ScriptieopleidingTechniekenTheater/DesignenTechnologieMentor:KarlKlomp|Scriptiebegeleiding:MaartenJansen

TheatralevideoperceptieJordiWolswijk|OTTX|12-10-2017

Onderzoeknaardebeeldervaring

vanvideointheatervoorstellingen.

2

Inhoudsopgave

Inleiding Pag.3

Aanleiding-Verschuivinginbeeldperceptie Pag.5

Onderzoeksmethode Pag.7

Video,vanTVtotkunstvorm Pag.8

Videoalstheatermedium Pag.12

Opinievanhetwerkveld Pag.15

Conclusie Pag.20

Bronnenlijst Pag.22

3

InleidingEenopleidingvormtjeleven,zoookmijnleven.Bijnavierjaarterugdeediktoelatingtotde

opleidingTechniekenTheatervanuiteentechnischelichtinteresseindetheaterwereld.Inde

afgelopenjarenbenikmijdoorprojectenenstagesbijonderandereRapenburgPlazaende

MünchnerKammerspielesteedsspecifiekergaanrichtenopvideospecialisatie.BijRapenburgPlaza

kwamikerachterdatdekennisdieikindeeerstetweestudiejarenhebopgedaanveelbreder

ingezetkanworden.Demusealetoepassingengavenmijweernieuweimpulsenomverdertezoeken

naardewerelddiehetbesteaansluitbijmijnmaniervanwerken.

Naasttheaterenmuseaisdegrootstopkomendetoepassingvanvideoenmediade

evenementensector.Erisgeenfestivalmeerzondervideotebedenkenensteedsmeerkleine

evenementenzoalsbedrijfscongressenziendevoordelenvanvideogebruik.Dekwantiteitvanhet

mediumisenormtoegenomendoordetechnischeontwikkelingenopdemarkt.Hetisbereikbaar

gewordenvooreengroteregroep.Daarmeeishetvideogebruikookinonzehuidigesocialemedia

cultuurnietmeerwegtedenken.Degrotevraagisofdekwaliteitnogsteedsgewaarborgdwordt

metdezeexplosievegroeiinkwantiteit.Heeftbeeldnogwelbetekenisenzijnwijalsmenste

verwendgewordendoordemultimedialeprikkelswaardoorvideogebruikinhettheaterminder

inhoudheeftgekregen?Verliesthettheatervideobeeldlangzaamzijnwaardeeninhoud?

Indeproductieswaarbijikzelfmetvideohebgewerktbenikvoortdurendopzoeknaarmanieren

waaropvideodaadwerkelijkintegreertmethetstuk.Hoezorgjeervoordatvideonietenkeleen

toevoegingis,maarookdramaturgischbelangheeft?Hetontwikkelenvaneenkaderofbeeldtaal

samenmetderegisseurisdaarindeeerstestap.

TijdensdiverseprojecteninsamenwerkingmetandereopleidingenvandeAcademievoorTheater

enDanshebikmetverschillendevideokunststijlenkunnenexperimenteren,zoalshetmanipuleren

vanruimteentijdsbesefineenvoorstellingtijdenshetOperaForwardFestival.Hierinwerdgespeeld

metliveenvoorafopgenomenvideomateriaal.Naastdatvideoindezeproductieeentoevoegingaan

zichtlijneninderuimtegaf,vervuldeheteensturenderol.Erwerdopsommigemomentenletterlijk

bepaaldwathetpubliekmoestziendoordateropdatmoment

geenzichtwasopdesolistenzelf.Videokreeghierinookeen

dramaturgischerolinhetstuk.Devoorafopgenomenbeelden

verbeelddendepsychischezoektochtvaneenvande

personagesindezelfderuimte,maarzonderhetorkest,het

publiekenhetdecor.Eenvoorbeeldvaneenanderetijd,spel

metruimteendoordemixvanwatmenliveenvooraf

opgenomenziet,eendramaturgischetoevoeging. Afb.2|OceanischVerlangen,OperaForwardFestival02-2017

4

Ineenprojectwaarbijwewerktenvanuithetthemamelancholie

vervuldevideoderolvaneentijddiegeweesthadkunnenzijn,

eenverlangenofdroom.Tijdensdezevoorstellingstondde

krachtvanhetverbeeldingsvermogencentraal.Erwarengeen

spelers,enkeldriekrukjeseneenstukplasticfolie.Hetfoliewerd

vanverpakkingsmateriaaleenillusiedoorverbeeldingskracht.

Videoprojectieophetfolievandezelfdekrukjesindezelfde

ruimtemetzittendesilhouettendiecontinuinsamenstelling

wisseldestuurdenhetpubliekomzelfhunverbeeldings-

vermogenteactiveren.Deprojectieenhetfolieverdwenen,je

werdalspubliekweerteruggetrokkennaarderealiteit,waarna

deovergeblevenkrukjesnogdeenigeblijvendeherinneringwas

vandeillusie.

Eengeheelanderevormvanvideogebruikisde

oudejaarsconferencevanDolfJansenin2016.Bijeencabaretier

moetvideogeenafleidingwordenvandecabaretierzelf.Hoe

krijgjeditvoorelkaaralshetprojectievlakhetenigedecorisen

ingrotemateaanwezigis.SamenmetdecorontwerperBartel

Meyburgontstondhetplanomhetthemavandevoorstelling

Veiligteverwerkenindestijlvaneencontrolekamer:zwart-wit

beeldenvanbewakingscamera’senbeeldenvanhettheater

waarinopdiedaggespeeldwerd.Eenconfrontatievoorhet

publiekmethetfeitdatjeoveralbekekenwordt.Isdathet

gevoelvanveiligheid?Hetthemaprivacykwamhiermeezowelin

deinhoudvandevoorstellingalshetdecor/videobeeldvoor.

Dooreencompositievandezebeeldentemaken,konerjuist

rustofchaosaandehandvandescenetoegevoegdworden.

Kleurgebruikentijdspeeldeneenbelangrijkerol,juistlangzame

onmerkbareovergangenzorgdenervoordatzoweldevideoalsde

cabaretierelkaarnietindewegstonden.

Inprojectenligtdeuitdaginginhetzoekennaarwelkevideomanipulatiesmetruimte,tijden

perspectieferingezetkunnenwordenomdramaturgischewaardetehebbenindevoorstelling.

Tijdenshetproceskanhetechterookgebeurendatvideonietmeegroeitmetdeinhoudvanhet

stuk,waardoorhetenkelnogdefunctievaneffectbejagheeft.

Afb.3|OceanischVerlangen,OperaForwardFestival02-2017

Afb.4|Alleenmaarluchtkastelen,03-2017

Afb.5+6|Veilig–DolfJansen12-2016

5

Verschuivinginbeeldperceptie

‘Hoezomaakjijgeenaftermovie’,zeidenmijnvriendennaeensurfvakantie.“Watduurtditlang,ik

hoefheusnietallestezien”.Noggeenhalfjaarlaterkreegikdezevragenbijeenvolgendevakantie

opnieuw.Hetlijktalsofsteedsmeermensenminderlangnaarvideobeeldenkunnenkijkenomdat

simpelwegdeinteresseverdwijnt.Deinformatiemoetsnel,compactendoelgerichtgebrachtworden.

Isditkijkgedragtewijtenaaneenveranderendetijdsgeesteninhoeverreheeftdesocialemediahier

impactop?

Scrollendkomtdeinformatievoorzieningonsanno2017tegemoet.Wijbepalenzelfwanneerenhoe

langwenaareenvideokijken.Gemiddeldwordt85procentvaneen30secondedurendevideoop

Youtubebekeken,bijvideo’svan2minutenisditalteruggedrongentot50procent1.Menkijkt

doelgerichtopzoeknaardejuisteinformatie.Hetisdanookgeenwonderdatdeidealelengtevan

Facebookvideo’sdievolledigwordenbekekenmaar21secondenbedraagt2.

Datdezestatistiekennietzomaargenegeerdkunnenwordenbewijstookdeveranderendekoersin

televisiekijkgedrag.Onderjongeredoelgroepenisereensterkedalinginhetlineair-tvkijken.Met

dezejaarlijksedalingvan20%staatinhetvooruitzichtdatin2021nauwelijksjongerenmeerbereikt

kunnenwordenviatelevisie3.DeonlineplatformenmakendeontwikkelingvanhetpersoonlijkeTV-

kanaalgebaseerdopjeeigeninteressesenbehoeftesmogelijk,waardoorlineairTVkijkenopden

duurverdwijnt.DetotalekijktijdoverdegeheleNederlandsepopulatiewordtdaarmeenietminder

doordedeverplaatsingvanhetmediumeneenpersoonlijkerkijkgedrag.

Dezeopsommingaanstatistiekenoverkijkgedragbrengtmijbijdevraagofdezeontwikkelingook

hetvideogebruikinhettheaterbeïnvloedt.Kunnenvideoontwerpersonsdoordezeontwikkeling

nogwelbereikenalsmendoorhetdoelgerichterkijkeneenveelkortereaandachtsspanneheeft?Mij

isindeafgelopenjarengeleerdomteexperimenterenmetvideostijlen,dezetekoppelenaanhet

onderwerpeneensprekendebeeldtaaltecreëren.Eenbepaaldevormmetvideotevindendie

informatieoverbrengt,ietstoevoegtaanhetgeheel.Maarwatalsdoordeinvloedvansocialemedia

alonskijkgedrag,zoookhettheater,isveranderd?Moetenwedaardoorjuistopzoekgaannaareen

nieuwevormomdebeeldtaalvansocialemediainhettheatertegebruiken.

Datmenalzoekendeis,iszeker.Inhettheaterzienwedaardoorooktweebewegingendielijnrecht

tegenelkaaringaan.Erwordtenerzijdsgestreefdnaarhettoelatenvandezedoorsocialemedia

beïnvloedevideovormenwaardoorsnellebeeldeneneenlagerekwaliteitgebruiktwordenomeen

extralaagofdimensieaaneenvoorstellingmeetegeven.InmijnstageperiodebijdeMünchner

1Trip,P.2Wittman,C.3Redactie.DitishetonlinevideokijkgedragvolgensMediabrands.

6

KammerspielezijnhierbijvoorbeelddevoorstellingenWUTenDerErsteFieseTypgoede

voorbeeldenvan,doorsnellevideo(gecombineerdmetaudio)interrupties,berichtenviavideoen

livegeënsceneerdeSnapchatvideo’s.Anderzijdsstrevenwedoordetechnologischevooruitgang

naarscherpereenrealistischerebeeldervaringen,ziedegrotemusicalproducties.Maarheefthier

videozijnfunctiealsonderdeelvanhetstuknogwelofvervultvideoenkelnogmaarderolvan

achtergrond/toevoeging?

Inditonderzoekwilikerachterkomeninhoeverrehetkijkgedragvanvideooponline

videoplatformenendesocialemediahetvideogebruikintheaterbeïnvloedt.Naarmijnmening

neemjebewustofonbewusthetvideokijkgedragvandehedendaagsemultimedialemaatschappij

meealsjenaareentheatervoorstellingkijkt.Ditzijnmisschienweltweeverschillendekijkvormen,

maardezezullenelkaarineenzekerematebeïnvloeden.Hoekijkenvideo-ontwerpersuitdiverse

generatieshiertegenaanenlatenzijzichhierdoorbeïnvloedeninhunwerk?Ikhebervoorgekozen

ominditonderzoekenkelvideo-ontwerperstebetrekken,geenregisseurs,scenografenofandere

theatermakers,omdatzijtussenalledisciplinesinstaan.Devierpersonenwaarmeeikgesproken

heb,vormeneenoverkoepelendreferentiekadervanvideotoepassingeninhettheater.Zijhebben

doorhuneigenvisieenwerkzichtophoevideoingezetwordtbijverschillendetheatermakersen

hoedeinhoudvaneenbeeldbeïnvloedkanworden.Depubliekservaringneemikinditonderzoek

ooknietmee,omdatditeenonderzoekopzichis.Ikrichtmijindetijdskadersvanditonderzoekop

deervaringenvanvideo-ontwerpersuithetwerkveld.

Probleemstelling

Inhoeverrebeïnvloedthethedendaagsevideokijkgedrag,gebaseerdoponline-

videoplatformenensocialemedia,deinhoudenbeeldervaringvanvideoineen

theaterbeeld?

7

OnderzoeksmethodeOmantwoordtekrijgenopdeprobleemstellingwilikmijteneersteindeontwikkelingenvan

videobeeldverdiepen.Ikwilerachterkomensindswanneervideoalsmediumwordtgebruikten

welketochthetheeftafgelegdominhettheatertebelanden.Welkegroepenenontwerpershebben

vervolgensdezenieuwedisciplinevormverderontwikkeldtotdevormendiewenuinhet

theaterlandschaptegenkomen.Centraalstaanindezetheoretischeverdiepingdebegrippen

ritme/tijd,resolutie/kwaliteit,kwantiteiteninhoud.Metdezebegrippenontstaateenkaderwaarin

wekunnensprekenovereenbepaaldevideovormofstijl.

Omtepeileninhoeverredehedendaagsesocialemediahetvideogebruikinhettheater

beïnvloeden,vraagikeenviertalvideo-ontwerpersafkomstiguitverschillendegeneratiesnaarhun

meningenenkijkopdezekwestie.Herkennenzijdeinvloedvansocialemedia?Merkenzijzelfdatze

hetmeenemeninhunontwerp?Welkeontwikkelingenzijneralgeweestgedurendedecarrièrevan

dezepersonen?Heeftvideovolgenshenmeerofminderbetekenisgekregeninhettheaterbeeld?

Hoebrengenzijbetekenisaaninhetbeeldzonderdathetalleeneentoevoegingwordt?Beinvloeden

denieuwetechniekendienutoegankelijkerzijndemaniervanontwerpen?

Doordeuitkomstenvandezeinterviewstevergelijkenentecombinerenmetdetheoretische

verdiepingkanikvervolgenseenantwoordformulerenopmijnprobleemstellingentoetsenofdit

overeenkomtmetmijneigenvisieenconstateringen.

8

Video,vanTVtotkunstvorm

Film,video,media..indeloopderjarenlijkthetofdezetermenallemaalhetzelfdegewordenzijn.

Erbestaatechterweldegelijkeengrootverschiltussendezetermen.Aandehandvanhetontstaan

vanvideokomenweerachterwelkebetekenisdezetermentoenhaddenentegenwoordighebben.

Indezereisdoordegeschiedenisspringenweafentoenaarhetheden,bekijkenweinhoeverre

ontwikkelingenuithetverledenookindehuidigetijdmerkbaarzijn.

Videovondzijnoorsprongindevideokunstvoordatheteenrolinhettheaterinisgaannemen.De

videokunstiseenreactieophetoudstevideomedium:televisie.Videokantechnischomschreven

wordenalseensynchroneopnamevan(bewegend)beeldengeluid.Hetgroteverschilmet

bijvoorbeeldfilmis,datdezeelektronischwordtopgeslagenopeenmagneetstrip(casette).Filmis

fotografischenbestaatuitfysiekebeeldenperseconde.Deeerstefilmvertoningvondalin1895door

degebroedersLumièreplaats4.Videokandoordathetelektronischisvoorafwordenopgenomenof

directlivewordenuitgezonden.In1930verzorgdePhilipsinNederlanddeeerstetelevisie-

uitzending.Vanaf1951werdditvoorhetgrotepubliekbeschikbaar.Detelevisiezoudemensen

dichterbijelkaarbrengen,werdervolverwachtingoverhetnieuwemediumgezegd.Deeerste

uitzendingenbestondendaaromuitlive-programma’smettelefoongesprekkenmetkijkers,gasten

dieoverberoepenofhobby’skwamenpraten.Televisieveranderdeechterindebeginjarenvaneen

tweewegcommunicatiemiddeltoteeneenwegcommunicatiemiddel.Alleprogramma’swerden

voorafopgenomen,waaringesleuteldkonwordenaanderealiteitvandevideobeelden.

Deboodschapwerdenkelnogmaarvanzendernaarhetpubliekovergebracht.Ditkijkpatroon

zorgdevooreengestandaardiseerdemaniervankijkennaarvideobeeldenviatelevisie5.

Devideokunstisontstaanalstegenreactieopdezeontwikkelinginhetmassamediumtelevisie.Er

ontstondenanti-bewegingenzoalsFluxusenHappening.Dezeexperimentelevideovormenwaren

gebaseerdophetDadaïsmeenwildenheteenrichtingsverkeervantelevisieopheffen.Hetpubliek

werdbijdeFluxusenHappeningmanifestatiesbetrokken.Doelwasomkunstendemaatschappijbij

elkaartebrengen.Hetbeginvanhetsocialeenpolitiekengagementindekunst6.Eeninternationale

pioneerophetgebiedvanvideokunstwasdeKoreaanNamJunePaik.Hijcombineerdeelektronica

metdeFluxusperformances.Monitoren,videospelersentelevisiekregeneenprominenterol.Over

televisiezeihij:‘Langetijdheeftdetelevisiedeintellectuelengemarteld,hetwordttijddatde

intellectuelendetelevisiegaanmartelen.’7

4Blank,P.5Jansen,M.6Onbekend.Fluxus.7Onbekend.NamJunePaik.

9

Nederlandsevideokunst

LivinusvandeBundtwaseenvandeeersteNederlandse

kunstenaarsdieindejaren50aandeslaggingmethet

mediumvideo.Hijontwierpeeneigenschildervormmetvideo

incombinatiemetelektronischemuzieksamenmetzijnzoon

Jeep.Enkelefragmentenuitdezekortevideo’slatende

abstractieinkleurenzien8.

In1965kwamheteerstedraagbarevideosysteemopdemarkt

voorconsumenten:deSonyPortapack.Dekunstenaars

gebruiktenindebeginjarenvoornamelijkdetechnische

mogelijkhedenvanhetapparaat.Hetwasnietbelangrijkwater

gezienwerd,maarhoehetvideobeeldgemanipuleerdkon

wordenmetbijvoorbeeldmagneten.

Videometverhaal

DeontwikkelingnaarverhalendemogelijkhedenvanvideokwamopgangdoordeAmerikaanse

videokunstenaarMichaelCardena.Indejaren60kwamhijnaarNederlandomteexperimenteren

metvideotijdensdehevigepolitiekeencultureleverschuivingenzoalsdestudentenprotesten,

opkomstvanseksuelevrijheid,AktieTomaatendeNotenkrakeractie.Hijverwerktetaboethema’sals

homoseksualiteitalsverhaalmetbehulpvanvideo.Deontwikkelingvanvideometeeneigenverhaal

i.p.v.enkelregistratievandewerkelijkheidkwampasechtopgang

toenereennieuwegeneratieopgroeidemethetmedium

televisie.Hetwerdonderdeelvanhetdagelijkseleven.

Hieruitontstondenindejarenzeventigdeeerste

productiehuizenenpresentatieruimteswaarin

videokunstenaarszichkondenontplooien.Voorbeeldenvan

ditsoortwerkplekkenzijnStichtingdeAppel,Montevideoen

TimeBasedArts.MontevideowerdsamenmetTimeBased

Artsin1993hetcentrumvanhetNederlandsinstituutvoor

mediakunst.

8Onbekend.MoiréLivinus&JeepvandeBundt1975.

Afb.7+8|LivinusvandeBundt-theultimatepictorialart8

BillViola(1951)

InalzijnwerkenzoektBillnaarhetervarenvaneenmoment,

specifiekdemagischeonderwaterwerelddievoorhemontstondbijeenvalin

eenmeeropzesjarigeleeftijd.Menselijkeervaringenalsgeboorte,doodenhet

bewustzijn,zijnmetvideoalsmanipulatorbijuitstekte

gebruiken9.

10

VanafhetbeginvanMontevideoin1978toondeLivinusvandeBundtindegalerievanhetpandaan

deSingelzijnwerken.NietsneldaarnavolgdenkunstenaarsalsBillViola9,GaryHill,ShellySilveren

GaborBody10.

Devideo-ontwikkelingenbuitendevideokunststondenechterooknietstil.In1985lanceerdeSony

deVideo8consumentencamera.Omstreeks1996konookdemiddenstandsklassemetvideoaande

gangdoordekomstvandeDV(Digitalevideo)camera.Ditwasdedoorbraakvanhomevideo’s.Deze

camera’skondenopMiniDV-Casettesallengtesvan60minutenopnemen11.Detapeverdweenna

tienjaarlangzaamuitbeelddoordeontwikkelingenvandigitaleopslag/geheugen.Preciesin

dezelfdetijdkwamdooreenexponentiëlegroeivanhetmediuminterneteengeheelnieuwemanier

vanvideoverkeeropgang.

Vanaf2005,deoprichtingvanYoutube,werdsteedsmeervideoverkeerviaonlinekanalenverspreid.

Kenmerkeninhetvideogebruikvandeafgelopen12jaarviralzijn:

• Snelheid,video’swordensteedskorter.Zezijnnietlangerdantweeminutenomhetpubliek

geboeidtehouden12.

• Kwaliteit,technischevernieuwingzorgenvooreenrealistischereweergavevande

werkelijkheid.

• Kwantiteit,iederepersoonmeteensmartphoneoftabletkanvideo’sproducerenen

verspreiden,erkomensteedsmeerdienstenopdemarktdiehetmogelijkmakenom

gemakkelijkvideotepubliceren.

• Inhoud,storytellingisdenieuwemanierominkortetijdeenpersoonlijkoffictiefverhaal

overtebrengen13.Hierdoorkaneenbetereindrukachtergelatenwordendanhetsimpel

opsommenvaninformatievefeiten.Hetfenomeenvloggen(videobloggen)wordthiermee

eenbelangrijkevideovormindehuidigetijd.

• On-Demand,televisieenfilmwordtsteedsmeerbekekenopdemomentendathet

persoonlijkuitkomt.ZiestreamingdienstenalsNetflix14,HBO,NPOGemist,RTLXLenNLZIET.

9Barnett,L.10Onbekend.GeschiedenisNIMK.11Blank,P.12Trip,P.13Hekman,E.14Onbekend.Netflix.

11

Vanaf2016kanhierdeontwikkelingvanlivecontent,VR(VirtualReality,virtuelegecreëerde

werelden),AR(AugmentedReality,hettoevoegenvanextrainformatieaanderealiteit)en360

gradenvideo’saantoegevoegdworden.Dezeelementenvergrotendedirectebetrokkenheidvande

kijkertotdezender.Interactiviteitenpersoonlijkheidzijn

codewoordenvan2017.InliveQ&A’s(Questionsand

Answers)wordenklantenbijvoorbeelddirectgeholpen.

Maarookbedrijvendievliegticketsaanbiedenverwerken

bagageinformatieininteractievevideo’swaarindekijker

bepaaltwatergebeurt.Hierdoorkanopeensnelle

manierdejuistepersoonlijkeinformatieaangeboden

worden15.

Eenvoorbeeldvandegepersonaliseerdevideois

bijvoorbeeldeenjaarafrekeningvaneen

energiemaatschappij.Nuonexperimenteertmet

dezemaniervaninformatievoorziening16.Uit

onderzoekisnamelijkgeblekendatvaneenvideo

70%meerinformatiewordtonthoudendanhetlezenvan

eentekst.Dooreencombinatievangepersonaliseerdeeninteractieve

onderdelentegebruikenineenkortevideokandezevideoinformeren,onderzoekenenentertainen.

Dezeonderdelenzorgenervoordatdeaandachtbehoudenblijftgedurendedekorte

aandachtspannediewedooronsonlinekijkgedragontwikkeldhebben.

Hetlijkteropdatdekomstvanliveinternetvideodeoorspronkelijkrolvantelevisieheeft

overgenomen:hetdichterbijelkaarbrengenvanmensen.Detweewegcommunicatiedietelevisiein

zichhadvoordatalleprogramma’svoorafopgenomenwerdenisdaarmeehersteld.ViaLive-

Facebooksessieshebjecontactmetjekijkers,envloggersbetrekkenhetpubliekbijhun

uitzendingen.ViaSnapchatcommuniceerjeletterlijktussenpersonenmetbehulpvanvideo.Het

gebruikenvanhetmediumvideoalstweewegcommunicatiemiddeldoorsocialemediaen

interactieveinformatievoorzieningisdaarmeeindehuidigetijdlastiguitdemaatschappijwegte

denken.

15Onbekend.Bagagelijndienstmaatschappijen.16Grande,D.

Netflix

WistjedatNetflixalin1998isbegonnenmeteenonlinevideo

on-demanddienst?FilmswerdenviadesitebesteldenviaDVDperpostbezorgd.Menkondezefilmsvooronbepaaldetijd

huren.Doordetechnischebreedbandmogelijkhedenvanhetinternetwaseenlogischgevolgeenstreamingaanbod.Vanaf2010isNetflixgefaseerdbuitendeVSuitgeroldenteltopditmomentruim104miljoen

abonneeswereldwijd13.

12

VideoalstheatermediumDehogemateriaalkostenmaaktenhettotheteindevandejarenzeventigonmogelijkommet

videoteexperimenteninhettheater.Tochdurfdenenkelepioniershetaanommetfilmenvideoin

hettheateraandeslagtegaan.

Videokunstwerdsteedsbekenderbijhetgrotepubliek,maarwelkestappenwarenernodigomvan

devideokunsthettheaterintebelanden?UitdestromingenvanHappeningenFluxusontstondeen

nieuwekunstvorm:deperformancekunst.Indezevormwasnietdetekst,maarmuziek,bewegingof

beeldleidend.17Dezekunstvormmoestdichterendirecterbijhetpubliekkomen.Indejaren

zeventigverplaatstendekunstenaarszichmetdezeperformancekunstnaarhettheater18.De

performancekunstkreegdoorderegistratieviavideomeerbekendheid,maarzagzelfookdefunctie

vanhetgebruikvanvideoindeperformances.Zoontstonddeeerstetheatervideovormliveart.

Vooralchoreografendurfdenmethetmediumteexperimenteren.Heteffectwasechternietmeer

daneenopgenomenfilmalsachtergrond.Defilmhadhierdoorgeenbelangrijkerolinde

voorstelling.PasdoordehervormingvanhettheaterlandschapnaAktieTomaatzagen

theatermakersmogelijkhedenommethetmediumvideoteexperimenterenineigentijdsevormen

dienietgebondenwarenaandeklassieketheatervorm1918.

Inplaatsvaninformatietotonstenemenviadekrant,werd

televisiedebelangrijksteinformatievoorziening.Inhettheater

probeerdentheatermakersdezetaalvancommunicatiete

veranderen.Zehanteerdennietlangerdetraditionelemanier

vanhetvideomedium.Hetpubliekzelfstaatinde

belangstellingofdeinformatiewordtopgenomendoor

verschillendeverhaallijnenvoorteschotelenviavideoen

tegelijkertijdindelive-performance.Watdaadwerkelijk

hetbeginpuntisvanhetgebruikvanvideoinhet

Nederlandsetheaterislastigtestellen.Veel

voorstellingenuitdezebeginjarenzijnnooit

gedocumenteerd.Eenvandeeerstevoorstellingenuit1979

diewelgedocumenteerdis,isLivevanchoreograafHansvanManen.Dansers

werdenbuitendezaalgevolgdmetcamera’sterwijlerophettoneelnoganderescènesbezigwaren.

Hetpubliekkonzichhierdoorveelbeteridentificerenmetdepersonagesdoordezichtbaarheidvan

17Onbekend.Performanceart.18Jansen,M.19Jansen,M.

MickeryTheater

RitsaerttenCate(1970)boodmetzijnMickeryTheatereenplaatsaaninternationale

gezelschappenwaarmenkonexperimenterenmetderol

vanhetpubliekenhetgebruikvannieuwemediaen

technieken.Zijninspanningenhebbentotdehedendaagsemultidisciplinairevormvan

theatergeleid20.

13

emotiesenonderliggendeverhaallijnen.Opinternationaalgebiedwasereenplekwaar

theatermakerskondenexperimentenmetdenieuwemedia:HetMickeryTheater.20

EenvandezeinternationalegezelschappenwashetNew-Yorkse

gezelschapTheWoosterGroup.Eenvooraanstaandexperimenteel

collectiefdatopzoekgingnaareeneigentheatertaalwaarinde

mediatekst,video,bewegingenmuzieksamenkomen.Ditleidde

vaaktotBrechtiaansevoorstellingenwaarinnietdeinhoud,maar

geluid,beeld,ritmeentimingleidendwas.Stukkenwerden

geregisseerdalsscenariovooreenmultimedialeclip21.In1981

werderbijdevoorstellingRoute1&9allive-videogebruikt.DeDrie

Zusterswerdin1990ondergedompeldindeWooster-theatertaal

inhetstukBRACEUP!metopnieuwveelgebruikvanlive-video.

DaarmeeisTheWoosterGroupzekereenvandepioniersvan

videogebruikinhettheater.22.

ErzijnenkeleNederlandsegezelschappenwaarvanbekendisdatzijvernieuwendeelementenmet

videoinhunvoorstellingenverwerkten.VoorbeeldenhiervanzijnhetROtheaterenHotelModern.

MediakunstenaarPeterMissotenvoegderond2000videotoe

aanproductiesmetregisseurGuyCassiersvoorhetZuidelijk

ToneelenhetROtheater.Hijnoemtineeninterviewuit2003

deverschillentussenfilm,videoentheater:

Filmisdekunstvandeafwezigheid:demensendiejegrootse

emotiesbezorgen,zijnerniet.Theaterisdekunstvande

aanwezigheid:eriseenduidelijksociaalkaderwaarinéénof

meerderemensengedurendetwee,drieofzelfsachtuurde

kanskrijgenomhunmeningtezeggentegendemenseninde

zaal,dievriendelijkverzochtwordenomaldietijdhunmondte

houden.Videoentelevisiezijndekunstvandeleugen:dekunstvanhetvervormenvande

werkelijkheid.Datgaattotinhetabsurde:altijdiserminstenséénonderdeeltjegelogen.Deleugenis

deessentievantelevisie23.

20Onbekend.Mickery–Amsterdam.21Zonneveld,L.22Onbekend.Braceup!.23Beaten,M.

Afb.4|LavaLounge2002–RoTheater

21

Afb.9|BRACE-UP!1991–TheWoosterGroup

14

Missotengeefteenduidelijkstandpuntoverhetgebruikvandezevormeninhettheater.Hijvermijdt

hetomdekunstvandeafwezigheidvandeleugenteintroduceren,omdathetdeessentievan

theateronderuithaalt.Volgenshemisdefascinatievoorvideovantheatermakersontstaandoorhet

gebruikvanClose-Ups.Inzijnwerkenstreefthijechternaarhetinzettenvanvideometheleandere

doelen.Doorvervreemdingseffectentegebruikenkanjuistderelatietussentheaterenaudiovisuele

mediagethematiseerdworden,endaarmeedeinhoud.Deopkomstvanfilmheeftvolgenshemeen

goedescheidinggemaakttussendekunstvandeleugen,watentertainmentwerd,endekunstvan

watechtwas,hettheater19.

RegisseurGuyCassierswerktnaastPeterMissotenvanaf2004voornamelijksamenmetvideo-

ontwerperArjenKlerkx.Indezesamenwerkinggaanzegedurendehetrepetitieprocesopzoeknaar

manierenomvideoenmediateintegrerenmetdespelers.Hierdoorwetenregisseur,spelersen

ontwerpersdirectwelkdramaturgischeffectdevideoheeftinbepaaldescenes.Hetgaathemom

hetontwikkelenvaneennieuwetaalendimensiedoorhetgebruikvanvideoineenvoorstelling.

Ruimtelijkgebruikvanvideo(projectieoppervlaktenenbronnen)evenalsdebeeldtaalvanvideozijn

beideaspectendievolgenshemdekrachtbepalenvaneenvideobeeld24.

HotelModernspeeltvanaf1997methetmacroperspectiefomgruwelijkethema’salsde

verschrikkingvanoorlogtebehandelen.Inmaquettesdiegefilmdenvergrootgeprojecteerdworden

schetsendemakersopeenbeeldendeenspeelsemaniermetpoppetjeseenverhaal.Als

toeschouwerkijkjedoorhetoogvandecamerameemetdepoppetjes,alsofhetlevensechtwordt.

Eengoedvoorbeeldvanvideogebruikvoordeperspectiefveranderingvanhetpubliek.Menwordt

gestuurddoordegecreëerdewerkelijkheidopvideo,maarheeftookdekeuzetezienhoedeze

werkelijkheidgemaaktwordt25.Videokandusoptalvanmanierendeervaringvanruimte,

perspectiefofdetijdmanipuleren.Metvideokanhetpubliekgestuurdworden,erkanopandere

wijzegecommuniceerdworden.Doorvideogebruikkunjedeverbeeldingsprincipesvanhettheater

verbreken.Zoalseenspelmettijd:liveenvoorafopgenomenmateriaal,hettonenvanandere

ruimtes,perspectieven.Eenverhaalishierdoorcomplexerengelaagdtemaken.Doorde

beschikbaarheidaantechnischmateriaalzienwedatditechternietaltijdhetgevalis.Enerzijdsheb

jedepartijendiemetveelgelddenieuwstematerialeninzettenineenproductiewaarbijvideoals

decorwordtgebruikt,dedramaturgischewaardeishierbijvanminderbelang.Bijvoorbeeld

musicalproductiesalsTheBodyguard,MoederikwilbijdeRevueendeTweeling.Anderzijdszijnerde

theatermakersdievideogebruikenalsexperimenteledramaturgischetaal.Hetdoelvormtdemanier

waaropvideoingezetwordt.

24Klerkx,A.25Onbekend.Overhotelmodern.

15

Opinievanhetwerkveld

Nadezeduikindegeschiedenishebikdiversevideoontwerpersuitdetheaterwereldbenaderdomtepeilenhoezijdevideoontwikkelingenindeafgelopenjarenhebbenervaren,welkeinvloeddeopkomstvanandere(sociale)mediahieropheeftgehadenwaarzijnaaropzoekgaanineenvideoontwerp.Dezegroepbestaatuitvideo-ontwerpersArjenKlerkxenKarlKlomp.Zijzijnhalverwegedejaren

negentiggaanexperimenterenmetvideointheatraletoepassingen.Klerxisvanaf1997verbonden

aanhetRO-TheaterenwerktnogregelmatigsamenmetregisseurGuyCassiers.Klompheeftjaren

alshoofdvideobijToneelgroepAmsterdamgewerktenheeftmeteenVJachtergronddelive-video

enmanipulatievanvideoapparatuur(glitching)hettheateringebracht.Daarnaasthebiktechnisch

videospecialistenReynoudvanderMolenenDaanHazendonkgesproken.Zijzijnindeafgelopen10

jaarafgestudeerdaandeOTTenvormeneenkijkophetvideogebruikonderjongemakersennieuwe

technieken.Aandehandvandezegesprekkenprobeerikeenantwoordteformulerenopde

onderzoeksvraag.Alsleidraadzijnhiervoordekenmerkenvanvideokijkgedragingedeeldinde

volgendethema’s:ritme/tijd,kwaliteit/resolutie,kwantiteit,ruimte,perspectiefeninteractiviteit.Op

basisvandezethema’sprobeerikverbandenteontdekkentussenhettheoretischekader,mijneigen

constateringenenhetwerkveld.

Ritmeentijd

HetritmevandevideofragmentendiegebruiktwordeninhettheaterzijnvolgensKlerkxnietsterk

veranderddoorhethedendaagsekijkgedrag.Erwordtjuistgestreefdnaaranderebeeldtalendande

snelle,flitsendevideovormendieopbijvoorbeeldsocialemediagebruiktworden.Theatermoet

volgensHazendonkjuistonderscheidenennietmeegaaninditkijkgedrag26.Pervoorstellingwordt

eenkaderbepaaldvoordebeeldtaalvanvideoindevoorstelling.Voordynamiekenritmevande

voorstellingkandevideobeeldtaaljuisthetcontrasterendezijn.Invloedenvaneenkorte

aandachtspanneophettheatervideobeeldherkentKlompniet.Eriseengrootverschilindefunctie

vandefilmpjesdieopinternetverschijnenenhetvideogebruikineentheatervoorstelling.Ineen

voorstellinghoefjehetpublieknietcontinuteboeienmetvideo,eriseenafwisselingenopbouw

nodig,netalshetstukzelfeenopbouwheeft27.Tijdaanbrengenheeftooktemakenmetbeweging.

Metvideokanietstotlevenwordengewektwatnormaalstatischis.Inmusealetoepassingwordtdit

veelaltoegepast,maarookinhettheaterzijnvoorstellingenwaarinstatischeobjectenlevenkrijgen,

waardoorobjectensomspersonagesopzichvormen.28

26Hazendonk,D.27Klomp,K.28Molen,vander,R.

16

Kwaliteit/Resolutie/Kader

Dekwaliteitinvideovormisdeafgelopenjarentoegenomendoordebeschikbaarheidvanhet

materiaal.Inhettheaterishetconceptleidendenbepaaltdaarmeeincombinatiemethetbudgetde

keuzevoordekwaliteitvanvideoapparatuur.Indeevenementensectorishetconceptnietvan

belangenisergeldaanwezig,dusiserruimteomnieuwetechniekendirecttoetepassen29.

HetgebruikvaneenslechterekwaliteitroeptvolgensKlompeenlive-ervaringop.Opdezemanier

kunjedetoeschouwermeehetverhaalintrekken.Hetkaderheeftjuistemotioneelinvloed.

Klerkxbenadruktdathettoneelbeeldhetcanvasbepaalt.Hetgaatomdeschaalwaaropdevideote

zienisenopwelkemateriaal.Eenvideoheeftopsmartphoneformaateenheelandereffectdan

geprojecteerdopeenwandvanzevenmeterbreed.Daaromisdevergelijkingtussenkijkgedragvia

socialemediaenhettheaterooknietdirectmetelkaarverbonden.

Kwantiteit

Erisveelvideoapparatuurvoorlagerebedragenbeschikbaargekomenopdemarkt.Steedsmeer

kleineregezelschappenenamateurskunnendaardoormetvideoaandeslag.Daarmeeverschijnter

ooksteedsmeervideomateriaalonline.Deconstateringofhetvideobeeldinhettheaterzijninhoud

verliestdoordehoeveelheidvisueleprikkelsdieweinhetdagelijkslevenoponsafkrijgenwerddoor

geenvandepersonenbevestigd.DatisvolgensKlerkxvolkomenafhankelijkvanhetdoelvande

voorstellingenisonpeilbaarbijhetpubliek.Degrotehoeveelheidbeschikbaarmateriaalheefter

volgensHazendonkwelvoorgezorgddattheatermakersombudgettaireredenenvakervideozijn

gaangebruikentervervangingvandecor.Dezevormvangoedkoopbehangheeftzowelinhet

gesubsidieerdealsdecommerciëleproductieseengroteraandeelgekregen30.VolgensKlerkxishier

zekernogweleenverschiltussen,decommerciëleproductiesgaanvoornamelijkvoorfunctionaliteit

vanvideo,terwijldegesubsidieerdedegrotehoeveelheidaanmiddelengebruikenomte

experimenteren31.Dezetweevullenelkaardaarmeeaan.

Eenanderonderwerpindekwantiteitisnaasthetmateriaal,hetbeschikbaregeproduceerde

materiaal.Hetgroteverschiltusseneenvideo-ontwerpervoortheatereneenvideomakerop

internetishetmakentegenoverhetimplementeren.Intheaterisvideogeenvoorstellingopzich,

maaraltijdonderdeelvanhettotaalplaatje.Deimplementatieervaninhetgeheelmaaktjuisthet

ambachtvanhetvakvideoontwerper32.Hetgegenereerdevideomateriaalviainternetvormtwel

eeninspiratiebron.Hetverbreedtjevisuelecreatieveproces.

29Klomp,K.30Hazendonk,D.31Klerkx,A.32Klerkx,A.

17

Ruimte/Locatie

Hetmediumvideowordtingezetomietstecreërenuitniets.Hetscheppenvannieuweonbestaande

werelden33.VolgensKlerkxishierinnietdeletterlijkeruimteleidend,maardeervaringenhetgevoel

vandieruimte.Hijkijktnaarhettotaalbeeld.Videoismaareenonderdeelvanallevisueleprikkelsin

eentoneelbeeld,hetisdekunstomcontinucontroletehoudenopaldezeprikkelsendejuiste

verhoudingtevinden.Eenruimtelijkfunctioneeldoelkanookdezichtbaarheidvanacteursopof

naasthettoneelzijn.Geendirectezichtlijnen,maarviavideoeenuitbreidingvanhetzicht.Steeds

meerzienweookdatderuimteeenonrealistischevirtueleruimteisdiepaltegenoverdereële

toneelvloerstaat29.Videokanhierineencontrasterendbeeldvormen.Deruimtekanvolgens

Hazendonkookeenweergavevaneentijdzijn,bijvoorbeeldeenhistorischkader.Eenvoorbeeld

hiervanishetvideogebruikinSoldaatvanOranjeofANNE.Erwordteenruimte/kadergeschetst

doorvideotegebruikenomhetpubliektesturen.Hetdaadwerkelijkedecorismaareenhelekleine

ruimtebinnendegeschiedenis.Videokandebuitenwereldmeenemenentegelijkertijdkanhetstuk

intiemenpersoonlijkzijn.

Perspectief

Theatermakerszettenvideovaakinalsmiddelomviaeenanderperspectiefopdesituatietekijken.

EerderhaaldeikbijvoorbeeldHotelModernaan,diemeteenmacroperspectiefeenstatischewereld

totlevenwekt.Dekrachtvandezeperspectiefveranderingzitindevergrotingsfactor34.Hetdirecte

effectvandezevergrotingisemotieoproepen.Doormiddelvanclose-upeneenzorgvuldig

uitgekozenkaderkunnenemotiesvanpersonagesversterktworden.

DefascinatievoorvideozitbijKlompvoornamelijkinhetinstabieleenontastbarevanhetmedium.

Jekunthetpubliekmeenemenensturen.Jebepaaltalsvideo-ontwerperdoorwelkkaderjenaarde

voorstellingkijkt.Dekrachtvanvideozithemindemetadatavanvideo.Nietwatervertoondwordt,

maardemanierwaaropdeinformatietotonskomt.Bijvoorbeeldhetgebruikvansoepeleofjuist

schokkendecamerabewegingen.Deverwachtingspatronenwekkenbijhetpubliekdeervaringdat

hetliveis.Doormiddelvanextrainformatieindemaniervanvideovertonen,opnemenof

manipulerenkanvideodramaturgischingezetwordenomhetperspectiefvanhetpubliekte

beïnvloeden35.

33Molen,vander,R.34Klomp,K.35Klomp,K.

18

Interactiviteit(AR/VR),personalisering

Interactiviteitisinhetvideogebruikopinternetsteedsmeervanbelang,inhettheaterlijktdit

lastigerterealiseren.DetweewegscommunicatiezitvolgensKlerkxinhetgespreknadevoorstelling.

Klompzietdezecommunicatieindevrijheidomtebepalenwatjewiltzien.Volgjeeenspeler,de

videoofstaarjenaarhetdecor.Bijtelevisieenfilmhebjedezevrijheidniet.Erismaareenfactor:

beeldineenvastkader.

AllegesprokenpersonenzijnhuiverigoverdekomstvanVirtualRealityalsvideovorminhettheater.

Theateriseengezamenlijkeaangelegenheid.DoormiddelvanVRcreëerjejuisteenindividuele

ervaringwaartheatermakersnietnaaropzoekzijn,tenzijjeeenervaringsvoorstellingof

locatievoorstellingmaakt36.AlsvoorbeeldwordtdeervaringsvoorstellingTerraNovavanCREW

aangehaald.Eenonderzoeknaaronzeverhoudingtotdewerkelijkheid.Devoorstellingbestonduit

driedelenwaarinjeinheteerstedeelindividueelwereldenviaVRverkent,maarjeinbijvoorbeeld

hetderdedeelookhetmedepubliekindezewereldgemanipuleerdzietworden.Erisnadezedelen

eengezamenlijkslottafereel37.DatmaaktVRineenvormvanervaringstheaternietindividueel.Als

verlengingvaneenklassieketheatervoorstellingzietvanderMolenwelmogelijkhedeninVR.

Hierdoorkanmeerinformatiegegevenwordenvoorofnadevoorstelling.Aantheatermakersde

uitdagingomditineenvormtegietenwaarinhetgehelepubliek,ongeachtwelofgeenvoorkennis,

denodigeinformatiemeekrijgtomdedaadwerkelijkevoorstellingtezien.Interactieveelementenuit

hetvoortrajectkunnenookindevoorstellinggebruiktworden,reactiesopgebeurtenissenofhet

publiekdatzelffoto’softekstenverzameltdieindevoorstellinggebruiktkunnenworden.Hiermee

betrekjehetpubliekopeenactievemaniermetdethematiseringvandevoorstelling.Augmented

Realityheeftdaarentegenwelpotentieel,erkanextrainformatieoverdegeestestoestandvande

personagestoegevoegdwordenoferkunnengedachtes/visioenenviavideogetoondwordendieer

inhettoneelbeeldnietzijn.

Hetgebruikvanvideointeractietijdenseenvoorstellingisechtervooralsnogvooralvoor

programmeurfanatenweggelegd,aldusVanderMolen.Hetistelastigomeeninteractiefsysteemte

ontwikkelenalsjecomputerprogrammatuurkennismist.Hetiseenspecialisatierichtingopzich.

Deinteractievanhetpubliektijdensdevoorstellingheeftdeafgelopenjareneenaantal

experimentenopgeleverd.HetpubliekdathetverloopvanhetstukbepaaldeofSMSberichtendie

livewerdenweergegeven.DezemanierenzijnvolgensVanderMolenalweerachterhaald,zehadden

niethetgewensteinteractieveeffect.Klompgeeftaandatinteractietussenpubliekenmakerook

nietthuishoortineenklassieketheatervorm.Demakerwilhetpubliekietszeggenenhetpubliekwil

36Klomp,K.37Onbekend.TerraNovaRelease2011.

19

geleidworden.Hetpubliekiszelfgeenmaker.Ervaringstheaterkanvolgenshemjuistweleenvorm

zijnwaarininteractieeenveelgrotererolkanspelen.

Eenontwikkelingdieookeenvormvaninteractieinzichheeft,maardantussenspelersentechniek,

zijndevormen:live-editenenzelfgenerendecontent.Ditkanzorgenvooreendialoogtussen

spelersendetechniek.Onderliveeditenverstaanwededirectetoepassingenvanvideo-effectenop

livecameramateriaalgemengdmetcontent.DitheeftveelwegvandeVJ-scenebijevenementen.

Zelfgenererendecontentkanopbasisvanbeweging,geluidofanderewaarneembareprikkelseen

actieteweegbrengeninvideo.Defrictiediekanontstaantussenspelersentechniekishetgeenwat

volgensvanderMolenjuistvoorextraspanningkanzorgen.Hetvoordeelvanditsoortsystemenzijn

desnelheidenflexibiliteitwaarmeemetvideomateriaalomgegaankanworden.Naarflexibiliteitis

volgensKlerkxmomenteeldegrootstevraag,debeperkendefactorisdecomputerrekenkracht.Er

zalgestreefdwordennaarhetdirecttoepassenvaneffectenenmanipulerenvanbeeldenzonder

rendertijd.Liveaanpassenvanmateriaalgedurendehetmontageproceszondereenaantaluurte

moetenwachten.Derendertijdzalechternietmakkelijkverminderen,aangezienwesteedsmeer

willenenrekenkrachtvragen.Realistischerebeelden,driedimensionaliteitendehogere

beeldkwaliteitvragenomsteedsmeerrekenkracht.

Tochkanmenmeteentelefoontegenwoordigveelsnellerbeeldmanipuleren,regisseurs

verwachtendaardoordatvideoookdirectaangepastkanworden.Hetgroteverschilzitheminde

professionaliteit,schaalencomplexiteit38.Jebekijkthetfilmpjenietopeenschermpjeopeen

apparaat,maaropbijvoorbeeldeengrootprojectievlakwatviacomputers,mediaservers,

beeldmengersenandereapparatuuraangestuurdwordt.Deverhoudingtussenditprojectievlaken

deomgevingisdegrootstefactor.Ditisookmeermaalshetpuntwaardoorveelvideomateriaalniet

werkt,omdathetnietinbalansismetdeanderedisciplines.Eriseenenormverschilinervaring

tusseneenbeeldopeenkleinsmartphoneschermofeenprojectievantienmeterbreed.Snellecuts

tussenbeeldenhebbenopgroteschaalveelmeerkrachteninvloeddanopeenkleinmonitortje.

Zelfgenererendecontentgaatmetdeontwikkelingvanlive-effectmachinesgepaard,maarvraagt

expertiseenopnieuwveelrekenkracht.Decontentwordtlivebeïnvloeddoordespelers,waardoor

devoorstellingnooitexacthetzelfdeis.

38Molen,vander,R.

20

Conclusie

Deonderzoeksvraagdieikbijaanvanghebgesteldwas:

Inhoeverrebeïnvloedthethedendaagsevideokijkgedrag,gebaseerdoponline-videoplatformenensocialemedia,deinhoudenbeeldervaringvanvideoineentheaterbeeld?

Hettheoretischonderzoeknaardegeschiedenisvanhetmediumvideoheeftlatenziendatvanuitde

ontwikkelingenoptelevisiegebieddevideokunststromingenalstegenreactieopkwamen.Doorde

apparatuurtemanipulerenwerdertegenhetgestandaardiseerdetelevisiekijkgedragingegaan.

StromingenalsFluxusenHappeningbrachtenkunstendemaatschappijbijelkaar,videokondaar,

doordatheteennieuwetaalwas,eengrotebijdrageaanleveren.Dekomstvan

consumentencamera’sbrachtenvideodehuiskamersin.Homevideo’sincombinatiemetde

opkomstvaninternetontwikkeldenzichvanafhalverwegedejarennegentigtotdemultimediale

visuelemaatschappijwaarwijonsnuinbevinden.Hetkijkgedragisintheoriekortergeworden,

persoonlijkerendoelgerichter.

Volgensdepersonenuithetwerkveldiserechtergeendirectverbandtussenhetkijkgedragvan

videoviaonlinevideoplatformenenhetkijkgedragvanvideoinhettheater.Defunctietussenbeiden

isingrotemateverschillend,waardoorerooktweeapartevormenvankijkgedragzijn.Inhettheater

isvideoeenvandetalenwaarmeegecommuniceerdwordt,bijsocialemediaishetdeenige

informatievoorziening.Datmaaktdatdeaandachtspannebijeenvideoopsocialemediavaneen

groterbelangisdanineentheatervoorstelling.Daarneemtvideonetalsderestvanhetstukeen

opbouwendynamiekaan.Opeenbepaaldmomentisvideoleidend,opeenandermomentde

personagesofdetekst.Doordehoeveelheidvisueleinformatieinhetdagelijkselevenzijnwe

gewendgeraaktaandeacceptatievaninformatievoorzieningviavideo.Hetkadervandezevideois

echterbepaald;wezienhetopschermenopeentweedimensionaalvlak.Eenkunstenaarmaaktzelf

eenconcept/kaderterwijldevideoplatformenopsocialemediaaleenkaderbieden,de

veronderstellingofwijallemaalvideokunstenaarszijnwordthiermeeverworpen.Een

videokunstenaarkanmetdezeconceptontwikkelingookeennieuwkijkgedragontwikkelen.

Opdevraagofwehetkijkgedragvansocialemediaenonlinevideoonbewustmeenemenalswenaar

theatergaanzijnalleondervraagdenhetoneens;erwordtjuisteennieuwevideotaal

gecommuniceerd.Deinhoudvanvideowordtechterwelbeïnvloeddoordekwantiteitaan

beschikbaartechnischmateriaal.Erwordtvakeruitbudgettaireredenengekozenvoorvideoals

decordanenkelejarengeleden.

21

Indecontentdiegetoondwordtzijngeenhevigegemeenschappelijkeontwikkelingenmerkbaar.

Iedereproductievraagtomeeneigenbeeldtaalenstijl,waardoorergeenverbandentetrekkenzijn

tussenhetritme,kwaliteit,ruimteenperspectiefinhetonlinevideogebruikenhettheaterbeeld.

Metditonderzoekwildeikmijmeerverdiepeninhetmediumvideo.Metnamedegeschiedenisen

deintroductieervaninhettheater.Doorhetmaatschappelijkbelangvanvideoindehuidige

maatschappijtetoetsenaanervaringenvanontwerpersuithetwerkveldhebikgeconcludeerddat

socialemediaweinigeffecthebbenopdeinhoudenbeeldervaringvanvideoineentheaterbeeld.

Dezeuitkomtwasvoormijnietzoalsverwacht.Ikhadverwachtdatontwerperszichmeerzouden

verhoudentotdeanderevideovormenbuitenhettheateromenpubliekjuistmeeraanzouden

willensprekendoormeetegaaninhetonlinekijkgedrag.Dezeverkeerdeinschattingkomtvooreen

grootdeelvoortuitmijnonervarenheidinhetwerkveld.Eenvandedoelenvanditonderzoekwas

danookhetbeeldvanvideogebruikinhettheaterpersoonlijkteverduidelijken.Datisopdeze

maniergelukt.Ineeneventueelvervolgonderzoekzouikeengroterreferentiekadervanvideo-

ontwerpers,maarookregisseurs,scenografenenanderetheatermakerskunnengebruikenvoor

nauwkeurigeresultaten.Ookzouikmeeronderzoekmoetendoennaarwathetkijkgedragprecies

inhoudtenvooraldenadrukleggenopdeervaringvanhetvoorstellingspubliek.

Ikzalzelfblijvennadenkenoverhoeikmethetkijkgedragkanexperimenterenennieuwevormen

uitproberendiedegrenstussendetheatervideotaalenhetvisuelehedendaagsekijkgedraglaten

vervagen.

22

Bronnenlijst

Barnett,L.Portraitoftheartist:BillViola,videoartist.TheGuardian.15mei2012.Bekekenop15september

2017.https://www.theguardian.com/culture/2012/may/15/portrait-of-the-artist-bill-viola-video-artist

Beaten,M.PeterMissottenendeFilmfabriek:digitaletheaterkunst.TheaterUAntwerpen.Etcetera,2003-04,

jaargang21,nummer86.Bekekenop21september2017.

http://theater.uantwerpen.be/etc/page.py?f=2003-04_jg21_nr86_23-26.xml

Blank,P.Video-geschiedenis.Postproduktie.nl.Datumpublicatieonbekend.Bekekenop15september2017.

http://www.postproduktie.nl/video-geschiedenis.html

Grande,D.Deplekvanonlinevideoinjouwcommunicatiemix.Frankwatching.28november2016.Bekekenop

13september2017.https://www.frankwatching.com/archive/2016/11/28/de-plek-van-online-video-

in-jouw-communicatiemix-3-stappen/

Hekman,E.5onlinevideotrendsdiejein2017indegatenmoethouden.Frankwatching.20februari2017.

Bekekenop13september2017.https://www.frankwatching.com/archive/2017/02/20/5-online-

videotrends-die-je-in-2017-in-de-gaten-moet-houden/

Jansen,Maarten.‘Doorhetoogvandecamera.BachelorscriptieTheaterschoolAmsterdam,AHK,2012.

Onbekend.Fluxus.Hetpostmodernisme.Datumpublicatieonbekend.Bekekenop15september2017.

http://kunst-postmodernisme.blogspot.nl/p/fluxus.html

Onbekend.NamJunePaik.Wikipedia.11januari2007.Bekekenop29september2017.

https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nam_June_Paik&action=history

Onbekend.MoiréLivinus&JeepvandeBundt1975.LIMA.Datumpublicatieonbekend.Bekekenop15

september2017.http://www.li-ma.nl/site/catalogue/art/livinus-jeep-van-de-bundt/moir/23#

Onbekend.GeschiedenisNIMK.NederlandsInstituutvoorMediakunst.Datumpublicatieonbekend.Bekeken

op29september2017.http://www.nimk.nl/nl/organisatie/geschiedenis-nimk

Onbekend.Netflix.Wikipedia.2013-2017.Bekekenop22september2017.

https://nl.wikipedia.org/wiki/Netflix

Onbekend.Bagagelijndienstmaatschappijen.Vliegtickets.nl.2017.Bekekenop22september2017.

https://www.vliegtickets.nl/klantenservice/bagage/bagage-lijndienstmaatschappijen

Onbekend.Mickery–Amsterdam.Theaterencyclopedie.Datumpublicatieonbekend.Bekekenop21

september2017.http://www.eenlevenlangtheater.nl/Ritsaert%20ten%20Cate/Biografie/Mickery%20-

%20Amsterdam

Onbekend.Braceup!.TheWoosterGroup.Datumpublicatieonbekend.Bekekenop3oktober2017.

http://thewoostergroup.org/brace-up

Onbekend.Overhotelmodern.HotelModern.Datumpublicatieonbekend.Bekekenop21september2017.

http://www.hotelmodern.nl/flash_nl/l_about/about.html

Onbekend.Performanceart.Wikipedia.2003-2017.Bekekenop10oktober2017.

https://nl.wikipedia.org/wiki/Performance

23

Onbekend.TerraNovaRelease2011.Crewonline.2011.Bekekenop10oktober2017.

http://www.crewonline.org/art/project/138

Redactie.DitishetonlinevideokijkgedragvolgensMediabrands.Adformatie.5juli2016.Bekekenop13

september2017.http://www.adformatie.nl/nieuws/dit-het-online-video-kijkgedrag-volgens-

mediabrands

Trip,P.Kortishot!Deidealelengtevoorjouwvideo’sopFacebook&YouTube.Frankwachting.29augustus

2016.Bekekenop13september2017.https://www.frankwatching.com/archive/2016/08/29/kort-is-

hot-de-ideale-lengte-voor-jouw-videos-op-facebook-youtube/

Wittman,C.WanttoSucceedwithFacebookVideos?KeepThemShort.Socialbakers.8augustus2014.

Bekekenop13september2017.https://www.socialbakers.com/blog/2222-want-to-succeed-with-

facebook-videos-keep-them-short

Zonneveld,L.Hethaakseenhoekigetheatervandejarentachtig.LoekZonneveld.nl.Datumpublicatie

onbekend.Bekekenop21september2017.http://www.loekzonneveld.nl/docs/wooster.htm

Interviews

PersoonlijkinterviewHazendonk,Daan(Amsterdam,02-10-2017)

PersoonlijkinterviewKlomp,Karl(Amsterdam,20-09-2017)

PersoonlijkinterviewMolen,vander,Reynoud(Amsterdam,22-09-2017)

PersoonlijkinterviewKlerkx,Arjen(Amsterdam,28-09-2017)

Afbeeldingen

1Voorblad VoorstellingDerErsteFieseTyp–MünchnerKammerspiele,05-2017.

https://www.muenchner-kammerspiele.de/inszenierung/der-erste-fiese-typ

2 VoorstellingOceanischVerlangen,03-2017.JordiWolswijk

3 VoorstellingOceanischVerlangen,03-2017.JordiWolswijk

4 VoorstellingAlleenmaarluchtkastelen,02-2017.RobertvanderRee

5 OudejaarsconferenceVeiligDolfJansen,12-2016.JordiWolswijk

6 OudejaarsconferenceVeiligDolfJansen,12-2016.JordiWolswijk

7 LivinusvandeBundt-theultimatepictorialart,1975.

http://www.li-ma.nl/site/catalogue/art/livinus-jeep-van-de-bundt/moir/23

8 LivinusvandeBundt-theultimatepictorialart,1975.

http://www.li-ma.nl/site/catalogue/art/livinus-jeep-van-de-bundt/moir/23

9 VoorstellingBrace-Up–WoosterGroup,1991.

http://thewoostergroup.org/brace-up

10 VoorstellingLavaLounge–RoTheater,2002.

http://filmfabriek.com/lavalounge/lava_imag_groot_04.jpg