Transitie van de gebouwde omgeving:uitdaging van de eeuw

Jan Rotmans, Olympisch Stadion

20 september 2011

twitter.com/janrotmans

Gebouwde Omgeving

gebouwde omgeving verantwoordelijk voor 41% energiegebruik

50-80% CO2-reductie is noodzakelijk de komende decennia

vereist een transitie van de gebouwde omgeving

Transitie

fundamentele verandering van structuur, cultuuren werkwijzen op systeemniveau

structuur: institutionele opbouw, economischestructuur, fysieke structuur

cultuur: gedeelde beelden, waarden,paradigma’s en perspectief

werkwijzen: routines, regels, gedrag

fundamentele omslag in denken, organiseren, handelen

we bouwen wel goed, maar

we bouwen niet de goede dingen

Transitie Bouwsector

Transitie van de bouwsector is noodzakelijk

van naar

aanbod vraag

product dienst

economischmaatschappelijk

20 jaar

DoorontwikkelingsfaseVoorontwikkelingsfase

20 jaar

In welke fase van de transitie zit de bouw?

”

Wijdverspreide toepassing van het nieuwe paradigma

Kant

elpu

nt

Strijd tussen het oude en nieuwe paradigma

Regieraad Bouw PSIBouw

Tijd

Opb

ouw

van

duur

zam

e sa

men

levin

gl

Bouw zit hier

Consolidatie

Waar staat de bouw nu?

bouw is volop aan het vernieuwen

veel innovatie op projectniveau

toch blijft innovatie achter bij andere sectoren

vernieuwing nog te kleinschalig met weinig partijen

3 op 5 bouwbedrijven zullen sneuvelen

bedrijven die met “oude technologie” bezig zijn

en onvoldoende investeren in duurzame innovatie

zullen niet overleven

Transitie is Slagveld

Duurzaamheid komt in het DNA

van de bouw en wordt de motor

Visionaire Opgave Bouw

bouw dienstbaar aan de samenleving

richt zich op ruimtelijke omgeving i.p.v. gebouwde object

eindgebruiker kan zelf product samenstellen

duurzaam in termen van energie- en materiaalgebruik

flexibel, ontwerpend bouwen is standaard

stimuleer innovatieruimte voor koplopers

doorontwikkelen van vernieuwingsbeweging

focus op kansrijke niches

klimaatadaptief bouwen (op water)

duurzaam bouwen (gebiedsontwikkeling)

bouw iconen: duurzame voetbalstadions, drijvende wijken

verduurzaam gebouwde omgeving (bestaande voorraad)

Transitieagenda voor de Bouw

stimuleer innovatieruimte voor koplopers

doorontwikkelen van vernieuwingsbeweging

focus op kansrijke niches

klimaatadaptief bouwen (op water)

duurzaam bouwen (gebiedsontwikkeling)

bouw iconen: duurzame voetbalstadions, drijvende wijken

verduurzaam gebouwde omgeving (bestaande voorraad)

Transitieagenda voor de Bouw

Revolutie

andere gebouwen

multi-functioneel, organisch, waarden leverend

andere gebouwde omgeving

synthese mens, gebouw en omgeving

ander bouwproces

vraaggestuurd, dienstbaar aan samenleving

Gebouwde Omgeving in 2036

Dutch Research Institute For Transitions

Dutch Research Institute For Transitions

Floating City

water recreation

ecology:wetlands

technology: floating foundation

energy: decentral heat/cold storage

mobility: floating highway, water taxi

living / working units

Doorbraakplan

gebouwde omgeving energieneutraal in 2026

alle bestaande woningen, kantoren, scholen energieneutraal

inspiratie

transitie van kolen naar gas van 1955 tot 1965 vrijwel gehele Nederlandse woningvoorraad werd voorzien van gasaansluiting voor

ruimteverwarming en koken

Urgentie

over 20 jaar is elk huis met een gasaansluiting

een groot risico voor een woningcorporatie

Gebouwde omgevingenergieneutraal door:

1. gebouwschil zo energiezuinig mogelijkgoed isoleren en zuinige installaties

2. duurzame energie opwekkenzonne-PV, zonneboilers, wind, omgevingswarmte

3. oppervlakte ontwikkelingenergie, water, fijn stof/NOx

Kosten / Batentotale kosten tot 2020

140 miljard Euro [73 miljard energiebesparing][67 miljard duurzame energie]

totale baten tot 2020

terugverdientijd, vermeden CO2-uitstootwerkgelegenheid (40.-50.000 banen per jaar)waardestijging vastgoed

> 140 miljard

Kosten / Baten

• investering voor woningbezitter: 20.000 Euroterugverdientijd is 10 jaar 6 jaar bij WOZ-waarde korting

• investering voor woningcorporaties: 15.000 Euroterugverdientijd is 12 jaar < 10 jaar bij WOZ- korting

• eigenaars van bedrijfspanden:terugverdientijd is 10 jaar 6 jaar bij 1/3 overheidssteun

• energiebedrijven:terugverdientijd is 10 jaar bij 3000 Euro per MW windenergie

Verduurzaming = Waardencreatie

het verduurzamen van de woningvoorraad is gunstig voor:

- economie [werkgelegenheid]

- bouwsector

- waarde van vastgoed

- milieu

- samenleving

- burgers en woningcorporaties

Dus……

technisch kan het in 15 jaar

financieel is het haalbaar

maatschappelijk is het voordelig

hoe krijgen we het georganiseerd?

Transitie Aanpak

• beginnen met koplopergemeentes

• slimme strategie van verleiding, beloning, verplichting en voorlichting

• bepalende partijen mobiliseren: gemeentes, corporaties, energiebedrijven, investeerders

• drie sporen: energiebesparing, duurzame energie enoppervlakte ontwikkeling

• in elke gemeente coalitie met investeerder

Pilots

met koplopers starten in 10 gemeenten

[corporaties, energiebedrijven, gemeenten, investeerder]

wie meedoet wordt beloond

daarna landelijk opschalen vanaf 2015

Roadshow

tour d’horizon langs 100 woningcorporaties

verduurzaming van woningvoorraad topprioriteit

energiesprong van SEV

Duurzame Voetbalstadions

Wat is een duurzaam voetbalstadion?

een stadion dat verantwoord omgaat met:

- energie, materialen, water, voeding, afval

- met zijn omgeving

- met de mensen die er werken

Integrale duurzaamheid

economie

mobiliteit

omgeving

ecologie

energie

Philips Stadion

Euroborg Nieuwe Kuip

Arena

Vijverberg Abe Lenstra stadion

DSB stadion

Waarom een duurzaam voetbalstadion?

maatschappelijke verantwoordelijkheid

economisch rendement

marketing tool

export middel

ENVIRONMENT

Embodied energyEnergy saving Carbon neutralMaterials selectionRenewable resourcesRainwater harvestingGrey water reuseRefuse recyclingReduced light pollutionReduced noise pollutionImproved transportationImproved cleaning regimeNatural convective ventilationSolar energyWind energyGeothermal energyCombined heat and powerBiomass boilersEmerging technologies

BUSINESS

National statusDestination effectCapital cost vs. Lifecycle costCompatible usesRevenue generationMinimised maintenanceTicketing technologyMobile technologyChangeover for events

SOCIAL

Legacy for local usersCommunity hubAppropriate size Suitable locationYouth out-reach programsNeighbourhood activitiesFlexibility of useOngoing costsDesigned for legacy use

SUSTAINABLE FOOTBALL STADIUMS

2012 Olympic Stadium, UK

2012 Olympic Stadium, UK

DEMOUNTABILITY

Grand Stade de l’Olympique, Lyonnais

AIR QUALITY

CO2 FOOTPRINT

TRANSPORT STRATEGY

ACOUSTIC

ANZ Olympic Stadium Australia – rainwater harvesting, grey water, waterless sanitaryware

WATER

Amsterdam Arena

Amsterdam Arena

Integraal Duurzaamheidsplan

energie, mobiliteit, afval, voedsel

energieneutraal in 2015

is relatief eenvoudig

energiebesparing / windmolen / zonnepanelen

Inzichten Amsterdam Arena

- gras kost ca. 25% van alle energie in het stadion

- lampen kunnen onmiddellijk vervangen worden door LED

- energiebesparing levert al helft van doelstelling

- duurzame energie: 1 windmolen & zonnepanelen op dak

- CO2-uitstoot vervoer 5 x die van het stadion zelf

Stichting Urgenda

Stichting Urgenda

Stichting Urgenda

Lessen Amsterdam Arena

1.proces is belangrijker dan produkt

2.duurzaamheid moet in DNA organisatie komen

3.wisselwerking stadion en club belangrijk

4.marketing-concept voor stadion

5.neem de tijd en ruimte voor het proces

Rol van Overheid

faciliteren

1. stel kaders voor duurzame ontwikkeling

2. juridische belemmeringen wegnemen

3. netwerkvorming stimuleren

4. slimme financiële constructies ontwikkelen

Faciliterende Overheid

agenderen

stimuleren

verbinden

schakelen

organisch ontwikkelen

Rol van Bedrijven

- pro-actieve houding in verduurzaming

- ruimte creëren voor duurzame innovatie

- nieuwe business-modellen ontwikkelen

- co-createur met overheid

gebouwde omgeving zal metamorfose ondergaan

bouwtransitie gaat het speelveld onomkeerbaar veranderen

mega-transitieproject: verduurzaming gebouwde omgeving

stadions zijn ‘vermenigvuldigers’ in proces van verduurzaming

vraagt andere rol van overheid en bouwbedrijven

Conclusies