20100227 Beschermers Van Jip En Janneke

Hun makers zijn al overleden, maar Jip en Janneke, Kikker enBommel zijn overal aanwezig. Drie beheerders van de creatievenalatenschappen van illustratoren over het in leven houden vande karakters. ‘Fiep had de animatieserie over Pim en Pom leukgevonden.’ Tekst Vincent Andriessen, foto’s Marie Cécile Thijs

De beschermersvan Jip en Janneke

Gioia Smid is de ‘vervanger vanFiep Westendorp op aarde’, zo-als ze het zelf beeldend om-schrijft. ‘Ik heb in de jaren voorhaar overlijdei n veel met Ft iepgesproken over haar tekenin-

gen en daardoor een goed idee gekregen waar zewel en waar ze niet mee zou instemmen.’ Smidmoet standpunten innemen over ingewikkeldekwesties. Jip en Janneke in het roze afbeelden inplaats van in het zwart? Dat mag niet. Slechts eendeel van de afbeelding gebruiken? Niet toege-staan. Ook het driedimensionaal maken van detweedimensionale figuurtjesff van Westendorp isuit den boze.

Smid is beheerder van de creatieve nalaten-schap van Fiep Westendorp (1916-2004), geeste-lijki mk oeder van onder anderen Jipen Janneke, enFloddertjet . Wanneer illustratoren komen teoverlijdi en is hun kroost vaak nog springlevend.Eén blik ik n de boekhandel en het is duidelijk datook Kikker en Olivier B. Bommel nog altijd popu-lair zr ijn. En dat terwijl hun tekenaars Max Velt-

huijs (1923) en Marten Toonder (1912) al in 2005overleden.Deboeken en merchandiseronddezeNederlandse iconen vinden nog altijd gretig af-trek. Voor het it n leven houden van hun creatieveerfgoed hebbendeillustratoren vaak stichtingenen vennootschappen opgericht, soms beheerddoorfr amilie, ff soms door derden.

Fiep Westendorp heeft haar auteursrechtenen haar zogeheten ‘morele’ rechten (de rechtendie te maken hebben met de immateriële belan-gen zoals reputatie of integriteit) bij testamentovergedragen aan de Fiep Westendorp Founda-tion. Voor hr aar dood heeft ze Smid de verant-woordelijki heid gegevenvoor het beheer van haaroeuvre. Nu is Smid artistiek directeur van FiepAmsterdam bv, de vennootschap die de exploita-tie van de afbeeldingen van Westendorp in han-den heeft.ff

Petra Keuchenius zit in het bestuur van deStichting Max Velthuijs. Ze herkent de kwestieswaarmee Smid te maken heeft. ‘Recent zijn nieu-we boeken uitgekomen met gestileerde afbeel-dingen vanKikker.Dan gaat het er om dat de juis-

pagina 14, 27-02-2010 © Het Financieele Dagblad Bijlage

��

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

��

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

Gioia Smid (54), artistiek directeur vanFiep Westendorp bv‘Fiep Westendorp had geen kinderen. Hetis heel toevallig dat ik nu uiteindelijk haarnalatenschap bewaak. Ik had een paar te-keningen van haar geleend voor een ten-toonstelling die ik organiseerde. Daarnakwam ik haar steeds vaker tegen en uitein-delijk kwam ik regelmatig bij haar over devloer. Op een gegeven moment was Fiep zoslecht ter been dat ze alleen nog maar op debenedenverdieping van haar huis woonde.Toen kwam ik erachter dat ze al haar werkonbeheerd en ongesorteerd door haar huishad liggen. In mapjes, in kasten, zelfs in debadkamer. Ik heb toen voorgesteld om sa-men met haar de tekeningen te sorteren. Uiteindelijk heeft ze zo’n 8000 illustratiesnagelaten. Ze werkte met Annie M.G.Schmidt aan onder meer Jip en Janneke enPluk van De Petteflet maar illustreerde ookvoor Het Parool en het kinderblad Bobo.Haar zaken waren niet goed geregeld. Erwas al wel eens een contract gesloten metde Hema maar er werd nauwelijks op geletof de uitvoering daarvan wel op de juistemanier plaats vond.’‘Nu bepaal ik wat er wel en niet mag gebeu-ren met de tekeningen. De animatieseriewaar we aan werken over Pim en Pom hadze zeker leuk gevonden. Ze was aan het ein-de van haar leven verbaasd over alle nieuwetechnieken die er waren ontstaan. Toen zeme een keer met een computer bezig zagen besefte hoe gemakkelijk het was om fi-guurtjes te kopiëren, zei ze dat ze had ge-wild dat ze dat vroeger ook allemaal tothaar beschikking had gehad.’

‘Fiep had haar werk door haar hele huis liggen, zelfs in de badkamer’


te karakteristieken zichtbaar blijven. Kikkerheeft ff altijdi twee tt bolle ogen en een speciale kron-kel in zijn mond.’

Speciale vennootschapIn tegenstelling tot het auteursrecht, gaat hetmorele recht niet automatisch van de illustratorover op zijn erfgenff amen. Daarvoor is een uit-drukkelijki e wilsverklaring ng odig. ‘Het gebeurtregelmatigdg at illustratoren vergetenhun morelerechten over tr e dragen’, vertelt Vincent van denEijni de, directeur van Pictoright, een organisatiedie zich inzet voor de rechten van beeldend kun-stenaars. ‘Terwijlrr dit al met een simpel onderte-kend codicil kanwordengeregeld.’

Wanneer wordt verwacrr ht dat et r na de doodvan de illustrator nog veel vraag naar zijn of haartekeningen zal blijven bestaan, is het handig omde bescherming ervan goed te regelen. Zo kun-nen de auteursrechten bijvoorbeeld aan eenstichting wordenovergedragen en deexploitatie-rechten worden ondergebracht in een specialevennootschap. Op deze manier hebben MartenToonder er nFiep Westendorp hun creatievenala-tenschap geregeld. Bij Max Velthuijs zijn de ex-ploitatierechtenovergedragenaan een stichting.Marten Toonder heeft daarnaast ook nog eenaparte stichting die de fysieke collectie beheert:Stichting het Toonder Erfdeel. De originele wer-ken van Max Velthuijs zijn naar het Letterkundigmuseumgegaan.

HemaHoewel de exploitatie van de rechten tot lucratie-ve deals kan leiden — zowel Bommel als Jip enJanneke hebben al veelvuldig in de schappen van

de Hema gelegen — moet niet worden onder-schat dt at het in stand houden van de rechten ookgeldkost.

‘Voor een schrijver verdiende mijni opa bestgoed, maar ar ls je een kantoor moet aanhoudenen personeel moet betalen, is de situatie wel an-ders’, zegt Milou Toonder, een kleindochter vanMarten Toonder, die nu bestuurslid is van Stich-tinghg et Toonder Auteursrecht. ‘Bovendienbren-gen veel dingen gewoon niets op. Wanneer ie-mand met een leuk idee voor een vrijwilligersor-ganisatie komt, staan we dat vaak toe. Maar dankun je natuurlijk geen royalty’s vragen. Gelukkigis er geendruk vanuit de familie omeen commer-ciëlere weg in te slaan. Het is leuk als er iets over-blijfti mt aar het is veel belangrijker om de nalaten-schap tebeschermen en in ere te houden.’

Ook bk ij Fiep Amsterdam bv is er de afgelopenjaren vooral veel geld uitgegeven. Directeur Hansvan der Voort: ‘Na de dood van Fiep zijn we ge-start met het restaureren, archiveren en digitali-seren van haar hele oeuvre. Dat heeft tot nu toe almeer dr an ¤ 800.000 gekost. Om het werk ookvoor de nieuwe media geschikt te maken zijn webezig met et en animatieserie rondom de kattenPim en Pom. Dat kost ook erg veel geld.’ De winstvan Fiep Amsterdam bv gaat in de vorm van divi-dend naar de Fiep Westendorp Foundation.Deze Foundation verzorgt onder meer kinder-projecten, stimuleert jonge illustratoren en on-derhoudtet enFiep Westendorp leerstoelIllustra-tieaande UvA.

Alle stichtingen steken veel energie in het inleven houden van de nalatenschap van de illu-stratoren.Zowordt de klassieker Kikker ir s verliefdvan Max Velthuijs elk jaar gr epromoot rond Va-

‘Regelmatig vergetenillustratoren hun morele rechtenover te dragen, terwijl dit meteen simpel ondertekend codicilkan worden geregeld’


��

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

��

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

Petra Keuchenius (44),bestuur Stichting Max Velthuijs‘De hele organisatie rondom de creatieveerfenis van Max Velthuijs is tijdig voor zijndood rondgekomen.’ ‘Ik ben directeur P&O en juridische zakenbij WPG Uitgevers, maar werkte vroeger alsjurist bij WPG. Uitgeverij Leopold, de Ne-derlandse uitgever van de boeken van Max,maakt deel uit van WPG Uitgevers. Op enigmoment kwam ik met Max in gesprek overde exploitatie van zijn auteursrechten nazijn overlijden en toen heb ik hem geadvi-seerd een stichting op te richten en ervoorte zorgen dat zijn morele rechten niet zou-den verdwijnen na zijn overlijden.’ ‘Max heeft zijn morele rechten overgedra-gen aan twee medebestuurders binnen destichting. Zij bewaken daarmee op welkemanier de werken van Max worden geëx-ploiteerd. Ze letten er bijvoorbeeld op dathet oorspronkelijke karakter van zijn perso-nages niet wordt aangetast. De exploitatie-rechten die zijn overgedragen aan de stich-ting waren door Max allemaal al in licentiegegeven. In Nederland exploiteert Uitgeve-rij Leopold de rechten op zijn boeken envoor de merchandise is er een contract metKids at Work. Zij dragen zorg voor alle pro-ducten die op de markt komen en dat hetwerk van Max levend wordt gehouden. Defilmrechten worden uitgeoefend door Tele-screen.’‘Max had twee kinderen, van wie er nog éénin leven is. Hij ontvangt als erfgenaam uit-eindelijk de winst die er gemaakt wordt metde exploitatie van de rechten van zijn vader.Verder heeft hij niets met stichting te ma-ken. Max wilde die zaken gescheiden hou-den.’

‘De exploitatierechten had Max allemaal al inlicentie gegeven’


‘We zouden heel graag opnieuw eenanimatiefilm maken’

��

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

��

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

Milou Toonder (39),bestuurslid stichtingToonder Auteursrecht‘Ik ben een kleindochter van Marten. In2001 werd ik door mijn opa gevraagd of ikhem kon helpen bij de stichting omdat hijer graag een familielid bij wilde hebben.Mijn opa was toen voorzitter en ik werdpenningmeester. Na het overlijden heb ikook mijn neef gevraagd om mee te hel-pen.’‘Mijn opa wilde in eerste instantie dat destichting door buitenstaanders geleid zougaan worden. Ik denk dat hij zich afvroegof wij als kleinkinderen nog wel een bandmet zijn teksten en tekeningen hadden.Maar toen hij uiteindelijk zag dat de fami-lie zich wel bekommerde om zijn werk, be-sloot hij dat het goed zou zijn als de meer-derheid in het bestuur van de stichting uitfamilieleden zou bestaan.’‘Begin 2008 is de Toonder Compagnie op-gericht om de rechten te exploiteren, in

dat bedrijf ben ik directeur en dat is bijnaeen dagtaak voor mij. Daarnaast heb ikook nog mijn eigen baan. De stichting ligtwat meer op de achtergrond. Bij de Toon-der Company werken daarnaast nog driemensen.’‘De boeken van mijn opa worden nogsteeds uitgegeven en ook de speelfilm Als je begrijpt wat ik bedoel komt nog regel-matig op televisie. We zouden heel graagopnieuw een animatiefilm willen makenmaar dat gaat voor dit moment nog te veelgeld kosten. Voorlopig richten we ons opde kleinere projecten. Zo zijn we bezig omhet volledige werk van Olivier B. Bommelen Tom Poes opnieuw uit te geven. Voordit project zijn alle tekeningen gedigita-liseerd.’

lentijnsdag. ‘Er worden steeds weer nieuwe for-maten van de boeken uitgegeven die aansluitenbij i de wensen van kinderen en hun ouders’, zegtKeuchenius. Ook wordt er gewerkt aan een Kik-ker-boekjek dat aan een buggy gg bevestigd kan wor-den en verschijnt Kt ikker in musicals en anima-tiefilmpjes.

Ongeoorloofd gebruikIllustratoren kunnen ook een beroep doen opeen gespecialiseerde organisatie als Pictoright.Die beheert voor verschillende erfgenamen deauteursrechten en treedt op bij ongeoorloofd ge-bruik. Ook kan Pictoright bemiddelen bij de tot-standkoming van exploitatieovereenkomsten.‘Tot nu toe doen we dat vooral wanneer een partijzich tot ons wendt met een idee voor het gebruikvan bepaalde afbeeldingen. We willen in de toe-komst echter ook zelf af ctiever op zoek naar ex-ploitatiemogelijkheden’, zegt Sander van deWiel, verantwott ordelijki vk oor het beheer van derechtenbij i Pictoright.

Het internet ht eeft ertoe geleid dat er steedsmeer misbruik wordt gt emaakt van bekende ka-rakters. Meestal ontvangen de inbreukmakerseen brief waarin wordt uitgelegd dat er voor hetgebruik van de afbeeldingen moet worden be-taald. In de meeste gevallen is daarmee de kousaf. Maar het gaat ook wel eens mis. ‘We hebbenhele discussies gehad met cafés die een afbeel-ding van Bommel gebruikten inhun logo’, verteltMilou Toonder. ‘Zij vonden dat ze ons een dienstbewezen door een afbeelding van Bommel te ge-bruiken. Maar dat is natuurlijk de omgekeerdewereld. Zij maken juist gebruik van de bekend-heid van het personage om hun eigen onderne-ming te promoten. Sommige uitbaters lijken datechternr iet tebegrijpen.’

De afbeeldingen van Jip en Janneke en Kikkerworden veelvuldig gebruikt door kleuterscholenen kinderdagverblijven. ‘Meestal wijzen we henop het feit dat er sprake is van een auteursrecht’,legt Van der Voort ut it. ‘Als het duidelijk is dat ergeen commercieel gebruik van de afbeeldingenwordt gt emaakt, helpen wij de organisaties vaakzelfs een handje. We sturen hun dan digitale af-beeldingen op zodat ze die kunnen gebruiken.Voor or ns is het het belangrijkste dat er geen af-breuk wordt gedaan aan het werk van Fiep, en zoveelmogelijk kinderen ervangenieten.’


20100227 Beschermers Van Jip En Janneke

Art & Photos

Transcript of 20100227 Beschermers Van Jip En Janneke