Informatieve, opiniërende en

persuasieve teksten schrijven

op papier en online

Een cursus schriftelijke

& digitale communicatie

Voor CM- Landsbond

1CREATIEF SCHRIJVEN VZW – 2015 - www.creatiefschrijven.be

© Erik Vanhee & Kristof D’hanens

2

Stel je voor...

• Je wil de lezer van Visie of cm.be een persoonlijk

en/of professioneel beeld geven van jezelf

• Je krijgt 4 regels voor een kop en kort tekstje

• Bedenk een kop die de lezer vertelt of suggereert

wat hij aan jou of jouw werk heeft.

• Schrijf een tekstje van 3 regels, dat aansluit bij de

kop en waarin je jezelf in jouw werk voorstelt.

• Wat heb ik als lezer aan jou en/of jouw werk? – Waarvoor kan ik bij jou terecht?

– Wat is de betekenis van jouw werk voor mij, bvb als cm-lid?

Wat maakt je tekst makkelijk of

moeilijk leesbaar?

.

3

.

Makkelijk leesbaar Moeilijk leesbaar

Concreet /specifiek Abstract/algemeen

Persoonlijk Onpersoonlijk

Duidelijk Onduidelijk

Beknopt en direct Omslachtig en indirect

Positief Negatief

Klankrijk, vlot ritme Stroef, haperend ritme

Correct & (compleet) Met fouten & (onvolledig)

Catchy, intrigerend Flauw, open deur

LEZERGERICHT ZENDERGERICHT

4

Kop ‘m binnen!

• De ideale lengte van een hoofdkop is 50

tot 60 karakters

• Een goede hoofdkop is ‘to the point’, je

weet meteen waarover het gaat

• Zet het belangrijkste kernwoord bij

voorkeur vooraan in je kop.

• OF: geef antwoord op meerdere w-vragen

• OF: prikkel de nieuwsgierigheid, intrigeer

met een catchy kop: een ‘careword’ –

meeslepend - lezergericht - uitnodigend

Is de kop het haakje, dan is de lead de lijn

• Sluit de lead aan op de informatieve of

prikkelende kop ?

• Begint de lead met een behoefte van de lezer

of roept hij concrete vragen op?

• Geeft de lead antwoord op minimaal twee

andere W-vragen?

• Boeit de lead om verder te lezen, bevat hij

‘carewords’?

• Zijn de zinnen niet langer dan 15 woorden?

• Is de laatste zin een ‘kraker’?

6

Tips voor knappe koppen p 48-49 (zie ook p 42-45)

• Varieer op een vaste uitdrukking

• Gebruik een paradox

• Suggereer een nieuwe trend

• Combineer wervende titel met zakelijker boven- of onderkop

• Laat je kop goed klinken

• Gebruik prikkelende bijvoeglijke naamwoorden

• Zoek woordspelingen

• Benadruk relevantie voor individuele lezer

• Gebruik een prikkelend citaat

de schrijver (ik)

ZENDER

Wees • jezelf

• direct

• helder

de tekst (mijn boodschap)BOODSCHAP

Schrijf • duidelijk• begrijpelijk• aantrekkelijk

7

de doelgroep (mijn lezers)

ONTVANGER

• Vorm je een beeld van de lezer

• Spreek de lezer aan

• Denk voortdurend aan de lezer

Hoe verloopt het

communicatieproces? p 6-7

• WETEN

Wat weten ze al? Welke opleiding?

• WILLEN

Willen ze info, opinie of amusement?

Hoe willen ze benaderd worden?

• VINDEN

Hoe staan ze tegenover het onderwerp?

• KUNNEN

Kunnen ze lange teksten structuur abstractie jargon begrijpen?

8

PROFIELSCHETS van de lezer

p 8-9

9

Leesbaarheid Waardering Opleiding

0- 30 zeer moeilijk academici

30-50 moeilijk studenten

50-60 vrij moeilijk Hog Sec Ond

60-70 standaard Lag Sec Ond

70-80 vrij

gemakkelijk

zesde leerjaar

80-90 gemakkelijk vijfde leerjaar

90-100 zeer

makkelijk

vierde leerjaar

10

TABEL Flesch-Doumaformule p 11

de schrijver (ik)

ZENDER

expressief

appellerend

de tekst (mijn boodschap)BOODSCHAP

referentieelpoëtisch

11

de doelgroep (mijn lezers)

ONTVANGER

relationeel

Communicatiemodel met vijf functies van taalcode – p 7

Voorbeeld: een brief Beste ‘x’,

• Wat een verrassing dat ik je laatst zag op de schrijfdag. (expressief)

• Ik vond het prettig te horen dat je nog schrijft. (relationeel)

• Je vroeg me of ik iets wist over creatieve schrijfprocessen opzetten in cursuswerk(referentieel).

• Ik stuur je mijn powerpoint. Laat me weten wat je ervan vindt. (appellerend)

• Ik hoop dat de TGV van je schrijfwerk nog eens halt houdt aan mijn smalle perronnetje in het CSS (Creatief Schrijf Station). (poëtisch)

12

• informeren informatieve/voorlichtende tekstkrantenartikel, nieuwsbrief, brochure, persbericht, verslag, reportage, infobrief

-------auteur aanwezig in tekst------------met creatieve dimensie-----------------------

• amuseren/diverteren entertainende /infotainende tekstartikel, cursiefje, interview

• emotioneren relationele tekstverhaal, cursiefje

• opiniëren /overtuigen opiniërende / didactische tekstartikel, column, interview, leertekst

• leren/instrueren instructieve tekstcursus, handleiding, gebruiksaanwijzing

• werven uitnodigen activeren wervende / persuasieve tekstfolder, flyer, aankondiging, uitnodiging, persuasieve brief,advertentie, voorlichting

13

Doel & effect van de tekst – p 14

DOEL: wat teweegbrengen? Keuze van TEKSTSOORT

Voorbereiding: denk voor je schrijft

Concreet & Specifiek Abstract & Algemeen

Beeldend Vaag of leeg

Persoonlijk Onpersoonlijk

Menselijk Ontmenselijkt

Duidelijk Onduidelijk

Bondig & Direct Omslachtig & Indirect

Positief Negatief

Aantrekkelijk Saai

15

Makkelijk leesbaar Moeilijk leesbaar

Helder schrijven

Schrijf spreektaal, zonder vakjargon of dure

woorden.

Hij lijdt aan gemetastaseerde colorectale kanker.

Hij heeft uitgezaaide darmkanker.

Helder schrijven

Bijkomende inlichtingen worden verstrekt aan het

onthaal.

U krijgt meer info aan het onthaal

Wend u tot het onthaal voor meer inlichtingen.

Schrijf actieve zinnen, met actief vervoegde

werkwoorden + lezergericht

Er is een volledige terugbetaling als je jonger bent dan 18.

Er zijn wel sociale correcties aangekondigd. (Visie)

Helder schrijven

Het doel van de cursus is het verkrijgen van inzicht

en vaardigheid in het schrijven van teksten.

Met deze cursus verwerft u inzicht en vaardigheid

om teksten te schrijven.

Vermijd de constructie het + infinitief

(nominalisering p 18) en maak lezergericht

Helder schrijven

De ondergetekenden stellen zich garant voor

beleidsvoorbereiding en -uitvoering met betrekking

tot het voorkomen en de bestrijding van geweld

tegen vrouwen in relaties.

X en Y garanderen dat ze een beleid zullen voorbe-

reiden én uitvoeren om geweld tegen vrouwen in

relaties te voorkomen en te bestrijden.

Mijd naamwoordstijl (zie p 18) en

voorzetseluitdrukkingen (zie p 21)

Helder schrijven

Houd bij elkaar wat bij elkaar hoort.

Mijd tangconstructies (p 19). Maak lezergericht.

Deze arrangementen kunnen door de voor het

Hageland geïnteresseerde wandelaar via het daartoe

bestemde aanvraagformulier geboekt worden.

U houdt van wandelen en wilt het Hageland wel

eens verkennen? Boek meteen een arrangement

met het formulier hieronder.

Vervang voorzetseluitdrukkingen door voorzetsels.

‘met behulp van’ met

‘door middel van’ door

‘met betrekking tot’ over

‘op het vlak van’ gezondheidspromotie voor ...

Pas deze tips ‘met betrekking tot’ een vlotte taal ‘ten aanzien van’ de lezer ‘met het oog op’ scoren nu maar eens toe.

Pas deze tips voor een vlotte taal toe naar de lezer om te scoren.

Beter: Pas deze tips voor een vlotte taal toe naar de lezer. Zo scoor je.

21

Helder schrijven

Vermijd voorzetseluitdrukkingen (zie p 21).

Vervang door een voorzetsel.

Helder schrijven

Schrijf concreet: met namen, voorbeelden, cijfers,

data, hoeveelheden,…

Allerlei beschermde dieren en planten worden levend

of dood ons land in gesmokkeld.

De douane ontdekte bij een controle vorige week op

Zaventem:

- twintig pythons

- tweehonderd eieren van beschermde vogels

- veertien kilo bevroren apenvlees

Helder schrijven

Schrap ‘vage kwantoren’ (p 24-25), of maak ze

concreet

Een aantal erg dronken supporters vernielden veel

wagens in het stadscentrum.

Een tiental dronken supporters vernielden acht

auto’s in het stadscentrum.

Veel mensen die honger hebben leven op het platteland

en de meesten daarvan leven van de landbouw.

Helder schrijven

Kom meteen ter zake, schrijf direct, mijd voorrijders.

Om de weerstand te verhogen, is het belangrijk een gezonde

levensstijl aan te houden. Ook in de winter is het belangrijk om

te blijven bewegen. (Visie, Uw gedacht)

Wil je jouw weerstand verhogen, hou dan een gezonde

levensstijl aan. Beweeg ook in de winter

• Vermijd vage woorden = soms onnauwkeurig of niet precies

genoeg. Ze ondermijnen andere woorden door ze af te zwakken of

overdrijven zo sterk dat ze ongeloofwaardig worden.

– Afzwakkers

’Misschien zou er eventueel een nieuwe regering kunnen komen.’

– Versterkers zijn 'verdunners'. Ze hollen je woorden uit. Schrap!

erg belangrijk, bijzonder komisch, zeer betreurenswaardig, enorm...

– Vage kwantoren geven geen informatie en laten de lezer op zijn

honger zitten.

Geef plaats, tijdsbestek, omvang, steeds aan met namen, jaartallen

en data, aantallen.

‘Verschillende mensen kwamen vaak een aantal interessante dingen

vertellen, die niet zelden bijna werden uitgevoerd in de organisatie.’

• Vermijd lege woorden als aspect, component, dimensie,

element, functie, gebeuren, situatie, project, systeem; kader,

toestand,... We werken rond het thema ‘milieu’ 25

Helder schrijven

Helder schrijven

Schrijf positief (p 28)

Wij kunnen helaas geen korting geven op artikelen

van onder de € 50.

Op artikelen vanaf € 50 krijgt u 10% korting.

Het is niet onbelangrijk uw medewerkers te

beschermen tegen ebola.

Bescherm uw medewerkers tegen ebola.

Helder + aantrekkelijk schrijven

Schrijf beeldend (p 32-33)

Crack is de rookbare variant van cocaïne, via

chemische processen gekookt met ammoniak, en zo

ontdaan van zouten en daarmee een harddrug die

veel schade aanricht bij de gebruiker, want nog

sneller werkt.

Crack is de pitbull onder de drugs.

• Werk overbodige hulpwerkwoorden weg.

‘Ze zou dat kunnen overwegen.’

‘Ze denkt erover.’

• Gebruik geen (drie)dubbele ontkenningen: ze scheppen verwarring.

‘Ik ontken niet dat we niet helemaal onschuldig zijn.’

‘We zijn deels verantwoordelijk voor die fout.’

28

Helder schrijven

Helder schrijven

Gebruik verwijzingen (p 26-28) alleen in de kleinste

teksteenheden en zorg dat ze duidelijk zijn.

Wie een semafoon aanvraagt, krijgt het apparaat een

maand voor de bevalling toegestuurd. Als het kind er

eenmaal is, kan het worden teruggestuurd naar

Belgacom.

Als u een semafoon aanvraagt, ontvangt u die een

maand voor de bevalling. Na de geboorte van uw

baby stuurt u de semafoon terug.

Tien tips om omslachtig te schrijven

Als je hardleers bent…

Lees even p 124-125

30

Lezergerichtheid zie ook p 34

UITGANGSPUNT

Wat zoekt/interesseert/boeit/snapt

de lezer?

Lezergerichtheid

1. Niet ‘wij’ maar ‘u’!

CM heeft (wij hebben) naast het aanbod oorzorg

nog heel wat in petto, waarvan je hieronder een

klein overzicht vindt.

Je krijgt bij CM (ons) een tegemoetkoming op je

hoorapparaat . Daarnaast kun je ook bij ons

terecht voor (+ opsomming)

Lezergerichtheid

2. Denk aan de psychologie van de lezer

Roken is ongezond en kan kanker

veroorzaken

Roken tast je potentie aan / bezorgt je

vroeger rimpels / maakt je een outsider

Lezergerichtheid

3. Geef duidelijke en positieve instructies

Aarzel niet ons te contacteren als u nog

vragen hebt.

Nog vragen? Bel naar Tülin op het nummer

03 229 09 90, elke werkdag van 9 tot 17 uur

Lezergerichtheid

4. Gebruik de taal van de lezer

Het comité kent u het recht toe op

maatschappelijke integratie in de vorm van

een aanvullend leefloon als samenwonenden.

U ontvangt in oktober 159,58 euro. Dit

bedrag is een aanvullend leefloon omdat u

samenwoont.

Lezergerichtheid

5. Mijd lege woorden en ‘marketingtaal’

Prachtige landschappen, heerlijk eten, leuke animatie …

als u met ons reist, geniet u de beste service

Maak concreet met voorbeelden. Een paëlla eten terwijl

u uitkijkt over… en Spaanse gitaarmuziek weerklinkt.

Prachtige beeldenverzameling in een uniek decor,

heerlijk eten in het M-café, leuke animatie en

interessante rondleidingen… als u naar ons komt, geniet

u de beste service op ongeziene wijze in een boeiende

dialoog tussen kunst en publiek.

Lezergerichtheid

6. Spreek de lezer rechtstreeks aan

Het fotoboek kan worden besteld aan het

onthaal.

Wij organiseren een infonamiddag over…

U kunt het fotoboek bestellen aan het

onthaal.

Wilt u graag meer weten over …?

Lezergerichtheid

6-bis. Spreek de lezer rechtstreeks aan, maar...

Wij hopen jullie talrijk te ontmoeten

is zendergericht, want lezer is altijd alleen

en heeft ook geen greep op het aantal

bezoekers dat jij hoopt te ontmoeten.

Lezergerichtheid

7. Toon het voordeel voor de lezer

Wij bieden een waaier aan oplossingen

voor uw meest diverse opbergproblemen.

U wilt uw tijdschriften en papieren handig

kunnen opbergen én ook snel weer

terugvinden? Met onze …

Lezergerichtheid

8. Breng het onderwerp naar de lezer

Spijtig genoeg is het niet zo goed gesteld met

onze slaap. Een groot deel van de bevolking

ervaart regelmatig slechte nachten. Eén op de

tien heeft zelfs een slaapprobleem.

Heb je het gevoel dat je zelf niet goed slaapt?

Wacht niet te lang, doe er iets aan.

Met een beetje aandacht en enkele tips zit je snel

op de goede weg.

Lezergerichtheid

9. Doseer je info

Geef genoeg maar niet teveel informatie

Zorg voor structuur en een logische

volgorde

Lezergerichtheid

10. Waak over je toon

Iedereen met een greintje verstand weet dat

glazen flessen in de glasbak horen.

Breng uw glazen flessen altijd naar de glasbak.

Sluikstorten bezorgt onze vuilnisophaal-dienst

veel extra werk en betekent ook hogere

uitgaven.

Wat zou u ervan vinden als u op een dag een

verroeste koelkast op uw trottoir, parking of oprit

vond?

Het schrijfproces – driefasemodel p 39

1. voorbereidende fase

VOOR (plannen)

L. intellectueel – rationeel

ABSTRACT REDENEREN ORDENEN

• documentatie verzamelen, opzoeken en ordenen

• tekst opbouwen in fasen

VOOR (verkennen)

R. zintuiglijk – creatief

CONCREET WAARNEMEN ASSOCIËREN

• rondkijken en luisteren, vergelijken, beeldspraak

• chaotisch noteren, aantekeningen maken

43

Het schrijfproces - driefasemodel

2. Schrijffase

TIJDENS - uitschrijven

• selecteren en structureren

• STRUCTUURLIJN

• doelgerichte gedachtegang ontwikkelen

• = EFFECTIEF schrijven

TIJDENS - doorschrijven

• uitweiden, spontane vondsten inbrengen

• ASSOCIATIEVE en CREATIEVE LIJN

• persoonlijke stijl laten spelen

• = CREATIEF schrijven

44

Het schrijfproces - driefasemodel

3. revisiefase

NA (redigeren)

• schrappen, verplaatsen, afwerken van tekst

• nalezen, redactiewerk

• STRUCTUURTECHNIEK

NA (componeren)

• formuleren, toonzetten van subtekst

• herschrijven

• STIJL CHAOS

45

Hoe bereid je een artikel voor? 1 p 35

• Waarom schrijf je?BASISBOODSCHAP

• Wat schrijf je?HOOFDGEDACHTE

• Waar sluit je op aan?INZET

• Voor wie schrijf je? DOELGROEP

46

Hoe bereid je een artikel voor? 2

• Welk medium, kanaal kies je?MEDIUM

• Welke tekstsoort hanteer je? VORM

• Wat zal er met de tekst gebeuren?GEBRUIKSFUNCTIE

• Hoe kom je op onderwerp en baken je af? ONDERWERP

47

Waar haal je onderwerpen? p. 36

• Toegestuurde persberichten • Berichten uit de media • Ontwikkelingen uit de wetenschap/bij de

overheid/ gezondheidszorg populariseren• Ontwikkelingen uit de wetenschap

wetenschap/bij de overheid/ gezondheidszorg becommentariëren

• Wat de tongen losmaakt• Opdrachten van een redactie (Visie, ...)• Eigen (werk)ervaringen

48

Welk onderwerp is artikel waard? p. 48

• Grote actualiteitswaarde• Het nieuwe, verrassende, ongewone, curieuze,

afwijkende • Emotionele of geografische nabijheid• Een ontwikkeling of verandering van een situatie• Spanning of sensatie: conflict, debat• Rampspoed of voorspoed• Consequenties voor de lezer• Gevolgen voor mensen • Human interest: de mens achter…• Ontspanning en entertainment

49

OPDRACHT: DE SCHRIJVER

• Wat uit jouw organisatie (CM) in relatie tot je leefwereld of de samenleving roept irritatie op of boeit? Maak een lijstje.

• Welk onderwerp is relevant, heeft een inzet? Zie criteria! (p36)

• Kies één onderwerp dat jou boeit/irriteert en waar je (behoorlijk) wat over weet.

50

OPDRACHT: DE SCHRIJVER

• Vertel ‘in geuren en kleuren’ per twee om de beurt over je onderwerp.

• Partner noteert leuke, treffende,zintuiglijke uitspraken, associeert woorden & maakt vergelijkingen bij wat ander vertelt.

• Partner bedenkt een VOORWERP of DIER (dat hij bij het onderwerp associeert): simpel –zintuiglijk – rijk aan verbindingen en verzamelt associaties bij dat voorwerp/dier.

• Geef notities aan partner: waarneming én associaties rond sleutelwoord.

51

SCHRIJF LEESBAAR

OPDRACHT: DE SCHRIJVER• Ga nu 10’ doorschrijven over je onderwerp

NON-stop/ zonder nadenken/ 10’/ niet herlezen of corrigeren

• Lees na en onderstreep wat je belangrijk vindt, wat erg concreet is en wat je leuk geformuleerd vindt.

• Verzin twee personen die over dit onderwerp een gesprek voeren. A is de onwetende en stelt vragen (informatief; moreel; emotioneel, esthetisch),

geeft meningen & vooroordelen en B antwoordt.

• Voer dit gesprek live en spontaan uit op papier. (per 2 - doorgaans alleen)

52

OPDRACHT: DIALOOGaandachtspunten

• Schrijf gestileerde spreektaal met typische uitdrukkingen, stopwoordjes, …

• Doseer de info en laat de psychologie van de sprekers zien in hun woorden

• Gebruik herhalingen en leg een patroon, stramien in de replieken van je tekst

• Let op het ritme en de melodie van de dialoog

53

54

Autowrakken in de buurt

bestemming

banden

bevolkingsopbouw

kunstobject

verhalenSoort buurt

politie

Molenbeek

gemeente

Nummerplaten?

Waarom?zwervers

Oost-Europa

jongeren

Vuil/schoon

merk

buurtverhalen

schroot

Schrijf ‘je onderwerp’ in ‘t midden van blad. Ga mindmappen.

Clusters maken - invalshoeken

• 1. soort buurt

• 2. waarom eigenaren daar auto’s dumpen

• 3. bestemmingen van autowrakken

• 4. overheidsbemoeienis (gemeente)

• 5. gebruikers van autowrakken: wie?

• 6. cultuurfilosofie: betekenis voor samenleven?

• 7. buurtwerk: hoe op inspelen?

• 8. kunst maken met wrakken?

55

OPDRACHT:verdere voorbereiding (huiswerk)

• Bepaal waarover je precies gaat schrijven en formuleer de hoofdgedachte.

• Welk soort opiniërend artikel (genre: bvb column, betoog, beschrijvend,…) ga je schrijven?

• Selecteer (wat bruikbaar, wat niet, wat ontbreekt?) en structureer in een opbouw.

• Ga nu in een eerste versie doorschrijven met het ‘sleutel'woord dat je gekregen hebt.

56

SCHRIJFOPDRACHT (huiswerk)

• Schrijf een opiniërend stuk en maak het onderwerp concreet – beeldend – aantrekkelijk. max. 1 A4! (20 tot 25 regels).

• Wat is het precieze doel van je tekst en voor wie kan hij bestemd zijn (doelgroep)?

• Verwerk je ‘sleutel’woord en enkele associaties bij dat woord in je tekst, zodat je een uitgewerkte metafoor in je tekst krijgt. Zet er een kop boven!

57

Zes pennen van De Bono• Witte pen: neutrale info: feiten en cijfers: journalistiek

• Rode pen: emoties, gevoelens dat onderwerp bij je oproept: persoonlijke ervaringen, reportage, interview,...

• Zwarte pen: ‘ja maar’ houding, negatieve reacties, bedenkingen: aanklachten, negatieve recensies, …

• Gele pen: zonnige, optimistische kijk, positieve kant en van het onderwerp: persuasieve tekst, motiverend artikel…

• Groene pen: creatieve kant, onverwachte invalshoek, beeld, metafoor, vergelijking…: column, opinie

• Blauwe pen: overzicht, procesbeschrijving, meta-denken: beschouwend artikel, essay, …

58

59

Schrijfperspectieven

Journalistiek schrijven: positie van waarnemer (WIT)

Beschouwend of essayistisch schrijven: overzicht bieden naar aanleiding van… (BLAUW)

Opiniërend schrijven: meningvormend en niet slechts meninggevend (GEEL- ZWART)

Schrijven over onderzoek: toegankelijk samenvatten én iets toevoegen (WIT)

Schrijven over het beroep: over concrete werk(ROOD- GROEN)