Duurzame Transitie van Steden:sluipende revolutie

Jan Rotmans, Haags Milieucentrum27 september 2011

twitter.com/janrotmans

• stad is niveau waar problemen samenkomen • luchtvervuiling, afval, energiegebruik,

sociale ongelijkheid, CO2 uitstoot

• stad is ook schaal van oplossing • concentratie van mensen en bedrijvigheid

• kweekvijver voor innovatie

uitdaging: transitie naar duurzame stad

Stad

Transitie naar Duurzame Stadvan… naar…

korte-termijn winst lange-termijn waarde

wat kost dat? wat levert dat op?

fragmentatie integratie

ingekaderd inspirerend

verbieden ruimte bieden

tekentafel samenleving

Wat is een duurzame stad?

een stad

waar alles klopt

van en voor mensen waar je je thuis voelt

met veel kwaliteit

groen, plezierig, ruim weinig verspilling

DOEPEL STRIJKERS – gebaseerd op Newmans Extended Metabolism Model

Duurzame stedelijke ontwikkeling

Onderzoek naar duurzame steden

• internationale vergelijking duurzame steden

• toegepast op 5 koploper-steden en Almere

• kwalitatief én kwantitatief, maar ook “hoe?”

www.drift.eur.nl

People

Planet

Prosperity

Power

domeinen

People

Planet

Prosperity

Power

menselijke hulpbronnen

betrokkenheid

sociale kwaliteitkwaliteit leefomgeving

mobiliteitnatuur& biodiversiteit

mondiale ecosysteem

economische Vitaliteit

klassieke economie

groene economie

doorzettings-vermogen

bestuurlijkeinnovatie

integrale aanpak

participatie

hulpbronnen

Kapitaalvoorraden

People

Planet

Prosperity

Power

# jaren scholing

# uren vrijwilligerswerk

% bevolking blootgesteld aan PM10, NO2, SO2 of O3

# auto’s / cap

groen gebied (ha / cap )

CO2 uitstoot (ton / cap)

R&D uitgaven in % BNP

groene investeringen (%)

ambities, visie en strategie

burger participatie

% duurzaam aanbesteed

Indicatoren

Duurzame voorbeelden wereldwijd

• vijf vinger plan: dichte, leefbare en aantrekkelijke stad

• bereikbaarheid: OV, fietsen, lopen

• duurzaamheid gekoppeld aan ambities leefkwaliteit

• 30% reductie in per capita CO2 emissies dankzij stadsverwarming,schonere WKK en duurzame energie

• lange traditie participatie, plus actieve burgers

Kopenhagen

Freiburg• power and people hoog vanwege community-driven planning

• holistische benadering vanuit menselijk perspectief: hoge levenskwaliteit

• autoloze buurt: speelplek en veiligheid ipv auto voor de deur

• aantrekkelijke vestigingsplaats voor bedrijven en nieuwe bewoners

• duurzxaamheid verschaft nieuwe identiteit

Portland• sinds de jaren zeventig koploper op gebied van milieu en later klimaat

• leidende principes (eg. Urban Green Boundary) en concrete actie

• succesvol beleid: door Amerikaans consumptiepatroon grote voetafdruk

• resultaat: schone, fijne stad met relatief lage impact, sterke identiteit

• clean Energy Works Portland project geeft invulling aan ambities

Vergelijking van Steden

Landschap & Oppervlakte Ontwikkeling

Kritische succesfactoren

1. holistische benadering vanuit mensen

2. inspirerend en vasthoudend leiderschap

3. duurzaamheids spelregels die richting en ruimte geven

4. slim mobiliseren van menselijk kapitaal

5. radicale benadering voor bevorderen systeeminnovaties

Inspirerend Leiderschap

– rechte rug en enthousiasme nodig tegen bestaande orde

– formeel (Curitiba) of informeel (Freiburg) leiderschap

– nieuwe synergie zoeken (Detroit, Portland)

– zien is geloven (eg. Curitiba)

– korte-termijn acties samen met lange-termijn visie

Leidende Principes

– top down én bottom-up

– lange termijn commitment

– ruimte voor innovatie

– co-productie en co-creatie

– faciliterende overheid

Duurzaamheids Standaard Stadshavens

1. energieneutraal bouwen

2. klimaatbestendig bouwen

3. ontwikkelen op water

4. hergebruik bestaand materiaal/ producten

5. zo weinig mogelijk vervuiling genereren

6. groen is drager van ontwikkeling

7. menselijke maat als uitgangspunt

Slim mobiliseren menselijk kapitaal

– wat levert het op? En voor wie?

– nieuwe samenwerkingsvormen (Portland)

– afval voor voedsel of diensten (Tampines, Curitiba)

– Sol Criado (Curitaba)

– GRPC (Detroit): fysiek (land) én sociaal (mensen) kapitaal

Radicale Keuzes

– “goede” ontwikkeling i.p.v. “minder slechte”

– ruimte voor koplopers (Kopenhagen, Freiburg)

– doorbreken ingesleten patronen en belangen

Duurzame Steden in 2036

Schone, circulaire stedelijke economie

CO2-arm kringlopen groene grondstoffen

nieuwe maak- en kennisindustrie

water, energie, klimaat, ruimte

‘leren-werken-ondernemen’ innovatiecampussen

Toeristisch Industrie Park

Groene Steden

gebouwen worden groener

gebieden worden groener

Gras daken

Woon – Werk milieu’s

Multi-functionele stedelijke gebouwen

woningen, gebouwen, scholen zijn energiefabriekjes

leveren duurzame energie aan omgeving

alle daken en gevels worden benut

wateropvangfijnstof zuivering

recreatie / landbouw

Stichting Urgenda

Stichting Urgenda

Stichting Urgenda

Waterrijke Steden

meer op en om het water leven en wonen

drijvende wijken / drijvende steden

groene infrastructuur op het water

drijvende parken

Dutch Research Institute For Transitions

Schoon, elektrisch stedelijk vervoer

elektrisch aangedreven

elektrische auto / scooter / watertaxi / waterbus

mobiliteit is dienst op maat geleverd

mobiliteitsmakelaar

aan-afkoppelbare elektrische voertuigen

treintjes op de weg

Stadslandbouw

stadsboeren

gemeenschappen rond voedsel

Duurzame Samenleving

McDonalds Biologisch – McFast + McSlow

Waarden Gemeenschappen

glocalisering

gemeenschappen rondom zorg, voedsel, energie

samenredzaamheid

Hoe gaan we met elkaar om – nieuwe waarden

Samenredzaamheid

Sturing: organisch ontwikkelen

ruimte bieden– faciliteren en stimuleren van eigen initiatief– belemmeringen wegnemen, netwerken bevorderen – mentale ruimte, juridische ruimte, financiële ruimte

richting geven– investeren in en realiseren van collectieve voorzieningen – afstemmen van ontwikkelingen in meer samenhang – herformulering van leidende principes voor gebied

Rol van Overheid

faciliteren

1. stel kaders voor duurzame ontwikkeling

2. juridische belemmeringen wegnemen

3. netwerkvorming stimuleren

4. slimme financiële constructies ontwikkelen

Faciliterende Overheid

agenderen

stimuleren

verbinden

schakelen

organisch ontwikkelen

Co-Creatie

ontwikkelen met marktpartijen

innovatieruimte [regelluwe zone]

binnen duurzaamheids kaders

stap voor stap gebied duurzaam ontwikkelen

duurzaamheid sluipt in het DNA van steden

duurzame stad vergt transitie in denken en doen

veel voorbeelden van duurzame ontwikkeling van steden

‘power’ of ‘governance’ is vaak bepalend voor verduurzaming

vraagt faciliterende rol van overheid

Conclusies