1

Metropool – 24 april 2013 - Prof. dr. Jaap Boonstra

Leiderschap in grootstedelijke vernieuwing

Opbouw

§  Cultuur als werkpraktijk en zijnswaarde §  Veranderen als avontuurlijke tocht §  Interveniëren met impact §  Betekenisvol leidinggeven

2

Identiteit

Normen & Waarden

Gebruiken & Gewoonten

Kwaliteiten & Competenties

Gedrag & Interacties

Omgeving & Externe coalities

Werkpraktijken

Organisatiecultuur als werkpraktijk

Cultuur als zijnswaarde

Betekenis -  Maatschappelijke betekenis -  Personele betekenis - Historische trots

Positionering - Kwaliteit en kosten -  Innovatiekracht -  Allianties en netwerken

Competenties -  Unieke kennis -  Bijzondere waarde -  Specifieke expertise

Waarden - Waarde voor klanten - Professionele waarden - Kernwaarden

Hier gaan we voor

Hier staan we voor Dit is onze

externe kracht

Hierin blinken we uit

3

Vormgeven aan veranderen

Proces

Probleem en ambitie

Doel en richting

Criteria

Onderzoeken

Realiseren

Vormgeven aan veranderen

Proces

Regelen

Probleem en ambitie

Doel en richting

Criteria

Onderzoeken

voordenken nadenken

Realiseren Sturen

4

There is

NO

one best way of

Changing

organizations

5

6

7

§  Vrijwillig en open lidmaatschap §  Democratische controle door de leden §  Economische participatie door de leden §  Autonomie en onafhankelijkheid van de coöperatie §  Opleiding, vorming en informatieverstrekking §  Coöperatie tussen coöperaties §  Zorg voor de gemeenschap

Principes Rochdale Pioneers Society

8

Principes coöperatief leiderschap

Principes coöperatief ondernemen §  Zelfredzaamheid §  Verantwoordelijkheidszin §  Democratie §  Gelijkheid §  Billijkheid en solidariteit Principes coöperatief leiderschap §  Eerlijkheid §  Openheid §  Sociale verantwoordelijkheid §  Aandacht voor anderen

Herstelplan

§  Extern forensisch onderzoek: +  Handelswijze bestuursvoorzitter +  Vastgoedtransacties +  Intern toezicht

§  Beëindiging dienstverband bestuursvoorzitter §  Nieuwe commissarissen en bestuurders §  Gedragsregels en klokkenluidersreglement §  Doorlichten interne beheersing en toezicht §  Doorlichten projectenportefeuille §  Doorlichten portfoliobeleid en herijking werkgebied §  Herinrichten financiële en bestuurlijke informatie

9

Schoon schip maken

Lessen optekenen en delen

§  Integriteit hoog op agenda: ‘zero tolerance’ §  Terug naar de kerntaak: huisvesten kansarmen §  Afbouwen vastgoedbedrijf en projectontwikkeling §  Beëindiging relaties malafide bouwondernemingen §  Professionaliseren intern toezicht §  Beloning bestuurders aanpakken §  Verandering van cultuur en werkwijzen

10

Nieuwe koers: Rochdale geeft thuis

§  Volkshuisvesting voor mensen met laag inkomen §  Goede en betaalbare huisvesting: licht, lucht en ruimte §  Bijdragen aan veiligheid en leefbaarheid en gezondheid §  Bewoners als mede-producent en bestuurlijk participant §  Samenwerken aan gevarieerde en leefbare wijken §  Duurzaamheid als leidend beginsel §  Gebiedsgerichte aanpak §  Kernwaarden:

+  Professioneel +  Resultaatgericht +  Integer Prima +  Maatschappelijk betrokken +  Aanspreekbaar

Zijnswaarde

Betekenis -  Maatschappelijke betekenis -  Personele betekenis - Historische trots

Positionering - Kwaliteit en kosten -  Innovatiekracht -  Allianties en netwerken

Competenties -  Unieke kennis -  Bijzondere waarde -  Specifieke expertise

Waarden - Waarde voor klanten - Professionele waarden - Kernwaarden

Hier gaan we voor

Hier staan we voor Dit is onze

externe kracht

Hierin blinken we uit

11

Cultuurverandering

§  Managementconferenties §  Afdelingsmarkt: elkaar leren kennen §  Werkateliers: nieuwe werkverbanden §  Opnieuw activeren bewonersraden §  Bliksemstages commissarissen, bestuurders, managers §  Rochdale cafés en workshops §  Verhalen verzamelen en delen over successen

Cultuurverandering

§  Managementconferenties §  Afdelingsmarkt: elkaar leren kennen §  Werkateliers: nieuwe werkverbanden §  Opnieuw activeren bewonersraden §  Bliksemstages commissarissen, bestuurders, managers §  Rochdale cafés en workshops §  Verhalen verzamelen en delen over successen

Woonservice en Huurincasso gaan samen

Slimmer werken bewonersklachten

Klantcontactcentrum en vakmannen

samen op locatie

Bijdrage aan “Stille Armoede”

Verhuisvergoeding en huurachterstand

Begroting en afdelingsplannen

Opzichter en sociaal beheer werken samen

12

Fair proces

§  Openheid en helderheid over situatie §  Duiden van de situatie en ervaringen delen §  Ruimte voor het uiten van emoties §  Helderheid over processtappen §  Betrokkenen hebben invloed tijdens het proces §  Besluitvormingsproces transparant §  Uiteindelijke beslissing helder en rechtvaardig §  Duidelijk van de beslissing voor individuen betekent §  Helder wat op basis van beslissing wordt verwacht

13

Macht Strategie

Planmatige Strategie

Onderhandeling Strategie

Programmatische Strategie

Interactieve Strategie

Doorduwen Verhuizen Onderhandelen Trekken Verkennen Sturing door top Doelgericht Legitieme macht Inbreng controllers Macht-dwang Geen participatie

Initiatief bij top Doelgericht Expertmacht Inbreng experts Rationeel-empirisch Weinig participatie

Meer partijen Resultaatgericht Positiemacht Inbreng partijen Onderhandeling Politiek proces

Participatief Probleemgericht Indirecte macht Inbreng medewerkers Normatief-reëducatief Veel participatie

Interactief Toekomstgericht Verbeeldingskracht Samen optrekken Dialoog en conflict Veel interactie

Veranderstrategiën

14

Ervaringen benutten

Portfolio Leersessies Menukaart Experimenten

Focus op leergroep Focus op zelfsturing

Leersessies in Caleidoscoop

Learning community procesbegeleiding

Waarderende benadering

De brug bouwen terwijl je erover loopt

Sponsorship Korpsleiding

1 2 3 4 7 8 9 V6 5

Inhoudelijke expertise Methodieken

Interventies

Meerdere perspectieven

§  Een ingreep om de verandering te sturen in een gewenste richting

§  Concrete activiteiten om invloed uit te oefenen op het procesverloop

§  Interactie met actoren om hen te ondersteunen in een veranderingstraject en leerproces

15

Verschil waarderen en

Conflict reguleren

Met elkaar leren en Van elkaar leren

Aan de slag en

Aan de praat

Systemen en

Structuren

Betekenis geven en Waarden articuleren Ingrijpen

en

Doorpakken

Interveniëren

Verschillen erkennen

Heilige huisjes afbreken

Belemmeringen bespreken

Conflictbemiddeling

Beeldenstorm

Prikkelende humor

Leerprocessen inrichten

Leiderschap ontwikkelen

Werkateliers aanbieden

Kennisgemeenschappen Leerkringen activeren

Ervaringen verzilveren Twinning aangaan Successen delen

Actie en emotie

Elkaar leren kennen

Teams ontwikkelen

Verschillen waarderen

Management mobiliseren

Onbevangen waarnemen

Waarderend verkennen

Netwerken mobiliseren

Klanten betrekken

Toekomstconferenties

Zoekconferenties

Werkconferenties

Monitorsystemen

Structuur wijzigen Technologie vernieuwen Beloningssysteem wijzigen Risicokapitaal verstrekken Meetsystemen inrichten Onbetwistbare feiten geven Gedragsregels formuleren Gedragstrainingen geven Kweekvijver jong talent

Toekomst verbeelden Verhalen vertellen Artefacten benutten Symbolen gebruiken Nieuwe taal introduceren Veelzijdig communiceren Kernwaarden articuleren Vakkennis waarderen Cases adopteren

Urgentiebesef verhogen

Zeggen waar het op staat

Grenzen benoemen

Nieuwe mensen aantrekken

Spelers wisselen

Interveniëren

16

Aanleiding: groepsverkrachting

§  Irma (13 jaar) slachtoffer van groepsverkrachting §  Irma vertelt haar moeder Anna van de verkrachting §  Moeder en dochter doen aangifte bij politie §  Agenten horen verhaal en gaan naar plaats delict §  Agenten maken proces verbaal op §  Politiearts onderzoekt Irma en knipt haarlok af §  Irma doorgestuurd naar slachtofferhulp §  Irma naar GGD voor nader onderzoek, vaccinatie en PEP §  Agenten gaan op zoek naar daders en bewijs §  Adres Irma via proces verbaal bekend bij daders §  Daders beginnen met stalken en bedreigen §  Daders direct op straat na veroordeling §  Irma onverwacht geconfronteerd met haar verkrachters

Aanleiding groepsverkrachting

§  Daders intensiveren stalking en bedreiging §  Verhuizing naar andere woning noodzakelijk §  Woningcorporatie wil niet meewerken aan verhuizing §  Fiom, Riagg, GGD en slachtofferhulp geen adequate hulp §  Moeder informeert gemeenteraad §  Gemeenteraad verzoekt om onderzoek §  Burgemeester en wethouder willen onderste steen boven §  Directie veiligheid zegt we moeten een audit doen §  Directieraad veilig moet hier verantwoordelijkheid nemen

17

Wat wel en wat niet

Zondebokken en zwartepieten Schuldvraag neerleggen

Eén dominante invalshoek

Nieuwe protocollen maken

Beoordelen van beleid

Lijvig rapport

Onderzoek van betrokkenen

Zoeken naar weerbarstigheid Verkennen van mogelijkheden

Respect voor verschil

Deskundigheid professionals

Reflectie op praktijk

Verbetering praktijk

Onderzoek met betrokkenen

Niet Wel

OM

Werkwijze aanpak: Hoe

Inbreng cases door betrokken professionals

Adoptie cases door directieraad veiligheid

Gezamenlijke workshop verzamelen feiten en verhalen

Case 1 Case 2 GGD

Case 3

Gezamenlijke uitwisseling van ervaringen en vertalingen

Presentatie opbrengsten Jeugd, Veiligheid, Zorg

Politie

Corporatie

Case 4

18

Werkwijze aanpak: Hoe

Inbreng cases door betrokken professionals

Adoptie cases door leden directieraad veiligheid

Gezamenlijke workshop verzamelen feiten en verhalen

Gezamenlijke uitwisseling van ervaringen en vertalingen

Presentatie opbrengsten Jeugd, Veiligheid, Zorg

OM

Case 1 Case 2 GGD

Case 3 Politie

Corporatie

Case 4

Doorlopende initiatieven en diffusie naar andere gebieden

19

Anton

1984: Anton (7) wordt mishandeld door moeder na scheiding 1992: Vernielingen en diefstal met geweld: tuchtschool 1993: Stopt met school, werkt zwart en gebruikt soft drugs 1995: Meer jaren winkeldiefstallen en gebruik hard drugs 2002: Krijgt onderdak in begeleide woonomgeving

Winkeldiefstallen en vernielingen: 10 weken detentie 2003: Van hard drugs naar alcohol; winkeldiefstallen en vernielingen 2004: Jaren van overtredingen en winkeldiefstal: 6 maanden

detentie 2007: Hulpverlening: reclassering, trainingen, begeleid wonen

Zedenzaak en meerdere delicten: opeenvolgende detentie 2008: Meerdere hulpverleners en instanties die zorgen voor

begeleiding, woning, training, veroordeling, behandeling 2009: Beëindiging relatie, terugval in drugsgebruik en diefstal

Wat is hier gaande

Rollen Hulpverlener Behandelaar Ordehandhaver Toezichthouder Aanklager Rechter

Beelden Hulpvrager Patiënt Ordeverstoorder Burger Overtreder Verdachte Acties

Nabije zorg Medicatie Regels opleggen Gericht sturen Drang en dwang Detentie

Institutionele verlamming 4 beleidsministeries 7 financiële stromen Meer dan 500 registraties Justitieel kader en Hulpverleningskader

Conflicterende werkelijkheden 12 organisaties 56 professionals 6 soorten regie Losse dossiergegevens Strijdende opvattingen Eigen taal Eigen protocollen Administratieve drukte

20

Veelpleger: aanbevelingen

1.  Overbruggen professionele denkwerelden 2.  Zorg en straf op elkaar betrekken in uitvoeringsteam 3.  Reclassering in uitvoeringsteam met specifieke taken 4.  Handelingsruimte voor ambulante veldwerker 5.  Zorg en strafgeschiedenis in één dossier met één plan 6.  Van protocollen naar klantbenadering 7.  Rijke informatie bij rechter: keten-kalender 8.  Snelle rechtelijke procedure en uitspraak 9.  Hulpverlening continueren tijdens detentie 10.  Ruimte maken, richting geven, rekenschap afleggen 11.  Financiering vereenvoudigen en richten op behoefte 12.  Bestuurlijke steun en doorzetting

Zedenzaak: situatie

Gezin: Moeder, stiefvader, meisje(10), zusje (6) [+ 2 kinderen] 2000: Aanmelding bij MEE en aanbod AMW, GGV en PPT

PPT stopt, PPG start, PPG stopt, IGB start indicatie thuiszorg en dagbehandeling.

2003: IGB en thuishulp loopt door, extra diagnostisch onderzoek 2005: Crisisopvang van meisje in achtereenvolgens:

Apeldoorn, Gezemsprong, Van den Bent, Uddel en KvT 2005: IGB stopt - OTS volgt 2006: Opvang van meisje in achtereenvolgens:

Groot Emaus, Maasstad, Dynamo, Zeddam, Teylingereind. 2007: Plaats in Teylingereind, hulpverleningsplan William Schrikker

Melding door meisje en ouders van Loverboy problematiek. Behandeling Groot Emaus stagneert door moeder

2008: MST door De Waag – Meisje loopt weg van huis Meisje inmiddels 18 jaar en andere hulp nodig

21

Zedenzaak: analyse

Meisje

Moeder Jongens

Hulpverleners

Wanneer ging het goed? - Groepsleider Teylingereind - Leerkracht van School - Regievoering door GGD

Moeder bekwaam in hulpverleningscircuit Veeleisend en streetwise

Waarom ging het mis? - Wisselende voogden - Onvoldoende regie - Geen oog voor systeem - Kopiëren van diagnose - Verschillende beelden - Productaanbiedingen - Marktwerking in zorg

Jongens geven aandacht

Regie op afstand en papier – Aandacht vanuit nabijheid Productaanbiedingen – Aansluiten bij behoefte Indicatiestellingen – Eigen budgetten Protocollen en taakstellingen – Creativiteit en eigen ruimte

Institutionele drukte 35 professionals 11 organisaties

Zedenzaak: aanbevelingen

1.  Gezinsvoogd regierol voor hele gezin 2.  Geschiedenis van hulpverlening in beeld 3.  Ondersteun school in steunende taak 4.  Voordurend signalen in praktijk verzamelen 5.  Activeren van lokale netwerken 6.  Beperk papierwerk en streef naar direct contact 7.  Nabij zijn en grenzen aangeven als professional 8.  Contact met alle professionals rond het gezin 9.  Centrale informatiesite met hulpmogelijkheden 10.  Meer eigenkracht-conferenties en pleegzorggezinnen 11.  Zorg voor veiligheid van professionals in gezin 12.  Bewuste mediastrategie door bestuurders

22

Wat is hier gaande

§  Complexe probleemsituaties §  Hulpverleningsdrukte §  Conflicterende werkelijkheden §  Tegengestelde acties §  Weinig nabijheid in hulpverlening §  Onvolledige informatie §  Onduidelijke communicatie §  Managementsturing professionele ruimte §  Protocollen en financiering §  Institutionele verlamming

Opbrengsten

§  Ontwikkeling van professioneel handelen in netwerken - Probleemgezin: 31 professionals van 12 instellingen - Veelpleger: 39 professionals van 13 instellingen - Zeden: 35 professionals van 12 instellingen

§  Reflecties op weerbarstigheid en samenwerking §  Leerervaringen 105 professionals in 33 organisaties §  12 lessen voor professionals en managers §  Specifieke aanbevelingen voor werkvelden §  Persoonlijke aanbevelingen van deelnemers op DVD §  Algemene aanbevelingen voor bestuurders

23

Accepteer probleem-complexiteit

Zoek nabijheid en blijf bij jezelf

24

Samenwerking zoeken

Verbind leefwereld en dossierwereld

25

Durf en steun van management

26

Een modaal probleem gezin

§  Pa is werkloos, aan de drank en slaat ma §  Ma is daardoor in psychiatrische behandeling §  Jongste zoon (9) door Raad na melding mishandeling

bij pleeggezin geplaatst wegens onveilige situatie §  Martijn (14) klaar met VMBO, veel bij Halt,

en dik tevreden met zijn nieuwe scooter §  Stiefdochter (16) in handen van een “loverboy” gevallen

27

16 hulpverleners en instanties

§  Pa in verslavingszorg (1) en rehabilitatieprogramma (2) Caseload bij W&B (3)

§  Ma in psychiatrie (4) en samen bij huiselijk geweld (5). Caseload bij MPG (6)

§  Jongste zoon bij pleegzorg (7) onder toezicht RKB (8) Caseload bij BJZ (9) en JZ Pleegzorg (10)

§  Martijn achtervolgd door trajectbegeleider (11), klant bij JIB (12) en Halt (13). Caseload bij BJZ (14) en JZ Daghulp (15).

§  Jeugdzorg ontfermt zich over stiefdochter (16) Caseload bij JZ Crisisopvang

Kinderen officieel naar school

Samenwerking en samenspel?

§  Wijkagent §  Justitie in de buurt §  Openbaar ministerie §  Woningcorporatie §  Psychiatrie §  Jeugdgezondheidszorg §  Verslavingszorg §  Werk en bijstand §  Schuldsanering §  Welzijnswerk §  Maatschappelijk werk §  Wijkwelzijn en opbouw

§  Onderwijzer §  Leerplichtambtenaar §  Kinderbescherming §  Jeugdzorg §  Pleegzorg §  GGD §  Onderwijs §  Welzijn §  Werk §  Zorg §  Inkomen §  Veilugheid

28

Vitale slagkracht ontwikkelen

Gerealiseerde strategie

Beoogde strategie

toevalligheden

toeva

llighe

den

toevalligheden

Bewuste strategie

Strategisch handelen

Niet gerealiseerde strategie

29

Verkennen

Verbeelden Verankeren

Vernieuwen

Succesvol vernieuwing realiseren

Vernieuwende jeugdzorg

Professioneel handelen en samenwerken

RvB

RvT

MT

☺ Methodisch verrijken

Inhoudelijke inspiraties M a n i f e s t e r e n

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

Wanneer je een schip wilt bouwen, breng dan geen mensen bij elkaar om hout aan te slepen, werktekeningen te maken, taken te verdelen en het werk te verdelen, maar leer mensen verlangen naar de open zee

Antoine de Saint-Exupéry

Drie kernvragen

Identiteit Wat en wie ben ik ? Wat is mijn kracht ? Wat wil ik zijn ?

Betekenis Welke betekenis heb ik ? Waaraan draag ik bij ? Waarop kan ik trots zijn?

Betrokkenheid Met wie verbind ik me ? Met wie werk ik samen ? Wat is mijn engagement ?

42

Prof. dr. Jaap J. Boonstra

Mijn professionele missie is om kennis en ervaring te delen over leiderschap en veranderprocessen in organisaties. Op deze manier wil ik bijdragen aan het succesvol handelen van leiders en managers in de veranderingen die zij ambiëren.

Met plezier werk ik samen met leiders, managers en professionals die verschil willen maken en daarvoor hun nek durven uitsteken.

Het geeft me energie als ik kan bijdragen aan de trots van mensen in hun werk en hun bijdragen aan organisatorische en maatschappelijke vernieuwing.

Jaap Boonstra is hoogleraar ‘Organisatieverandering’ aan de Universiteit van Amsterdam en bij Esade Business School in Barcelona. Hij is als onderzoeker en docent verbonden aan Sioo, interuniversitair centrum voor organisatie en veranderkunde in Utrecht. Hij is commissaris bij enkele Nederlandse bedrijven en toezichthouder bij een jeugdzorginstelling in Amsterdam en bij de Nederlandse Academie voor Overheidscommunicatie. Als zelfstandig adviseur is hij betrokken bij complexe veranderprocessen in organisaties.

Op de universiteit verzorgt Jaap onderwijs over verandermanagement, strategische besluitvorming en over leerprocessen en machtsprocessen in organisaties. Bij Sioo levert hij bijdragen aan leergangen over leiderschap en diepgaande verandering. Bij Esade verzorgt hij opleidingen voor internationale studenten en veranderkundige leergangen voor bestuurders en leiders in internationale organisaties.

Als onderzoeker verricht hij onderzoek naar sociale, technologische en organisatorische aspecten van innovatie en naar duurzame veranderingen in organisatorische netwerken. Zijn huidige onderzoek richt zich op waardegedreven leiderschap, cultuurverandering en maatschappelijke innovatie.

Jaap publiceerde meer dan tweehonderd artikelen en diverse boeken over technologische en organisatorische vernieuwing, management van verandering, leerprocessen in organisatorische netwerken en transformationeel leiderschap. Zijn internationale handboek “Dynamics of Organizational Change and learning” is gewaardeerd als de beste professionele bijdrage aan organisatiekundige kennis door de Orde van Organisatieadviseurs. Het boek “Interveniëren en Veranderen, Zoeken naar betekenis in interacties” wordt door vakgenoten gezien als boek dat nieuwe perspectieven opent voor duurzame veranderingen van organisaties. In 2009 produceerde hij “De Verandermanagementbox”, een serie luister CD’s over verandermanagement. Zijn meest recente boek is “Leiders in Cultuurverandering” over mensen die initiatief nemen om de cultuur van hun organisatie diepgaand te veranderen.

www.jaapboonstra.nl - boonstra@jaapboonstra.nl - 035 6954114