SLO ● nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling

21e eeuwse vaardigheden

in po en onderbouw-vo

20 januari 2015

Petra Fisser

Annette Thijs, Monique van der Hoeven, Sigrid Loenen

Het onderwijs van de toekomst

Vaardigheden van de toekomst

21e eeuwse vaardigheden • generieke vaardigheden • met daaraan te koppelen kennis, inzicht en houdingen • die nodig zijn om te functioneren in de 21e eeuwse samenleving Geïntegreerde aanpak: in combinatie met vakinhouden

Wordle gebaseerd op Thijs, A., Fisser, P., & Hoeven, M. van der (2014). 21e eeuwse vaardigheden in het curriculum van het funderend onderwijs: een conceptueel kader. Enschede: SLO.

Onderzoek SLO

• Wat wilden we weten? – Wat zijn de vaardigheden van de toekomst? – Hoeveel aandacht is er voor deze

vaardigheden in het primair onderwijs en in de onderbouw van het voortgezet onderwijs?

• Wat hebben we gedaan?

– Debat gevolgd en literatuuronderzoek gedaan om te bepalen om welke vaardigheden het zou moeten gaan

– Kerndoelen en leermiddelen onderzocht – Vragenlijst en case studies van scholen – Discussiebijeenkomsten met leraren en andere experts

http://www.slo.nl/toekomstgerichtonderwijs

21e eeuwse vaardigheden Creativiteit bedenken van nieuwe ideeën en deze kunnen

uitwerken en analyseren

Kritisch denken kunnen formuleren van een eigen onderbouwde visie

of mening

Probleemoplosvaardigheden (h)erkennen van een probleem of tot een plan

kunnen komen om het probleem op te lossen

Communiceren effectief en efficiënt overbrengen en ontvangen van

een boodschap

Samenwerken gezamenlijk realiseren van een doel en anderen

daarbij kunnen aanvullen en ondersteunen

Digitale geletterdheid effectief en efficiënt gebruik van ICT

Sociale en culturele

vaardigheden

effectief leren, werken en leven met mensen met

verschillende etnische, culturele en sociale

achtergronden

Zelfregulering realiseren van doelgericht en passend gedrag

Aanvulling

• Digitale geletterdheid – ICT-(basis)vaardigheden

• kunnen omgaan met ICT & computational thinking

– Mediawijsheid • bewust, actief en kritisch omgaan met media

– Informatievaardigheden • zoeken, selecteren, verwerken en gebruiken van relevante informatie

• 21e eeuwse vaardigheden

– Belang breed onderschreven – Urgentie voor alle leerlingen – Maar: ... is het wel nieuw?

Analyse kerndoelen & referentieniveaus

• 21e eeuwse vaardigheden komen de orde, maar in geringe mate

• Meeste aandacht voor: – Communiceren – Zelfregulering – Sociale en culturele vaardigheden

• Weinig aandacht voor:

– Probleemoplosvaardigheden – Samenwerken – Digitale geletterdheid (met name po) – Creativiteit

De vaardigheden

• In de kerndoelen PO

De vaardigheden

• In de kerndoelen VO

Analyse van leermiddelen

• Weinig doelgericht, substantieel en systematisch aandacht voor de vaardigheden in leermiddelen

• Weinig aandacht voor probleemoplosvaardigheden, creativiteit en sociale en culturele vaardigheden

• Meer aandacht voor de vaardigheden in geïntegreerde methodes

Creativiteit & Digitale geletterdheid

• Methodes PO

Creativiteit & Digitale geletterdheid

• Methodes PO

Creativiteit & Digitale geletterdheid

• Methodes VO

Creativiteit & Digitale geletterdheid

• Methodes VO

Voorbeelden uit methodes

• PO – Bedenken van een nieuw voorwerp voor de fopwinkel (creativiteit,

Nederlands) – Bedenken hoe een pretparkattractie boeiender gemaakt kan worden

(probleemoplosvaardigheden, Nederlands) – Kennismaken met computertaal (ICT-basisvaardigheden, Rek-wis) – Gezamenlijk een tijdschrift ontwikkelen (samenwerken/communiceren, OJW)

• VO

– Vorm je mening over 'zwarte piet is racisme' (kritisch denken, AK) – Leren hoe een frisdrankautomaat werkt (computational thinking, M&N) – Realistische doelen stellen en time managen bij grotere opdrachten

(zelfregulering, AK) – Reclamefilmpje maken om een boek te promoten (creativiteit/communiceren,

NL)

Additionele leermiddelen

• Veel aanvullende leermiddelen, maar:

– Gebruik onbekend

– Thematisch, projectmatig van aard

Analyse van de onderwijspraktijk

• Vragenlijst – 822 leraren po

– 867 leraren vo onderbouw

– Extra respons: 1139 leraren Tweede Fase

• Case studies – 10 po-scholen, 9 vo-scholen

– Mix van traditioneel/traditioneel vernieuwend/veelbelovend

Wat gebeurt er in de lespraktijk?

• Vaardigheden worden belangrijk gevonden

• Soms tot regelmatig aandacht voor de vaardigheden in de les

• Meer aandacht voor vaardigheden in po (bovenbouw) dan vo-onderbouw

Digitale geletterdheid

• Mate van aandacht voor ICT-(basis)vaardigheden

(gemiddelde score leraren po/onderbouw vo) (score 1=bijna nooit; score 5=bijna altijd)

• Leraren uit de bovenbouw po besteden significant meer aandacht aan ICT-(basis)- vaardigheden dan leraren in andere leerjaren po. Zij scoren ook significant hoger dan leraren vo onderbouw.

Digitale geletterdheid

• Mate van aandacht voor mediawijsheid

(gemiddelde score leraren po/onderbouw vo) (score 1=bijna nooit; score 5=bijna altijd)

• Leraren uit de bovenbouw po besteden significant meer aandacht aan mediawijsheid dan leraren in andere leerjaren po. Zij scoren ook significant hoger dan leraren vo onderbouw.

Digitale geletterdheid

• Mate van aandacht voor informatievaardigheden

(gemiddelde score leraren po/onderbouw vo) (score 1=bijna nooit; score 5=bijna altijd)

• Leraren uit de bovenbouw po besteden significant meer aandacht aan informatievaardigheden dan leraren in andere leerjaren po. Zij scoren ook significant hoger dan leraren vo onderbouw.

Creativiteit

• Mate van aandacht voor creativiteit

(gemiddelde score leraren po/onderbouw vo) (score 1=bijna nooit; score 5=bijna altijd)

• Er zijn geen significante verschillen tussen leraren po en onderbouw vo, en ook niet tussen leraren in verschillende leerjaren po.

Lespraktijk: uitkomst case studies

• Scholen die (meer) aandacht besteden aan doen dit vanuit: – pedagogische visie of schoolprofiel (bijv. technasium,

cultuurprofielscholen) – projectonderwijs, weinig (structureel) in leergebieden

• Leraren vinden innovatieve toepassing vaardigheden vaak

lastig vorm te geven – Kritisch denken, probleemoplosvaardigheden, digitale

geletterdheid worden complex gevonden

• Meerderheid van de leraren (67%) voelt zich niet

voldoende toegerust en heeft behoefte aan lesmateriaal en professionalisering

Conclusie

• 21e eeuwse vaardigheden komen weinig structureel en doelgericht aan de orde

• Gegeven het belang van de vaardigheden is meer aandacht wenselijk

Aanbevelingen

• Curriculaire uitwerking – Lokale ruimte voor scholen – Uitwerken van vaardigheden in wenselijke doelen en voorbeeldmatige

leeractiviteiten (leerlijnen)

• Leermiddelen

– Meer aandacht voor de vaardigheden en betere ontsluiting daarvan in methodes en additionele leermiddelen

• Professionalisering

– Nascholing en uitwisseling goed praktijkvoorbeelden

• Beoordelingsinstrumenten

– Ontwikkeling van handzame en relevante instrumenten

SLO ● nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling

21e eeuwse vaardigheden in

het funderend onderwijs

www.slo.nl/toekomstgerichtonderwijs

Petra Fisser, p.fisser@slo.nl