2013 - 2014

Laatste aanpassing door: Brigitte van den

Bergh

Sportstad Heerenveen

18-06-14

Handboek Motiverende gespreksvoering

2

INTRODUCTIE

Beste student,

Voor je ligt het handboek motiverende gespreksvoering. Het is de bedoeling dat dit

handboek je helpt om cliënten te kunnen motiveren om een bepaald gedrag te

veranderen. Soms is het best lastig om iemand gedrag te laten veranderen. Laten we

het voorbeeld roken nemen, iedereen weet dat roken slecht is. Als je tegen je cliënt

zegt dat hij of zij moet stoppen met roken wekt dit alleen maar weerstand op en zal

diegene juist niet stoppen. Maar hoe moet je het dan aanpakken om ervoor te

zorgen dat gedragsverandering plaats gaat vinden? In dit handboek is informatie te

vinden over dit onderwerp met bijpassende opdrachten, op deze manier is

geprobeerd motiverende gespreksvoering op een gemakkelijke manier toepasbaar

te maken.

In het eerste hoofdstuk wordt uitgelegd wat motiverende gespreksvoering precies is

en daarbij worden de belangrijke begrippen die je verderop in het handboek nodig

kunt hebben beschreven. Er wordt een basiskennis gegeven waar in de latere

hoofdstukken op kan worden voortgeborduurd. Tevens wordt er in dit hoofdstuk

ook verteld welke technieken juist averechts werken. Wat verandertaal is leer je in

hoofdstuk twee, tevens leer je verandertaal te herkennen. In het derde hoofdstuk

zal worden uitgelegd welke verschillende stijlen er zijn op het gebied van

gespreksvoering en welke stijl gebruikelijk is om te gebruiken bij motiverende

gespreksvoering. De belangrijkste vaardigheden die je moet bezitten, vragen stellen,

luisteren en informatie bieden, worden uitgelegd in hoofdstuk vier, vijf en zes. In het

zevende en laatste hoofdstuk worden een aantal hulpformulieren aangeboden die je

samen met je cliënten zou kunnen invullen.

Dit handboek is gebaseerd op het boek ‘Motiverende gespreksvoering in de

gezondheidszorg’ van auteurs Stephen Rollnick, William R. Miller en Christopher C.

Butler. Met aanvullingen van het werkboek ‘Motiverende gesprekken in de praktijk’

van auteurs Drs. Frank Goijarts en Drs. Michaela van der Veen en uit de basistraining

motiverende gespreksvoering van Hogeschool van Arnhem en Nijmegen.

Ik wens je enorm veel succes en hoop dat dit handboek je een stapje verder kan

helpen. Het allerbelangrijkste is oefenen in de praktijk, erachter komen hoe echte

mensen reageren. Dit handboek mag in overleg met Margryt Gerritsma of Kim

Hakkenes natuurlijk altijd aangepast en verbeterd worden.

Met sportieve groet,

Brigitte van den Bergh

Stagiaire Caparis in Beweging

Student Hanzehogeschool

3

INHOUDSOPGAVE

Introductie………………………………………………………………………………………………………….2

1. Motiverende gespreksvoering………………………………………………………………………..4

1.1 Wat is motiverende gespreksvoering?...............................................4

1.2 Belangrijke begrippen……………………………………………………………………...4

1.3 Wat niet te doen………………………………………………………………………………5

1.4 Opdrachten af voor de les………………………………………………………………..5

2. Verandertaal herkennen………………………………………………………………………………...7

2.1 Soorten verandertaal……………………………………………………………………….7

2.2 Opdrachten af voor de les………………………………………………………………..8

2.3 Opdrachten bij de les……………………………………………………………………….9

3. Stijlen in gespreksvoering……………………………………………………………………………..10

3.1 Verschillende stijlen………………………………………………………………………..10

3.2 Gidsende stijl…………………………………………………………………………………..10

4. Vragen stellen………………………………………………………………………………………………..11

4.1 Open vragen……………………………………………………………………………………11

4.2 Agendering………………………………………………………………………………………12

4.3 Opdrachten af voor de les……………………………………………………………….13

4.4 Opdrachten bij de les………………………………………………………………………13

5. Luisteren………………………………………………………………………………………………………..15

5.1 Momenten om te luisteren……………………………………………………………..15

5.2 Samenvatten……………………………………………………………………………………15

5.3 Opdrachten bij de les………………………………………………………………………16

6. Informatie bieden………………………………………………………………………………………….17

6.1 Informatie bieden……………………………………………………………………………17

6.2 Toestemming vragen……………………………………………………………………….17

6.3 Informatiestrategien……………………………………………………………………….18

6.4 Opdrachten af voor de les……………………………………………………………….19

7. Hulpformulieren…………………………………………………………………………………………....20

7.1 De voor- en nadelen matrix……………………………………………………………..20

7.2 De schaal van belangrijkheid en vertrouwen…………………………………..21

4

1. MOTIVERENDE GESPREKSVOERING

In dit hoofdstuk zal uitgelegd worden wat motiverende gespreksvoering precies is en

wat het inhoudt. Hierbij zullen de belangrijke begrippen worden besproken die

handig zijn als je je bezig houdt met motiverende gespreksvoering. In paragraaf 1.3

worden technieken uitgelegd die juist averechts werken. Tot slot zullen er een aantal

opdrachten te vinden zijn die aansluiten bij het hoofdstuk.

1.1 Wat is motiverende gespreksvoering?

Veel cliënten die sporten bij Caparis in Beweging hebben een klacht op het gebied

van gezondheid. Om dit beter te maken moet gedragsverandering optreden. De

verantwoordelijkheid hiervoor leggen ze vaak bij de persoonlijke begeleider, jij dus.

Je zal veel gesprekken voeren met de cliënten over gedragsverandering maar hoe

moet je dit aanpakken? Moet je

- Uitleggen wat ze in het belang van gezondheid anders kunnen doen?

- Adviseren en overhalen hun gedrag te veranderen?

- Waarschuwen wat er gaat gebeuren als ze niet veranderen?

- De tijd geven om uit te vinden hoe ze hun gedrag kunnen veranderen?

- Verwijzen naar een specialist?

Dit handboek zal je helpen om op een zinvolle manier met je cliënten over

gedragsverandering te praten.

Motiverende gespreksvoering is niet een techniek waarmee je mensen kunt

overhalen om te gaan doen wat ze niet willen. Integendeel: het is een vakmatige

behandelstijl waarmee je bij cliënten uitlokt wat ze zelf in huis hebben aan goede

beweegredenen voor gedragsverandering in het belang van hun gezondheid. De

cliënten hebben hierin een gids nodig, niet een leider die alles voorkauwt. Er wordt

dus een gesprek aangegaan met de cliënt waarin de cliënt met de oplossing komt.

Door de gidsende stijl te gebruiken kan door middel van vragen stellen, luisteren en

informatie bieden de cliënt in de goede richting worden geholpen.

1.2 Belangrijke begrippen

Reparatiereflex

Wanneer iemand de verkeerde weg inslaat wil je als begeleider het liefst roepen:

Stop! Ga terug! Dit is de reparatiereflex. Het probleem hierbij is dat het een negatief

effect kan hebben. Mensen laten zich van nature het liefst niet overhalen.

Ambivalent

Praktisch elke probleemdrinker weet dat hij of zij teveel drinkt en dat dat slecht is,

maar ze vinden het ook lekker. Dit is ambivalentie, iemand ziet de ‘goede’ kanten en

de slechte kanten van het gedrag. Wanneer jij als begeleider zegt dat het slecht is en

dat de cliënt moet stoppen met drinken kiest de cliënt van nature de andere kant

van de ambivalentie en zal de slechte kant gaan verdedigen, ‘’Nou zoveel drink ik

niet hoor, het gaat prima met mij’.

5

Discrepantie

Discrepantie is het verschil tussen het huidige gedrag en het gewenste gedrag. Op

het moment dat een cliënt wil stoppen met roken is het gewenste gedrag dat hij is

gestopt met roken. Op dit moment rookt de cliënt nog en zit er tussen het gewenste

gedrag en het huidige gedrag een discrepantie.

Verandertaal

Verandertaal is de manier waarop cliënten spreken, waarmee ze laten zien te willen

veranderen.

1.3 Wat niet te doen

Er zijn een aantal veel voorkomende fouten die worden gemaakt in het gesprek dat

moet leiden tot gedragsverandering. In deze paragraaf worden een aantal fouten

besproken, bij twijfel kun je altijd even terug lezen wat niet te doen.

- Confronterende vragen stellen

Confronterende vragen stellen om de cliënt de waarheid onder ogen te laten zien.

De volgende vragen zijn daar een voorbeeld van:

Wat zou je ervan vinden als je door het roken een nare ziekte als COPD krijgt?

Wat zou je ervan vinden als je door je overgewicht een hartaanval krijgt?

Wat zou je ervan vinden als je kinderen je in het ziekenhuis op moeten zoeken?

- Vertellen wat er moet gebeuren

Al eerder in dit hoofdstuk is aangegeven wat ambivalentie is en dat het een

natuurlijke reactie van mensen is om zich te verdedigen. Vertellen wat er moet

gebeuren zoals stoppen met roken zal dus een averechts effect hebben.

1.4 Opdrachten af voor de les

Opdracht 1

Hieronder vind je een aantal stellingen. Kruis het antwoord aan dat volgens jou het

beste past bij motiverende gespreksvoering of waaruit motivatie van iemand het

sterkst naar voren komt.

1. Verandering in de leefstijl van mensen komt vooral tot stand omdat:

A. Mensen bang zijn voor negatieve gevolgen voor hun gedrag in de toekomst

B. Omdat ze een bepaald gewenst doel willen bereiken

C. Omdat hun gedrag strijdig is met zaken die ze belangrijk vinden in het leven

D. Omdat ze ergens last van hebben, fysiek (pijn) of geestelijk (schaamte)

2. Om verandering te stimuleren bij mensen werkt de volgende aanpak het best:

A. Informatie geven over hoe ze bepaalde doelen kunnen bereiken

B. Confronteren met dreigend gezondheidsrisico

C. Vragen stellen over wat zij als voor- maar ook als nadelen zien van een eventuele

6

verandering

D. Neutrale en objectieve informatie geven over hun gezondheidssituatie

3. De beste resultaten voor daadwerkelijke gedragsverandering zijn te verwachten

als:

A. Iemand een voornemen om iets te veranderen uitspreekt

B. De gezondheidssituatie (gewicht) relatief veel afwijkt van de ‘gezonde’ norm

C. Iemand zelf weet waarom het anders zou moeten

4. De mate van motivatie voor gedragsverandering ziet u aan:

A. De uitdagendheid en ambitie van het doel dat iemand zelf stelt

B. Het gebrek aan weerstand in het onderlinge contact

C. De hoeveelheid acties die iemand onderneemt

D. De mate waarin iemand eigen redenen formuleert waarom het goed zou zijn om

te veranderen

5. Mensen die zeggen dat hun niet lukt om gedrag te veranderen kan je het beste

steunen door:

A. Begrip te tonen, te laten blijken dat je het snapt en ook bevestigen dat het

moeilijk is

B. Goed te kunnen analyseren wat nu het probleem is door vragen te stellen over

moeilijkheden bij eerdere pogingen

C. Moed in te spreken, de ander het gevoel geven dat jij het vertrouwen hebt dat het

hem of haar gaat lukken

D. De aandacht richten op een ander onderwerp waarbij het iemand wel gelukt is

iets te veranderen

6. Terugval in een oude gewoonte is:

A. Een indicatie dat iemand de juiste aanpak nog niet gevonden heeft

B. Een teken van verminderde motivatie

C. Een indicatie dat het doel in gevaar komt en waarschijnlijk niet gehaald wordt

D. Een signaal om aandacht te besteden aan de omgeving; anderen ondersteunen de

persoon niet voldoende om verandering te kunnen integreren in de leefstijl

De uitwerking van deze opdracht wordt gegeven tijdens les 1.

7

2. VERANDERTAAL HERKENNEN

Het is belangrijk bij motiverende gespreksvoering dat je verandertaal gaat

herkennen. Door de reactie van een cliënt kun je inschatten hoe groot de kans is dat

hij of zij ook daadwerkelijk gaat veranderen. Hierop kun je het vervolggesprek dan

weer aanpassen.

2.1 Soorten verandertaal

Er zijn zes soorten verandertaal, elke soort geeft een eigen niveau aan van de

intentie van iemand om daadwerkelijk te veranderen. Let er hierbij goed op dat

cliënten ook dingen kunnen zeggen omdat ze weten dat jij die wilt horen. Hieronder

zijn verschillende soorten verandertaal opgesomd en wat ze betekenen:

- Verlangen Uitspraken over de wens om te veranderen

‘Ik wil graag afvallen’

‘Ik zou graag willen afvallen’

‘Mijn wens is om af te vallen’

De woorden zoals willen en graag zeggen iets over wat een mens graag wil. Hieruit

kun je afleiden wat hij of zij van verandering verwacht.

- Vermogen Uitspraken over bekwaamheid

‘Ik zou kunnen stoppen met roken’

‘Ik kan stoppen met roken’

‘Misschien zou het me lukken om af te vallen’

Hieruit kun je afleiden in hoeverre iemand denkt dat hij of zij in staat is om te

veranderen. ‘Dat kan ik zeker’ getuigt van veel meer vertrouwen dan ‘ik zou wel’.

- Redenen Specifieke argumenten voor verandering

‘Waarschijnlijk zou ik me beter voelen als ik zou afvallen’

‘Ik heb meer energie nodig om met mijn kinderen te spelen’

De redenen spreken voor zich, waarom wil iemand veranderen.

- Noodzaak Uitspraken over de plicht tot veranderen

‘Ik zou moeten afvallen’

‘Ik moet wel stoppen met roken’

‘Ik kan niet anders dan stoppen met roken’

Gebiedende taal gaat over behoefte en noodzaak, hierbij voelen de cliënten zich

verplicht.

- Vastbeslotenheid Uitspraken over de aannemelijkheid van verandering

‘Ik ga afvallen’

‘Ik zal stoppen met roken’

‘Het is mijn bedoeling om te stoppen met roken’

8

- Stappen zetten Uitspraken over acties die zijn ondernomen

‘Toen ging ik naar buiten…’

‘Deze week ben ik begonnen met..’

2.2 Opdrachten af voor de les

Opdracht 2

In deze opdracht gaat het erom dat je herkent wat voor verandertaal iemand

spreekt. Vul op de puntjes één van de volgende woorden in: Verlangen, vermogen,

redenen, noodzaak.

1. Ik zou eigenlijk moeten stoppen met roken[…………..], maar ik kan het

niet[………..]’.

2. ‘Ik ben klaar om af te vallen[………………]’.

3. ‘Ik wil wel sporten […………..], maar het doen zo’n pijn[……………..]’.

4. Ik zou mijn cholesterol wel omlaag willen krijgen [……………], maar ik ben gek op

eieren en kaas[……………….]’.

5. ‘Ik garandeer je dat ik zal stoppen met roken [……………].’

6. ‘Ik heb deze week al twee keer hardgelopen […………..].’

Opdracht 3

Zet achter elke zin een + (wel verandertaal) of een – (geen verandertaal) om aan te

geven of het verandertaal is of niet.

1. Dat gaat me toch niet lukken, ik heb het al zo vaak geprobeerd.

2. Ik baal van die onvoldoende, hier moet ik iets mee.

3. Ik wil in ieder geval de komende vakantie nu eens een keer wel aan mijn opdracht

werken.

4. Dat werkt toch niet bij mij.

5. Ik maak me wel zorgen over de volgende periode, ik ben bang voor wat er nog

komen gaat.

6. Als het me nu niet lukt, dan lukt het nooit.

7. Dat zal me een zorg zijn.

8. Wat maakt mij dat uit.

9. Wat heeft het voor zin om meer rust in te bouwen, het werk blijft liggen en ik krijg

het alleen maar drukker.

10. Ik moet hier iets aan doen, anders blijf ik in deze situatie.

11. Ik ga echt niet iedere avond studeren.

12. Ik heb deze week iedere dag mijn huiswerk gemaakt.

13. Ik zie deze manier van plannen echt niet zitten.

14. Ik ga het nu echt aanpakken.

9

2.3 Opdrachten bij de les

Opdracht 4

Er wordt één iemand aangewezen die de cliënt speelt, deze cliënt krijgt een casus

van de docent. Let op: de casus is voor iedereen bekend! De rest van de studenten

gaan in een halve cirkel om de cliënt heen zitten. Alle studenten moet om de beurt

een vraag stellen aan de cliënt waarbij ze verandertaal moeten uitlokken.

10

3. STIJLEN IN GESPREKSVOERING

In de gespreksvoering zijn een aantal verschillende soorten stijlen te hanteren. In dit

hoofdstuk zullen de verschillende stijlen worden uitgelegd. De verschillende stijlen

worden in verschillende situaties toegepast. Tot slot wordt uitgelegd dat de

gidsende stijl gehanteerd moet worden in motiverende gespreksvoering en waarom.

3.1 Verschillende stijlen

Volgende stijl

Iedereen stelt het op prijs als er goed naar hem of haar geluisterd wordt. In de

‘volgende’ stijl ligt de nadruk op luisteren. Een cliënt die in tranen is heeft veel aan

deze stijl omdat het op dat moment fijn is dat er iemand is die naar je luistert. Daar

en tegen in een situatie als een kind op hol slaat in een restaurant en de ouder een

‘volgende’ stijl aanneemt zal dit geen verantwoordelijkheidsbesef uitstralen. Uit dit

voorbeeld kun je zien dat de beste stijl per situatie verschilt.

Richtinggevende stijl

In de richtinggevende stijl vertel je iemand wat hij of zij moet doen. In deze stijl laat

je zien dat jij als begeleider weet wat er moet gebeuren om het probleem op te

lossen. Cliënten verwachten vaak deze vorm van gespreksvoering, zij hebben het

idee dat jij alles weet en dat dus ook gaat vertellen. Deze stijl past bij alle situaties

waarin een cliënt afhankelijk is van jou advies.

Gidsende stijl

Als je op vakantie gaat is er vaak een reisleider, een gids. Deze gids kan je vertellen

waar de mooie plekjes zijn maar kan je niet vertellen waar je heen moet, dat bepaal

je zelf. Met betrekking tot gedragsverandering betekent dit dat je kunt laten zien

welke oplossingen er zijn maar de cliënt zelf laat beslissen. ‘Ik kan je helpen om hier

je eigen oplossing voor te vinden.’

3.2 Gidsende stijl

Het gedrag van iemand anders veranderen ligt helaas buiten je persoonlijke macht,

je kunt dit niet zomaar veranderen. Dit betekent echter niet dat je er geen invloed

op kan uitoefenen. Gidsen is heel geschikt om mensen te helpen problemen op te

lossen op het gebied van gedragsverandering. Motiverende gespreksvoering is een

verfijnde vorm van deze gidsende stijl.

Voor de gidsende stijl motiverende gespreksvoering geldt:

- De methode is specifiek doelgericht. Op ongedwongen wijze wordt de cliënt

aangezet te bedenken waarom en hoe hij of zij zou kunnen veranderen.

- De methode besteedt in het bijzonder aandacht aan aspecten van wat de cliënt

vertelt om bij hem of haar zelf het argument voor gedragsverandering te laten

oproepen.

- De methode vereist enkele competenties die nodig zijn om bij de cliënt

gedragsverandering op te roepen.

Vragen stellen, luisteren en informatie bieden zijn deze competenties en worden in

het volgende hoofdstuk apart en uitvoerig besproken.

11

4. VRAGEN STELLEN

Eén van de in het vorige benoemde hoofdstuk competenties is vragen stellen.

Vragen stellen lijkt simpel, je stelt een vraag en de cliënt geeft antwoord. Maar hoe

lok je door middel van vragen stellen verandertaal op.

4.1 Open vragen

Als je een aantal algemene zaken van je cliënt wilt weten kun je het best een aantal

gesloten vragen stellen zoals:

Hoe oud bent u?

Wat is uw adres?

Waar heb je pijn?

Door middel van open vragen stellen kun je wat nuttigere informatie te weten

komen over hoe de cliënt zich voelt en hoe diegene het ‘probleem’ ervaart. Door

open vragen te stellen en hier ook daadwerkelijk naar te luisteren zullen cliënten het

gevoel krijgen dat je tijd in ze steekt en hierdoor uiteindelijk meer gaan vertellen.

Een aantal voorbeelden van open vragen :

Hoe voelt u zich vandaag?

Hoe was het op het werk vandaag?

Vertel eens vanaf het begin af aan hoe u de pijn heeft gekregen.

Kijk eens naar het volgende voorbeeld. In het eerste gesprek zijn gesloten vragen

gesteld en in het tweede gesprek open vragen.

Gesprek 1 – Over het innemen van astma medicijnen.

Het gesprek begint met een open vraag maar door er direct een gesloten vraag

achteraan te stellen vervalt het nut van de open vraag.

Behandelaar: Hoe gaat het met de medicijnen? [open vraag] Neemt u ze regelmatig

in? [gesloten vraag]

Patiënt: Meestal wel, en ik voel me goed, behalve wanneer ik een aanval krijg.

Behandelaar: Vooral de preventieve inhaler moet u elke dag gebruiken. Doet u dat

ook? [gesloten vraag]

Patiënt: Ja, meestal wel.

Behandelaar: Wat bedoelt u met ‘meestal’? betekent dat elke dag of slaat u ook wel

eens een dag over? Want dat kan een probleem zijn.[gesloten vraag]

Patiënt: Ik kan niet zeggen dat ik veel dagen oversla, maar het is niet altijd makkelijk.

Behandelaar: U krijgt een hoge dosering voorgeschreven en het is belangrijk dat u

die elke dag inneemt, begrijpt u? [gesloten vraag]

Patiënt: Ja, ik weet dat het belangrijk is en doe echt mijn best.

Behandelaar: En wat gebeurt er als u een aanval krijgt? [open vraag] Helpt die

andere inhaler dan? [gesloten vraag]

Patiënt: Een beetje, mijn man wordt bang.

Behandelaar: Nou, des te beter dat hij in de buurt is om u te helpen. Zult u erom

denken dat u uw preventieve inhaler elke dag gebruikt, en niet alleen de

12

verlichtende als u een aanval krijgt? [gesloten vraag]

Patiënt: Ja

Af en toe stelde de behandelaar in dit gesprek een goede open vraag. Maar door er

meteen een gesloten vraag achter te stellen verging het effect van de open vraag. In

dit gesprek is ook een voorbeeld te zien waarbij de behandelaar de reparatiereflex

gebruikt, hierdoor kan de patiënt voor zichzelf willen opkomen en zich willen

verdedigen. In welke zinnen gebeurt dit?

Gesprek 2 - Over het innemen van astma medicijnen

Behandelaar: Hoe gaat het met u? [open vraag]

Patiënt: Wel goed. Meestal voel ik me redelijk, maar als ik een aanval krijg is dat wel

anders.

Behandelaar: Wat gebeurt er dan? [open vraag]

Patiënt: Nou, mijn man wordt erg bang en dan schreeuwt hij tegen me dat ik mijn

inhaler moet pakken. Hij zegt dat hij u binnenkort gaat bellen omdat hij zo bang

wordt.

Behandelaar: En wat doet u dan? [open vraag]

Patiënt: Dan gebruik ik mijn verlichtende inhaler en dan zakt het weer. Dus ik denk

dat we het wel aardig redden, snapt u wel? Ik maak me niet zoveel zorgen dus moet

hem ook op z’n gemak stellen.

Behandelaar: En gebruikt u de preventieve inhaler? [gesloten vraag]

Patiënt: Ja, zo’n beetje.

Behandelaar: Hoe vindt u hem in gebruik? [open vraag]

Patiënt: Ik vind het niet zo’n prettig ding, om eerlijk te zijn. Ik vind het geen prettige

gedachte dat ik al die steroïden in mijn lichaam krijg. Ik krijg er blauwe plekken van,

van die steroïden. Daar schaam ik me voor. Mijn handen zien er vreselijk uit en mijn

kleinkinderen worden bang van die blauwe plekken, en mijn huid beschadigt heel

snel. Maar ik weet dat ik hem moet gebruiken en mijn man moppert als ik hem niet

neem. U kunt wel indenken hoe dat gaat.

Behandelaar:En hoe kan ik u het beste helpen vandaag? [open vraag]

Patiënt: Nou, stel dat ik niet elke keer zo’n hoge dosis van de preventieve inhaler

gebruik, wat zou er dan gebeuren? Kunt u me dat vertellen? Is het echt zo belangrijk

dat ik elke dag een hoge dosis neem? Hoe denkt u erover als ik het met een lagere

dosis probeer, als ik u garandeer dat ik hem dan elke dag gebruik?

Door middel van open vragen vertelt de patiënt/cliënt veel meer. Op deze manier

heeft hij of zij het gevoel dat je veel geïnteresseerder bent.

4.2 Agendering

Als begeleider zijn er natuurlijk altijd onderwerpen van gedragsverandering waar je

het met je cliënt over wilt hebben. Hierbij is het belangrijk dat de cliënt zich niet

aangevallen voelt op alles wat hij of zij fout doet. Dus een aanpak als het volgende

13

moet worden vermeden. ‘’We gaan het als eerste hebben over de overtollige kilo’s

en daarna hebben we het nog even over stoppen met roken’’. Hier kan de cliënt

direct weerstand tegen krijgen en daarnaast het gevoel krijgen dat je de zoveelste

bent die erover zeurt. Bij agendering maak je een A4 met verschillende tekstwolkjes

erop. In deze wolkjes staan woorden zoals roken, voedingspatroon en

lichaamsbeweging, tevens laat je een paar vakjes open. Na het intake gesprek kan er

een vervolg gesprekje plaats vinden. De cliënten kunnen dan kiezen uit de

verschillende onderwerpen en tevens zelf een aantal onderwerpen invullen. Op deze

manier laat je de cliënten zelf nadenken over welk gedrag ze willen veranderen,

maar moeten ze ook één van de dingen kiezen die jij in de wolkjes hebt gezet. Dit zal

makkelijker gaan omdat de cliënt het idee krijgt dat er ook naar hem wordt

geluisterd, zie afbeelding 1.

Afbeelding 1: agendering

4.3 Opdrachten af voor de les

Opdracht 5

kies drie cliënten waar jij persoonlijke begeleider van bent en maak voor elk van

deze cliënten een agenda zoals op afbeelding 1 is te zien. Zorg ervoor dat het een

reële agenda is die je bij de desbetreffende cliënt ook zeker kunt gebruiken. Deze

agenda’s worden besproken in de les, zorg dus dat je ze voor de les hebt uitgeprint.

4.4 Opdrachten bij de les

Opdracht 6

- Maak 2-tallen

Deze opdracht gaat over het werken met open en gesloten vragen. Nummer 1

neemt een bekend persoon in zijn of haar hoofd, nummer twee moet met gesloten

vragen erachter komen wie dit persoon is. Heeft hij of zij het geraden, dan wissel je

14

van rol.

Als beide studenten aan de beurt zijn geweest doe je het zelfde maar dan met open

vragen. Welke manier was nu makkelijker?

Opdracht 7

Er wordt één iemand aangewezen die de cliënt speelt, deze cliënt krijgt een casus

van de docent. Let op: de casus is voor iedereen bekend! De rest van de studenten

gaan in een halve cirkel om de cliënt heen zitten. Alle studenten moet om de beurt

een vraag stellen aan de cliënt waarbij ze verandertaal moeten uitlokken

15

5. LUISTEREN

Luisteren is een erg belangrijke vaardigheid in het beoefenen van motiverende

gespreksvoering. Als er aandachtig en oprecht naar mensen wordt geluisterd zullen

ze ook meer vertellen. Cliënten herinneren zich vaak de ene begeleider die

aandachtig heeft geluisterd de vorige keer. Ze zullen hierdoor ook sneller weer naar

je toe komen om iets te vertellen. Begeleiders die niet vaak in de zaal staan en vaker

boven in het lokaal zitten zullen hierdoor ook minder ‘echt’ contact hebben met

cliënten.

5.1 Momenten om te luisteren

Wanneer is nu het beste moment om te luisteren en stil te zijn zonder dat het

ongemakkelijk wordt omdat er niks gezegd wordt? Aan het begin van het gesprek is

het belangrijk om goed te luisteren en dit ook op te nemen. Mocht je aan het begin

van het gesprek niet goed luisteren, dan kan je de cliënt kwijt raken in het gesprek.

Hij of zij kan het gevoel hebben dat er niet wordt geluisterd en kan hierdoor ook

minder gaan vertellen. Vervolgens als je in het gesprek merkt dat een cliënt een

beetje angstig of verward overkomt is het een goed moment om de cliënt even aan

het woord te laten. Stel bijvoorbeeld een open vraag, hierdoor kan de cliënt even

vertellen wat er aan de hand is. Belangrijk is dan ook dat wanneer je een open vraag

hebt gesteld je ook daadwerkelijk gaat luisteren.

LET OP: luisteren is niet hetzelfde als vragen stellen, door vragen te stellen kan je

iemand in een bepaalde richting sturen.

5.2 Samenvatten

Samenvatten is enorm belangrijk om de cliënt te laten weten dat je daadwerkelijk

hebt geluisterd. Maar wat moet je dan in je reflectie samenvatten, kijk eens naar het

volgende gesprek:

Begeleider: Waarom kun je niet fietsen vandaag?

Cliënt: Ik heb de laatste tijd echt mijn best gedaan, echt waar. Maar het vraagt

gewoon teveel van mijn lichaam.

Begeleider: Je heb hard je best gedaan.

Cliënt: Ja, bijna altijd als ik moest hardlopen of fietsen heb ik het gedaan. Ik kreeg

steeds meer last van mijn knie. Toch ben ik elke keer doorgegaan, ik kan het nu

gewoon niet meer. Mijn man helpt er ook niet echt bij.

Begeleider: Bijna elke keer.

Cliënt: Ja, maar dan was mijn man weer boos en dan kon ik weer een tijdje niet

lopen (begint te huilen), als hij boos is dan kan hij zich niet beheersen en ik wil wel

afvallen maar dan kan ik gewoon niet meer lopen.

In dit gesprek krijg je in 1 minuut enorm veel informatie waar je uit moet kiezen om

te reflecteren. Bij een heftig gesprek als deze moet je er extra op letten dat je de

reparatiereflex niet toepast. Mocht jij erop reageren door te zeggen dat het

helemaal verkeerd is dat haar man haar pijn doet zal haar natuurlijke reactie zijn om

16

dit te verdedigen. Probeer goed te beoordelen wat op welk moment het

belangrijkste is om te bespreken, hier moet dan goed naar geluisterd worden. Geef

niet altijd direct je mening, geef de cliënt ruimte om zelf met een oplossing te

komen.

Tot slot is het altijd belangrijk om verandertaal te reflecteren. In hoofdstuk twee is

uitgelegd wat verandertaal is en heb je hiermee geoefend. Ik geef een klein

voorbeeldje hoe je verandertaal moet herkennen en reflecteren, daarna ga je het

zelf doen. Dit is het laatste deel van een gesprek.

Begeleider: Als ik het goed begrijp wil je best meer gaan fietsen als je daardoor niet

meer zo kortademig bent.

Cliënt: Ja inderdaad, als ik daardoor niet meer zo kortademig ben zou ik dat wel

kunnen doen. [vermogen]

Begeleider: Voor u een kleine moeite met veel verbetering in de gezondheid.

Cliënt: Ja precies, dat ga ik doen. [besluit]

5.3 Opdrachten bij de les

Opdracht 8

In tweetallen krijg je een casus, één is de cliënt, de ander is de begeleider. Er wordt

een gesprek gevoerd, de cliënt zorgt ervoor dat hij of zij verandertaal toepast in het

gesprek. De begeleider moet dit herkennen en reflecteren. Bespreek na het gesprek

wanneer de begeleider wel of niet juist heeft gereflecteerd. Mocht het te moeilijk

zijn, dan wordt deze opdracht gezamenlijk gedaan.

17

6. INFORMATIE BIEDEN

6.1 Informatie bieden

In gesprekken met cliënten zul je enorm vaak informatie bieden, misschien zelfs

zonder dat je het door hebt. In de volgende gevallen bied je onder andere

informatie:

- Als je verteld wat er is gebeurd

- Als je uitlegt wat er gaat gebeuren

- Als je verhelderd wat iets betekent(Bijvoorbeeld een fitnessapparaat)

- Als je een testuitslag bespreekt

- Als je een les geeft

- Als je ergens instructie over geeft

Het is belangrijk dat je de cliënten niet teveel informatie in één keer geeft, pas de

woordkeuze aan op de doelgroep(geen moeilijke woorden).Daarnaast is het

belangrijk rekening te houden met de prioriteiten van de cliënt. De informatie over

onderwerpen die de cliënt toch niet interesseren zullen niet of nauwelijks blijven

hangen. Naar mate het gesprek vordert kunnen de prioriteiten natuurlijk

veranderen. Zorg dat het bericht altijd positief is. Een klein voorbeeld:

Negatief: ‘Als u doorgaat met roken, zult u alleen nog maar meer moeite krijgen met

ademhalen’.

Positief: ‘Als u stopt met roken, zult u merken dat u makkelijker gaat ademhalen’.

6.2 Toestemming vragen

In de vorige hoofdstukken is duidelijk geworden dat de cliënt bepaald. De cliënt

moet uiteindelijk bepalen welk gedrag er veranderd gaat worden en hoe dit gedrag

veranderd wordt. Met informatie bieden werkt dit hetzelfde, de cliënt moet

aangeven of hij of zij het goed vindt dat je hem of haar de informatie verschaft. Je

vraagt dus toestemming aan de cliënt op bijvoorbeeld één van de volgende

manieren:

‘Wilt u graag weten wat andere cliënten in dit geval hebben gedaan?’

‘Vind u het goed als ik één bezwaar maak tegen dit plan?’

‘Er zijn een paar dingen die u kunt doen om het cholesterol naar beneden te krijgen,

wilt u daar iets over horen of zijn er andere dingen waar we over moeten praten?’

‘Mag ik een voorstel doen?’

Als je de cliënten op deze manier benaderd om informatie te bieden zullen ze eerder

bereid zijn er echt naar te luisteren. Tevens zijn er nog twee handige tips om te

gebruiken bij informatie bieden. Het eerste is om meerdere keuzes aan te bieden, op

deze manier hebben de cliënten het gevoel dat ze zelf mogen bepalen maar doordat

jij de keuzemogelijkheden vast legt heb je hier toch grip op. Ten tweede is het

handig om te praten over wat andere cliënten doen of hebben gedaan. Niet zeggen

wat de cliënten moeten doen, maar ze uitleggen wat gewerkt heeft. Een

voorbeeldje:

‘Het is duidelijk dat u veel minder vet moet gaan eten, en stoppen met roken is ook

prioriteit nummer één.’ Natuurlijk is deze zin een slecht voorbeeld. Een voorbeeld

18

die je beter kunt gebruiken en waarbij je de cliënt weer een optie geeft is door het

volgende: ‘Sommige cliënten gaan in uw geval minder vet eten, anderen pakken het

roken aan. Waar zou je het meest voor voelen?’

6.3 Informatiestrategieën

Er zijn twee informatiestrategieën die gebruikt worden binnen motiverende

gespreksvoering. De eerste strategie is Brok-Begrepen?-Brok, je geeft een stukje

informatie, vraagt of hij of zij het begrepen heeft en daarna geef je meer informatie.

Wat hierbij belangrijk is, is dat je niet alleen vraagt ‘snapt u?’, maar dat je

daadwerkelijk erachter wil komen of diegene het echt snapt. Hieronder een goed

voorbeeld van hoe zo’n gesprek zou moeten lopen.

Behandelaar: Het lijkt er dus op dat de zenuwen in uw voeten beschadig zijn.

Misschien wilt u een paar dingen doen om uw voeten te beschermen. Ik raad u aan

om niet met blote voeten rond te lopen, maar altijd pantoffels aan te trekken. Wees

voorzichtig met warm water. Gebruik sokken met zooltjes en controleer uw voeten

één keer per dag op sneetjes, blaren of andere wondjes. Gebruik zo nodig een

spiegel om uw voetzolen te bekijken. [brok informatie] Dat zijn nogal wat adviezen

achter elkaar! Hebt u er wat aan? [begrepen?]

Patiënt: Ja, dat denk ik wel.

Behandelaar: Is er iets waarover u me nog meer wilt vragen? [Begrepen?]

Patiënt: Nou u zei iets over voorzichtig zijn met warm water. Bedoelt u daarmee dat

ik niet meer in bad mag? Is warm water soms slecht voor mijn voeten?

Behandelaar: Fijn dat u het vraagt. Nee, het gaat er niet om dat warm water slecht

voor u voeten is. Het gevaar zit erin dat mensen soms met hun voeten voelen of het

badwater niet te warm of te koud is. Dat kan een probleem zijn. Ik zie wel eens

patiënten met diabetes die hun voeten ernstig hebben verbrand voordat ze merkten

dat het water te heet was. De voeten worden ongevoelig en daardoor verbranden ze

voordat je het in de gaten hebt, [brok informatie] Heb u er wat aan? [begrepen?]

Patiënt: O, nou snap ik het. Ik moet alleen zorgen dat ik mijn voeten niet verbrand

zonder dat ik het in de gaten heb. Oké, ik zal voorzichtig zijn. Ik zal wel met mijn

hand voelen of zo.

Behandelaar: Goed. Mocht u nou een sneetje vinden of een blaar of een ander

wondje aan uw voeten, of het idee hebben dat er iets anders mis is met uw voeten,

maak dan meteen een afspraak. [brok informatie] Zult u dat doen? [begrepen?]

Patiënt: Ja. Ik wil geen last hebben van mijn voeten, dus ik moet ze elke dag

controleren en ik laat het u weten als ik iets zie.

Behandelaar: Prima, heel goed. En vindt u die sokken met zooltjes een goed idee?

[begrepen?]

Door duidelijk te krijgen of de patiënt het heeft begrepen geeft blijk van geduld en

respect en zal als prettig worden ervaren.

Uitlokken-Aanbieden-Uitlokken is een strategie dat nog meer bij motiverende

gespreksvoering past. Bij deze strategie wordt de cliënt actief betrokken en is het

19

belangrijk dat je erachter komt aan welke informatie de cliënt behoefte heeft. Deze

strategie begint met een open vraag. ‘Wat zou u het liefst willen weten over.?’ Je

hebt hierdoor al toestemming gekregen om informatie te bieden en dit moet in een

hanteerbaar blokje worden gegeven. Daarna wordt aan de cliënt gevraagd wat hij of

zij daar nou van vindt, hierdoor laat je merken dat je geïnteresseerd bent. Hieronder

een goed voorbeeld van deze strategie, aan dit gesprek is al een gesprek aan vooraf

gegaan waarin de behandelaar naar de patient heeft geluisterd over zijn dagelijkse

leven.

Behandelaar: Goed, wat je weten over de uitslag? [uitlokken]

Patient: Niet veel, ik wist al dat hij vandaag hoog zou zijn.

Behandelaar: Je zag er deze keer al een beetje tegenop. [luisteren]

Patient: Ja.

Behandelaar: Raad eens waar je nu op zit, de vorige keer was het 9.2

Patient: 10?

Behandelaar: Nog iets hoger.

Patient: Zo erg?

Behandelaar 11.5, het is een stuk hoger dan normaal en dat terwijl je net zo goed

bezig was om je strak aan de afspraken te houden. Voor sommige jongeren werkt

het goed om een paar simpele geheugensteuntjes te gebruiken, waardoor ze zich

inderdaad aan de afspraken kunnen houden. [aanbieden]

Patient: O.

Behandelaar: Je vindt het niet zo schokkend, wat betekend dit volgens jou?

[uitlokken]

Patient: Ik heb niet goed gegeten en ik heb mijn suiker ook niet zo vaak bijgehouden.

Ik heb er een hekel aan. Ik heb er een hekel aan om op school naar de wc te gaan om

te moeten prikken.

Behandelaar:Je probeert te leven met je diabetes en je wilt gewoon zijn. [luisteren]

Patient: Ja, ik weet het. Het is moeilijk , het gaat niet lekker en ik eet niet goed.

Behandelaar: Je weet dat je niet goed genoeg voor jezelf gezorgd hebt. [luisteren]

Hoe kan ik je helpen? [uitlokken]

Patient: Wat denkt u…?

6.4 opdrachten af voor de les

Opdracht 9

Dit is een individuele opdracht waarbij je één van je cliënten kiest. Elk van je cliënten

heeft iets waar gedragsverandering bij komt kijken. Je kunt bijvoorbeeld kiezen voor

iemand die meer moet bewegen, zijn of haar cholesterol naar beneden moet krijgen

of zijn of haar voedingspatroon moet aanpassen. Zonder overleg met anderen maak

je voor beide strategieën een reëel gesprek.

20

7 HULPFORMULIEREN

In dit hoofdstuk, tevens het laatste hoofdstuk van dit handboek vind je

hulpformulieren. Deze hulpformulieren kun je de cliënt laten invullen, zelf invullen of

gebruiken in een gesprek.

7.1 De voor- en nadelenmatrix

Ambivalentie: ‘Ik wil wel…. En ik wil niet’

Geen verandering

Verandering

Voordelen van niet

veranderen

Nadelen van niet

veranderen

Nadelen van

veranderen

Voordelen van

veranderen

Door deze tabel in te laten vullen door een cliënt, kun je erachter komen hoe de

cliënt denkt over de verandering. Op deze manier wordt de cliënt bewust van de

voor- en nadelen, omdat hij of zij er nu bewust mee bezig is. Je kunt dit formulier

tijdens het gesprek bespreken en op deze manier verandertaal uitlokken.

21

7.2 De schaal van belangrijkheid en vertrouwen

Naast de voor- en nadelen matrix is het ook heel belangrijk om te peilen hoe

belangrijk ze de verandering vinden en hoeveel vertrouwen ze erin hebben dat het

ook daadwerkelijk gaat lukken. Mocht het vertrouwen niet genoeg zijn, dan zal het

iemand niet lukken om te veranderen, daar in tegen mocht iemand het niet

belangrijk genoeg vinden zal het diegene ook niet lukken te veranderen. Laat de

twee schalen door de cliënt invullen, zorg er hierbij voor dat het gaat om één

verandering. Bijvoorbeeld neem drie keer in de week sporten en elke dag fruit eten

apart in plaats van in één keer te zeggen tien kilo afvallen.

Belangrijkheidschaal

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Vertrouwenschaal

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Met deze schalen kun je een beeld krijgen van hoe de cliënt denkt over de

verandering. Tevens kun je dit gebruiken in je gesprek met de cliënt. ‘Waarom geef

je jezelf een 4?’, ‘Wat zou er moeten gebeuren om jezelf een 8 te geven?’. Zorg er

ook hier weer voor dat de cliënt de oplossingen aandraagt.