De Queeste van DuurzameGebiedsontwikkeling

Jan RotmansRDM, 5 oktober

Duurzame Gebiedsontwikkeling

slagveld van mislukte projecten

Gebiedsontwikkeling in de 20ste eeuw

aantallen woningen, kantoren, bedrijventerreinen

als losse bouwstenen

Duurzame Gebiedsontwikkeling

Gebiedsontwikkeling in de 21ste eeuw

queeste

nog weinig goede voorbeelden

geen receptuur

Duurzame Gebiedsontwikkeling

Oorzaken

‐ verouderd paradigma [ruimtelijke ‘ordening’]

‐ toegenomen complexiteit

‐ verkeerde systeemprikkels

‐ gebrekkige procesvoering

PlatformDGO• initiatief van ministerie van I&M, Kennis voor Klimaat en Urgenda

• beperkte duur: 2010 – 2013

• doelen:

– ontwikkeling integrale visie, spelregels, concepten DGO

– stimulering duurzaamheid in gebiedspraktijken

• missie: versnellen verduurzaming leefomgeving

Platformleden

Wouter de Jong Peter van Rooy Thomas Rau

Jan Rotmans Bas van de Griendt Rudy Stroink

Pier Vellinga Dorine Putman Jan Huijgen

Hans Verspoor Marjolein Demmers Henk Seinen

Cees Moons Marijn Schenk Anke van Hal

Marjan Minnesma Jan van der Meer Francine Houben

Marc Buiter Roger Cox Peter Schuthof

Tanja Klip‐Martin Pascal Lamberigts Arjan Verheul

Alex van Oost Jaap Dirkmaat

Ellen Nieuweboer Wim Hafkamp

gebied

Gebied

levend organisme 

met identiteit, ziel en DNA

met verleden, heden en toekomst

is voortdurend in ontwikkeling

gebiedsontwikkeling

Gebiedsontwikkeling

‘ontwikkelen’

transformeren

beheren

Gebied Transformeren

‐ een gebied tot leven wekken

een ‘bijna’ dood gebied tot bloei brengen

‐ een gebied onomkeerbaar veranderen

nieuwe functies toevoegen en oude laten afsterven

ingrijpend, radicaal

Gebied Beheren

‐ bestaande bouw hergebruiken

‘tuinieren’ in plaats van bouwen 

‐ aanpassen aan nieuwe omstandigheden

evolutionair en adaptief  

incrementeel 

duurzaamheid

Duurzaamheid

duurzaamheid is betwistbaar begrip  

wat duurzaam is is tijds‐ en contextafhankelijk

beschaafd omgaan met onszelf, elkaar en wereld

iets ontwikkelen waar niemand ooit meer vanaf wil

Duurzaamheid

Hoe bepaal je wat duurzaam is en wat niet?  

1. ontwikkel spelregels als richtingwijzers

2. maak keuzes met een selecte groep stakeholders

co‐evolutionaire benadering: top‐down en bottom‐up

duurzame 

gebiedsontwikkeling

Duurzame Gebiedsontwikkeling

zoektocht naar de identiteit van een gebied

van waaruit de kernwaarden van een gebied

elkaar maximaal kunnen versterken zodat een

gebied zich organisch en in balans ontwikkelt

Duurzame Gebiedsontwikkeling

maximaal versterken van de kern gebiedswaarden

water, klimaat, milieu, energie, landschap, infrastructuur 

mobiliteit, economie, leefomgeving, identiteit, schoonheid

balans tussen economische, sociaal‐culturele

en ecologische gebiedswaarden

NIET:

compenseren van negatieve effecten

Methodiek voor 

duurzame gebiedsontwikkeling

Inhoud

Duurzame Gebiedsontwikkeling

integrale gebieds analyse

identificeer de kerngebiedswaarden 

analyseer de verbanden tussen kerngebiedswaarden

ontwikkel een omgevingsanalyse

ontwerp spelregels voor een duurzame strategie

formuleer wenkend perspectief voor gebied

Kerngebiedswaarden

mobiliteit

cultuurhistorie ecologie

economie energie

Duurzame gebiedsontwikkeling

ontwikkeling en verterking van kerngebiedswaarden

uitdrukken in maatschappelijke waarden en 

uiteindelijk in maatschappelijk rendement

Proces

Duurzame Gebiedsontwikkeling

Selectieve Participatie

richt je op koplopers

creëer ruimte voor koplopers   

co‐creatie tussen markt en overheid

koppel visie aan actie

Organisch Ontwikkelen: cyclus 

Integrale visie op gebiedToekomstagenda gebiedOntwikkelingspad

ProbleemperceptieIdentiteit van gebiedRegionale arena

Integraal ontwerpplanDuurzaamheids-projecten

Herijking plannenAmbitieuze beleidsagendaGebiedsmonitor

Uitvoeringscyclus

business Planbusiness Cases

gebiedsontwikkelingsplanintegraal Uitvoeringsplan

duurzaamheids Iconen

leer ervaringenopschaling

Procesaanpak

organisch ontwikkelingstraject

zoek- en leerproces met koplopers uit samenleving

lange termijn duurzaamheidsvisie als kompas

uitvoering stap-voor-stap met ruimte voor aanpassingen

start met kleinschalige iconen die de visie ondersteunen

zoeken, leren, experimenteren

Procesaanpak

• Klassieke aanpak– gebiedsvisie– bestemmingsplan– belangen-

vertegenwoordigers– projecten– compromis– degelijk

“ 7 ”

• Transitie aanpak– duurzaamheidsvisie– experimenteerruimte– koplopers, niche-

spelers – experimenten – controversieel– uitdagend

“ 9 ”

Casus   

Merwe‐Vierhavens

woeste, sprankelende toekomstvisie voor Merwe-Vierhavens

hoogwaardige woonmilieus en innovatieve bedrijvigheid vanuit duurzaamheids kader

in Vierhavens: clean tech deltaduurzame energie, afval, materialen, water, mobiliteit

in Merwehaven: duurzame woonmilieus5-10.000 mensen, communities, drijvende woonwijken

Merwehaven / Vierhavens

DNA Merwehaven / Vierhavens

genotype = water, internationale handel, stukgoed, vitaminen 

fenotype =  stoer, ruig, goed bereikbaar, vrij, uitzicht, iconen

transitie van mono‐functioneel naar multi‐functioneel gebied

functiemenging, wonen, werken én produceren, fijnmazig

productief gebied: energie, voedsel, schoon water

sluiten van kringlopen

Ingrediënten Visie• nieuwe havelingen

– kenniswerkers / doendenkers / vakmensen / goudzoekers

• waterstad– op en aan het water

• clean tech delta

– cluster van (middel)grote bedrijven en kennisinstellingen

• trade zone

– producten en kennis mede ontwikkeld door bedrijven uit BRICS‐landen

• upcycling

– van oude zooi wat mooiers maken

20108 SCENARIO’S

LOYDPIER 2.0

STADS-OASE

VRIJ-STAAT

LITTLE CHINA

WO

RS

T C

ASE

BES

T C

ASE

WO

RS

T C

ASE

BES

T C

ASE

WO

RS

T C

ASE

BES

T C

ASE

WO

RS

T C

ASE

BES

T C

ASE

Twee toekomstbeelden

Vrijstaat

Stadsoase

Stadsoase             Vrijstaat

Stadsoase Vrijstaatidyllisch en harmonieus rauw en stoer

wonen,werken, recreëren in harmonie

eerst geld, dan gezelligheid

alles lijkt te kloppen schuurt en klopt niet helemaal

gezinnen en terugkeerders pioniers en goudzoekers

gebied als coöperatie gebied dat investeringen trekt

Vrijstaatgebied dat investeringen aantrekt

“eerst geld, dan gezelligheid”

schuurt meer en klopt niet geheel

rauw en stoer

goudzoekers, pioniers

spontaan, schijnbaar ongeorganiseerd

BIOMASSA CENTRALE

STADSOASE

Stadsoasegebied als cooperatie

alles lijkt te kloppen

waardengemeenschappen die met elkaar wonen, werken

gezinnen en mensen die eerder stad ontvlucht zijn

zijn mede‐eigenaar van het gebied

samenredzaamheid

iedereen produceert; productie ingepast in het landschap

Evolutie

• van Ruig naar Woest

– pioniers en goudzoekers ontwikkelen gebied op eigen kracht – vanuit vrije ruimte in ongedachte richtingen – gebied wordt ‘strange actractor’ en trekt andere pioniers aan

• van Woest naar Onweerstaanbaar

– meer richting geven en uiteenlopende activiteiten verbinden – investeren in omgevingskwaliteit en leefbaarheid– gezinnen en terugkeerders aantrekken– verschuiving van werken naar wonen en recreëren 

Sturing: Organisch Ontwikkelen

ruimte bieden

– faciliteren en stimuleren van eigen initiatief– belemmeringen wegnemen, netwerken bevorderen – mentale ruimte, juridische ruimte, financiële ruimte  

richting geven

– investeren in en realiseren van collectieve voorzieningen – afstemmen van ontwikkelingen in meer samenhang – herformulering van leidende principes voor gebied

Co‐Creatie

ontwikkelen met marktpartijen

innovatieruimte  [regelluwe zone]

binnen duurzaamheids kaders

stap voor stap gebied duurzaam ontwikkelen

Sturing: organisch ontwikkelen

ruimte bieden

– faciliteren en stimuleren van eigen initiatief– belemmeringen wegnemen, netwerken bevorderen – mentale ruimte, juridische ruimte, financiële ruimte  

richting geven

– investeren in en realiseren van collectieve voorzieningen – afstemmen van ontwikkelingen in meer samenhang – herformulering van leidende principes voor gebied

Conclusies

• duurzame gebiedsontwikkeling is een queeste 

• inhoud en proces zijn even belangrijk

• spelregels nodig om duurzaamheid te bewaken

• selectieve participatie biedt veel voordelen

• organisch ontwikkelen: stapsgewijs met iconen als wijzer

• Merwe‐Vierhavens is icoon voor Stadshavens Rotterdam

Merwe‐Vierhavens als duurzame proeftuin