225660 Wb HAVO-VWOc78.deds.nl/c78/Onderbouw/1D.pdf · welke factoren het klimaat beïnvloeden ......

31

02 klimaat Het is maar watje gewend bent

Als je dit hoofdstuk goed hebt bestudeerd:

weet je:● welke klimaten er op de wereld voorkomen● welke factoren het klimaat beïnvloeden● het verschil tussen weer en klimaat● hoe de gemiddelde temperatuur wordt berekend● welke invloed het klimaat heeft op begroeiing● welke invloed de atmosfeer heeft op de temperatuur op aarde● welke twee bewegingen de aarde maakt● dat zomer en winter op het noordelijk en zuidelijk halfrond niet tegelijkertijd vallen● waar en wanneer er een pooldag en poolnacht voorkomen● hoe de neerslag verdeeld is over de aarde● welke windrichting in Nederland overheerst● welke klimaatverandering er in Nederland verwacht wordt● welke klimaten er voorkomen in Brazilië en Rusland● welke invloed het klimaat heeft op het leven van de Brazilianen en Russen● wat de voor- en nadelen zijn van het klimaat in Nederland.

begrijp je:● waarom er op lage breedte andere klimaten voorkomen dan op hoge breedte● waarom de temperatuur afneemt met de hoogte● waarom de temperatuur afneemt met de breedte● waarom zomer en winter niet op lage breedte voorkomen● hoe de waterkringloop werkt● hoe wolken ontstaan● op welke drie manieren neerslag ontstaat● waarom Nederland een gematigd zeeklimaat heeft● waarom de zee een grote invloed heeft op het klimaat● hoe de windrichting het weer in Nederland beïnvloedt● waarom er in Nederland klimaatverschillen voorkomen● waarom er in Brazilië en Rusland zulke verschillende klimaten voorkomen.

kun je:● de ligging van een plaats op aarde bepalen met een kaart● bepalen of een plaats op lage, gematigde of hoge breedte ligt● een klimaatgrafiek maken en aflezen● atlaskaarten over weer en klimaat aflezen● met atlaskaarten bepalen hoe hoog een gebied op aarde ligt.

�

��

225660 Wb HAVO-VWO 28-10-2007 16:12 Pagina 31

1 Ziek van de zon1Bekijk de openingsfoto.a Kruis de juiste antwoorden aan. Op de foto zie je:

❍ een ijsbreker X❍ een cruiseschip X❍ pinguïns X❍ vakantiegangers X❍ de Noordpool❍ Antarctica X

b Vergelijk de antwoorden met je buur. Over welke antwoordenzijn jullie het niet eens?

Eigen antwoord

2De openingsfoto van dit hoofdstuk is gemaakt in de zomer inde maand december. (Misschien geloof je het niet maar het isecht waar!)a Om welke twee redenen is dit vreemd?

1 In de zomer verwacht je geen sneeuw.

2 In december is het bij ons winter.

b Welke temperatuur zal het op de foto ongeveer zijn?

Eigen antwoord, in werkelijkheid is het er –4 °C.

c Verklaar je keuze.

Omdat er overal sneeuw ligt zal de

temperatuur meestal onder de 0 °C liggen.

d Waarom kunnen pinguïns wel in dit gebied leven en mensen niet?

Pinguïns zijn aangepast aan deze

klimaatsomstandigheden en mensen niet.

3Lees het verhaal. Beantwoord de volgende vragen.a Waarom kunnen de drie Marokkaanse jongens zich niet

voorstellen dat die Nederlanders graag in de zon gaanliggen?

Voor hen is veel zon iets heel gewoons.

b Waarom trekt Said zijn jas en muts aan?

Om zich te beschermen tegen de zon en de warmte.

c Klopt het dat je ziek kunt worden van de warmte of de zon?Licht je antwoord toe.

Ja, je kunt een zonnesteek krijgen.

d Zou jij in de brandende zon op een kameel door de woestijngaan rijden? Licht je antwoord toe!

Eigen antwoord

4Gebruik de atlaskaart van Marokko GB 152/GB 168/BB 94.a Wat betekenen de kleuren op de kaart?

❍ Hoe droog het gebied is.❍ Welke begroeiing er voorkomt.❍ Hoe hoog het gebied ligt. X

b Hoe kun je controleren of je antwoord juist is?

Door in de legenda te kijken.

c Bepaal voor de volgende plaatsen hoe hoog ze liggen. Maakin de tabel telkens de juiste combinaties van een hoofdletter,een cijfer en een kleine letter.

A2c, B1d, C3b, D4a

d Waar ligt het gebied dat het laagst ligt en waaraan zie je dit?

Langs de kust, hier is het groen.

e Hoe heet het gebied dat het hoogst ligt?

Hoge Atlas

f Hoe hoog is de hoogste bergtop in dit gebied?

4165 meter

5Gebruik atlaskaart GB 152/GB 168/BB 94 en figuur 1.a Je hebt gelezen dat er voor vakantiegangers in Marokko van

alles te doen is. Vergelijk figuur 1 met de atlaskaart. Waar kunje de volgende activiteiten in Marokko doen? Noteer de juistenummers uit figuur 1.

• Aan het strand liggen bij Agadir 2

• Wandeltochten maken door het gebergte 3

• Een kamelentocht door de woestijn 6

32 hoofdstuk 2

figuur 1

A Marrakech 1 groen a 3000–5000 meterB Casablanca 2 geel b ±1000 meterC Asni 3 licht bruin c 200–500 meterD Toubkal 4 donkerbruin d 0–200 meter


b Welke bekende vakantiegebieden, waar veel Nederlandersnaartoe gaan, liggen in de buurt van Marokko? Kijk goednaar kaart GB 152/GB 168/BB 94.

1 Spanje

2 Canarische Eilanden

6Het is wel duidelijk dat Marokko een ander klimaat heeft danNederland.a Zijn de volgende zinnen juist of onjuist?

In Marokko is het warmer dan in Nederland. Juist

In Marokko vriest het nooit. Onjuist

In Marokko kun je skiën.Juist

In Marokko valt meer regen dan in Nederland. Onjuist

In Marokko kun je in de winter aan het strand liggen.

Juist

b In Marokko is het meestal warmer dan in Nederland. Hoe denk jij dat dat komt?❍ Marokko ligt hoger.❍ Marokko ligt lager.❍ Marokko ligt zuidelijker. X❍ Marokko ligt noordelijker.

c In Marokko is het niet overal even warm. Vul de volgendezinnen aan en kies uit: langs de kust – woestijn – gebergte.

Hier is het het warmst: woestijn

Hier is het het koudst: gebergte

d Hoe komt het dat wanneer er bij Agadir toeristen aan het strand liggen in het dorp van Said sneeuw ligt?

In de bergen is het altijd kouder.

e Waarom moet je handschoenen dragen als je op de Toubkal in het Atlasgebergte in de zon staat?

In de bergen is het altijd koud.

7Dit hoofdstuk gaat over klimaat, daar heb je vast wel eensvaker over gehoord.a Noteer bij elk lijntje in figuur 2 woorden die met het klimaat

te maken hebben.

b Vergelijk antwoorden met je buur, zijn er grote verschillen?

Eigen antwoord

8Het klimaat is een onderwerp waar iedereen mee te makenheeft.a Op welke momenten heb jij met klimaat te maken?

Eigen antwoord

b Vergelijk het antwoord bij a met dat van je buur. Zijn jullie hetmet elkaar eens? Pas je antwoord bij a eventueel aan.

9Blader voor deze vraag door het hele hoofdstuk.a Over welk land gaat het verhaal in paragraaf 1?

Marokko

b Over welke gebied gaat paragraaf 2?

De hele wereld

c Over welke landen gaan paragraaf 5 en 6?

Rusland en Brazilië

d Over welk land gaan paragraaf 7 en 8?

Nederland

e Omcirkel het juiste antwoord. In de landen bij a, c en d zijnde klimaten allemaal hetzelfde/heel verschillend.

f Welke drie foto’s in dit hoofdstuk vind jij het opvallendst?Noteer de nummers en schrijf op waarom je deze zoopvallend vindt.

1 Eigen antwoord

2 Eigen antwoord

3 Eigen antwoord

klimaat 33

figuur 2


Kaartvaardigheden:• PlaatsbepalingPlaatsbepaling op aardeMarrakech, de grootste stad in de omgeving van Ramir enSaid, ligt op 32° N.B. en 8° W.L. Dit zijn de coördinaten vanMarrakech. Met deze twee getallen geef je aan waarMarrakech op aarde ligt. We gaan nu bekijken hoe dit systeemmet coördinaten werkt. In figuur 3 zie je twee soorten lijnen:• lijnen die van de Noordpool naar de Zuidpool gaan

(lengtecirkels of meridianen);• lijnen die van links naar rechts lopen (breedtecirkels of

parallellen).De lijn die precies in het midden tussen de Noordpool en Zuid-pool loopt is de evenaar. Deze lijn verdeelt de aarde in eennoordelijk halfrond en een zuidelijk halfrond.Als een plaats op het noordelijk halfrond ligt, zeg je ook wel datdeze op noorderbreedte ligt (N.B.). Een plaats op het zuidelijkhalfrond ligt op zuiderbreedte (Z.B.).Net als de evenaar is er ook een lijn die de aarde in een weste-lijk halfrond en een oostelijk halfrond verdeelt. Dit is denulmeridiaan en die loopt precies over het plaatsje Greenwichbij Londen.

1Schrijf in figuur 4 op de juiste plaats de begrippen evenaar ennulmeridiaan. Noteer ook de volgende afkortingen op de juisteplaats: NH (noordelijk halfrond), ZH (zuidelijk halfrond), oostelijkhalfrond (OH) en WH (westelijk halfrond).

De evenaar is de breedtecirkel van 0°. De afstand van eenplaats tot de evenaar noem je de geografische breedte. Op90° noorderbreedte ligt de Noordpool en op 90° zuiderbreedtede Zuidpool. De geografische breedte van een plaats vind jedoor te tellen vanaf de evenaar richting polen. Je kunt dustellen van 0° tot en met 90°.

Plaatsbepaling met de kaartAls je de ligging van een plaats op aarde wilt bepalen, kijk jenaar de randen van een kaart. Op atlaskaart GB 172–173/GB190–191/BB 108–109 kun je dat heel duidelijk zien. Als je deligging van Marrakech wilt bepalen, gaat dat als volgt. (BB:Marrakech = Casablanca.)Je bepaalt eerst op welke halfronden Marrakech ligt, het noor-delijk of het zuidelijk en het oostelijk of het westelijk. Hier voor letje op de evenaar en de 0°-meridiaan. Weet je het al? Marrakechligt op het noordelijk halfrond en het westelijk halfrond.De exacte breedteligging (de afstand tot de evenaar) lees je afaan de linker zijkant van de kaart. Deze getallen zijn de breed-tegraden die horen bij de breedtecirkels. En dan zie je datMarrakech op vrijwel tussen de 30 en 40° N.B. ligt. Dan moetje even schatten, dat is dan 32° N.B. (noorderbreedte). Delengteligging lees je aan de onder- of bovenkant van de kaartaf. De zwarte getallen geven de lengtegraden aan. Marakechligt dan op 8° W.L. (westerlengte).In figuur 3 zijn een aantal breedtecirkels ingetekend. Je kuntzien dat Amsterdam (52° noorderbreedte) op een hogere

34 hoofdstuk 2

VAARDIG MET VAARDIGHEDEN VAARDIG

VAARDIG MET VAARDIGHEDEN VAARDIG

figuur 3

figuur 4

evenaar

nulmeridiaan NH

ZH

OH WH

breedte ligt dan Marrakech (32° N.B.). We zeggen ook wel datgebieden die vlak bij de evenaar liggen op lage breedte liggenen gebieden die ver van de evenaar afliggen op hoge breedteliggen. Gebieden er tussenin liggen op gematigde breedte. Ditgeldt natuurlijk voor beide halfronden.

2Gebruik GB 172-173/GB 190-191/BB 108-109 en bepaal voorde volgende steden de plaats op aarde.1 New York: 40° N.B., 73° W.L.

2 Cairo 30° N.B., 32° O.L.

3 Buenos Aires 35° Z.B., 58° W.L.

4 St. Petersburg 60° N.B., 31° O.L.

5 Sydney 34° Z.B.,152° O.L.

6 Jakarta 7° Z.B., 107° O.L.

3a Welk van de steden uit vraag 2 ligt het dichtst bij de

evenaar?

Jakarta

b Welke stad ligt het verst van de evenaar?

St. Petersburg

c Welke stad ligt op de laagste breedte?

Jakarta


d Welke stad ligt op de hoogste breedte?

St. Petersburg

e Welke steden liggen op het zuidelijk halfrond?

Sydney en Buenos Aires

f Welke steden liggen op het oostelijk halfrond?

Cairo, St. Petersburg, Sydney, Jakarta

Hulpvaardigheden

KlimaatgrafiekZoals je hebt gelezen, verschilt het klimaat in het land van Saiden Ramir heel sterk. Hiernaast zie je de klimaattabellen. Voorelke maand kun je hier de temperatuur en de neerslag aflezen.Dat is wel handig maar het is veel duidelijker om deze getallenin een grafiek te zetten. In figuur 5 is dat al gedaan. In ééngrafiek staat zowel de temperatuur als de neerslag. Let op dedrie assen. Op de horizontale as staan de maanden van hetjaar, op de rechter verticale as staat de temperatuur en op delinker verticale as staat de neerslag aangegeven.

4Bestudeer de grafiek van Asni in figuur 5. Zoals je ziet bestaateen klimaatgrafiek uit een lijngrafiek voor de temperatuur eneen staafgrafiek voor de neerslag. Zet nummers van devolgende uitspraken op de juiste plaats in de grafiek.1 Ramir en Said hebben het koud. Hun lemen hut is bedekt

met sneeuw.2 Ramir kan nergens een drinkplaats voor de ezels vinden, alle

beken staan droog.3 Youssef merkt dat de beken zijn veranderd in kolkende

rivieren.4 Said klaagt dat het nu echt te warm is om te wandelen.

5Je gaat nu zelf een klimaatgrafiek maken van Marrakech infiguur 6.a Je begint met de temperatuur: zet voor elke maand een

rood puntje op de juiste hoogte in het midden van de kolomvan die maand.

b Als je twaalf puntjes hebt gezet, verbind je alle puntjes metelkaar door er een rode lijn doorheen te trekken.

c Nu doe je de neerslag: zet voor elke maand een blauwstreepje in elke kolom.

d Kleur de ruimte onder het blauwe streepje blauw.

6Kun jij het verschil in temperatuur en neerslag tussenMarrakech en Asni verklaren?

Eigen antwoord

klimaat 35

MET VAARDIGHEDEN VAARDIG MET VAARDI

MET VAARDIGHEDEN VAARDIG MET VAARDI

figuur 5

figuur 6

neerslag (mm) temp. (°C)

0

20

40

60

–40

–20

0

80

100

120

20

40

j a s o n dj f m a m j

Asni

0

20

40

60

–40

–20

0

80

100

120

20

40



Asni

maand mm ° C

jan 55 6,5

feb 70 7,1

maart 83 8,7

apr 110 11,0

mei 70 13,9

juni 31 18,1

juli 9 22,3

aug 11 23,7

sep a 148

nov 81 10,0

dec 65 6,9

Marrakech

maand mm ° C

jan 28 11.6

feb 33 13.4

maart 34 15.9

apr 36 16.9

mei 22 20.3

juni 4 23.2

juli 1 27.9

aug 3 27.8

sep 5 25.0

okt 18 20.7

nov 37 15.8

dec 25 12.0

jaar 247 19.2


Lees: ‘Klimaten wereldwijd’.

1Het klimaat is het gemiddelde weer.a Op een dag is maximumtemperatuur 21 °C en de

minimumtemperatuur 5 °C. Hoe hoog is dan de gemiddeldedagtemperatuur?

13 °C

b Gebruik bron 5. Kleur de rondjes voor de juiste uitspraken.Uit bron 5 kun je afleiden dat:❍ de hoogste temperatuur op 6 augustus 2006 overdag

25,4 °C is geweest. X❍ op 6 augustus overdag de temperatuur altijd 23,1 °C is.❍ de laagste temperatuur die ooit gemeten is op 6

augustus 12,6 °C is geweest. ❍ op 6 augustus 2006 de temperatuur boven het

klimaatgemiddelde lag. X

Lees: ‘Klimaten op lage breedte’.

2Bona en Fatima wonen alle twee in het westen van Afrika.Gebruik de kaart in figuur 7.a Bepaal voor de omschrijvingen of ze gaan over het gebied

waar Bona woont of waar Fatima woont.

• Het regent hier zo’n beetje elke dag. Bona

• De regentijd duurt van april tot oktober. Fatima

• Er komen geen seizoenen voor. Bona

• Een deel van het jaar zijn de straten er stoffig. Fatima

• Savanneklimaat Fatima

• Tropisch regenwoudklimaat Bona

b Bij welk nummer op de kaart in figuur 7 wonen Bona en Fatima, 1, 2, 3 of 4? Vergelijk hiervoor bron 6, figuur 7 enopdracht 2a.

Bona 1 Fatima 2

c Noteer nu in de tabel de twee nummers die je niet bij b hebtgenoemd. En bepaal voor elk nummer welk klimaat daarvoorkomt. Vergelijk hiervoor bron 6, figuur 1 en opdracht 2a.

d Welke plaats, 1, 2, 3 of 4, ligt het dichtst bij de evenaar enwelke ligt het verst van de evenaar?

Het dichtst bij de evenaar ligt: 1

Het verst van de evenaar ligt: 4

e Stel, je reist van punt 1 naar punt 4 op de kaart. Welke van de volgende uitspraken is dan juist?❍ Hoe verder van de evenaar, hoe kouder het wordt.❍ Hoe verder van de evenaar, hoe warmer het wordt.❍ Hoe verder van de evenaar, hoe natter het wordt.❍ Hoe verder van de evenaar, hoe droger het wordt. X

Lees: ‘De klimaten op hogere breedte’.

3a Omcirkel in de volgende zinnen de juiste woorden.

Anouk en Boris wonen verder van/dichter bij de evenaar danBona en Fatima.Anouk en Boris wonen op lagere/hogere breedte dan Bonaen Fatima.

b Bepaal voor de omschrijvingen of ze gaan over het gebiedwaar Boris woont of waar Anouk woont of dat ze voor beidegebieden gelden.

• Een afwisselend klimaat met zomer en winter. Beide

• Elk jaar kan er worden geschaatst.Boris

• In het voorjaar is alles een blubberboel. Boris

• Het verschil tussen zomer en winter is niet zo groot.

Anouk

• Zeeklimaat Anouk

• Landklimaat Boris

36 hoofdstuk 2

2 Klimaten wereldwijd

Nummer Klimaat

3 steppeklimaat

4 woestijnklimaat

figuur 7


c Bij welk nummer op de kaart in figuur 7 wonen Boris en Anouk, 5, 6, 7 of 8? Vergelijk hiervoor bron 6, figuur 7 enopdracht 3a.

Boris 6 Anouk 5

d Noteer nu in de tabel de twee nummers die je niet bij c hebt genoemd. En bepaal voor elk nummer welk klimaat daarvoorkomt. Vergelijk hiervoor bron 6, figuur 7 en opdracht 2a.

e Stel, je reist van punt 5 naar punt 6 op de kaart. Welke vande volgende uitspraken zijn dan juist?❍ Van 5 naar 6 blijf je op dezelfde breedte. X❍ Van 5 naar 6 worden de zomers steeds kouder.❍ Van 5 naar 6 worden de winters steeds kouder. X❍ Punt 5 en 6 liggen even ver van de zee.

4Bekijk de vijf klimaatgrafieken in figuur 8.a Zet achter elke omschrijving de letter van de juiste grafiek.

• De hoogste temperatuur = B

• De meeste neerslag in een jaar = C

• De laagste temperatuur = A

• Het grootste verschil tussen zomer en winter = A

• Het kleinste verschil tussen zomer en winter = C

b Welke grafiek hoort bij een plaats op het zuidelijk halfrond?

E

c Noteer onder elke grafiek de naam van het klimaat.d Schrijf bij drie grafieken de naam van de persoon uit de

tekst die met dat klimaat te maken heeft: kies uit: Bona –Boris – Anouk.

5Het klimaat heeft grote invloed op de begroeiing die ergensvoorkomt.a Welke drie kenmerken bepalen de soort begroeiing?

1 Temperatuur

2 Neerslag

3 Lengte van het groeiseizoen

b Maak de volgende zinnen over begroeiing af.• In het Rusland van Boris komen vooral naaldbomen en

geen loofbomen voor omdat het groeiseizoen er

kort is.

• In het zuiden van Mali, waar Fatima woont, komt geen

tropisch regenwoud voor omdat er een droge

periode is.

• In het noorden van Mali komt steppe voor en geen bomen

omdat omdat het te droog is.

• In het noorden van Rusland komt geen bos maar toendra

voor omdat de temperatuur nooit boven de

10 °C uitkomt.

c Bepaal voor de plaatsen 1 t/m 8 van figuur 7 welke foto uit bron 6 en welk klimaat erbij hoort. Zet dit in de tabel.

klimaat 37

Nummer Klimaat

7 toendraklimaat

8 poolklimaat

figuur 8

landklimaat

Boris

woestijnklimaat tropisch regen-

woudklimaat Bona

zeeklimaat

Anouk

zeeklimaat

A

0

100

200

300

–40

–20

0

400

500

50

150

250

350

450

20

40

50

–50

–30

–10

10

30



B

0

100

200

300

–40

–20

0

400

500

50

150

250

350

450

20

40

50

–50

–30

–10

10

30



C

0

100

200

300

–40

–20

0

400

500

50

150

250

350

450

550

20

40

50

–50

–30

–10

10

30



D

0

100

200

300

–40

–20

0

400

500

50

150

250

350

450

20

40

50

–50

–30

–10

10

30



E

0

100

200

300

–40

–20

0

400

500

50

150

250

350

450

20

40

50

–50

–30

–10

10

30



Nummer Foto Klimaat

1 e tropisch regenwoudklimaat

2 f savanneklimaat

3 g steppeklimaat

4 h woestijnklimaat

5 a zeeklimaat

6 b landklimaat

7 c toendraklimaat

8 d poolklimaat


Lees: ‘Een deken over de aarde’.

1a Hoe wordt de luchtlaag om de aarde genoemd?

Atmosfeer

b De aarde wordt verwarmd door de zon. In welke volgordewordt de aarde verwarmd?Zet de volgende begrippen in de juiste volgorde:aardoppervlak – zonnestraling – atmosfeer.

1 zonnestraling

2 aardoppervlak

3 atmosfeer

c Omcirkel het juiste woord:Hoe hoger je komt, des te kouder/warmer het wordt.

d Verklaar je keuze bij c.

Omdat de atmosfeer vanaf het aardoppervlak

wordt verwarmd wordt het onderste deel het

warmst en het bovenste het koudst.

e Bepaal voor elke situatie of de luchttemperatuur hoog oflaag is. Omcirkel in de tabel telkens het juiste woord.

f In de zomer ben je in de Alpen op vakantie. Je bent van planeen bergwandeling te gaan maken. In het dal op 1000 meterhoogte is de temperatuur 18 °C. Boven welke hoogte vriesthet? Verklaar je antwoord.

Boven de 4000 meter. Omdat de temperatuur

met 6 °C per km afneemt is de temperatuur

boven de 4000 meter 3 x 6 °C afgenomen.

Lees: ‘De stand van de zon’.

2Gebruik bron 8 en figuur 9.a Bekijk de wereldbol in figuur 9. Welke plaats, 1 of 2, ligt op

hogere breedte?

Plaats 2

b Vergelijk nu bron 8 met figuur 9. Welke situatie in bron 8hoort bij plaats 1 en welke bij plaats 2?

1A, 2B

c Omcirkel in de tabel in elke zin en in elke kolom het juistewoord.

d Waarom verwarmen zonnestralen met een kleine invalshoekminder dan zonnestralen met een grote invalshoek?

Zonnestralen met een kleine invalshoek komen

terecht op een groot oppervlak. Hierdoor moet

dezelfde hoeveelheid zonne-energie een groter

oppervlak verwarmen.

Lees: ‘Zomer en winter’.

3Bekijk bron 9.a In hoeveel uur draait de aarde om zijn as?

In 24 uur

b In hoeveel dagen draait de aarde om de zon?

In 365 dagen

38 hoofdstuk 2

3 Temperatuurverschillen op aarde

figuur 9

Situatie1 Tijdens je skivakantie sta je op

2500 meter hoogte midden in desneeuw. Bij de skipiste zittenmensen op het terras in de zon.

2 Op een hete dag ben je blij dat jekunt uitpuffen op een terras inde schaduw.

3 Een vliegtuig op 10 kilometerhoogte vliegt in de stralendezon. De zon weerkaatst op devleugel.

Luchttemperatuurhoog/laag

hoog/laag

hoog/laag

Hogere breedte

• lagere/hogerezonnestand

• grotere/kleinereinvalshoek van de zon

• zon verwarmt groot/kleinoppervlak

Lagere breedte

• lagere/hogerezonnestand

• grotere/kleinereinvalshoek van de zon

• zon verwarmt groot/kleinoppervlak


c Waardoor ontstaat het verschil tussen dag en nacht?

Omdat de aarde in 24 uur om zijn as draait en

de zon maar aan één kant de aarde belicht.

4De seizoenen, winter, lente, zomer en herfst, ontstaan door dedraaiing:❍ van de aarde om zijn as❍ van de aarde om de zon X❍ van de zon om de aarde❍ van de zon om zijn as

5De seizoenen, winter, lente, zomer en herfst, ontstaan alsgevolg van de:❍ de schuine invalshoek van de zon❍ de schuine stand van de aardas X❍ de schuine baan van de zon om de aarde❍ de schuine baan van de aarde om de zon

6Bekijk bron 9.a Welk halfrond, het noordelijk of het zuidelijk, is in juni gericht

naar de zon?

Het noordelijk halfrond

b Welke halfrond, het noordelijk of het zuidelijk, heeft in junieen hogere zonnestand dan in december?


c Op welk halfrond is het in juni het warmst?


d In welke maand is het op het zuidelijk halfrond het warmst?

In december

e Verklaar je antwoord bij d.

In december is het zuidelijk halfrond gericht

naar de zon en is daar de hoogste zonnestand.

7De zon beschijnt steeds één kant van de aarde. Door dedraaiing van de aarde om zijn as ontstaat zo:❍ het verschil tussen dag en nacht X❍ het verschil tussen zomer en winter❍ het verschil tussen pooldag en poolnacht❍ het verschil tussen hoge en lage temperaturen

8In Nederland verschilt de lengte van de dag en de nacht.a Bekijk de tabel en reken uit hoelang er daglicht is in de

volgende maanden.

b Nederland draait elke dag in een cirkel om de aardas. Inwelke maand wordt een groot deel van de cirkel beschenen,in maart, juni of december?

In juni

c In welke maand wordt precies de helft van de cirkel van decirkel beschenen, in maart, juni of december?

In maart

d Waardoor verschilt de daglengte in Nederland?

Doordat de aardbol met een schuine as rond

de zon draait.

Lees: ‘Pooldag en poolnacht’.

9Je weet nu dat het aantal uren daglicht afhankelijk is van hetdeel van de cirkel dat beschenen wordt.a Bepaal voor de volgende plaatsen op aarde welke deel van

de cirkel beschenen wordt. Zet dat in de tabel. Kies uit: helecirkel – halve cirkel – niets.

b Noteer achter de volgende uitspraken of ze gaan over deNoordpool, evenaar of Zuidpool.

• De dag en nacht duren altijd 12 uur. = evenaar

• In december duurt de dag 24 uur, het is hier pooldag.

= Zuidpool

• In december duurt de nacht 24 uur, het is hier poolnacht.

= Noordpool

• De foto op de openingsspread. = Zuidpool

klimaat 39

Nederland in… Zonsopkomst Zonsondergang Hoeveel uur is er daglicht?

maart ± 6.30 uur ± 18.45 uur ±12 uur

juni ± 5.30 uur ± 22.00 uur ±16 uur

december ± 8.30 uur ± 16.30 uur ±8 uur

Vlak bij de NoordpoolEvenaar

Vlak bij deZuidpool

In juni In december

hele cirkel niets

halve cirkel halve cirkel

niets hele cirkel


Lees: ‘De kringloop van het water’.

1a Maak de volgende zinnen af.

• Veel zeewater verdampt. Toch raakt de zee nooit leeg

omdat rivieren telkens weer water naar zee

brengen.

• De rivier blijft altijd stromen omdat het telkens weer

regent.

b Water wordt continu verplaatst. Noteer de volgende begrippen op de juiste plaats in het schema: rivieren enmeren – zeewater – zeewater – wolken.

c De waterkringloop wordt aangedreven door:❍ rivieren❍ gletsjers❍ verdamping❍ de zon X

Lees: ‘Water, waterdamp en ijs’.

2Gebruik bron 11.a Water kan verschillende vormen aannemen. Welke vorm van

water is onzichtbaar?

Waterdamp

b Wat gebeurt er als water van gedaante verandert? Maak de juiste combinaties.

c Met een luchtballon met zo’n mandje eronder kun je prachtige vluchten maken. De wind bepaalt waar je heengaat. De hoogte kun je zelf regelen. Hoe zorg je ervoor dateen luchtballon opstijgt?

Door de lucht in de ballon te verwarmen

wordt deze lichter en stijgt de ballon op.

d Zet de volgende zinnen, die gaan over het ontstaan van wolken, in de juiste volgorde. Noteer een 1 achter de zinwaarmee alles begint en nummer zo voort.

• Waterdamp in afgekoelde lucht condenseert. 5

• Warme lucht is licht en stijgt. 3

• De zon verwarmt het zeewater. 1

• Stijgende lucht koelt af. 4

• Warm zeewater verdampt. 2

• Er ontstaan wolken. 6

Lees: ‘Een ongelijke verdeling’.

3Gebruik kaart GB 181C/GB 195C/BB 114C.a Wat is volgens de legenda van deze kaart een heel grote

hoeveelheid neerslag?

2000 mm of meer

b Wat is volgens de legenda van deze kaart een heel kleine hoeveelheid neerslag?

Minder dan 250 mm

c Wat betekent het als er staat dat ergens 2000 mm neerslag valt?

Dat er in een jaar gemiddeld 2 m water valt.

d Zijn de volgende uitspraken juist of onjuist?

• Rond de evenaar regent het heel weinig. Onjuist

• Een groot deel van Azië is heel droog. Juist

• In India regent het meer dan in Europa. Juist

• Het noorden en het zuiden van Afrika zijn droog. Juist

• In Noord-Amerika valt de minste regen langs de kusten.

Onjuist

• Europa is het natste continent. Onjuist

4Gebruik de grafieken in figuur 10.a Vergelijk de grafieken met de neerslagverdeling over een

jaar. Schrijf onder elke grafiek of deze hoort bij dewoonplaats van Anouk in Nederland of bij Fatima in Mali.

40 hoofdstuk 2

4 Water, te veel of te weinig?

zeewater

verdampen

wolken

neerslag

rivieren en meren grondwater

terugstromen

zeewater

water > waterdamp condenseren

waterdamp > wolken samenklonteren van druppels

wolken > neerslag verdampen


c Wolken kunnen op drie manieren opstijgen. Maak in de tabelde juiste combinaties.

6Bekijk figuur 11 en vergelijk deze met GB 152/GB 168/BB 94en GB 152A/GB 168A.

a Op de plaatsen 1, 2 of 3 regent het niet even veel. Noteer inde legenda bij de kaart de juiste hoeveelheid regen. Kies uit:± 1100 mm – ± 110 mm – ± 430 mm.

b Verklaar voor de plaats met 1100 mm regen waarom daarzoveel regen valt.

Hier ligt het Atlasgebergte en moeten de lucht

en de wolken stijgen.c Hoe heet deze regen?

Stuwingsregen

d Verklaar voor de plaats met 110 mm regen waarom hier zoweinig regen valt.

Deze plaats ligt achter het gebergte. De

meeste regen is al in het gebergte gevallen en

valt hier niet.

e Hoe heet dit verschijnsel?

Regenschaduw

f Bij het ontstaan van regen speelt de windrichting altijd eenbelangrijke rol. Uit welke richting zal de wind meestal waaienals het regent? Kies uit: uit het zuiden – uit het oosten – uit het westen.

klimaat 41

Fatima in Mali Anouk in Nederland

figuur 10

0

100

200

300

–40

–20

0

400

500

50

150

250

350

450

20

40

50

–50

–30

–10

10

30


j a s o n dj f m a m j0

100

200

300

–40

–20

0

400

500

50

150

250

350

450

20

40

50

–50

–30

–10

10

30



b Wat is de belangrijkste reden voor je keuze?

In Nederland regent het het hele jaar door, in

Mali heb je een droge en natte tijd.

c Welke uitspraak is van Anouk en welke is van Fatima? Schrijf achter elke uitspraak de juiste naam.‘Hopelijk wordt het snel weer april, dan gaat het weer

regenen.’ Fatima

‘Ik ben blij als ik in de zomer op vakantie kan, weg van dat

druilerige weer bij ons thuis.’ Anouk

‘Gisteren kwam het regenwater met bakken uit de hemel,

het stroomde zelfs de huizen binnen.’ Fatima

‘Ga niet achter de rijdende auto’s lopen, in die stofwolken

kun je bijna geen adem halen.’ Fatima

‘Misschien valt er morgen wel sneeuw en kunnen we

sneeuwpoppen bouwen.’ Anouk

aan het einde van eenhete zomerdag kan hetzwaar regenenhet skiseizoen kan pasbeginnen als er 50 cmsneeuw is gevallenop gematigde breedtekan het altijd regenen

regen door de botsingvan warme en koudelucht

stijgingsregen

stuwingsregen

d In het gebied waar Fatima woont valt ± 1000 mm water en bij Anouk valt ± 800 mm. Toch is er in Mali wel eens eenwatertekort en in Nederland niet. Bedenk twee redenenwaarom er in Mali een watertekort kan voorkomen.

1 Tijdens de droge tijd is er te weinig water.

2 Door de hogere temperatuur in Mali verdampt

er veel meer water dan in Nederland.

Lees: ‘Hoe ontstaat neerslag?’

5a Omcirkel de juiste woorden. Wolken ontstaan als

dalende/stijgende lucht afkoelt en waterdampcondenseert/verdampt. Wolken bestaan uit water/waterdamp.

b Vul de volgende zin aan. Neerslag ontstaat als zwevende

druppels of ijsdeeltjes gaan samenklonteren .

Dit gebeurt als wolken opstijgen .

figuur 11

± 430 mm

± 1100 mm

± 110 mm


Work it out 1

A woestijnklimaat B zeeklimaat

C zeeklimaat D savanneklimaat

1 Extra opdrachtBekijk het kaartje in figuur 12 en de klimaatgrafieken in figuur 13.a Omcirkel het juiste woord. Australië ligt op het

noordelijk/zuidelijk halfrond.b Welke plaats (1, 2, 3 of 4) op het kaartje ligt op de hoogste

breedte? 1

c Welke plaats (1, 2, 3 of 4) op het kaartje ligt het dichtst bij

de evenaar? 4

d Hoe blijkt uit de klimaatgrafieken dat ze horen bij plaatsen ophet zuidelijk halfrond?

De temperatuur is in december en januari het

hoogst en in juli het laagst.

e Noteer achter elk kenmerk de letter van de juiste grafiek.

• Laagste zomertemperatuur = C

• Minste neerslag = A

• Geen zomer en winter = D

f Noteer bij elke grafiek achter de letters het juiste klimaat.g Verklaar je keuze bij f. Maak de juiste combinaties in de tabel.

A laagste zomertemperatuur 1 ver van zee

B minste neerslag 2 dicht bij de evenaar

C geen zomer en winter 3 hoogste breedte

figuur 12

figuur 13

A

0

100

200

300

–40

–20

0

400

500

50

150

250

350

450

20

40

50

–50

–30

–10

10

30



B

0

100

200

300

–40

–20

0

400

500

50

150

250

350

450

20

40

50

–50

–30

–10

10

30



C

0

100

200

300

–40

–20

0

400

500

50

150

250

350

450

20

40

50

–50

–30

–10

10

30



D

0

100

200

300

–40

–20

0

400

500

50

150

250

350

450

20

40

50

–50

–30

–10

10

30



2 CHECK THIS OUTGebruik het computerprogramma GoogleEarth. Met dit programma kun je overal opde wereld gaan kijken. Jij gaat voor eenaantal plaatsen op aarde bekijken hoe hetlandschap eruitziet en welk klimaat ervoorkomt. Je moet de volgende stappenzetten voor elke plaats in de tabel.1 Ga naar het tab blad ‘Fly to’ en vul de

coördinaten van een plaats in en klik opEnter. Het programma vliegt nuautomatisch naar die plaats.

2 Als je er bent aangekomen, moet jemisschien uitzoomen om een scherpbeeld te krijgen. Zodra je een scherpbeeld hebt vul je voor die plaats hetschema in.

3 Om erachter te komen waar je bent ishet handig om in en uit te zoomen. Danzie je het gebied steeds op een anderemanier.

4 Let op: het programma is in het Engels,E (east) betekent oost en S (south) zuid.

Keur van het

landschap

Breedteligging

Hoogteligging

Wel of geen

begroeiing

Wel of geen

bomen

Wel of geen

water

Wel of geen ijs

Klimaat

Continent

Plaats A Plaats B Plaats C Plaats D Plaats E

72N, 145E 31N, 8E 43N, 43E 50N, 5E 3S, 66W

geel/bruin oranje wit/grijs donker- groengroen

72° N.B. 31° N.B. 43° N.B. 50° N.B. 3° Z.B.3 meter 190 meter 2712 meter 423 meter 57 meterwel geen geen wel wel

geen geen geen wel wel

wel geen wel wel wel

wel geen wel geen geentoendra- woestijn- hoog- zee- tropischklimaat klimaat gebergte klimaat regenwoud-

klimaat klimaat

Azië Afrika Europa Europa Zuid-Amerika


klimaat 43

b Welke oorzaken en gevolgen horen bij elkaar? Verbind in de tabel met een lijn de juiste combinatie van cijfers en letters.

figuur 14

3 Topografie van de uitersten

4 Samenvattinga Noteer de volgende begrippen in de juiste kolom in de samenvattingstabel: 30–60° – 0–30° – 60–90° – lage zonnestand –

hoge zonnestand – wisselende zonnestand – zomer en winter – natte en droge tijd – zomer en winter – regen door botsingvan warme en koude lucht – stijgingsregen – toendraklimaat – zeeklimaat – poolklimaat – savanneklimaat – landklimaat –woestijnklimaat – kort groeiseizoen – lang groeiseizoen – poolnacht en pooldag.

a Op de kaart bij figuur 14staan de letters A t/m D.Zet de juiste letter achterelke omschrijving.• De droogste plek op

aarde, Atacama-woestijn, Chili

0,01 meter neerslag

per jaar B

• De hoogste temperatuurtot nu toe gemeten

+58 °C C

• De natste plek op aarde, Cherrapunji, India11,5 meter neerslag

per jaar A

• De laagste temperatuur tot nu toe gemeten

–89,2 °C D

b Zet het nummer van de volgende gebieden op dejuiste plaats in de kaart.Gebruik zo nodig de atlas.

De droge gebieden1 Atacama2 Gobi3 Kalahari4 Gibsonwoestijn5 Sahara

De natte gebieden6 Amazonebekken7 Kongobekken8 Sumatra9 Kalimantan10 Zuid-Azië

De koude gebieden11 Groenland12 Antarctica13 Himalaya14 Andes15 Alaska16 Siberië

Lage breedte

• 0–30°• hoge zonnestand• natte en droge tijd• stijgingsregen• savanneklimaat• woestijnklimaat• lang groeiseizoen

Gematigde breedte

• 30–60°• wisselende zonnestand• zomer en winter• regen door botsing van

warme en koude lucht• zeeklimaat• landklimaat

Hoge breedte

•60-90°• lage zonnestand• zomer en winter• poolnacht en pooldag• toendraklimaat• poolklimaat• kort groeiseizoen

OorzaakA de atmosfeer wordt verwarmd van onderafB de draaiing van de aarde om de zonC de draaiing van de aarde om zijn asD op lage breedte is er altijd een hoge zonnestandE stijgende luchtF opwarming van het zeewater

Gevolg1 zomer en winter op hogere breedte2 het hele jaar door een hoge temperatuur3 condensatie leidt tot wolkvorming4 de temperatuur neemt af met de hoogte5 de vorming van waterdamp6 het verschil tussen dag en nacht


225660 Wb HAVO-VWOc78.deds.nl/c78/Onderbouw/1D.pdf · welke factoren het klimaat beïnvloeden ......

Documents

Transcript of 225660 Wb HAVO-VWOc78.deds.nl/c78/Onderbouw/1D.pdf · welke factoren het klimaat beïnvloeden ......