Transitie naar Tweede Generatie Windparken

Lelystad, 03 februari 2011

Prof. Jan Rotmans

Weerstand tegen windmolen in evolutie

weerstand tegen windmolens is van alle tijden

In de Gouden Eeuw was reeds veel weerstand

tegen molens in Holland; ze pasten niet in het landschap

weerstand verdween toen economisch belang helder werd

Weerstand 1.0

Weerstand 2.0

in Californië ontstond heuse windrush in jaren 70-80

te snel koos men grootschalig voor windenergie

tegenvallend rendement en allerlei mankementen

helft windturbines stond stil halverwege jaren 80

backlash

te vroeg gekozen ; verkeerde timing

Weerstand 3.0

weerstand tegen windmolens is cultureel van aard

weerstand tegen horizonvervuiling

weerstand tegen plaatsing in achtertuin

debat gaat tussen:

voorstanders van duurzame energie

&

tegenstanders van horizonvervuiling

Oorzaak I

mensen identificeren zich niet met windmolens

mensen identificeren windmolens niet met duurzame oplossing mensen zijn geen eigenaars van windmolens

eigenaars zijn boeren, energiebedrijven, financiers

mensen kunnen niet actief participeren in windmolens

mensen voelen zich buitengesloten

Windmolens = Euromast

nieuwste generatie heeft enorme impact op landschap

meer dan 100 meter hoog, wieken reiken tot 150 meter

vergelijkbaar met Euromast in Rotterdam

vergelijkbaar met Achmeatoren in Leeuwarden

gebouw van die hoogte zou ook weerstand oproepen

Oorzaak II

volstrekt gebrek aan visie bij overheid t.a.v. windenergie

is geen groot verhaal over plaatsing en spreiding windmolens

gevolg is een rommeltje: willekeur en chaos

inpassing in het landschap is van cruciaal belang

wat is duurzame gebiedsontwikkeling?

Weerstand 3.0

weerstand is toegenomen in de afgelopen decennia

weerstand verschilt per regio / provincie

Flevoland, Friesland, Drenthe

schrikbeeld:

witte schimmel van kleine windmolenparkjes

Flevoland

Wind Status

2011

600 turbines

600 MW

forse groei van 1995-2005

gesubsidieerd

boeren en ondernemers

rommelig landschap

Wind Opgave

2020-2025

300 turbines

1150 MW

clustering en concentratie

grootschalige windparken

inpassing in landschap

burgers en ondernemers?

Transitie Windenergie Flevoland

transitie naar tweede generatie windparken

van naar

spreiding clustering

klein groot

boeren burgers

rommelig kwaliteit

Transitie

fundamentele verandering van structuur, cultuuren werkwijzen op systeemniveau

structuur: institutionele opbouw, economischestructuur, fysieke structuur

cultuur: gedeelde beelden, waarden,paradigma’s en perspectief

werkwijzen: routines, regels, gedrag

fundamentele omslag in denken, organiseren, handelen

Voorbeelden van Transities

internetvan fysiek naar virtueel

watertransitievan water keren naar water accomoderen

energietransitie van fossiele naar duurzame energievoorziening

zorgtransitie van bureaucratische zorg naar mensenzorg

regime: dominante structuur, cultuur en werkwijzen

met macht en gevestigde belangen

niche: opkomende, afwijkende structuur, cultuur en

werkwijzen op klein schaalniveau

niche wil macht ontwikkelen en het bestaande regime

overnemen; regime beschermt zich daartegen door de

niche onschadelijk te maken of op te nemen

transitie = regime-wisseling = machtswisseling

Transitie = Machtsovername

Transitie in Flevoland

transitie =

herstructurering van volledige huidige windproductie areaal

vergt

organisatorische innovatie

mentale verandering

proces innovatie

Organisatorische Innovatie

uitgangspunt is duurzame gebiedsontwikkeling

=

maximaal versterken van de kern gebiedswaarden

water, klimaat, milieu, energie, landschap, infrastructuur mobiliteit, economie, leefomgeving, identiteit, schoonheid

balans tussen economische, sociaal-cultureleen ecologische gebiedswaarden

Kerngebiedswaarden

mobiliteit

cultuurhistorie ecologie

economie energie

Spelregels voor Duurzaamheid Creërend

- ontwikkelen vanuit cultuurhistorisch perspectief

- herstellen van verbroken verbindingen

- mengen van functies

- menselijke maat

- water, klimaat, energie als leidend voor ruimtelijke planning

Matigend

- geen afwenteling op andere gebieden

- energieneutraal bouwen

- hergebruik van bestaand materiaal

- zo weinig mogelijk vervuiling

- worteling van plannen in regio/streek

Organisatorische Innovatie

- ontwikkel plan voor duurzame gebiedsontwikkeling

- pas windenergie in in duurzaam gebiedsplan

- geef windenergie een logische, passende functie

industriële activiteit = onderdeel van bedrijventerrein landschapsverrijking = aanpassing van landschap

Proces Innovatie

- ga niet uit van breed draagvlak

- ga uit van smal maar diep draagvlak

- werk volgens selectieve participatie

- werk met koplopers met gebiedsbelang voor ogen

- ontwikkel geleidelijk breder draagvlak

Analogie met Watertransitie

- enorme waterbergingsopgave

- aantal polders moet onder water worden gezet

- veel weerstand tegen ontpoldering

- groot verhaal over polders in Nederland ontbreekt

vergt innovatief participatief proces

Groot Mijdrecht Polder

• polder met grote waterproblemen [111 huishoudens]- 6 N.A.P.; elke 9 minuten zwembad brak water uitgepompt; ‘s zomers daalt bodem snel en ontstaan scheuren; waterpeil kan niet verlaagd worden; landbouw wordt onmogelijk door vernatting

• 6 oplossingsstrategieën ontwikkeld [ drie nieuwe oplossingen: technieken, meegroeien en ophogen; multi-functionele plas meest duurzame ]

• burgerparticipatie: kerngroep van 20 bewoners

proces mislukt: vertrouwensbreuk

Koplopers

friskijkers & dwarsdenkers

mensen die ‘out of the box’ denken

mensen die al duurzaam bezig zijn

bedrijfsleven, kennis, overheid, NGO’s, intermediairs

géén belangenvertegenwoordigers

Mentale Verandering

van windmolens verwerpen tot omarmen

kan niet van bovenop en buitenaf worden opgelegd

wel van onderop en van binnenuit

- onderdeel van de oplossing in plaats van probleem

1 windturbine = 2000 huishoudens = 10 voetbalvelden zonnepanelen

- eigenaarschap van burgers via gemeenschappen

decentraal duurzaam wordt dé trend

gemeenschappen gaan energie opwekken / beheren

energie maar ook voeding, water, afval, zorg

wordt ook mede bepalend voor ruimtelijke inrichting

bedrijven, organisaties, burgers, wijken, buurten, straten

samenredzaamheid, zelforganiserend vermogen

Glocalisering

ca. 300 plannen voor lokale energiecoöperaties

energiebedrijven in allerlei soorten en maten

provincies, gemeenten, energiebedrijven, burgers

combinatie van zon/wind/warmte en smart grid

van produceren tot exploiteren tot faciliteren

van duurzame energie

Glocalisering

Texelenergie: lokaal energiebedrijf opgezet door mensen Texel levert duurzame stroom / gas aan particulieren en bedrijven

coöperatie met burgers zowel klant als aandeelhouder

Thermo Bello: energiebedrijf van wijk Eva-Lanxmeer

stadsverwarming (van Vitens) via gemeente bv met bewoners als eigenaars: klant en aandeelhouder

DEO: faciliteren van duurzame energie

wegnemen van bestuurlijke, juridische, procesmatige knelpunten

vergemakkelijken van financiering van duurzame projecten

Voorbeelden

wet- en regelgevingEuropees aanbesteden?ontbrekende vergunningenmilieuwetgeving strijdig met andere wetgeving

financieringenergiebedrijf krijgt geen bankleningSDE-subsidie ontoereikend

ondernemerschapontbreekt vaak aan ondernemerschapvraagt om nieuwe businessmodellen

governanceonduidelijkheid lokaal netbeheerweerstand van netbeheerdersrijksoverheid werkt niet echt mee

Barrières / Knelpunten

Vogelwijk Energie

bewoners Haagse Vogelwijk hebben windmolen geadopteerd

bestaande, kapotte windmolen opgeknapt en laten werken

schoolkinderen betrokken bij project: educatieve waarde

Rol van Overheid

inhoud

duidelijke kaders stellen voor duurzame gebiedsontwikkeling

groot verhaal over duurzame energie en rol van windenergie

koppel aan windenergie aan kernwaarden van gebied

proces

uitgekiend innovatief participatief proces opzetten

werk met koplopers en niet met belangenbehartigers

maak gemeenschappen mede eigenaars van windmolens

Rol van Overheid

agenderen

faciliteren [géén regie!]

verbinden

schakelen

organisch ontwikkelen

Conclusie

transitie naar tweede generatie windparken is noodzakelijk

vergt fundamenteel andere organisatie, proces en mindset

groot verhaal over duurzame energie in gebiedsontwikkeling

gemeenschappen spelen in toekomst cruciale rol

provincie heeft in deze transitie een leidende en dienende rol