Biobased Economy: nieuwe gouden eeuw voor Nederland?

Scheveningen

06 december 2011

www.twitter.com/janrotmans

Derde Industriële Revolutie

1ste Industriële Revolutie

kolen, stoommachine

2de Industriële Revolutie

olie, verbrandingsmotor

3de Industriële Revolutie

duurzame energie, groene grondstoffen

Transitie naar Duurzame Economie

Van Naar

CO2-gebaseerd CO2-arm

lineair gesloten kringlopen

fossiele brandstoffen groene grondstoffen

recyclen upcyclen

bezit ruilen / huren

Filosofie

we moeten de natuur imiteren in plaats van dwingen

van reductionisme naar holisme

duurzame energie

schoon vervoer

schone watertechnologie

schone chemie

Clean Tech Industry

Mondiale economische machtsstrijd

Obama

“ Het land dat de schone technologie-economie

domineert zal het land zijn dat de wereldeconomie

domineert en Amerika moet dat land zijn ”

ontstaat mondiale economie rondom schone technologie

snelst groeiende industrie ter wereld

2010: 250 miljard dollar (30% groei t.o.v. 2009)

China 55 miljard Duitsland 42 miljardAmerika 35 miljardItalië 17 miljard

Nederland 2 miljard?

Mondiale Clean Tech

China investeert komende 5 jaar 235 miljard euro

in schone technologie

VW investeert 1 miljard in duurzame energie

(windmolenpark, waterkrachtcentrale)

Unilever wil voetafdruk halveren in 10 jaar

Duitse staatsbank stelt 100 miljard beschikbaar

voor duurzame energie

Mondiale Clean Tech

Relatieve omzet in Clean Tech naar BNP 2008 [% EUR] (bron WNF)

Nederlands aandeel in verschillende Clean Tech segmenten naar BNP 2008 [% EUR] (bron WNF)

Investeringen in Clean Tech (bron WNF)

Nationale publieke uitgaven duurzame energie R&D [% EUR/BNP] (bron WNF)

Clean Tech Wereldwijde Omzet [% EUR/BNP]

nieuwe economie rondom duurzaamheid

snelst groeiende industrie ter wereld

Nederland onderinvesteert in nieuwe economie

Conclusie I

Transitie naar Bio-Economie

overgang van economie gebaseerd op koolstof

naar economie met biomassa als centrale grondstof

Transitie naar Bio-Economie

biomassa

planten, hout, algen, afval

fotosynthese

bioraffinage

biomaterialen

Transitie naar Bio-Economie

Waardepiramide

grote haven(s)

chemische industrie

landbouw en agro-industrie

transport en logistiek

energieproductie

kennis & innovatie

Uitgangspunt Nederland ideaal

technologisch

aanpassing logistiek systeem

nieuwe infrastructuur (nieuwe pijpleidingen)

aangepaste havens

materiaalstromen veranderen

andere agrarische ketens

maatschappelijkandere maatschappelijke verhoudingen

aangepaste wetgeving

duurzaamheid

  

Omwenteling

landbouw moet ontvlechten van fossiele sector

chemie moet ontvlechten van fossiele sector

chemie ombouwen richting voeding-gezondheid

druist in tegen belangen petro-chemie en landbouw 

vraagt om radicale verandering, kost decennia

Deeltransities

Voorontwikkeling

Stabilisatie

2050

Duurzame bio-chemie

Acceleratie

Take-off

huidige situatie

2000 2011 tijd

Fase van transitie bio-economie

Schaal transitie bio-economieMacro-niveau - voorraden fossiele brandstoffen + voorzieningszekerheid + klimaatverandering - financieel-economische crisis

Meso-niveau + Klimaatverdrag Durban? + WBC Sustainable Development. - EU wet & regelgeving - Nederlandse wet & regelgeving

Micro-niveau + pilots + technologische kennis + entrepreneurs - lokale wet- en regelgeving

Transitie

fundamentele verandering van structuur, cultuur, werkwijzen

structuur: institutionele, economische, fysieke structuur

cultuur: gedeelde beelden, waarden, paradigma’s

werkwijzen: routines, regels, gedrag

radicale omslag in denken & handelen op systeemniveau

in kleine stappen

organiseren

denken

handelen

Transitie is Machtsverschuiving

regime: dominante structuur, cultuur en werkwijzen met macht en gevestigde belangen

niche: opkomende, afwijkende structuur, cultuur en werkwijzen op klein schaalniveau

niche wil macht ontwikkelen en het bestaande regime overnemen; regime beschermt zich daartegen door deniche onschadelijk te maken of op te nemen

transitie = regime-wisseling= machtswisseling

Transitie bio-economie

leidt tot andere praktijken, organisatiestructuren,

regelgeving, financiën en machtsverhoudingen

vergt institutionele innovatie: landbouw en chemie moeten

intensief gaan samenwerken vanuit wezenlijk andere culturen

vraagt om radicale verandering in kleine stappen

bio-economie zit in beginfase van transitie

bio-economie is nog gekoppeld aan energie

wensbeeld

Conclusie II

Barrières

mentale barrières

juridische barrières

beleids barrières

financiële barrières

Barrières

gebrek aan ambitie

30% groene grondstoffen in 2030

is eenvoudig te realiseren

Mentale Barrières

gebrek aan visie

filosofische grondhouding

bio-economie als harmonie met de natuur

bio-economie als efficiënte omgang met de natuur

bio-economie als controle over de natuur

Mentale Barrières

DOEPEL STRIJKERS – gebaseerd op Newmans Extended Metabolism Model

Sluiten van Kringlopen

Toeristisch Industrie Park

wet- en regelgeving fossiel georiënteerd

creëert ongelijk bio-speelveld

- etheen maken uit bio-ethanol (met importheffing)

of uit nafta (aardolieproduct, zonder importheffing)

- veel reststromen worden als afval beschouwd

in afvalstoffenwet

Juridische Barrières

alleen wegwijzers voor biomassa richting energie

geen wegwijzers voor biomaterialen / biochemicaliën

- biobrandstoffen wel verplicht en biomaterialen niet

- Europese biobrandstoffenlijn creëert kunstmatige markt

voor biobrandstoffen

waardepiramide staat op zijn kop

Beleids Barrières

Investeringen van de grote Nederlandse banken [miljard EUR] (bron WNF)

Financiële Barrières

bio-economisch systeem zit vol weeffouten

en is helemaal fossiel georiënteerd

persistent

Conclusie III

Sturing

Transitie Strategie

faciliteren en stimuleren

vraagt om leiderschap van overheid

incrementeel beleid + transformatief beleid

Stimuleren

ambities formuleren en kaders stellen

wat Duitsland is voor ontwikkeling van zonne-energie

wat Denemarken is voor ontwikkeling van windenergie

wordt Nederland voor ontwikkeling bio-based technieken

Stimuleren

visie ontwikkelen als stip op de horizon

in 2050 is Nederland de leider in bio-economie

in 2040 40% groene grondstoffen

in 2030 werkt 1:3 beta-studenten in bio-economie

Faciliteren

1. strenge normen voor duurzaamheid biomassa

2. experimenteerruimte creëren

3. barrières wegnemen

4. coalities vormen en netwerken stimuleren

Incrementeel Beleid

realiseren in praktijk wat nu al kan

- fabriek neerzetten voor productie bio-etheen uit bio-ethanol

- propyleneglycol uit glycerol in plaats van uit propylene

- chloortransport stoppen in ruil voor chloorproductieuitbreiding

- vergroenen van PET door grondstoffen als PTA uit biomassa

Incrementeel Beleid

- overheid als ‘launching customer’

- integraal beleid ontwikkelen

- consument er bij betrekken

‘communities’ benaderen sociale media gebruiken op slimme, interactieve wijze

consument heeft sleutel in handen

Transformatief Beleid

gericht op mondiale excellentie op hoogwaardige

niveaus in de waardeketen

hoogwaardige producten

kennisintensieve innovatie

transitie-arena’s met friskijkers en dwarsdenkers

Strategische Agenda

goede aanzet voor transitiebeleidsproces

wel leren van de energietransitie

teveel nadruk op inhoud, te weinig op proces

teveel ‘roadmap’, te weinig adaptief sturen

zoeken-leren-experimenteren in deze fase

meer ‘hoe’, minder ‘wat’

Transitie naar Bio-Economie

kan niet gerealiseerd worden met

spelers van de gevestigde orde alleen

een kalkoen zet zichzelf niet op het kerstmenu

transitie naar bio-economie is nog in voorontwikkelingsfase

mentale, juridische en institutionele barrières domineren

rol van overheid is cruciaal bij versnellen van transitie

incrementeel en transformatief beleid is nodig

zoeken, leren, experimenteren

Conclusies