2016 - 5 / december - vvnk.nl · 2016 - 5 / december • Zaterdag 28 januari 2017, symposium in...

2016 - 5 / december

• Zaterdag28januari2017,symposiuminBronbeek,Arnhem.

• Zaterdag11februari2017,bezoekaanmuseumMOREinGorssel.

BELANGRIJKE DATA

• Vanhetbestuur:diversenenoproepSSK-bestuuri.v.m.overdrachtcollectie(pag2).

• ImpressiesbezoekaanKatwijkenHetSchip(pag2).• Symposium'SporenvanNieuweKunstinverre

streken"opzaterdag28januari2017inBronbeek,Arnhem(pag4).

• BezoekaanmuseumMOREinGorsselopzaterdag11februari2017(pag7).

• HaagseKunstkringbestaatditjaar125jaar(pag9).• GlasfabriekBouvy(pag12).• Eentumultueuzeveilingensleutelstukkenuithet

oeuvrevanC.A.LionCachet(pag15).• Boekbespreking:AdamSchadee-Grootezoonvande

stad-StadsarchitectDenHaag1891-1927(pag19).• Samuel(Sam)Schellink(Utrecht1876-1958Den

Haag),plateelschilder(pag24).• Tentoonstellingsagenda(pag27).

IN DIT NUMMER

VERENIGING VRIENDEN NIEUWE KUNST 1900

nieuws- en informatieblad

VAN HET BESTUUR

Een aantal leden meldt ons regelmatiginteressante onderwerpen over excursies,exposities,boekenendergelijke.Gaatudaarvooralmee door, we stellen dit bijzonderop prijs. Zo werden wij geattendeerd ophet1eBrusselseArtNouveauenArtDecoFestival.Deeersteeditievanditevenementvindt plaats van 11 tot 26 maart 2017.HetkomtindeplaatsvandeBiënnaleArtNouveau en Art Deco, dat altijd in hetnajaarwerdgehouden.Ophetprogrammakomen in ieder geval weer openstellingenvanArt Nouveau enArt Deco interieurs

die normaal gesloten blijven voor publiek.Er zijn concerten, filmvoorstellingen,tentoonstellingenencultureleevenementen.Erzijnrondleidingentevoet,metdefietsofmetdebus.Begin2017kuntuhetvolledigeprogrammavanditfestivalvindenopwww.voiretdirebruxelles.be. Meer informatie isooktevindenopwww.visitbrussels.be.

We kunnen verder melden dat hetbestuur van de SSK verder gaat met hetoverdragen aan het Drents Museum vande SSK-collectie van permanent bruikleennaar eigendom.Zie in dit verbandookdeoproepvanhetSSK-bestuurinditnummervanRond1900.

VVNK Nieuwsbrief 2016 nr 5 pagina 2 VVNK Nieuwsbrief 2016 nr 5 pagina 3

Impressies bezoek aan Katwijk (linker pagina) en Het Schip (rechter pagina). Foto's Eef de Hilster.

Oproep SSK-bestuurHet bestuur van de Stichting Schone

Kunsten Rond 1900 (SSK) heeft het

Voorspoedig 2017Dit is alweer het laatste nummer van

het jaar 2016 van ons blad 'Rond 1900'.Hetbestuurwenstuendeuwenplezierigefeestdageneneenvoorspoedig2017.

Wij zij al druk aan de gang met onsprogramma2017,zoalsuverderinditbladkunt lezen. Een interessant symposium,een bezoek aan museum More, kortomhet ontbreekt ons niet aan ideeën voorevenementen.

voornemenomdevolledigecollectie,dienupermanentinbruikleenisbijhetDrentsMuseum in Assen en het Rijksinstituutvoor Kunsthistorische Documentatie inDen Haag, volledig in eigendom aan hetDrentsMuseumovertedragen.HetSSKbestuurverzoekteeniederdiemeentmetbeperkendevoorwaardenrechttehebbenopvoorwerpenuitdecollectieenditmetschriftelijke stukken kan onderbouwen,contactoptenemendoormiddelvaneenschriftelijkeberichtgevingaandeStichtingSchone Kunsten Rond 1900 per adresTrip Notarissen, Postbus 1105, 9701 BCGroningeno.v.v.51601323/AWB.

IngEzondEn mEdEdElIng

VVNK Nieuwsbrief 2016 nr 5 pagina 5VVNK Nieuwsbrief 2016 nr 5 pagina 4

ProgrammaSymposium11:00uur Ontvangst.11:30uur Welkomstwoorddoorde

voorzitterVVNK,ElsvanVeggel.

11:35uur InleidingdoorbestuurslidLieskeTibbe.

11:45uur LezingPaulinevanRoosmalen:'Arsitekturcampur.Indischearchitectenenarchitectuurrond1900'.

12:30uur LezingNicholasClarke:architectuurenkunstinZuid-Afrika.

13:15uur Lunch,bestaandeuiteennasiramesbuffet.DaarnamogelijkheidvooreenbezoekaanmuseumBronbeekmeto.a.eententoonstellingoverdearchitectenCharlesenRichardSchoemaker.

14:30uur LezingJoepWalter:'Indiëverbeeld(t)'.

15:15uur LezingMaartjeBrattinga:'ReclameinIndië'.

16:00uur AfsluitingdoorLieskeTibbe.Naelkelezingisergelegenheidomvragentestellen.

SyMpoSIUM

Symposium 'Sporen van Nieuwe Kunst in verre streken', over architectuur, kunst en kunstnijverheid in overzeese gebieden.Arnhem, zaterdag 28 januari 2017.

Ons tweejaarlijkse symposium gaatdit keer over architectuur, kunst enkunstnijverheid in enkele overzeesegebieden.Tot op de dag van vandaag kunje zowel in het voormalig NederlandsIndië, het huidige Indonesië, als in Zuid-AfrikaenCuraçaoveelgebouwenenkunstterugvinden die door Nederlanders of innavolgingopNederlandseontwerpers zijngemaakt.Overenweerwaserooksprakevanbeïnvloeding.

De eerste twee lezingen zijnvoornamelijkgewijdaanarchitectuur,nadelunchpauzerichtdeaandachtzichmeeropkunstenkunstnijverheid.

Het symposium wordt op eentoepasselijke plek gehouden namelijk inhet congrescentrum de Kumpulan op hetlandgoedBronbeek,Arnhem.

Indelangelunchpauzeisergelegenheidom het terrein te bekijken en / of detentoonstelling 'Van KNIL-militair totmeester-architect'overCharlesenRichardSchoemakertebezoeken.

Beschrijving BronbeekHetlandgoedBronbeekwerdrond1820

als buitenplaats aangelegd voor HermanStijgerwald.Het gebouw naar ontwerp vanrijksbouwmeester Rose was zeer modernvoorzijntijd.Denieuwstebouwtechnischeontwikkelingen waren er in verwerkt.Het was namelijk de bedoeling dat er eenwervendewerkingvoorhetkoloniale legervanhettehuiszouuitgaan.NadedoodvanStijgerwaldin1830verkochtzijnweduwehetlandgoedenkreeghetdenaamBronbeek.

Koning Willem III gaf het landgoedBronbeek in 1859 aan de NederlandseStaat ter inrichting van een 'KoloniaalMilitairInvalidentehuis'.Erwaseenbepalingopgenomen dat aan het onroerende goednooit een andere bestemming zoumogenworden gegeven dan tot een koloniaalmilitair invalidentehuisendatdeStaatderNederlanden alle lasten, te rekenen vanaf1januari1860,zoubetalen.Enditishedentendagenogsteedszo,hoeweleentijdlangsluitingdreigde.EenvandeinitiatievenwastoenhetrealiserenvanhetReüniecentrumKumpulan(Maleisvoor'bijeenkomst').

Tentoonstelling over Charles (1882-1949) en Richard (1886-1942) SchoemakerAlsdebroersSchoemakerhuncarrière

in 1902-1906 beginnen aan deKoninklijkeMilitaireAcademie(KMA)inBredahebbenzij al een sterke band met de kolonieNederlands-Indië. Hun vader Jan Prosperwas betrokken bij krijgshandelingen vanhet Koninklijk Nederlands Indische Leger(KNIL)enschreefboekenoverdeoorlogeninNederlands-Indië.ZoonCharleswerdinNederlands-IndiëgeborenindelegerplaatsBanjoeBiroeopMidden-Java.

De broers worden aan de KMAopgeleid bij de Genie van het KNIL. Zeontwikkelen zich tot vooraanstaandemeester-architecten in het koloniale ofNederlands-Indischebouwen.Beidemannenwordenprofessor:zijdocerenzowelbijdeTechnische Hogeschool Bandoeng als aandeTechnischeUniversiteitinDelft.

Richard bouwt het prestigieuze 'Paleisvan den Legercommandant', dat in 1918wordtgeopend,endaarnadiversegebouwenin Nederland en Curaçao. Charles bouwtveelvoorparticulieren,kerkenenbedrijvenin Nederlands-Indië. Hij zet uiteindelijkals geen ander het hele stadsbeeld vanBandoengnaarzijnhand.

Charles en Richard Schoemaker als officieren, 1913.

museum Bronbeek.

Villa Isola (nu Bumi Siliwangi), Bandoeng, 1932/33.

Paleis van den legercommandant.

EVENEMENTEN

VVNK Nieuwsbrief 2016 nr 5 pagina 7

ProgrammaGorssel

13:30uur Ontvangstmetkoffie/thee.

14:00uur Inleidingdoorgidsvanhetmuseumoverdecollectievanhetmuseum.

14:30uur InleidingdoorCarolineRoodenburgoverJohanvanHell.

15:00uur Bezoekmuseum.

Vanaf16:00uurkoffie/theeinhetmuseum.

VVNK Nieuwsbrief 2016 nr 5 pagina 6

Hun verdere levenswandel looptsterk uiteen. Charles leeft als excentriekekunstenaar, wordt moslim en is bevriendmetzijnvroegerestudentSoekarno.Richardis na een lange carrière als hoogleraar inDelft in verzet gekomen tegen de Duitsebezetter en wordt in 1942 gefusilleerd inconcentratiekampSachsenhausen.

De sprekersPaulinevanRoosmalenisgepromoveerd

op de dissertatie "Ontwerpen aan destad. Stedenbouw in Nederlands Indië enIndonesië (1905-1950). Ze heeft op ditmomenteeneigenbureauvoorarchitectuurenruimtelijkeordening.

NicholasClarkeisgeboreninZuid-Afrika.Hijheeftin2014,samenmettweecollega'seenboekuitgebrachtoverdeNederlandseinvloed in Zuid-Afrika 1880-1900 en is nubezigmetdeperiode1900-1940.

JoepWalterisafgestudeerdindecivieletechniek. Door zijn belangstelling voorkunstenzijnpassievoorIndonesiëheefthijveelkennisoverkunstenarchitectuur.

Maartje Brattinga is historicus endochtervandekunstenaarPieterBrattinga.In 2013 schreef ze het boek 'Reclame inIndië.DeopkomstvandemodernereclameinNederlands-Indië1900-1942'.

Aanmelding en kostenAanmeldingvoor15januari2017viade

websitewww.vvnk.nl/evenementenofalleenalsdatnietkanviabijgaandeaanmeldstrook.

De kosten voor het symposiumbedragen€25 voor leden en€30 voorintroducees. Jongeren t/m 26 jaar betalen€12,50.Betalinggeschiedtopdeplaatsvanhetevenement.

Bezoek museum Bronbeek: €6, 65+€3,MKgratis.

Adres en bereikbaarheidMuseumBronbeek,congrescentrumDe

Kumpulan,Velperweg147,Arnhem.Openbaar vervoer Vanaf station Arnhem: Trolleylijn1,

richtingVelp.DebusstoptnietvervandeingangvanBronbeek.

AutoA12 richting Oberhausen. Bij het

verkeersplein Velperbroek (= afrit27)volgtu tijdigdebordenArnhem,Zutphen,Velp, Westervoort. Onder aan de afritbij het verkeerslicht rechtsaf en even deN325 (Arnhem, Nijmegen) volgen. Bijhet volgende verkeerslicht weer rechtsaf,richtingPresikhaaf.

Bij het eerste stoplicht na despoorwegovergang, staat u op de kruisingmetdeVelperwegenzietuaandeoverzijdedeingangvanBronbeek.

Erzijnvoldoendeparkeermogelijkhedenophetterrein.

Telefonische bereikbaarheid op de dag zelfTheadeHilster 0623483328(anderedagen0299432522)ElsvanVeggel 0618317871

Bezoek aan museum MORE in Gorssel op zaterdag 11 februari 2017.

We bezoeken museum MORE, hetgrootstemuseumvoorNederlandsModernRealisme. Hier is de collectie van HansMelchersondergebracht.Dezeverzamelingbevat werk van toonaangevendeNederlandse modern realistischekunstenaarsvandeafgelopen100jaar.

Op dit moment is daar eententoonstellingvanJohanvanHell.CarolineRoodenburg, de samensteller van dezetentoonstelling,zaleeninleidingverzorgen.Eengidsvanhetmuseumzalietsvertellenover de bijzondere collectie van hetmuseum.

Beschrijving excursie

Museum MOREMuseum MORE heeft topwerken

van modern-realistische aartsvaders (en-moeders) Carel Willink, Jan Mankes,PykeKoch,DickKet,RaoulHynckes,WimSchuhmacher en Charley Toorop. De

collectie bevat ook naoorlogs realistischwerk en wordt nog altijd uitgebreidmet nieuwe verwervingen. InvloedrijkekunstenaarszoalsJanBeutener,CoWesterikenBarendBlankertzijnvertegenwoordigd,evenalsgezichtsbepalersuitdehedendaagsefiguratievekunstonderwiePhilipAkkerman,ErwinOlafenAnnemarieBusschers.

MuseumMOREtoontvoortdurendeenselectie vanmeer dan 100werken uit deeigen collectie van Nederlandse realistenvandeafgelopen100jaar.

Johan van HellHet zeldzame dubbeltalent van Johan

van Hell (1889-1952) verdient het omdooriederegeneratieopnieuwontdektteworden.Alsgedrevenbeeldendkunstenaar&musicus slaagdeVanHell erin zijnbeidetalenten ten volle te benutten, op hethoogsteniveau.Zijnfijnzinnige schilderijeninsprankelendekleurenzijneenijzersterkemixvanvormenverhaal.Balancerendopderandvanmelancholieenoptimisme, toontVanHellzichnogaltijdalseengeëngageerd

engeamuseerdwaarnemer.Deze chroniqueur van de crisisjaren

was ook een van de beste klarinettistenvan Nederland. Verschillende kerenkreeg Van Hell een vaste aanstellingaangebodenbijhettoenalgerenommeerdeConcertgebouworkest. Hij weigerdesteevast. Liever bleef hij invaller zodat hijtijdhieldvoordebeeldendekunst.

Aanmelding en kostenAanmeldingvoor26januari2017viade

websitewww.vvnk.nl/evenementenofalleenalsdatnietkanviabijgaandeaanmeldstrook.

Dekostenvoordezeexcursiebedragen€14voorledenmetmuseumkaarten€17voor introducees. Jongeren t/m 26 jaarbetalen€7.Betalinggeschiedtopdeplaatsvanhetevenement.

Dezeprijsisexclusieftoegangmuseum.Museumkaarthouders betalen€3 toeslagennietmuseumkaarthoudersbetalen€15+€3toeslag.

Adres en bereikbaarheidMuseumMore,Hoofdstraat28,713CW

Gorssel

AutoGorsselligtvlakbijdestedenDeventer

enZutphen.PerautoisGorsseleenvoudigbereikbaarviadesnelwegA1afslagnummer23Deventer/Zutphen.Onderaan de afslagkiestuvoorrichtingZutphen/Gorssel.Na5kmheeftuGorsselbereikt.Volgdaarnadebruineborden"MORE".

Parkerenisgratisophetmuseumterreinaandeachterkantvanhetgebouw.

Openbaar vervoerHetMuseumMOREismethetopenbaar

vervoer zeer goed bereikbaar.Vanaf NS-treinstationsDeventer enZutphen neemtubus81vanArrivaenbinnen20minutenbent u inGorssel.Daar stapt u uit bij dehalte "Museum MORE" en is het minderdan2minutenlopennaarhetmuseum.

Telefonische bereikbaarheid op de dag zelfTheadeHilster 0623483329(opanderedagen0299432522)KeesvanderGeer 0653811260


Johan van Hell, Zelfportret met Pau Wijnman, 1923, Particulier bezit Canada.

Johan van Hell, Opkomend onweer, 1921.

Tergelegenheidvanhet125jarigbestaanvan de Haagse Kunstkring (doorgaansafgekortHKK)iseenfraaijubileummagazineverschenendatookvooronze ledenzeerdemoeitewaardis.

OprichtingBeeldend kunstenaar Théophile de

Bock richtte samen met anderen, in1891 de Haagsche (toen nog met 'sch')Kunstkringop. Deoprichtershaddeneenvereniging voor ogenwaarin verschillendekunstdisciplines,bijdeoprichtingaangeduidmet Beeldende Kunsten, Fraaie Letteren,Toonkunst en Kunstnijverheid, bij elkaar

HAAGSE KUNSTKRING BESTAAT DIT JAAR 125 JAAR

Portretfoto van Théophile de Bock.

Voorzijde jubileummagazine: Mevrouw Zoreida Marries Anna van Meegeren-De Voogt, de eerste vrouw van Han van Meegeren op een feest door H. Berssenbrugge. Achterzijde idem: affiche HKK.


zouden komen om zo een natuurlijkeuitwisselingengezamenlijkevoedingsbodemte scheppen.Tot op de dag van vandaagtelt de Haagse Kunstkring vier afdelingennumet de benamingen 'Beeldende Kunst','Letteren, Theater & Film', 'Muziek', enDesign &Architectuur. De oprichting vande HKK vond plaats in café Riche op dehoek van het Buitenhof op 1 mei 1891.

Metmaarliefstvierafdelingenformuleerdede Haagse Kunstkring haar doel duidelijkruimer dan Pulchri, dat altijd alleen eenkunstschildervereniging is geweest. WasPulchrivooraleenbolwerkvandeHaagseSchool,deHKKwildeookopenstaanvoornieuwe stromingen en een broedplaatszijn voor kunstenaars die werkten in dedisciplinesvandevierafdelingen.

De HKK trad naar buiten met eenopeningstentoonstelling in haar eersteonderkomenbovencaféRicheopdehoekvanhetBuitenhofmeteenledententoonstellingdie de krant haaldemet een kort bericht.Van een flink aantal inzenders is werk inde SSK collectie aanwezig.Ookwerd eenadvertentiegeplaatst.

Zeker vermeldenswaard isde tentoonstelling die Jan Tooroporganiseert van 16 tot 29 mei 1892 inde Haagse Kunstkring; de allereersteoverzichtstentoonstelling met het'complete' oeuvre vanVincent van Goghin Nederland. Het initiatief illustreert hetklimaatvannieuweuitdagingenindiedagen.Immers Van Gogh was toen onbekendbij het grote publiek, hoogstens als eencontroversiële kunstenaar. Dit blijkt wel

uiteenberichtvandecorrespondentindeArnhemsecourantvan20-5-1892.

Bijzonder zijn ook de tekeningendie werden gemaakt van bijzonderbijeenkomsten in de later genoemdeGouden Boeken. Vaak voorzagen deaanwezigeledendievanhunhandtekening.

Prominente ledenIn de loop van haar 125 jarig bestaan

heeft de Haagse Kunstkring veelprominente (ere)leden in haar gelederengehad.Eenpaarwillekeurigenamenzijn:debeeldendekustenaarsTheo vanDoesburg,Josef Israëls, JanToorop, Jan Schoonhoven;letterkundigen en acteurs Albert Vogel,

Ferdinand Bordewijk, Simon Carmiggelt,Hella Haasse, Miep Diekmann, EllenVogelenPaulvanVliet;ontwerperPietZwart;defotografenMaxKoot enGerard Fieret endearchitectenPierreCuypers,H.P.Berlage,Karel de Bazel, Hendricus TheodorusWijdeveld,HenkWegerifenJanWils.

ZwerftochtVanafhetbeginvanhaarbestaanheeft

de Haagse Kunstkring wat betreft dehuisvestingeenwarezwerftochtdoordenHaagdoorgemaakt.

Pas in 1957 werd het mogelijk dooreen legaat van de schilderes Leonora vanBijsterveldomhetpandaandeDenneweg64indenHaagaantekopen.TotopdedagvanvandaagisdaarhetonderkomenvandeHKK.

Het nieuws van de dag, kleine courant 4-8-1891, van de geel gemarkeerde namen van kunstenaars is werk in de SSK collectie aanwezig. Er staan een paar fouten in: "ohorn Prikker" moet natuurlijk "Thorn Prikker" zijn en "vrij wel" is "vrijwel".

Advertentie in de Haagsche courant van 3-8-1891.

Bericht Arnhemse Courant van 20-5-1892.

Enigszins plagerige tekening van Théophile de Bock van 17 april 1895.

Portret van Jan Toorop door Anton molkenboer.


De uitgave telt 84 pagina's en geefteen fraai overzicht van de memorabelepunten uit de geschiedenis van dezekunstenaarsvereniging. Het magazine is tekoop zolang de voorraad nog strekt voor€5 exclusief eventuele verzendkostenmaar ook op te halen in de galerie vande HKK Denneweg 64 Den Haag tijdensopeningstijden(wot/mzavan11uurtot17uur,zondag13uurtot17uur)ofperemailtebestellenvia

[email protected]

1957 tot heden: Denneweg 64.

Laura Roscam Abbing is vanaf januari 2015 buitenpromovendus aan de Radboud Universiteit Nijmegen bij promotoren prof. dr. Johan de Haan en prof. dr. Jos Koldeweij. Zij doet onderzoek naar de Koninklijke Nederlandsche Glasfabriek J.J.B.J. Bouvy (1850-1926) en zijn glas-in-loodatelier in Dordrecht; ooit onze belangrijkste vensterglasfabriek.

Laura Roscam Abbing

Omdat er weinig bekend is over deNederlandse vensterglasproductie indie periode en over de fabriek Bouvywil ik met mijn promotieonderzoek eenbasis leggen. Daarom behandel ik naastde kunsthistorische aspecten ook deeconomischeaspectenrondhetbedrijf,detechnischekantenvandeproductieendedistributie van vensterglas en het gebruikervanindieperiode.

De negentiende-eeuwse Nederlandsefabrieken vormen een belangrijk, helaasnagenoeg vergeten onderdeel van degeschiedenis. Met name hun rol voor deindustrialisatie,deinternationalisatieenhetmodernebouwen isnognieterkend.VoorfabriekenalsdeporseleinfabriekRozenburg,die kostbare, artistieke voorwerpenproduceerdenvoorinelitewoningen,ismeeraandacht.Overdefabriekendievaninvloed

waren voor de gevels van die woningenis nauwelijks wat bekend, terwijl ze zobepalendwarenvoorhetstraatbeeldenzetalloze, innovatieve oplossingen bedachtenvoor vervaardigingproblemen.Oplossingenwaarvanwijnunogprofijthebben,zoalsdeontwikkelingvandegebogenwinkelruitofdebouwsteengemaaktvanpersglas.

Ener isnogveelnietuitgezochtoverdezefabrieken.Hoewistendefabriekenwaternodigwastijdensdebouwexplosie;hoehieldenzijcontactmethunopdrachtgevers;hoeveel fabrieken waren er eigenlijk enwaarhaaldenaldiefabriekenhunmaterialenvandaan;hoegingenzeommetconcurrentie;hoevervoerdenzijhunproducten;haddenzevormgeversindienst;wiebepaaldenhetuiterlijk en het gebruik van de producten;hoewerddeprijsbepaald;welkerolhadhetbuitenlandhierin?

GLASfABRIEK BoUVy

Briefhoofd glasfabriek Bouvy.

Dordrecht, zuidelijk hoekhuis Schrijversstraat-Kuipershaven met daarin de glasfabriek van Bouvy.

J.J.B.J. Bouvy. Dordrecht..... Spiegel Glasfabriek, affiche, Georges Meunier,

gallica - Bibliothèque nationale de France.


DeinDordrechtopgerichteKoninklijkeNederlandse glasfabriek J.J.B.J. Bouvy(1850-1926)was inhaar tijdberoemdomzijn steeds verdergaande ontwikkeling vande techniek om gebogen winkelruiten tevervaardigen.

Bouvywas een invloedrijke fabriek diein het buitenland prijzen won om haarinnovatieveproductenendieinNederlandalombewonderingenopdrachtenverwierfdoorhetmooieglasinlood.

Zoberoemdalsdefabriekvroegerwas,zoonbekendiszijnu;denaamisvergetenenheterfgoedverborgeninNederlandendaarbuiten.Defabriekwasbijzonderinhaarsoort en tegelijkertijd kenmerkend voor

de fabrieken in Nederland aan het beginvan de industrialisatie en de bijbehorendebouwdrift.Onderzoeken hoe deze fabriekhet zo ver schopte als zij deed leert onsaansluitend meer over bedrijfsvoering indie tijd, de technische vernieuwingen, dedaarbij aansluitende vormgeving en alleveranderingendieditteweegheeftgebracht.HetbegrijpenvanhettijdsbeeldvantoenendeNederlandse rol daarin, laat ons beterbegrijpenwaarwenustaan.

Somssigneerdedefabriekzijnglasmet'BouvyDordt'ofmet'IndeSpeykermandt'.Deze gesigneerde ruiten zijn vooral(gebrandschilderde) glas-in-loodramen engeëtste ruiten. De firma had een glas-in-loodatelierdat'IndeSpeykermandt'heetteenookinDordrechtgevestigdwas.Bouvywas beroemd om zijn gebogen ruiten inzeer grote formaten.Voor zover bekendwerdendezenietgesigneerd,maarsomsisboven een gebogen winkelruit een glazenreclameplaat aanwezig (vaak donker metlichteletters)diewelgesigneerdwerd.

Ik probeer voor mijn onderzoek devindplaats van zo veelmogelijk Bouvy-glasteachterhalen.HeeftuofweetueenruitvanBouvy,ofweetuwaarereentevindenis?Laathetmijdanalstublieftweten!

e-mailadres:[email protected]

Friggo Visser(doorderedactieingekortartikeluithetJaarboek'Tegel',nr.44,2016,VriendenvanhetNederlandsTegelmuseum)

Een museumcollectie onder de hamerOp7december2015kochtdeStichting

Vrienden Nederlands Tegelmuseum opeen veiling in Leiden tien kavels aan vanhet vroegere Kunstatelier Goedewaagen-Distel. Bij veilinghuis Onder de Boompjeskwam toende gehele bedrijfscollectie vande aardewerkfabriek Royal Goedewaagen,meer dan 220 objecten, onder de hamer.Het bestond uit sieraardewerk, tegelsen tegeltableaus, mozaïeken, beeldjes,historische kleipijpen, diploma's enontwerpaquarellen. In november 1989was deze collectie in langdurig bruikleenbeschikbaargesteldaanhetinNieuw-BuinengelegenKeramischMuseumGoedewaagen,dattoenzijndeurenopende.

VanafdatjaarisonderzoekgedaannaarhetcultureelerfgoedvandeAmsterdamsePlateel- en Tegelbakkerij 'De Distel' enhet in 1923 opgerichte KunstatelierGoedewaagen-Distel.

Een werkgroep van verzamelaars,keramisten, chemici en kunsthistoricionderzocht foto's uit de collectie vanGoedewaagen'sschilderszaal, journaalsvanhet vroegere klei- en glazuurlaboratoriumvan de fabriek en het omvangrijke, in hetStreekArchief HollandsMidden inGoudabewaardehistorischedirectie-archief.

Regelmatig waren in Nieuw-Buinen,maar ook in musea elders exposities

van delen van de collectie te zien. In2010 ontvlamde een eigendomsconflictover onder meer de collectie van hetKunstatelier. Een voormalige eigenaar vande fabriek had de in 1974 vanuit Goudanaar Drenthe meeverhuisde collectie alszijneigendomgeregistreerd.GesterktdooreenvonnisvanderechtbankAssenhadhijdeverzamelinginjuli2012uithetmuseumweggehaaldeneldersopgeslagen.

Inseptember2014werdinhogerberoepdie actie als onrechtmatig beoordeeld.Jammer genoeg betekende dit alleen nietdat de collectie weer geretourneerdmoestworden.Opgrondvanookandere,financiële claims van de fabriek op devroegere eigenaar werd besloten tot eenpubliekeverkoopvandeobjecten.Eenvoor

Omspecifiekonderzoektekunnendoen heeft Laura Roscam AbbingsubsidieverkregenuithetFondsStudie&PublicatievandeVVNK.

Afbeeldingen uit modellenboek.

EEN TUMULTUEUzE VEILING EN SLEUTELSTUKKEN UIT HET oEU-VRE VAN C. A. LIoN CACHET

Afb. 1. Portret van C.A. Lion Cachet (foto J. merkelbach).


Keramisch Museum Goedewaagen, datjuridisch en financieel geheel onafhankelijkvan de fabriek functioneert, uiterstfrustrerendesituatie.

Met steun van tal van sympathisanten(waaronder ook een aantalVVNK leden)koneendeelvandestukkenopdeveilingwordenaangekocht,10lotsvoorbruikleenaan het Nederlands Tegelmuseum inOtterlooenmeerdan97alsbruikleenvoorhetKeramischMuseumGoedewaagen.Hetmuseum in Nieuw Buinen wijdt aan hetKunstatelier Goedewaagen-Distel tot 3april2017eenuitgebreideexpositie.Indezepresentatie krijgtmet name de tegelkunstnaar ontwerpen van Lion Cachet (1864-1945,Afb.1)ruimeaandacht.

Lion Cachet en de Nieuwe KunstDe twee belangrijkste stukken die de

VriendenvanhetNederlandsTegelmuseumverwierven zijn proeftableaus die naarontwerp van de ongebreideld in keramiekexperimenterende 'kunstnijveraar' LionCachet werden uitgevoerd. De eersteaankoopbetrefteenindekerfsnee-techniekuitgevoerdproefstukvoorhetuiteindelijkin1926 in de rooksalon van hetmotorschip

P.C.Hooft(Afb.2en3)aangebrachte,zevenmeter brede tegeltableaumet een gezichtop het Venetië (Afb. 4-5), dat de laterehistoricus, dichter en toneelschrijver P.C.Hooftrond1600op19jarigeleeftijdopzijnGrandeTourbezocht.

De tweede aankoop is in de nieuweAkanthus-techniek uitgevoerd metbontgekleurdekraanvogels,eencirca1927-1928 te dateren parafrase van een Japanslakscherm.VermoedelijkbedoeldvooréénvandeschepenvandeJava-China-Japan-Lijn.

Lion Cachet was vanaf 1906als interieurarchitect betrokken bijhet ontwerpen van de eersteklas-passagiersruimten van de op 'ons Indië'varende zeeschepen van de StoomvaartMaatschappij 'Nederland' (SMN). Geborenen getogen in de Amsterdamse Jordaan,waar zijn vader schoolhoofd was, volgdeLion Cachet met veel pijn en moeite deopleiding tot onderwijzer. Werken opeen lagere school was niet zijn ding, welwerdhij later inhetvoortgezetonderwijstekenleraar. Op basis van zijn tekenstudiestorttehijzichdaarnaastophetontwerpen

in de meest uiteenlopende technieken.Net als veel andere jonge, Nederlandsekunstenaars uit die tijd keerde hij zichtegendeanoniememassaproductieuithet

tijdperkvandestoomindustrie.Menwildeterugnaarhethoogwaardigekunstambachtvan de gilden. Inspiratie vond hij zekerook in de kunstnijverheid van vreemdeculturen, voor Lion Cachets oeuvre eenonuitputtelijkebron.

Opmerkelijk aan zijn artistiekeontwikkelingisdathijzichevengemakkelijkin de traditie van de volkskunst konverdiepenalsindievandemeestkostbaretechnieken. Zo maakte hij als één van devoorlopersvandeNieuweKunstgrafischeprenten met een heel spontane opzet.Gretig experimenteerde hij ook met dewastechnieken van de Indische batikkunst.Anderzijds realiseerde hij in de jaren '90van de 19e eeuw voor deAmsterdamseupperclassdemeestkostbareboekbandenenmeubels.DeKunsthandelVanWisselinghwasjarenlangzijnopdrachtgever.

Het panorama van VenetiëHetkerfsnee-tableauvanVenetië

herinnertaanwatP.C.Hooftin1600gezienmoethebbenopzijnGrandeTourdoorItalië.HettegeltableauontstondophethoogtepuntindecarrièrevanLionCachet.Hijwasin1924-1925éénvandemeestgewaardeerdekunstenaarsvanNederland

Afb. 2. Motorschip P.C. Hooft in 1933, Nederlandsch-Indie oud & nieuw, jg18, no.1, pag 1.

Afb. 3. Rooksalon van het ms P.C. Hooft, waarin onder meer het sgraffitotableau met gezicht op

Venetië is aangebracht, 1929.

Afb. 4. Proeftableau met gezicht op Venetië rond 1600, voor het motorschip P.C. Hooft in 1924 (Stichting Vrienden nederlands Tegelmuseum).

Afb. 5. Gerealiseerd tableau met gezicht op Venetië rond 1600.


FriggoVisser(1947)isconservatorvanhetKeramischMuseumGoedewaageninNieuw-Buinen.

enzijnwerkwerduitgekozenvoorpresentatieopdeWereldtentoonstellingvanParijsvan1925-debroedkamervandeArtDeco.

Het kraanvogel-tableauOver het ontstaan van hetAkanthus-

tableau met de kraanvogels bestaat geennadere documentatie. Vast staat wel datvanaf 1927 op instigatie van Lion Cacheteen nieuw decortype bij Goedewaagenontwikkeld werd. Kenmerkend zijngrootbladige bladpartijen die omhooggrijpen. Tussen die bladornamenten inprojecteerdeLionCachetdierenenplantendieeennauwerelatiehebbenmetderegio'swaarop de betrokken schepen zoudenvaren.

Het kraanvogel-tableau is artistiekgezien één van Lion Cachets bestejaponaiserieën (Afb. 6). De impressie vandelakkunstmetinlegwerdmetbehulpvandeglazuurtechnischgoedonderlegdeDirkAbraham Goedewaagen, de jongste zoonvan Aart Goedewaagen I, verwezenlijkt.In meerdere stookbeurten werden goud-en emaille-glazuren opgebracht. Tot 1931werkte Lion Cachet aan ontwerpen voorschepen.

Afb. 6. Proeftableau met japonaiserie in akanthustechniek, 1928-1929 (Stichting Vrienden nederlands Tegelmuseum).

Adam Schadee - Groote zoon van de stad - Stadsarchitect Den Haag 1891-1927Auteurs: Koos Havelaar & MarcelTeunissenPublicatie in de VOM-reeks vande Gemeente Dan Haag (afd.Monumentenzorg enWelstand) en deStichting Publicaties Haags Erfgoed.UitgegevendoorWalburgPers,Zutphen2016, gebonden, 176 blz., rijkgeïllustreerd.Prijs:€24,50

Een onbekend en onder gewaar-deerd architect

Eddy Engelsman

Adam Schadee (1862-1937) heeft van1891totenmet1927voordeGemeenteDen Haag ruim 200 bouwwerkenontworpen. Een belangrijke bijdrage aande modernisering van Den Haag. Aanhet eind van zijn carrière werd hij noggeroemd als 'groote zoon van de stad',maarnazijndoodin1937raaktehij indevergetelheid.Datkomtookomdatzijnwerkis overschaduwd door de grote aandachtdiedeuitbreidingsplannenvanH.P.BerlagevoorDenHaaghebbengekregen.

Een flink deel van zijn omvangrijkeoeuvre ishelaasniet aande slopershamerontkomen. Vooral speelterreinen, straat-meubilair, verlichtingsarmaturen, (mobiele)houten noodgebouwen, politie- enbrandweerposten, en de tramwachthuisjesvanhoutskeletbouwvoordeHTMmoestenhet ontgelden. Toch zijn er nog genoeggebouwenover.Velezijnnogsteedsbepalend

voorhetHaagsestadsbeeld.EenpublicatieoverSchadee'swerkwasnooitverschenen.Gelukkig publiceerden Koos Havelaar enMarcel Teunissen onlangs een boek overal zijn gebouwen. Ze zijn erin geslaagdstadsarchitectAdam Schadee de ereplaatsin de Haagse architectuurgeschiedenis tegeven die hij nooit heeft gekregen, maardie hij op grond van zijn veelzijdige enkwalitatiefhoogwaardigewerkwelverdient.

GeschiedenisHetboek isnietzomaareenkunst-of

architectuurboek met een overzicht vanmooiegebouwen.Jekrijgterdegeschiedenisvan de opkomst van een moderne stadbij. Het is eerder een economisch- ensociaal-historisch dan een kunsthistorischboek. Maar degelijke kunstgeschiedenis

BoEKBESpREKING

Afb. 1. Boekomslag.


kan natuurlijk ookniet losworden gezienvan de economische ontwikkeling en desociale context.Bij Schadeekandat zekerniet, omdat hij zo'n vooraanstaande rolbij demodernisering vanDenHaag heeftgespeeld.Het boek gaat dus ook over deexpansie van Den Haag naar metropoolen industriestad. Den Haag was eenarbeidersstad.DatstaathaaksophetbeeldvanDenHaagalsstadvanambtenarenendiplomaten. Het boek gaat dus evenzeerover volkshuisvesting van het groeiendaantal arbeiders, dat aanvankelijk ondererbarmelijkeomstandighedenmoest leven.Over stadsontwikkeling en stedenbouwdienodigwaren.Overnieuwescholen,envoorzieningenvoorvolkshygiënealsvolks-en schoolbadhuizen, Openbaar SlachthuisenGGD.EnoverdeinfrastructuurvanDenHaag,zoals tramremisesen-wachthuisjes,havenkantoor,telefooncentrale,brandweer-kazernes en gas- en elektriciteitsfabrieken.Alles door Schadee voor de Gemeenteontworpen.

GemeentewerkenRond 1900 zag Den Haag er mooi

groen uit. Rond het Binnenhof. Maar datwas, aldus de auteurs, maar schijn. HetSpuikwartier en vooral Scheveningen-dorpstonden in de top-tien vanmeest notoireachterbuurtenvanNederland.DeHofstadwerd bewierookt, maar de belangrijkearchitect Zeger Reyers liet op tekeningendebebouwingopdebinnenterreinenweg.Ze waren vanaf de straat niet te zien,en dan had je ook geen Gemeentelijkebouwvergunningnodig. En juist in die velevolgebouwde binnenterreinen met kleinehofjeswoondendearbeiders,inhetjaardatSchadee aantrad90%vande arbeiders. Erwas sprake van ruimtegebrek, verkrottingenbelabberdesocialeomstandigheden.Voor

arbeiders werd toen nauwelijks gebouwd.Het gemeentebestuur nam vanaf het eindvan de 19e eeuw voorzichtigmaar steedsmeer het initiatief van particulieren over.De Dienst Gemeentewerken speelde eenhoofdrol bij het ontwerpen en uitvoerenvan de bouwwerken en voorzieningen diede groei van de stadmet zichmeebracht.In 1890werd IsaacAnne Lindo de eerstealgemeen directeur vanGemeentewerken,die in 1891 Schadee als bouwkundigeaanstelde. Schadee was geschoold inParijs. Hij manifesteerde zich snel als debelangrijkstemedewerkervanLindo.In1906werdSchadeechefvandeontwerpafdeling.Hijwerdgeprezenomzijn"bescheidenheid,werkijver, geduld, behulpzaamheid enopgeruimd karakter". Lindo zette denieuwe lijnen uit voor de ruimtelijke enindustriële ontwikkeling, en Schadee "gafhieraan uitwerking op het niveau van dearchitectuur,waarbijtechnische,functioneleenesthetischeeisenevenwichtigopelkaarwerden afgestemd." Veel van de doorGemeentewerkenteontwerpenindustriëlecomplexen en gebouwen waren volslagennieuw en hadden een omvang als nooittevoren.

De Woningwet van 1901 beoogdeweliswaar een einde te maken aan deslechte woonsituatie van arbeiders, maarde meeste binnenterreinen in Den Haagwaren toen al volgebouwd. De tijd wasnog niet rijp voor verbetering want dedirecteur Gemeentewerken Lindo zagnog in 1903 zijn uitbreidingsplan in deGemeenteraad sneuvelen. Hij wildebouwen op plekken waar vele raadsledentegenwaren.Maar de kranten spraken erschande van dat 16 van de 38 raadsledenfinancieel bij bouwgrondmaatschappijenals grondeigenaars, bouwondernemer

of architect betrokken waren; watarchitectonische kwaliteit betreft vaak demeestdubieuzeondernemingen.

BerlageVierjaarlater,in1907,beslootdeRaad

datLindosamenmetH.P.Berlagemaareennieuw plan moest maken. Maar de herenraakten gebrouilleerd. Het was Berlagedie in 1908 met een uitbreidingsplankwam, dat pas drie jaar later werdgoedgekeurd. Uiteindelijk werden in1915 in Scheveningen-dorp de eerstewoningwetwoningen gebouwd. Het is nietduidelijkwathetaandeelvanSchadeewas.Debestektekeningenwerdeniniedergevalvanzijnhandtekeningvoorzien.Vanhuisuitwashijgeenwoningarchitect(Afb.2).

Inhetboeklijktdedetailleringafentoewatvertegaan,zoalsoverdetotstandkomingvandeDienstGemeentewerken,derioleringvan Den Haag en de tramremises. Maarhet is wel essentieel, en degelijk en goedonderbouwd opgeschreven. Het geeft weleenvolledigbeeldvanzijnoeuvre.Daarbijishetheelknaphoedeauteursdearchitect

Schadeeinzijntijdhebbenkunnenplaatsen.Door zo grondig tewerk te gaan kondende auteurs aantonen dat de veelgeprezenplannen voor doorbraak -met diagonalenieuwe straten dwars door bestaandewijken-,endeuitbreidingswijkenweliswaardoorH.P.Berlagewarenontworpen,maarniet hadden kunnen worden gemaaktzonderdeeerderedoorbraakplannenen–voorstellen vanLindoenSchadee.Berlagekreeg de credits, maar de voorbereidinghad al eerder plaatsgevonden. Zo werpenHavelaar&Teunisseneenheel nieuw lichtopdestadsontwikkelingvanDenHaagindetwintigsteeeuw.

Neorenaissance Schadee ontwerpt aanvankelijk in

een op de neorenaissance geïnspireerdestijl die aan het eind van de 19e eeuwzeer populair was: bakstenen gevels metspeklagen, trapgevels, siermetselwerk ensmeedijzer.Eenmooivoorbeelddaarvanisdemonumentalehbsdieuweleensgezienmoethebben,vlaktegenoverdeingangvanhetHaagsGemeentemuseum.

Afb. 2. Eerste Haagse Gemeentewoningen, 1915, Korbootstraat hoek Zeesluisweg.


Na 1900 is zijn werk beïnvloed doorBerlage en in mindere mate door K.P.C.de Bazel. Als je niet beter wist zou hetHavenkantooraandeLaakhavenvanBerlagekunnenzijn(Afb.3).

Zijnwerk iseenvoudiger gewordenen

ontdaanvanornamenten.Hijgingmetzijntijdmee.Daarbijzochthijhetexperimentnietop.Uiteraardhadhij bijGemeentewerkenminder ontwerpvrijheid. Zijn scholenbijvoorbeeld,moesten gezag afdwingen, endaarvoor was een traditionele bouwstijlgeschikter. Laterwerden ze trouwens eenstuk 'strakker' van vorm. Adam Schadeewas weliswaar stadsarchitect, maar ookeen bescheiden ambtenaar. Hij mengdezich destijds niet in het architectuurdebat.

Verderwashij 'dienend',enwerdhijdoorcollega-architecten beschouwd als iemanddiegebouweninhunhistorischeomgevingkon aanpassen. En zijn gebouwen werdengeprezenomhunbouwtechnischekwaliteit.Zemoestenconstructiefwelgoedzijn,omdater soms draagconstructies nodig warenvoor grote technische installaties, zoals indeGemeenteGasfabriekuit1905aanhetTrekvlietplein,endeElectriciteitsfabriekdiedeelsnogaltijdalszodanigwordtgebruikt(Afb.1).

Indrukwekkendiszijnderdetramremise,aan de Parallelweg,met veel rode en gelebakstenen.Hetgebouwuit1907isnuHetHaagsOpenbaarVervoerMuseum en nogaltijd aangesloten op het tramrailnet. Erlopen12sporenheen,metvierremisehallen,dietelkensnaarachterenverspringen.HetiseenRijksmonument.Zieafbeelding4.

Na 1910 worden de muurvlakken

kaler, ornamenten zijn er alleen nogbij entreepartijen. Een van zijn vroegeindustriële complexen is het OpenbaarSlachthuis uit 1911, waarvan alleen nogbedrijfswoningenbijdeentreeeneensterkverbouwdehalbestaan.

Nieuwe Haagse SchoolNa 1920 vertonen zijn gebouwen

sterke verwantschap met de NieuweHaagse School waarbij Co Brandes eendoorslaggevenderolheeftgespeeld.Het isduidelijkebaksteenarchitectuur,enSchadeewerd zelfs een van de protagonisten vandie stijl. Een van zijn belangrijkstewerkenmetkenmerkenvandie School is hetnogbestaande scholencomplex met badhuisaandeSpionkopstraatuit1937.Tochblijvener Berlagiaanse elementen te zien, zoalsde hoge schoorstenen, die bijvoorbeeldhet Haags Gemeentemuseum van Berlagetooien.

Zodra gebouwen van Schadee nietmeer nodig waren of qua functie nietmeer voldeden konden ze zonder veeldiscussie gesloopt worden. Paradoxaal

genoeg werd Schadee zelf het slachtoffervan de modernisering van de stad. Hijen Lindo hadden die immers zelf in ganggezet. Dat neemt niet weg dat een deelvan zijn gebouwen goed is geconserveerd,gerenoveerd en soms een tweede levenheeft gekregen. Gelukkig zijn enkele vanzijngebouwentotgemeentelijkmonumentverklaard,enzelfstotRijksmonument.

Mooi boekAls je het boek alleen maar wilt

doorbladeren,blijktuitdebijschriftenbijdeafbeeldingennietaltijdinéénoogopslagomwelkgebouwhetgaat,uitwelkjaar,enwathetadresis.Datmoetuitdecontextvandetekstwordenopgemaakt,maar jewiltnietaltijdalleslezen.Ondanksdatisditboekhetaanschaffen meer dan waard.Als kijkboekishetzekervoorHagenaarsenliefhebbersvanDenHaageenfeestderherkenning.Hetpast ook in de doelstelling van deVVNK:aandacht geven aan al die kunstenaars dienietdenaamhebbentotdetoptebehoren,maarwaardevolzijn,enaanwietenonrechtegeenaandachtwordtbesteed.

Afb. 4. Deel tramremise, 1907, Parallelweg.

Afb. 5. Bedrijfswoningen Openbaar Slachthuis, 1911, nu Neherkade.

Afb. 6a. School met Badhuis, vooraanzicht, Spionkopstraat, 1937.

Afb. 6b. School met Badhuis, zijaanzicht, Spionkopstraat, 1937.

Afb. 3. Havenkantoor, 1900, Laakhaven.

GemeentearchiefDenHaagzijneenviertalaantekeningenboekjesuitdeperiode1895-1914 van Schellinks hand overgeleverd.6Hieruit blijkt dat hij gemiddeld 45 uurper week op de fabriek werkte. Kennisen inspiratie doen de schilders op aan deHaagse academieof doorbestudering vaninternationale plaatwerken.7 Ook trektSchellink indezomermaandensamenmetanderemeesterschildersvanRozenburgalsWillemHartgring (1874-1940) en JacobusWillem van Rossum (1881-1963) en deleerlingenvandeAcademievoorBeeldendeKunstnaarbuitenomdenatuuraltekenendenschilderendteobserveren.HoeweliedereeneigenstijlbezitblijfthetkenmerkvanhetRozenburgrepertoire,deafbeeldingvandegestileerdemaarherkenbarenatuur,deboventoonvoeren.8

In1899begintdefabrieknaastaardewerkmet de productie van eierschaalporselein.Deobjectenwordenalgehelekunstwerkenwaarbij handvaten meer lijken opwoekerende takken en deksels uitbundigworden verfraaid. De sierlijke ontwerpenvan Schellink op deze verfijnde objecten

wordenalgauween(inter-)nationaalsucces.(Afb.2,3,5)

In 1901 trouwt Schellink met eendochter van een broodbakker, de tweejaar oudere Johanna Sophia Bruens.[9]EenjaarlaterkrijgenzehunenigedochterJohanna Hendrika Hillegonda. Schellinkblijfttot1914bijRozenburgwerkzaam.Alsdeplateelfabriek in 1917doordenasleepvandeEersteWereldoorlogdefinitiefsluitkomt Schellink in dienst bij deTegel- enfaiencefabriek Amphora te Oegstgeest.Amphora had waarschijnlijk een deel vandeinventarisvanRozenburgovergenomen,waarbij Schellink de onbewerkte stukkendecoreerde.

Sam Schellink overlijdt in DenHaag op 20 december 1958. Over zijnwerkzaamheden in de periode van 1917tot 1958 is niets bekend. Objecten vanzijnhandzijn inopenbarecollectiesonderandere te vinden in het RijksmuseumAmsterdam, Princessehof Leeuwarden enHaagsGemeentemuseumDenHaag

Eindnoten1SamSchellinkheeftintotaaldrieoudereen

eenjongerebroer.Zievoormeerinformatie


Sylvia Alting van Geusau(redactie Lieske Tibbe / Toegevoegd aan de reeks monografieën op onze website)

Samuel Schellink wordt op 1 augustus1876 te Utrecht geboren als vierde zoonvan de broodverkoper Josephus JohannesBernardusSchellinkenHillegondaAlter.1Hijis autodidact inhet tekenenen schilderenenspecialiseertzichalsplateelschilder.

In1892komtSchellinkalszestienjarigebijdeN.V.HaagschePlateelbakkerijRozenburgin dienst. In deze fabriek - opgericht in1883onderdenaamN.V.GravenhaagscheKunstaardewerkfabriekenvanaf1886N.V.HaagschePlateelbakkerijRozenburg-wordtbouwkeramiek,sier-engebruiksaardewerk

vervaardigd.2Onderleidingvandein1895aangetredendirecteur J. JurriaanKokrichtde plateelbakkerij zich voornamelijk opdecoratieprogramma'smetlandelijkeidyllesmetsierlijkefloraenfauna.

Schellink wordt in 1897 benoemd totmeester-schilder en is verantwoordelijkvoor zowel de decoratieve ontwerpenals het beschilderen van onder andere devazen,pendules,heleserviezenenkruiken.3(Afb.4.) Hij signeert zijn werk met zijnmonogram bestaande uit twee s-en. In deloop der jaren verandert zijn signatuurenigszins van een verticaal doorgehaaldeS naar een dubbele S.4 Van zijn handis een groot aantal geaquarelleerdetekeningen bekend, die in veel gevallenrechtstreeks naar zijn eigen ontwerpenverwijzen.5 Schellink houdt dagelijks eenaantekeningenboekje bij waarin hij zijngewerkte uren noteert. In hetArchief vande Plateelfabriek dat zich bevindt in het

SAMUEL (SAM) SCHELLINK(UTRECHT 1876 - 1958 DEN HAAG)pLATEELSCHILDER

Afb.

1. B

uite

nom

216

, pla

teel

bakk

erij

van

Roze

nbur

g. Sc

hild

er S

. Sch

ellin

k aa

n he

t wer

k. Co

llect

ie H

aags

Gem

eent

earc

hief

.

Afb.

2. D

ecor

atie

Sam

Sch

ellin

k, Va

as m

et d

ecor

van

lelie

s, ei

ersc

haal

pors

elei

n, 19

00. R

ijksm

useu

m A

mst

erda

m.

Afb.

3. N

aar o

ntw

erp

van

Sam

Sch

ellin

k, Va

as m

et v

ier o

ren,

veel

kleu

rig b

esch

ilder

d m

et o

rchi

deeë

n, ei

ersc

haal

pors

elei

n, 19

02. R

ijksm

useu

m A

mst

erda

m.

Afb.

4. N

aar o

ntw

erp

van

Sam

Sch

ellin

k, Ka

stst

el m

et g

eabs

trahe

erd

flora

al d

ecor

, aar

dew

erk,

1911

.Ke

ram

iek

mus

eum

Prin

cess

ehof

lee

uwar

den.


Amersfoort-MuseumFlehite033-2471100/www.museumflehite.nlRik Wouters & Nederland; t/m 8 januari 2017.In het 100e sterfjaar van RikWouters

(1882-1916)organiseertMuseumFlehitedetentoonstelling RikWouters &Nederland.DebekendeBelgischekunstenaar verbleefdelaatstejarenvanzijnleveninAmersfoort,Kamp Zeist en Amsterdam. In MuseumFlehitekomtvoorheteersthetaccent teliggenopdezeonderbelichte'Nederlandseperiode'. Naast bekende schilderijen ensculpturen worden werken vanWoutersgetoonddieniet,ofzeldeninhetopenbaarte zien waren. Hierdoor werpt detentoonstellingnieuwlichtopdeartistiekenalatenschap vandeze geliefde schilder enbeeldhouwer.

Hoewel het accent ligt op de periode1914-1916 in Nederland, wordt ookstilgestaan bij de succesvolle jaren van dekunstenaar voorafgaand aan de EersteWereldoorlog.

Net toen de artistieke loopbaan vanWoutersinBelgiëflinkindeliftzat,werddezeonderbrokendoordeEersteWereldoorlog.DekunstenaarwerdopgeroepenomnabijLuik het land te verdedigen. Later zou hijbij Antwerpen vechten, maar de DuitseovermachtwaserzogrootdatzijnregimentdegrensmetNederlandoverstak.Wouterswerd geïnterneerd op het terrein van deJuliana van Stolbergkazerne inAmersfoorten daarna in Kamp Zeist. In deze settingschilderdeentekendehijhetdagelijkslevenvandemilitairen.Vandebegrafenisvandeslachtoffersvandeopstand inKampZeist

maaktehijeengedetailleerdeaquarel.DevrouwvanWouters,modelenmuze

NelDuerinckx,beslootindieperiodevoorzichzelf in de binnenstad van Amersfoortwoonruimte te zoeken. Wouters kreegeind1914toestemmingomhieroverdagteverblijvenenmaaktevanuitditappartementaan de Langestraat diverse aquarellen entekeningen. In 1915 mocht de kunstenaar,die inmiddels ernstig ziek was, het kampvoorBelgischemilitairendefinitiefverlaten.Het paar vestigde zich aan de rand vanAmsterdam waar Wouters nog veelwerkte en waar de in België al bekendekunstenaaropnieuwwerdontdektdoorhetNederlandsepubliek.Inhetnajaarvan1915exposeerdehijeenreekswerkenoppapierinhetPrentenkabinetvanhetRijksmuseum,deeerstemuseumtentoonstellingvanWouters.In het begin van 1916 volgde een grootoverzichtinhetStedelijkMuseum.Voordezetentoonstellingkonden,ondanksdeoorlog,verschillende kisten met kunstwerken uitBrusselwordengetransporteerd.NetalshetStedelijk Museum kocht het Rijksmuseumeenreekswerkenaan.Naeenderdegroteoperatie in april 1916 zouWouters hetAmsterdamse Prinsengrachtziekenhuis nietmeerverlaten.Hijstierferop11juli1916,noggeen34jaaroud.

De webpagina 'kunstenaars' is in2013 gemaakt op basis van de 150kunstenaarsbeschrevenindepublicatie'Vernieuwing & Bezinning'. Sindsdien isdeze lijst aangevuld met monografieënvanonderstaande(13)kunstenaars:• GeorgeHenriLantman(1875-

1933),veelzijdigedelsmidvandeAmsterdamseSchool

• SamuelKlinkenberg(1881-1970),beeldhouwer,beeldsnijder

• DeboraGeertruida("Debora")Duyvis(1886-1974),grafischkunstenares

• Johannes(Jan)ZoeteliefTromp(1872-1947),schilder,tekenaar,etserenlithograaf

• GustaafFrederik(Gust)vandeWallPerné(1877-1911),schilder,tekenaar,illustrator,graficus,meubelontwerper,textielkunstenaar,schrijver

• AlbertHulshoffPol(1883-1957),schilder,etser,tekenaar

• BernardusJohannesBlommers(1845-1914),lithograaf,schilder

• GerritWillemvanBlaaderen(1873-1935),schilder,tekenaar

• HendrikMethorst(1896-1969),edelsmid

• JuliaAugusteCarolineMijnssen(1873-1936),schilderes,beeldhouwster

• TheoHekker(1880-1959),schilder

• Hendrik(Hein)vonEssen(1886-1947),graficus,tekenaar,maskermaker,dichter

• Samuel(Sam)Schellink(1876-1958),plateelschilder

TENTooNSTELLINGAGENDA per december 2016

Afb.

5. O

ntw

erp

vorm

Juria

an K

ok, o

ntw

erp

deco

r Sam

Sch

ellin

k, Ko

ffies

ervie

s ge

deco

reer

d m

et

serin

gen

en s

pinn

en, e

iers

chaa

lpor

sele

in, 1

901-

1910

. Gem

eent

emus

eum

Den

Haa

g.

Rik W

oute

rs, P

ortre

t van

de

vade

r van

de

kuns

tena

ar, 1

913,

olie

verf-

doek

, 12

1 bi

j 110

cm

, Mus

eum

voo

r Sch

one

Kuns

ten

van

Luik

.

overdefamilieSchellink:http://denhaag.digitalestamboom.nl/2Boot,Marjan,Rozenburg1883-1917,

geschiedenisvaneenHaagsefabriek.HaagsGemeentemuseum,1983.3Brentjes,Yvonne,RozenburgPlateeluit

Haagsekringen(1883-1917),Zwolle:Waanders,2007,p.124.4Zievoorvoorbeeldenvanzijnsignatuur

dewebsite:http://www.rozenburg-plateel.nl/meester-tekens-rozenburg-plateel.htm5ibidem.6Zie:http://www.archieven.nl/nl/search-mod

only?mivast=59&mizig=210&miadt=59&micode=0249-01&mizk_alle=%20schellink7Boot,Marjan,Rozenburg1883-1917,

geschiedenisvaneenHaagsefabriek.HaagsGemeentemuseum,1983.8Brentjes,p.245.9Inhetpersoonsregistervanhet

GemeentearchiefDenHaagisonderanderedehuwelijksaktevan13maart1901vanSamSchellinkenzijnvrouwJohannaSophiaBruensdigitaalintezien.http://denhaag.digitalestamboom.nl/(S(1wo24niidlvokcfliwlz5zm0))/detailx.aspx?p=7918139&ID=5658321&book=H&role=G&page.

kunstenaars gebruikt als inspiratie voorhun eigen werk. In de negentiende eeuwwashetmodeomeenvoudigecompositiesvan planten, dieren en voorwerpen af tebeelden. In de jaren 1890 was het genreopzijnhoogtepunt,dejarenwaarinMartinGerlach'FestonsundDecorativeGruppen'uitgaf.

DeDuits-OostenrijkseMartinGerlach(1846-1918) was industrieel ontwerpermaarstondvooralbekendalsuitgever,vanonder andere voorbeeldboeken. In 1893publiceerdehijdeeersteeditievanFestonsund Decorative Gruppen… aus PflanzenundThieren, Jagd-,Touristen- and andereGeräthen, waarvan het Rijksmuseum eenderde(entevenslaatste)drukbezit.Gerlachbeperkte zich niet tot de gebruikelijkeeenvoudige composities. Hij maakte 140uitbundige en ingewikkelde compositiesen creëerde zo een visueel spektakel.Festons und Decorative Gruppen is eenuitzonderlijke serie in een genre dat opdat moment een belangrijke bloeiperiodedoormaakte.

Hans Rooseboom, conservatorFotografie: "Festons und DecorativeGruppen is een van de opvallendstefotografischgeïllustreerdeboekenvanrond1900en is een eigenzinnige en afwijkendeseriebinnendefotografie."

Het Rijksmuseum toont negentig vanGerlachs bijzondere composities in deFotozaal.

Amsterdam-Stadsarchief020-2511511/www.amsterdam.nl/stadsarchiefAmsterdam 1900 - Foto's van Olie, Breitner, Eilers en tijdgenoten; t/m 5 februari 2017.Rond 1900 werd Amsterdam een

dynamischestad.Indezelfdetijdontwikkelde

de fotografie zich tot een modernmedium. InAmsterdam1900komenbeideontwikkelingensamen.

In de binnenstad verrezen beeld-bepalende gebouwen als het CentraalStation en de Beurs van Berlage. Deindustrie en de havens groeiden, maartegelijk verkrotte de oude stad en waser veel armoede.Voor het eerst was hettechnischmogelijkditallesopfotovastteleggen. Onderzoek in fotografiecollectiesvan musea en archieven heeft een schataan onbekende beelden opgeleverd.Naastfoto'svanbekendefotografenzoalsGeorgeHendrik Breitner, Jacob Olie en BernardEilers toontAmsterdam1900 verrassendebeelden van onbekende of inmiddelsvergetenfotografen.Debezoekerkrijgteenuniek overzicht van deze periode, van destad,hetdagelijkslevenendefotografieinAmsterdam.

RikWouters liet een rijk oeuvre na.Museum Flehite toont een selectie vanschilderijen, sculpturen en tekeningen. EenhoofdrolisdaarinweggelegdvoorNel,zijnvrouwenpermanenteinspiratiebron.

De expositie is samengesteld doorkunsthistoricus en publicist MaartenJager.Wouters, zo betoogt Jager, was eenkunstenaar die moeilijk bij een stromingvaltintedelen.Hijwasgeenimpressionist,expressionist of fauvist; hij ontwikkeldevooral een eigen artistieke identiteit. Inzijn beeldhouwkunst staat hij dicht bij'klassieke' meesters zoals Auguste Rodin.Dekunstenaar kan in één ademgenoemd

worden met grootheden uit de moderneBelgische kunstgeschiedenis, zoals RenéMagritte, Paul Delvaux en James Ensor.EnsorenookPaulCézannewarendegroteinspiratiebronnen voorWouters. Het wasechtereenNederlanderdiehemtotaalvanzijnstukbracht:VincentvanGogh.NetalsVanGoghoverleedWoutersinzijndertigerjaren, net alsVanGoghwerd hij gedrevendooreenontembaredrangomteschilderenen ontstond in korte tijd een omvangrijkoeuvre: het 'duivelse' noodlot leek hem –netalsdestijdsbijVanGogh-opdehielente zitten. En, ook zoals bij de bekendeNederlandsemeester, was zijn handschriftexpressief,vlotentrefzeker.

Amsterdam-Rijksmuseum020-6747000/www.rijksmuseum.nlMasters of Photography - Martin Gerlach; t/m 8 januari 2017.HetRijksmuseumtoontvanaf7oktober

voorheteersteenonbekendeseriefoto'svandeDuits-OostenrijksefotograafMartinGerlach(1846-1918).

De foto's zijn afkomstig uit het boek'Festons und Decorative Gruppen' (1897-1898),eenvoorbeeldboekdatkunstenaarsgebruiktenterinspiratie.Opzijnfoto'szijnuitbundigeencurieuzecollagesvanplanten,dierenenvoorwerpentezien.Zevormeneen overgang, maar zijn tegelijkertijd zóuitbundig en barok dat ze spectaculaireigenzinnig zijn. 'Masters of Photography.MartinGerlach'isvan7oktobertotenmet8januari2017tezienindeFotozaalvanhetRijksmuseum.

Foto'szorgdenindenegentiendeeeuwvoor een revolutie in de verspreidingvan beeldmateriaal. Eén van de genresdie een schaalvergroting kreeg, was hetvoorbeeldboek. Voorbeeldboeken slotenaanbij een lange traditie enwerdendoor


Rik

met

de

blau

we

blou

se, 1

914,

olie

verf

op c

anva

s, 7

7,5

cm b

ij 62

,5 c

m, S

tad

Mec

hele

n –

Mus

ea e

n Er

fgoe

d.Fe

ston

s un

d de

cora

tive

Gru

ppen

neb

st e

inem

Zie

ralp

habe

te a

us P

flanz

en u

nd T

hier

en

Jagd

-, Tou

riste

n- u

nd a

nder

en G

erät

hen

serie

1, M

artin

Ger

lach

, 189

7 (d

etai

l).

Amst

erda

m 1

900.

nie

uwe

Amst

elbr

ug.

Inde19deeeuwwasCharles-FrançoisDaubigny (1817-1878) een van debelangrijksteFranse landschapschilders.Hijwerd geroemd om zijn vernieuwingsdrangenwas geliefd bij verzamelaars, critici, hetgrotepubliekénbijanderekunstenaars.

Halverwege de 19de eeuw trokkensteeds meer schilders de natuur in omhet landschap vast te leggen. Daubignyverbeeldde de natuur op een heelpersoonlijke manier. Met zijn lossemanier van schilderen en ongebruikelijkecomposities vernieuwde hij het genre. Zoschilderdehijopeenatelierbootvanafhetmidden van de rivier en inspireerde hijhiermeebijvoorbeeldClaudeMonet.

Daubigny'sinvloedopdeimpressionistenals Monet, Pissarro en Sisley wasonmiskenbaar groot. Maar ook andersomwerd hij zelf geïnspireerd door dezejongere generatie.VoorVincent van GoghwasDaubignyookeengrootvoorbeeld.

VanGoghbeschouwdehemalseenvande aanvoerders van het 'begin der grooterevolutie in de kunst'. De tentoonstellinglaat diewisselwerking tussenDaubigny endeimpressionistenduidelijkzien.

Apeldoorn-CODAmuseum055-5268400/www.coda-apeldoorn.nlWinter in Apeldoorn; t/m 8 januari 2017.

Winter in Apeldoorn presenteertbeelden uit het CODA Archief. Eententoonstelling die herinneringen oproeptaanéchtkoudewinters inApeldoorn.Metbeeldendiezosprekendzijndatdekouvantoenbijnavoelbaaris.

In deze presentatie zijn onder anderefoto's, glasplaten, dia's en filmpjes uit detwintigste eeuw te zien die horen bij hetthema'Winter'.ZokrijgtueenindrukvanwatinCODAArchiefrondditonderwerpbewaardwordt.

Arnhem-MuseumBronbeek026-3763555 / www.defensie.nl/onder-werpen/bronbeek/inhoud/museumVan KNIL-militair tot meester-ar-chitect. De koloniale architectuur van Charles & Richard Schoema-ker; t/m 12 maart 2017.Ziebijevenementen.

Assen-DrentsMuseum0592-377773/www.drentsmuseum.nlPeredvizhniki; Russisch Realisme rond Repin 1870-1900; t/m 2 april 2017.Een groep schilders verenigde zich

in 1870 als reactie op de artistiekeuitgangspunten en productie van deKeizerlijkeKunstacademievanSt.Petersburg.Deze kunstenaars streefden gezamenlijknaar onafhankelijkheid van de staat. Deschilderswildenvrijzijninhetwerkdatzemaaktenenwaarzedattentoonstelden.Ze

Met300foto'sbrengtAmsterdam1900deoplevingvanAmsterdamendeoorsprongvan de moderne fotografie in beeld. Eind19e-eeuw steeg de welvaart en kwam ermeer werk voor beroepsfotografen in debouwendeindustrie.Geïllustreerdebladengingenoverop foto'sendepersfotografiebegon haar opmars. Door technologischevernieuwingen kreeg de amateurfotografieeenenormeimpulsenwerdfotografereneenmodern tijdverdrijf voor Amsterdammersvan allerlei snit. Kortere belichtingstijdenmaakten het mogelijk beweging vast teleggen en opnamen binnenshuis temakenenookdeallereerstekleurenfoto'sdaterenuitdezetijd.

In de tentoonstelling zien we hetAmsterdamvan100jaargeledenmetstillegrachtenenglanzendenieuwbouw,havensinvolbedrijfenrokendefabrieksschoorstenen.Methandcamera'slegdenamateurfotografenhetgewoelvanvoorbijgangers,handkarrenen paardentrams vast.We komen binneninwoonhuizenwaarweeldeheerste,maarookinkrottenenachterbuurten.

VanJacobOlie,GeorgeHendrikBreitnerenBernardEilerszijntotnutoeonbekendeafdrukken te zien, deels uit particulierecollecties.Voorheteerstwordenhunfoto'smetelkaargecombineerdenmetwerkvantijdgenoten-amateursenberoeps.Vintage

printsenalbumstonendegrotevariatieintechniek,stijlen formaatvande fotografieuit die tijd. De collectie gezinsfoto's enstadsgezichten op autochromeplaten vanJanZeegerszijneenuniekdocumentvandevroegekleurenfotografie.

Amsterdam 1900 focust op eenkantelmoment in de geschiedenis van defotografieentoontdewisselwerkingtussenstadenfotografen.

WandelingenDuur:circa.2uurTijdstip:13uur,elkezondagmiddag;t/m

5 februari2017(NBnietop25decemberen1januari)

Kosten:€12,50perpersoonBegin- en eindpunt: Stadsarchief

AmsterdamReserveren:uiterlijkdevrijdagvoorde

dagvandewandelingbijdereceptievanhetStadsarchief,ofpertelefoonofe-mail.

020-2511511/[email protected].

Amsterdam-VanGoghMuseum020-5705200/www.vangoghmuseum.nlDaubigny, Monet, Van Gogh; t/m 29 januari 2017.De tentoonstelling laat voor het eerst

Daubigny's rol zienalsdegrondleggervanhet impressionismeenalsgrote inspiratorvoorVincentvanGogh.


mar

ietje

zee

gers

.

Char

les

Fran

cois

dau

bign

y - V

elde

n in

juni

.

Ilya

Repi

n (1

844-

1930

), Wol

gasle

pers

, 187

0-18

73, o

lieve

rf op

doe

k, co

llect

ie S

taat

s Ru

ssisc

h M

useu

m, S

t. Pe

ters

burg

.

meest veelbelovende beeldhouwers vanzijngeneratie.Vanwegezijnrolinhetverzetwerd hij in 1945 om het leven gebracht.Wie de relatief korte loopbaan van VanHallinaanmerkingneemt,nauwelijksmeerdan twintig jaar, kan alleen maar ontzaghebben voor zijn veelzijdige oeuvre: eeninteressantemengelingvanClassicismemetdegracieuzevormenvanhetVerreOosten.Een veelheid aan thema's, materialen,formatenentoepassingenpasseertderevuein deze tentoonstelling. Van metershoge,vrijstaande sculpturen tot plastiekjes dieamper enkele centimeters groot zijn, vanprimitieve houten beelden direct uit destamgekapttotijlewerkjesvanterracottaofzilver.MetveelwerkenuitprivécollectiestoontMuseumBeelden aanZee voor heteerst de veelzijdigheid van dit kortemaarkrachtigeoeuvre.

DenHaag - DeMesdag Collectie (v/hMuseumMesdag)070-3621434/www.demesdagcollectie.nlCromheecke tekent Daubigny - een kunstenaarsleven verbeeld; t/m 5 maart 2017.

Charles-François Daubigny (1817-1878) was een groot vernieuwer van deFranse landschapsschilderkunst. (zie ookde expositie in het van Gogh museum).Daubigny werd een succesvol kunstenaarinbinnen-enbuitenland;inNederlandishijdemeestverzamelde19de-eeuwseFransekunstenaar.OokhetechtpaarMesdagkochtmaar liefst 25 werken van hem. DaarmeebezitDeMesdagCollectiedebelangrijksteverzamelingvanzijnwerkbuitenFrankrijk.

De Vlaamse striptekenaar LucCromheecke (1961) liet zich eveneensinspirerendoorDaubigny.Diensfrisse,directemanier van schilderen sprak Cromheeckeaan. Daubigny's leven bleek bovendien eenschataanverhalenteherbergen.VijfjaarlangverdiepteCromheeckezichinhetlevenvandeFranseschilder.SamenmetscenarioschrijverBruno de Roover (1972) besloot hij omdat kunstenaarsleven te verbeelden in eenstripverhaal. 'De tuin van Daubigny'. Ditstripboekvormthetuitgangspuntvooreententoonstelling in De Mesdag Collectie.Deze tentoonstelling bestaat uit een aantalschilderijenen tekeningenvanDaubignyencirca80schetseninverschillendestadiavanCromheecke.

noemden zich 'Peredvizhniki', de zwerversof trekkers, ook wel 'Maatschappij voorreizende kunstexposities' genoemd.Tot deleden behoorden grote schilders als IlyaRepin,VladimirMakovskyenValentinSerov.

DePeredvizhnikischilderdendegewonemensenenschuwdendaarbijonderwerpenals moeilijke leefomstandigheden, sociaalonrechtenhongerniet.Hunsociaalkritischeschilderijen waren controversieel enwerdeneenwapeninhetdebatomsocialehervormingen. De schilders gebruiktenzowel de culturele en intellectuele eliteals familie, vrienden en het gewone volkals model. Hun benadering was eerlijk enniet geïdealiseerd. Ook de natuur en hetlandschap, geschilderd in frisse en helderekleuren,warenonderdeelvanhunrealisme.TotslotspeeldenvolksverhalenenverhalenuitdeRussischegeschiedeniseenrol.DezekregendankzijdePeredvizhnikieenmodernennationalistischkarakter.Allewerkenzijnafkomstig uit de collectie van het StaatsRussischMuseuminSt.Petersburg.

DenHaag-LouisCouperusmuseum070-3640653/www.louiscouperusmuseum.nlSchilderen met woorden. Een nieuwe kijk op de poëzie van Louis Couperus; t/m 8 mei 2017 in het

Louis Couperus Museum.Gedurendeeengrootdeelvanzijnleven

(om precies te zijn 25 jaar) heeft LouisCouperuspoëziegeschreven.Totnutoeiser te weinig aandacht geschonken aan ditonderwerp.Dezewintervisualiseert het LouisCouperus Museumde dichtkunst van deHaagse schrijver doormiddel van afbeeldingenen beeldhouwwerkwaardoor de schrijverwasgeïnspireerd.

Aan de wanden vanhet museum wordenrepresentatieve ge-dichtenofcitatendaaruitgroot weer gegeven,op textiel afgedrukt. Bijelk fragment komt eenafbeeldingtehangendieinhoudelijk in verbandstaatmethetbetreffendegedicht. Reproductiesvan schilderijen – ineen enkel geval zelfseen beeldhouwwerk –hebbenCouperus somsregelrechttotvoorbeeldgediend.

De tentoonstelling is ingericht doorgastconservatorFransvanderLinden.

Den Haag-Scheveningen - MuseumBeeldenaanZee

070-3585857/www.beeldenaanzee.nlFrits van Hall, Gereserveerde gratie; t/m 12 februari 2017.In het najaar presenteert Museum

BeeldenaanZeeeenunicum:nooiteerderwerd er een overzichtstentoonstellinggewijd aan Frits van Hall (1899-1945), entenonrechte.VanHallgoldalseenvande


Arkh

ip K

uind

zhi (

1842

-191

0), E

ffect

van

een

zon

sond

erga

ng, 1

900-

1910

, o

lieve

rf en

pap

ier o

p do

ek, 3

9 bi

j 53

cm, c

olle

ctie

Sta

ats

Russ

isch

Mus

eum

, St.

Pete

rsbu

rg.

Affic

he v

an d

e te

ntoo

nste

lling

Schi

lder

en m

et w

oord

en (d

etai

l).

Frits

van

Hal

l, 189

9-19

45, b

eeld

houw

er v

an d

e ge

rese

rvee

rde

grat

ie.

Crom

heec

ke te

kent

dau

bign

y.

diverseleden,diedezalenvanArtisierden,wanneer er geen verkoopexpositieswerdengehouden.Nogaltijdsierthetgrotebosgezicht 'Neêrlands woeste toestand'- het door Bilders geschilderde begin vande galerij - het trappenhuis van Arti etAmicitiae.

Gorssel-MuseumMore0575-760300/www.museummore.nlJohan van Hell (1889-1952) - Op klare toon; t/m 12 februari 2017.ZiebijEvenementen

Gouda-Museumgouda0182-331000/www.museumgouda.nlLeen Muller bij plateelbakkerij Zuid-Holland; t/m 15 januari 2017.De tentoonstelling 'LeenMuller en de

PlateelbakkerijZuid-Holland'isweerterug

indeCatharinazaal-opdebovenverdiepingvanhetmuseum.

KernvandeGoudseaardewerkindustrieis steeds de NV Plateelbakkerij Zuid-Holland geweest, opgericht in 1898 enfailliet gegaan in 1965. Binnen dit bedrijfheeft plateelschilder en ontwerper LeenJ. Muller (1879-1969) een beslissende rolgespeeldtussen1898,hetjaarvanzijnkomstnaarGouda,totaanzijnvertrekin1936.

De kleinzoon van Leen Muller, FritsMuller, heeft een grote collectie van hetwerk van zijn opa opgebouwd en dezegeschonken aanMuseumGouda. Een deelvandeschenkingisnuweertezieninhetmuseum.

Groningen-GroningerMuseum050-3666555/www.groningermuseum.nlRodin - Genius at Work;

Doorwerth-MuseumVeluwezoom026-3397409/www.museumveluwezoom.nlBezield landschap; Leven en werk van Johannes Warnardus Bilders; t/m 29 januari 2017Johannes Warnardus Bilders (1811-

1890) kan worden gezien als een vande sleutelfiguren op het gebied vande Nederlandse negentiende-eeuwselandschapsschilderkunst. Als een van deeersten ontdekte hij aan het begin vanjaren veertig het gevarieerde landschaprond Oosterbeek. Voor Bilders was dienatuur rond het dorp een openbaring.Hier moest hij de natuur anders zien enverbeeldendandathijtotdantoedeed.Hijschudde gestaag de verworvenheden vande Romantische landschapsschilderkunstvan zich af.Aanvankelijk onder de invloedvan Duitse contemporaine kunst en laterdoordeSchool vanBarbizonontwikkeldehij een losse stijl van schilderen, waar degrootse indrukken van de natuur centraalstaatenwaardeweergavevanhetlichtende stemming van een landschap geleidelijkaandeoverhandnemen.Zijn vereringvanhet natuurschoon was voor hem, als wijzijntweedevrouwMarieBilders-vanBossemoetengeloven,eenreligieuzeervaring.

Die natuurbeleving wist hij over tebrengenopeengrotegroepjongeschilders.Bilders werd in de jaren vijftig de spil inOosterbeek waar omheen zich een grotegroepjongeschildersalszijnzoonGerardBilders,AntonMauve,P.J.C.Gabriel,J.H.L.deHaasendegebroedersMarisverzamelden.ZijmoestenvolgensBildersnietuitgaanvanbestaandeconventiesmaarzijmoestendeindrukken van de natuur in zichopnemenenophuneigenmanierweergeven.Doorzijn samenbindend karakter zorgde hij ermede voor dat Oosterbeek de bakermatvoordeHaagseSchoolwerd.DeschildersvandeHaagseSchoolmaaktenschilderijenwaarin de stemming van de plek, deweersgesteldheid en het moment van dedag in brede streken werden gevat. BijBilders was niet alleen het vastleggen vanhet moment van belang, maar moest denatuurooknogeenzielhebben.Dievondhij in majestueuze eiken, dichtbegroeidebosbekenofhetruigeheideterrein.

Indeloopvanzijnleventrokhijdaarvoorsamenmetzijnvrouw,deschilderesMarieBilders-van Bosse, ook verder het land in.Vooral in de Achterhoek, Drenthe en inWesterwolde in Groningen schilderde hijdiewoestenatuur.Hijvonddaarinzijneigenstijl,losvandeNederlandseRomantiekenooklosvandeHaagseSchool.Zijnwerkenwerdeninbinnen-enbuitenlandsuccesvolontvangen.Hijwononderanderemedaillesop tentoonstellingen in Brussel, Wenenen Philadelphia. Bilders was een actief lidvan diverse kunstenaarsverenigingen alsKunstliefde in Utrecht, Arti et Amicitiaeen deHollandscheTeekenmaatschappij. Bijde kunstenaarsverenigingArti etAmicitiaewas hij een van de initiatiefnemers voorde Historische Galerij. Een galerij metuiteindelijk tweehonderd taferelen uit devaderlandsegeschiedenisgemaaktdoorde


Bild

ers,

Land

scha

p op

de

Oor

tber

g.

Leen

Mul

ler,

groe

ne v

aas

met

sal

aman

der,

plat

eelb

akke

rij Z

uid-

Hol

land

.

Augu

ste

Rodi

n (1

840-

1917

), de

den

ker,

1903

.

blauwdrukvoorspektakelfilmsalsGladiator.Uitheeldewereldkomenmeerdantachtigtopschilderijen van een van de meestsuccesvolle schilders van de 19de eeuwnaarLeeuwarden.Samenmetpersoonlijkevoorwerpen en filmfragmenten geven zijeeninkijkinzijnwereld.

Alma-Tadema wordt in 1836 geborenalsdeFrieseLourens.Nazijnopleidingaande kunstacademie in Antwerpen vertrekthijvoordeliefdenaarLonden,waarhijzichlaatnaturaliserentotEngelsmanenzichzelfLawrence gaat noemen.Al snel wordt hijontdekt door het grote publiek en zijnroem is ongekend, vooral in Engeland enAmerika. In1899wordthijzelfsgeridderden gaat voortaan als Sir door het leven.Alma-Tademasterftin1912enligtbegravenindeSt.Paul'sCathedralinLonden.

Tijdens zijn leven wordtAlma-Tademawereldberoemdmetzijnwerk.Hijschildertinopdrachtvanwelgesteldezakenliedenenweetalsgeenanderzijnnetwerktecultiveren.Als eenware entertainer vermaakt hij opchique soirees de Londense high society.De opdrachten blijven binnenstromen enTadema verdient een fortuin. Zo wordthijeenvandemeest succesvolle schildersvande19deeeuw.Ooktegenwoordigzijnwerken van de geridderde schilder in hetbezitvangrotenamenalsGeorgeLucas,desteenrijkeAmerikaanseWilliamVanderbilt,deGettyfamilie,AndrewLloydWebberen

JackNicholson.ZelfsonskoningshuisisdetrotsteeigenaarvaneenTadema.

Sinds zijn huwelijksreis naar Rome enPompeï isAlma-Tademagefascineerddoordeklassiekeoudheid.Hijisdeeersteschilderdie deze tijd met zoveel zorg en precisiein beeld brengt. Menig regisseur baseertzich op zijn schilderijen bij het makenvan historische blockbusters zoals TheTen Commandments(1956). Ook nu nog;Tadema'swerkiseendirecteinspiratiebronvoor Ridley Scott voor Gladiator (2000).IndetentoonstellingwordtglashelderhoeTademadefilmwereldheeftbeïnvloed.

Het museum beschikte al over degrootste Alma-Tadema-collectie vanNederland,deelsgekregenvanAlma-Tademaen zijndochtersLaurenceenAnna. Inhetnajaarvan2015doethetFriesMuseumdegrootste aankoop uit de historie van hetmuseum:Tadema'sEntranceofthetheatre.DoordezeaankoopkanhetFriesMuseumalsenigemuseuminNederlanddevolledigeontwikkeling tonen die de schilder in zijncarrièredoormaakte.

Oosthuizen -DikTromKinderboeken-museum06-20477917/www.hetschooltjevandiktrom.nlOud speelgoed; t/m 17 april 2017.

t/m 30 april 2017.Auguste Rodin (1840-1917) is de

grootsteeninvloedrijkstebeeldhouwerenéénvandepopulairstekunstenaarsvandemodernetijd.InhetGroningerMuseumzijnruim140beeldenen20werkenoppapierte zien, waarmee dit de grootste Rodin-tentoonstellingooitinNederlandis.

In het werk van Rodin gaat het nietalleenomdegeïdealiseerdevormenvanhetmenselijklichaam,maarookomhettonenvan het maakproces zelf. Rodin – GeniusatWorktoontgipsenenbronzenbeelden,waaronderbekendewerkenalsDeDenkeren Balzac,marmeren figuren, keramiek ennooiteerdervertoondefoto'sdieblijkgevenvandecreativiteitvandekunstenaar.Ooklaat de tentoonstelling het buitengewonewerkproceszienachtereenaantalvanzijnbekendstewerken,zoalsDeKus.

Laren-SingerMuseum035-5393939/www.singerlaren.nlSchoonheid te koop; Kunsthandel Frans Buffa & Zonen 1790–1951; t/m 8 januari 2017.De Kalverstraat, de bekendste

winkelstraat van Nederland, is niet altijdeen aaneenschakeling van kleding- enschoenenwinkelsgeweest.Indeachttiendeen negentiende eeuw waren er ook veelprenten-enkunsthandelarengevestigd.Een

vandebekendstewasFransBuffa&Zonen.Hetpubliekverdrongzichregelmatigvoorde etalage van Buffa om een glimp op tevangen van de aangeboden kunstwerken.De Italiaanse prentenverkoper FrancescoBuffa vestigde zich in 1790 inAmsterdamen legde de basis voor een kunsthandeldiemeerdan150jaareenstempeldrukteopdesmaakvanhetNederlandsepubliek.Verzamelaars uit binnen- en buitenlandstelden hier hun kunstcollecties samen.Met solotentoonstellingen brachtBuffa kunstenaars, zoals Jan HendrikWeissenbruch enKees vanDongen, extraonderdeaandacht.

In samenwerking met het RKD -NederlandsInstituutvoorKunstgeschiedeniswijdt SingerLareneen tentoonstelling aandezebelangrijkekunsthandel.Dediversiteitaan relaties tussen de kunsthandelaaren zijn kunstenaars en tussen klanten enverzamelaarslooptalseenrodedraaddoordetentoonstelling.

Leeuwarden-FriesMuseum058-2555500/www.friesmuseum.nlAlma-Tadema; klassieke verleiding; t/m 7 februari 2017.Verleidelijke Romeinse vrouwen

gesluierdinfijnegewadentegendromerigevergezichten,mijmerendegeliefdenopbijnadoorschijnendmarmerenbankjesendamesdiehuntijddoorbrengenmetpootjebaden,vissen voeren en luieren. Maar ook eenfarao met zijn stervende zoon in zijnarmen en een nietsvermoedend feestendgezelschap dat elk moment verstikt gaatwordenondereenlawinevanrozenblaadjes.Alma-Tademaneemtonsmeenaarscenesuit de klassieke oudheid en brengt dezetijd,alseerste,echttotleven.Hijverbeeldtde oudheid zo mooi en overtuigend, datregisseurs zijn schilderijen gebruiken als


Voor

geve

l Ku

nsth

ande

l Fra

ns B

uffa

en

Zone

n tij

dens

de

tent

oons

tellin

g Ke

es v

an D

onge

n,19

39-1

940.

Sir L

awre

nce

Alm

a-Ta

dem

a, M

ozes

gev

onde

n!, 1

904,

par

ticul

iere

col

lect

ie ©

201

6 Ch

ristie

's Im

ages

Lim

ited.

affiniteit met vernieuwing en zijn slimmeondernemerschap. Afdrukken van deglasnegatieven gebruikte hij om zijn werken aanbod aan kunstvoorwerpen onderde aandacht van het publiek te brengen.Catalogienstrooifoldersmoestenpotentiëlekopers over de streep trekken. Fotografiewas tevens een handigmiddel om een (terestaureren)gebouwsnelvastte leggen, inplaatsvanuitvoerigschetsentemaken.

Pierre Cuypers heeft zijn leven langnieuwe technieken gebruikt en innovatiesingezetomzijnbedrijfzooptimaalmogelijkte laten functioneren. Interessant isdatdeverzamelingglasnegatieveninformatiebevatoverdeateliersvanCuypers:deproducten,de medewerkers, de werkomstandighedenkortomhetfunctionerenvandeateliers.DeafbeeldingenbrengendetoeschouwerterugnaardewereldvandeateliersvanCuypersin Roermond, naar hun kunstvoorwerpenennaardemensendiedezevervaardigden.

Het digitaliseren en de nodigeconserveringenrestauratiezorgenervoordat deze kennis overCuypers'werk vooriedereen beschikbaar komt. Met dezetentoonstelling en de crowdfunding-campagne 'BrengCuypers inbeeld!' trachthetmuseumditprojecttefinancieren.

Rotterdam-Chabotmuseum010-4363713/www.chabotmuseum.nlBauhaus Dessau - Branding Rotter-dam; t/m 19 februari 2017.Schilderijen, beelden, tekeningen

en grafiek uit de collectie van BauhausDessau, zij aan zijmet 'ultramodern'werkvan Henk Chabot en tijdgenoten van DeBranding (1917-1926), de eerstemodernekunstenaarsverenigingvanRotterdam.

Aan het begin van de vorige eeuwzijn Dessau en Rotterdam belangrijkebroedplaatsen op het gebied vanarchitectuur, kunst en vormgeving. Eris een levendig contact over en weer,gebaseerdopeenveelheidvanpersoonlijkeen zakelijke relaties. De tentoonstellingBauhaus Dessau – Branding Rotterdam iseen eerste, hernieuwde kennismakingmetde internationale avant-garde in Dessauen Rotterdam. De drang tot experiment,vernieuwingenverandering,tothetvindenvanbeeldoplossingendiebijdragenaaneen

Prachtig oud speelgoed kreeg hetschooltje van Dik Trom uit onder meererfenissen. Het kinderboekenmuseum inEtersheim(Oosthuizen)laathetmooistevanhonderdenschenkingenzien:kinderboeken,speelgoed, poppenkleertjes, spellen. EchtSinterklaascadeautjesuitgrootmoederstijd.

Ook is er een overzicht te zien vande verschillende omslagen die de DikTrom boeken in de loop van de tijd zoaantrekkelijkmaakten.C.Joh.Kievietschreefhetberoemdeboek"UithetlevenvanDikTrom"125jaargeledenindezolderkamervandeonderwijzerswoningbijhetschooltjevan DikTrom, dat 4 jaar geleden van deslopershamerwerdgeredengerestaureerd.

Otterlo-NederlandsTegelmuseum0318-591519/www.nederlandstegelmuseum.nlDe Pottenbakkers van de Veluwe; t/m 17 april 2017.PottenbakkersinplaatsenalsApeldoorn,

Epe en Putten hebben in de eerste helftvan de 20e eeuw een eigen hoofdstukgeschreven binnende geschiedenis van deNederlandse keramiek. In Apeldoorn zijnnazatenuithetoudepottenbakkersgeslachtAndrée neergestreken. Hun werkontwikkelt zich van keukenaardewerknaar pottenbakkerskunst. In Epe heeftChris Lanooy zich in 1920 vanuit Goudagevestigd.Alsplateelschilderenontwerperheeft hij nog in Gouda gekozen voor dekunstpottenbakkerij. Het werk van Fransekeramisten, vroege Chinese keramiek ende natuur vormen zijn inspiratiebronnen.In Epe komt Frans Slot hem assisteren,maar in1945kiestdezezijneigenwegalspottenbakker.

De tentoonstelling geeft een overzichtvan de Pottenbakkers van deVeluwe, hun

werkplaatsen in de periode 1900-2000 enhuntopstukken.

Roermond-Cuypershuis0475-359102/www.cuypershuisroermond.nlCuypers' glasnegatieven; t/m 26 maart 2017.In het Cuypershuis bevindt zich een

bijzondere collectie glasnegatieven, dieeen schat aan informatie bevat overhet functioneren van de ateliers vande Roermondse architect/ontwerperPierre Cuypers. Deze negatieven en decrowdfunding-campagne Breng Cuypers inbeeld! staan centraal in de tentoonstellingCuypers'glasnegatieven.

Al vroeg, rond 1860, maakt Cuypersals ondernemer gebruik van demogelijkheden die fotografie zijn bedrijfkon bieden. Dit onderstreept Cuypers'


Chris

lan

ooy

aan

het w

erk.

Cuyp

ers

glas

nega

tief.

Kist

met

gla

sneg

atie

ven

Cuyp

ers.

secretariaat

DeZevenProvincië[email protected]

redactie rond 1900teksten

[email protected]

vormgeving

EefdeHilster

[email protected]

Assen-DrentsMuseum0592-377773/www.drentsmuseum.nlAlle vogels op een stokje - Dieren in het Drents Museum; t/m 5 maart 2017.

Doesburg-LaliqueMuseum0313-471410/www.musee-lalique.nlArt nouveau en Japonisme, een nieuwe golf; t/m 18 juni 2017.

Drachten-MuseumDr88880512-515647/www.museumdrachten.nlHolland Dada and the International Con-text; In beknopte vorm verlengd t/m 15 januari 2017.

Gouda-Museumgouda0182-331000/www.museumgouda.nlOog voor detail; t/m 29 januari 2017.

Nieuw-Buinen-KeramischMuseumGoedewaagen0599-616090/www.keramischmuseumgoedewaagen.nl/Kunstatelier Goedewaagen-Distel 1923-1961 revisited; verlengd t/m 3 april 2017.

Nunspeet-Noord-VeluwsMuseum0341-250560/www.noord-veluws-museum.nlJan van Vuuren, in perspectief; t/m 15 ja-nuari 2017.

Rotterdam-MuseumBoijmansVanBeuningen010-4419475/www.boijmans.nlGispen Specials - De klant is koning; t/m 26 februari 2017.

Woerden-StadsmuseumWoerden0348-431008/www.stadsmuseumwoerden.nlJeugdvrienden, Leo Gestel & Cornelis Vreedenburgh; t/m 15 januari 2017.

Zwolle-MuseumdeFundatie0572-388188/www.museumdefundatie.nlEigen collectie; t/m 31 december 2016.Zie de mens – 100 jaar, 100 gezichten; t/m 15 januari 2017.

Tentoonstellingenuitgebreidbeschrevenineerderverschenenuitgavenvan'Rond1900'

nieuwewereld,staanhierincentraal.UitdeBauhaus-collectie zijnmeerdan

vijftigwerkentezien–vankunstenaarsdiestudeerdenaanhetBauhausbijgroothedenalsKandinsky,IttenenKlee,maarookwerkenvankunstenaarsdie als docent verbondenwaren aan het Bauhaus in Dessau. Dezetentoonstelling isonderdeel van SimultaanModernisme, de samenwerking tussen deVanNellefabriekenBauhausDessau,beideUNESCOWerelderfgoed.

Bauh

aus-

des

sau-

Bran

ding

-Rot

terd

am C

habo

t m

useu

m R

otte

rdam

foto

-Bas

Cze

rwin

ski.

2016 - 5 / december - vvnk.nl · 2016 - 5 / december • Zaterdag 28 januari 2017, symposium in...

Documents

Transcript of 2016 - 5 / december - vvnk.nl · 2016 - 5 / december • Zaterdag 28 januari 2017, symposium in...