www.vischeck.com)


(Anomale) Trichromatopsie

De “normale trichromatopsie” is de situatie van een gezond persoon. Hierbij worden alle drie

de primaire kleuren even goed waargenomen, waarbij een mix van de drie het volledige

kleurenspectrum geeft.

Soms kan een persoon alle kleuren waarnemen, maar is de gevoeligheid van bepaalde

kegeltjes verminderd. Dit heet “anomale trichromatopsie” (een verzwakt kleuren zien).

Anomale trichromatopsie wordt onderverdeeld in:

- Deuteranomalie: groen-zwakte. Iemand heeft meer groen nodig.

- Protanomalie: rood-zwakte. Iemand heeft meer rood nodig.

- Tritanomalie: blauw-zwakte. Iemand heeft meer blauw nodig.

a. gezond b. deuteranomalie

c. protanomalie d. tritanomalie Figuur A.2 Vormen van anomale trichromatopsie (kleurenblindheid-simulator Color Vision, www.iamcal.com/toys/colors)


De aangeboren kleurzienstoornis komt voor bij 5-8% van de mannen en 0,5% van de

vrouwen. Een verworven kleurzienstoornis komt minder vaak voor. De verdeling mannen en

vrouwen is daarbij gelijk.

Soorten kleurenblindheid (aangeboren) – Hoe vaak komt het voor? Soort Man Vrouw

Achromatopsie zeldzaam* zeldzaam*

Monochromatopsie zeldzaam* zeldzaam*

Dichromatopsie Deuteranopie 1% zeldzaam*

Protanopie 1% zeldzaam*

Tritanopie zeldzaam* zeldzaam*

Anomale

Trichromatopsie

Deuteranomalie 5% 0,5%

Protanomalie 1% zeldzaam*

Tritanomalie zeldzaam* zeldzaam*

*Zeldzaam: minder dan 0,01%

Tabel 1. Soorten kleurenblindheid (aangeboren) – Hoe vaak komt het voor? Bron [8], [12]

2.3A Kleurkeuze achtergrondinfo V1.055plustoolbox.nl › toolbox_bestanden ›...

Documents

Transcript of 2.3A Kleurkeuze achtergrondinfo V1.055plustoolbox.nl › toolbox_bestanden ›...