LIMBURGSERFGOED

afgiftekantoor 3500 Hasselt 1oktoBer—DeCeMBer 2008jaargang 13 n° 4—

3-maandelijks tijdschrift

erkenningsnummer P 509 339

—

Gingelom (Montenaken), ‘Avernassetom’

België - Belgique

P.B. - P.P.

3500 HASSELT 1

BC 2630

COLOFON

De deputatie van de provincie Limburg

Steve Stevaert, gouverneur-voorzitter

Marc Vandeput, Sylvain Sleypen, Gilbert Van Baelen, Frank Smeets,

Hilde Claes en Erika Thijs, gedeputeerden en Renata Camps, provinciegriffier

REDaCtIE Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed

Willekensmolenstraat 140, 3500 Hasselt

tel. 011 23 75 75, fax 011 23 75 85, e-mail: pcce@limburg.be

tEkSt Christa Engelbosch, Marc Laenen, Stephanie Mergeay,

Raf Schepers, Betty Simon en Lucas Verhaegen

FOtOGRaFIE & tEkENINGEN Marc Laenen, Peter Bongaerts,

Eddy Daniels en Tonny Schouteden

Lay-OUt Geoffrey Brusatto

DRUkwERk drukkerij Paesen, Opglabbeek

VERaNtwOORDELIjkE UItGEVER

M. Laenen, Willekensmolenstraat 140, 3500 Hasselt

wEBSItE www.limburg.be

Tot 30 april 2009 loopt in het Museum Vlaamse Minderbroeders

een tentoonstelling over relieken en reliekenverering “Stukjes hemel

op aarde”.

Relikwieën spreken nog steeds tot de verbeelding. Het is een bij-

zondere manier om met de doden om te gaan. Schedels worden ver-

pakt in kostbare omhulsels, beenderen worden intens vereerd, alles

wat in aanraking met de heilige is geweest, wordt gekoesterd. Door-

heen de tijd werden mysterieuze rituelen ontwikkeld om met relieken

om te gaan. Al die facetten worden blootgelegd op de tentoonstelling.

Naast voorwerpen uit de eigen collectie zijn er interessante en pres-

tigieuze stukken ontleend bij schatkamers en andere musea. De aan-

dacht gaat ook naar kleine relieken die de mensen nog steeds in huis

halen of zelfs bij zich dragen, ter bescherming tegen alle mogelijk on-

heil en ongeluk.

Op woensdag 21 januari 2009 om 20 uur spreekt de heer Mark Van

Strydonck, medewerker aan het Koninklijk Instituut voor het Kunst-

patrimonium in Brussel, over “Gedateerde heiligen. Relieken. Echt of

vals?” Al honderden jaren is de echtheid van relieken onderwerp van

speculatie, discussie en onderzoek. Generaties theologen en weten-

schappers hebben uitspraken gedaan en analyses uitgevoerd. Wijst

alles in de richting van vervalsingen? Of bevatten de schrijnen wel de-

gelijk de overblijfselen van heiligen? Wetenschappers gaan de uitda-

ging aan en openen reliekschrijnen.

Praktische informatie open dinsdag tot zaterdag van 10u. tot 12.30u.

en van 13u. tot 17u.; zon- en feestdagen van 14u. tot 17u.

Gesloten: maandag, 25 & 26 december 2008 en 1 januari 2009

Toegang 1 4, kinderen –12 jaar gratis, 1 3 reductie/groepen

Rondleidingen

voor groepen op aanvraag – 1 50

voor individuele bezoekers

iedere laatste zondag van de maand

om 14 uur: bijdrage 1 6; er is ook

een rondleiding op kindermaat:

bijdrage 1 2; voor beide best vooraf

inschrijven

—

Meer info: Museum

Vlaamse Minderbroeders,

Capucienessenstraat 1,

3800 Sint-truiden; tel. 011 67 29 71

e-mail: musea.vlaamse.minderbroeders@skynet.be

www.museum-minderbroeders.be

Het einde van het jaar nadert met rasse schreden. In het laat-

ste nummer van de nieuwsbrief “Limburgs Erfgoed 2008” kan u

uitgebreid kennismaken met het actieplan “De Romeinse Weg”

dat als doel heeft het rijk geschakeerde erfgoedlandschap van

Haspengouw concreet zichtbaar, leesbaar en beleefbaar te ma-

ken. Dit actieplan geeft een eerste selectie van ontsluitingsmoge-

lijkheden weer die op het masterplan “Alle tijd in Haspengouw …

Haspengouw van alle tijden” gebaseerd is.

Uit het verhaal van de verantwoordelijke bij het Art Research

Team van de Federale Gerechtelijke Politie blijkt hoe belangrijk het

is bij een diefstal dat kunstvoorwerpen goed geïnventariseerd en

gedocumenteerd zijn. Daarnaast worden nog heel wat nuttige tips

rond de beveiliging van kerkelijk erfgoed meegegeven.

Graag stellen we u het boek “In zuiverheid leven. Het Sint-

Agnesbegijnhof van Sint-Truiden” voor. Dit boek, het resultaat van

het werk van een multidisciplinair team, is de eerste wetenschap-

pelijke monografie over een begijnhof in Vlaanderen en kwam tot

stand dank zij een nauwe samenwerking tussen het Vlaams Insti-

tuut voor Onroerend Erfgoed en de Provincie Limburg. Misschien

een leuke tip als geschenk onder de kerstboom!

Wij wensen u alvast fijne eindejaarsfeesten en voor 2009 toasten

wij samen met u op een veelbelovend erfgoedjaar!

tentoonStelling

Door gilBert Van Baelen,

geDeputeerDe Van Cultuur

Stukjes hemel op aardeRelieken en reliekenverering

Woord Vooraf

02

03

In 1998 werden dertien Vlaamse begijnhoven erkend als Unesco

Werelderfgoed. Door deze erkenning worden deze nederzettingen

aanzien als wereldbelangrijke getuigen van een levenswijze die in 1311

elders in Europa afgeschaft werd. Vandaag worden ze hier nog steeds,

zij het dan zonder de spirituele context van toen, bewoond. Het be-

gijnhof van Sint-Truiden is het enige begijnhof dat nog steeds buiten

de historische stadskern ligt. Bovendien kan het bogen op de oudste

– laatromaanse-vroeggotische – begijnhofkerk met een schitterende

reeks muurschilderingen en op de enige nog bewaarde hoeve met zijn

monumentale poort en schuur bij de infirmerie.

Over begijnhoven is heel wat gepubliceerd! Dat geldt ook voor het

begijnhof van Sint-Truiden. Een globale allesomvattende studie over

het Sint-Agnesbegijnhof van Sint-Truiden bestond nog niet. In het

kader van de ontsluiting van het cultureel erfgoed van de stad Sint-

Truiden en ruimer nog van Limburgs Haspengouw gaf het provincie-

bestuur Limburg in 2004 de opdracht aan het KADOC (K.U. Leuven)

een grondige cultuurhistorische studie van het begijnhof en zijn kerk

te maken. Deze studie werd uitgevoerd door Hanne van Herck en Prof.

Dr. Thomas Coomans. De resultaten waren verrassend nieuw en in-

spirerend. De geschiedenis van het religieuze leven, de economische

bedrijvigheid, de statuten en de instellingen, de hoforganisatie met

een doorlichting van de begijnenpopulatie bracht een samenhangend

verhaal voort. In het bouwhistorisch onderzoek van de kerk door Prof.

Cultureel erfgoeD

In zuiverheid leven.Het Sint-Agnesbegijnhof van Sint-Truiden

Dr. Thomas Coomans werden verschillende bouwfasen onderscheiden

die dank zij dendrochronologisch onderzoek precies gedateerd kon-

den worden. Ze werpen een geheel nieuw licht op de datering van de

kerk en de muurschilderingen!

Het Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed van de Vlaamse

Gemeenschap (VIOE) en het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erf-

goed (PCCE) van Limburg besloten het onderzoek verder te zetten.

Een studie over de ontwikkeling van de begijnenparochie van Marc

Laenen gaf inzicht in het concept en de structuur van de nederzetting:

de afzondering van de wereld door een muur, een bufferzone tussen

de muur en het leven en werken van de begijnen rond het middelpunt

van hun leven: de kerk, de vereniging met Christus, begeleid door de

muurschilderingen. Heel nieuw is de typologie van het niet-religieuze

bouwpatrimonium, de conventhuizen, de residentie van de grootjuf-

frouw, het Godshuis, de infirmerie en de boerderij. In dit kader is ook

de bijdrage van Dr. Roland Dreesen een nieuwheid. Voor het eerst

werd een grondig onderzoek naar de gebruikte structuur, de bouw-

materialen uitgevoerd met inzichten over de datering, de herkomst en

de verwerking van het natuurstenen materiaal. Uiterst belangrijk zijn

de resultaten van de nieuwe studie die Prof. Dr. Anna Bergmans over

de muurschilderingen deed. Ze brachten nieuwe gegevens aan het

licht over de functie, de betekenis en de spirituele context, met een

herziening van de datering. Terwijl Dr. Mireille Madou de kostuum-

studie op de muurschilderingen behandelde, wordt de geschiedenis

van de restauratie door Marjan Buyle geschetst. Tenslotte werd voor

het eerst een grondige studie van het interieur door Leon Smets en

Christine Vanthillo gemaakt. Hierin wordt het interieur in het licht

van de ontwikkeling van de spiritualiteit geduid. Een speciaal hoofd-

stukje werd gewijd aan het Ancionorgel uit 1644-1646 door Patrick

Roose.

Het boek is een eerste globale studie van een begijnhof, het resul-

taat van een multidisciplinair team, rijkelijk geïllustreerd met belang-

rijke bijlagen: de statuten, de namenlijsten van de begijnen, de bouw-

rekeningen, de archieftekst van de verkoop van het hof in 1799, de in-

ventaris van het roerend patrimonium, de epitafen en een samenvat-

ting van het dendrochronologisch rapport. Een overvloedige biblio-

grafie sluit het 479 pagina’s tellende werk af!

Dit boek is een modeluitgave voor begijnhoven met wetenschap-

pelijk hoogstaand materiaal. Makkelijk leesbaar door iedereen!

—

De publicatie “in zuiverheid leven. Het Sint-agnesbegijnhof

van Sint-truiden” kan u bestellen bij:

— het provinciaal Centrum voor Cultureel erfgoed,

Willekensmolenstraat 140, 3500 Hasselt; tel. 011 23 75 75 of

e-mail: pcce@limburg.be;

— het Vlaams instituut voor onroerend erfgoed, t.a.v. anne Seys,

koning albert ii-laan 19 bus 5, 1210 Brussel; tel. 02 553 16 56 of

e-mail anne.seys@rwo.vlaanderen.be

De Romeinse wegen of heirbanen in Haspengouw maken deel uit

van het enorme netwerk van verharde en onverharde wegen die des-

tijds het Romeinse Rijk ontsloten. Men spreekt in de keizertijd over

300 000 km aangelegde wegen, waarvan één derde langeafstandswe-

gen. Voor de Romeinen was dit netwerk niet alleen essentieel bij de

aanhechting van veroverde gebieden, maar ook en vooral voor de in-

standhouding van de eenheidsstaat, een overal herkenbaar symbool

voor de macht van Rome. Goede communicatie was hiervoor levens-

belangrijk.

Aanvankelijk dienden de wegen voor militaire en politieke doelein-

den; waren ze gericht op koerierdiensten, snelle verplaatsingen van

troepen en bevoorrading. Later in de bloeiperiode van het Romeinse

Rijk en in de tijd van de Pax Romana kregen ze een meer econo-

mische en burgerlijke betekenis als verbindingsassen tussen steden

en als ontsluiting van het agrarische achterland. Een grote verschei-

denheid aan gebruikers met uiteenlopende vervoermiddelen was het

resultaat. Eén van de belangrijkste tracés uit deze periode is dat van

Keulen over Bavay naar Boulogne-sur-Mer.

Een iets minder bekende Romeinse weg is die van Keulen over Cas-

sel naar Boulogne-Sur-Mer. Deze laatste route is in Haspengouw het

best bewaard en daarom ideaal voor het ontdekken van het glooiende

landschap op de overgang van Droog- en Vochtig-Haspengouw. Na de

val van het West-Romeinse Rijk, toen de Frankische veeboeren zich

in deze contreien vestigden, ontstonden kleine landbouwnederzet-

tingen. Menig Haspengouws dorp en later ook meerdere burchten en

kastelen zijn uit deze nederzettingen gegroeid. De Romeinse weg en

het ontstaan van deze nederzettingen zijn dus fundamenteel geweest

voor de huidige structuur van het cultuurlandschap Haspengouw. Zij

bepalen nog steeds in sterke mate de identiteit van de streek.

Naast de Romeinse weg vormt ook het 19de-eeuwse fruitspoor, dat

Tongeren met Sint-Truiden verbond, een belangrijke schakel in de

ontsluiting van het erfgoed in Haspengouw. Deze twee tracés vormen

de ruggengraat van het actieplan “De Romeinse Weg” (2007), een ac-

tiegericht concept met als centrale doelstelling het rijk geschakeerde

erfgoedlandschap van Haspengouw concreet zichtbaar, leesbaar

en beleefbaar te maken. Het actieplan geeft een eerste selectie van

ontsluitingsmogelijkheden weer die op het masterplan “Alle tijd in

Haspengouw… Haspengouw van alle tijden” (2002) gebaseerd is.

Haspengouw is voor Limburg het grootste aaneengesloten open-

ruimtegebied en bovendien een zeer waardevol landbouwgebied. Deze

bijzondere kwaliteiten worden niet alleen door de bewoners, maar ook

door de bezoekers van Haspengouw erg gewaardeerd. De combinatie

van het open landschap en de grote dichtheid van een specifiek en

samenhangend cultuurhistorisch erfgoed maken de streek uniek. Als

dit landschap aangetast wordt of het historische erfgoed verwaarloosd

wordt, verliest Haspengouw immers een stukje van haar identiteit.

Door allerlei hedendaagse ontwikkelingen houden wij soms onbewust

te weinig rekening met de nodige belangstelling voor wat uit vroegere

tijden nog steeds veel waarde heeft. Als wij oog blijven hebben voor

wat Haspengouw zo uniek maakt en als het cultureel erfgoed in onze

huidige samenleving een nieuwe functie krijgt, kan deze streek zich

verder ontwikkelen tot een prachtig gebied waar het goed toeven is

voor de mensen die er wonen en de mensen die Haspengouw komen

bezoeken.

In de vorm van het actieplan “De Romeinse Weg” beoogde het

Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed (PCCE) de bekende, maar

vooral ook de minder bekende erfgoedwaarden van Haspengouw aan te

tonen. De ontsluiting ervan zal gebeuren door middel van landschaps-

kamers. Deze zorgvuldig gekozen kamers sluiten aan op de Romeinse

weg. Het zijn plekken van streekbepalend belang, doorlopend over de

gemeentegrenzen heen, die een streekgerichte ruimtelijke eenheid

vormen. Ze bieden het draagvlak voor een publieksgerichte ontslui-

ting, waarin telkens één of meerdere, cultuurhistorische en/of actu-

ele, thema’s in samenhang aangeboden worden.

Door middel van het aanreiken van een actieplan “De Romeinse

Weg” wil het PCCE de Haspengouwse gemeenten een kader aan de

ontsluitingsmogelijkheden van “hun” erfgoed bieden. Gezien de com-

plexiteit en de gelaagdheid van het erfgoed in Haspengouw heeft het

Cultureel erfgoeD

Het Romeinse wegennet als aanzet tot erfgoedontsluiting in Limburgs Haspengouw

04

—

De Romeinse weg

PCCE besloten om de verantwoordelijkheid van de erfgoedontsluiting

niet volledig over te laten aan de Haspengouwse gemeenten. Daarom

zal het PCCE door middel van een coördinatiepost de rol van project-

facilitator innemen. Dit wil zeggen dat het PCCE de Haspengouwse

gemeenten in de eerste plaats inhoudelijk zal ondersteunen bij de

conceptontwikkeling van elke landschapskamer. Zo zal de coördi-

natiepost van het PCCE werkgroepen oprichten die enerzijds uit leden

van verschillende lokale partners bestaan: leden van de bevoegde dien-

sten voor archeologie, cultuur, erfgoed en toerisme van een gemeen-

te; leden van lokale erfgoedverenigingen, geschied- en heemkundige

kringen; leden van het lokale bestuur; lokale belanghebbenden van

het te ontsluiten gebied; mogelijke eigenaars van het te ontsluiten ge-

bied … Anderzijds zullen in de werkgroep ook leden van bovenlokale

partners opgenomen worden die relevant zijn voor de ontwikkeling

van een bepaalde landschapskamer: de Vlaamse Landmaatschappij,

Toerisme Limburg, Agentschap Natuur&Bos, Regionaal Landschap

Haspengouw, Natuurpunt, het Rijksarchief, het Provinciaal Gallo-

Romeins Museum, het Agentschap Onroerend Erfgoed, diensten van

provinciale overheden (o.a. Milieu&Natuur, ...).

Vanaf het ogenblik dat er in een gemeente een dergelijke werk-

groep is samengesteld, zal deze op regelmatige basis samenkomen om

te overleggen of er in de eerste plaats erfgoed ontsloten kan worden

(consulteren van belanghebbenden en eigenaars van de landschaps-

kamer), welk erfgoed er ontsloten moet worden (inventariseren van

het roerende, immateriële en onroerende erfgoed van de landschaps-

kamer) en tot slot hoe er ontsloten zal worden (samenstellen van de

vormgeving van de landschapskamer). Van zodra de te duiden ele-

menten vastliggen, wendt het PCCE een historisch studiebureau aan

om een coherent en toegankelijk verhaal te schrijven over de verschil-

lende erfgoedelementen en -waarden in een landschapskamer. Deze

verhalen zullen dan in beperkte mate (op het terrein) en in volledige

vorm (via een website) ontsloten worden voor het grote publiek.

Omdat het PCCE een uniforme vormgeving beoogt die in de eerste

plaats vriendelijk is voor de natuurlijke en landschappelijke context

waarin het erfgoed zich bevindt, heeft het PCCE ervoor gekozen om

05

1. Erfgoedstrip Sint-Truiden

2. Vliegveld Brustem

3. Helshoven kapel en Tjenneboom

4. Borgloon

5. Sassenbroek

6. Heerdgang Grootloon

7. Heerlijk wonen

8. Tongeren West en de Beukenberg

9. Stad Tongeren in Haspengouw

10. Tongeren Oost, Millen en Genoelselderen

11. Grensschap Albertkanaal

een beroep te doen op een multidisciplinair vormgevingsteam. Dit

team zal een gamma aan duidingselementen (“blokkendoos”) en een

huisstijl (“look and feel”) ontwikkelen die bij de inrichting en de com-

municatie van de landschapskamers toegepast zal worden.

Verder houden we u in de toekomst via de nieuwsbrief graag op

de hoogte van de ontwikkelingen binnen het actieplan “De Romeinse

Weg”. Meer bepaald: de voorstelling van het vormgevingsteam, een

toelichting van het historisch onderzoek door het studiebureau, de

eerste landschapskamers die ingericht zullen worden (de piloot-

projecten) … Daarnaast beperkt het PCCE zich met de ontsluiting van

de Romeinse weg en het Haspengouwse erfgoed niet enkel tot Lim-

burg. Men gaat ook na waar er mogelijkheden liggen om de Romeinse

weg op de Europese kaart te plaatsen. In de loop van december vindt

er in Bonn een meeting plaats met collega’s uit Wallonië, Duitsland en

Nederland die zich ontfermen over de Romeinse weg in hun gebied.

Het streefdoel van deze bijeenkomst is om de mogelijkheden af te tas-

ten om tot een interregionaal project te komen. Een kort verslag van

deze bijeenkomst mag u verwachten in de eerste editie van 2009.

—

Meer info: pCCe, Stéphanie Mergeay, tel. 011 23 75 74

e-mail: smergeay@limburg.be

Bij de Federale Gerechtelijke Politie is er binnen de Algemene

Gerechtelijke Directie een dienst “Bestrijding Criminaliteit tegen

Goederen, de sectie ART”. Deze eenheid verzamelt alle informatie over

diefstallen en illegale handel van kunst en antiek. In drie Belgische ar-

rondissementen zijn er permanent kunstdossiers: Brussel, Antwerpen

en Luik. In de andere arrondissementen wordt er wat kunst betreft

sporadisch een gerechtelijk dossier geopend. De verzamelde infor-

matie wordt opgeslagen in de databank ARTIST en vervolgens naar alle

eenheden en rechercheurs op het terrein doorgestuurd. Binnen de ar-

rondissementen wordt de informatie dan verder verspreid naar lokale

musea en antiquairs. De dienst “kunst en antiek” biedt ook technische

ondersteuning, bv. wanneer bij een huiszoeking een verdacht voor-

werp wordt aangetroffen. Men kan dan controleren of dit voorwerp

in de databank zit en de herkomst ervan achterhalen. Tot slot bun-

delt deze dienst alle internationale vragen en informatie i.v.m. kunst-

criminaliteit. Ze onderhoudt internationale contacten en verzorgt de

coördinatie met buitenlandse collega’s.

Welke stappen worden nu gevolgd als er een diefstal gepleegd

wordt? Eerst en vooral is het cruciaal om een diefstal zo vlug mogelijk

te melden. Dit gebeurt nog al te vaak niet. Zo vernemen politiemensen

soms bij een diefstal dat er het jaar voordien in dezelfde kerk ook al iets

gestolen werd. Bij dergelijke gevallen kan de politie niet anders dan

achter de feiten aanlopen. Wees dus alert en verwittig onmiddellijk na

vaststelling van een diefstal de politie. Geef ook eventuele verdachte

handelingen door, bv. in de buurt van de kerk werd de week voor de

diefstal regelmatig een witte auto opgemerkt. Deze informatie kan

belangrijk zijn, wanneer binnen de context van een andere diefstal,

dezelfde witte auto opduikt.

Na de aangifte brengt u via mail (djb.art@telenet.be) het Art Re-

search Team rechtstreeks op de hoogte: vermeld het PV-nummer

(staat rechts bovenaan op het verhoorblad) en voeg een digitale foto

van het gestolen object eraan toe als bijlage. Minimaliseer de feiten

niet: elke diefstal is belangrijk. Waarom zou een politiedienst veel

tijd en energie in een onderzoek steken, als het slachtoffer zelf weinig

belang aan de feiten hecht? Bevat een PV bruikbare informatie, dan

komt deze bij een onderzoeker terecht. Die kan dan nagaan of bv. de

witte auto waarvan sprake, ook elders opgemerkt werd. Als er iemand

wordt aangehouden, die in het bezit van gestolen goederen is, dan kan

dit soort informatie cruciaal zijn, om de diefstal of heling te bewijzen.

Het Art Research Team registreert alle beschikbare informatie over

het gestolen object in de databank ARTIST. Op een analytische manier

Cultureel erfgoeD

06

wordt alles beschreven, in het geval van een schilderij bv. drie per-

sonen (man, vrouw, kind), een vijver, runderen. Een persoon op een

schilderij wordt niet als Abraham geïndentificeerd, maar als “man met

baard” omschreven. Het aantal parameters bepaalt de precisie van de

zoekresultaten. Om correcte gegevens in de databank op te nemen,

is het ook hier weer van belang dat alle goederen gefotografeerd en

degelijk beschreven zijn. 70 % van de diefstallen kunnen bij gebrek

aan foto’s niet in de databank opgenomen worden. Voor kerkdiefstal-

len kan gelukkig een beroep gedaan worden op de fototheek van het

Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium in Brussel. Met deze

gegevens in de databank kan een nationale seining gedaan worden: dit

gebeurt via een intern informatiekanaal. Naar antiquairs wordt deze

informatie eveneens verspreid, zodat zij kunnen controleren of de bij

hen aangeboden objecten al dan niet gestolen werden. Vroeger werd

er een brochure rondgestuurd, momenteel gebeurt dit via mailing.

Een internationale seining, via Interpol, gebeurt enkel als er degelijke

foto’s voorhanden zijn.

Het belang van een online inventaris bij diefstal

tipS ronD BeVeiliging Van kerkelijk erfgoeD

07

— Verwittig onmiddellijk de politie in geval van diefstal. Begin jaren

’80 werd er een diefstal gepleegd, waarvan nooit aangifte werd gedaan.

Ruim twintig jaar later treffen leden van de kerkfabriek de voorwer-

pen toevallig aan in Nederland, maar aangezien er nooit aangifte van

de diefstal gedaan is, kan er geen rechtshulpverzoek naar Nederland

gestuurd worden. Daarom werd er alsnog een aangifte gedaan, maar

wel bijna dertig jaar na de feiten! Eén goede raad: doe zo snel mogelijk

aangifte.

— Meld ook kleine diefstallen. In 2006 werden in de regio Luik –

Luxemburg – Groothertogdom Luxemburg regelmatig diefstallen ge-

pleegd van kroontjes, globo’s en scepters van heiligenbeelden. In juni

2006 komt de eerste PV binnen van een diefstal van een kroontje in

februari van dat jaar. Kort daarna krijgen we opnieuw een PV, waar-

uit blijkt dat de kerkfabriek in kwestie in december 2005 nog twee

kroontjes kwijtgeraakt was. Er werd dus in de streek gevraagd of ie-

dereen voor dergelijke diefstallen alert kon zijn. Op zes maanden tijd

konden gegevens van tientallen gelijkaardige diefstallen verzameld

worden. Deze gegevens werden door een crimineel analist bestudeerd.

Hieruit bleek dat er een patroon in de diefstallen zat. Dit patroon liet

bijna toe om te voorspellen waar de volgende diefstal zou gaan plaats-

vinden. Tenminste, indien de feiten tijdig waren doorgegeven!

— Iedereen fotografeert graag de “mooie kant” van een voorwerp,

maar wat bij diefstal vooral belangrijk is, zijn kenmerken die het

voorwerp uniek maken. Neem daarom foto’s van kleine beschadi-

gingen … De voorkant van een klok, waarvan er honderden gemaakt

werden, bevat voor speurders weinig informatie. Zorg er ook voor dat

de foto niet te donker of juist te licht is, door een slecht gebruik van

de flits.

— Veel schilderijen worden door daders bewerkt: men gaat stukken

bijwerken of soms zelfs helemaal versnijden of overschilderen. In zo’n

geval kunnen detailopnames van bepaalde retouches zeer belang-

rijk zijn voor de identificatie. Een retouche in een schilderij blijft zicht-

baar, ook al wordt het overschilderd.

— Aangezien aan de voorkant van schilderijen vaak geprutst wordt, is

het aangewezen om ook de achterkant te fotograferen. Ieder houten

paneel heeft zijn eigen structuur, maar ook schilderijen op doek heb-

ben door de ouderdom een specifiek uitzicht. Zo kon een diefstal van

schilderijen uit de 16de eeuw in Italië opgehelderd worden. De daders

overschilderden het volledige schilderij met waterverf, in moderne

stijl. Aan de grens merkte de douanier op dat de achterkant van de

doeken niet overeenkwam met de veel modernere voorkant!

— Maak een degelijke beschrijving van uw voorwerpen. Het Art

Research Team verspreidt een standaardfiche voor particulieren, die

men op de website www.vsp.fgov.be kan downloaden. De velden van

deze fiche zijn gebaseerd op internationale standaarden van ICOM

en Interpol. Elementen die het voorwerp kunnen identificeren zijn

hoogte, breedte, gewicht, materiaal … Noteer deze gegevens zo nauw-

keurig mogelijk. Bij diefstal bezorg je de politie zo snel mogelijk een

kopie van deze fiche samen met een foto.

— Veel kerkdiefstallen gebeuren tijdens renovatiewerken. Wees

vooral alert bij dak- of gevelwerken, zeker wanneer er stellingen rond

de kerk staan. Meestal wordt dan ook het alarm afgezet. Spreek daar-

om goed af met de aannemer dat alles goed afgesloten wordt en dat

het alarm geactiveerd is. Vorige winter slaagden studenten bij wijze

van grap erin om binnen te geraken in de Sint-Baafskathedraal in

Gent. Ze hebben alles gefilmd en deze opnames hebben ze op YouTube

geplaatst. Als studenten een kerk binnen kunnen, is het voor dieven

zeker een koud kunstje!

— Vaak is de voordeur van de kerk gesloten, maar gaat een zijdeur

of sacristiedeur niet meer goed dicht. Met een beetje moeite is de

dief zo binnen. Indien het om een sacristiedeur gaat, bevindt hij zich

dadelijk in de ruimte waar meestal de kast staat om het alarm uit te

schakelen.

— kunstdieven houden van slecht verlichte hoekjes. Diefstallen

gebeuren vaak overdag. Donkere hoekjes zijn hiervoor uitermate ge-

schikt. Het plaatsen van verlichting met bewegingsdetector lost dit

probleem op. Een treffend voorbeeld uit de praktijk: in de omgeving

van Doornik wordt een dief betrapt en geeft de feiten toe. De onder-

zoekers gaan met het schilderij naar de kerk, maar daar herkennen

noch de pastoor, noch de voorzitter van de kerkfabriek het gestolen

schilderij. Men gaat in de kerk kijken en in een slecht verlicht hoekje

merkt een politieman een zwarte rand op de muur, waarin het schil-

derij precies past. Door de slechte verlichting had men zelfs niet opge-

merkt dat er iets gestolen was!

— Dieven houden van anonimiteit. Als er iemand in de kerk aan-

wezig is en hij of zij begroet een vreemde persoon die binnen komt,

heeft dit onmiddellijk een afschrikkend effect. De kans is groot dat een

potentiële dader het hazenpad kiest.

Idem wanneer er muziek in de kerk weerklinkt. Doorgaans kan

men niet weten of er daadwerkelijk iemand op het orgel speelt of of het

een cd met orgelmuziek is! Ook dummy camera’s hebben een gelijk-

aardig afschrikkend effect.

Pascal GIELEN, De Onbereikbare

Binnenkant van het Verleden. Over de

enscenering van het culturele erfgoed,

Leuven (Lannoo), 2007, 206 p.

(ISBN 979 902096728 9)

—

De auteur is gekend van talrijke publicaties

die zich bezinnen over kunst en erfgoed en

de impact ervan op de samenleving. Hij is

docent kunstsociologie en –beleid aan de RU

Groningen. In dit boek bekijkt hij de span-

ning tussen de historische wetenschap en de

erfgoedsector. Wetenschap moet nu eenmaal

objectief en fundamenteel te werk gaan, erf-

goedbeleving is per definitie subjectiever,

maar kan tegelijk ook creatiever en inno-

vatiever zijn. De wetenschap verwijt de erf-

goedsector soms een gebrek aan historische

afstand. Gielen onderzoekt die interessante

spanning aan de hand van tien ‘erfgoedca-

ses’: het Etnografisch Museum, de kathe-

draal, en het MuHKA in Antwerpen, Het

Provinciaal Openluchtmuseum Bokrijk, het

Groeningemuseum Brugge, In Flanders Fields

Ieper, de Ken-Uw-Stad-Kwis over Leuven,

schuttersgilde Sint-Joris in Meer en het Pro-

vinciaal Gallo-Romeins Museum Tongeren.

Handreiking voor het schrijven

van een collectieplan, amsterdam

(ICN, LCM, FaRO), 2008 (3), 42 p.

(geen ISBN-nummer)

—

Dit is een derde herziene en geïllustreerde

uitgave van de oorspronkelijke brochure

‘Collectieplan’ van het Instituut Collectie

Nederland. Deze brochure is geactualiseerd

en aangepast aan de huidige situatie in Ne-

derland en Vlaanderen. De handreiking heeft

aandacht voor de aspecten die van belang zijn

bij het opmaken van een collectieplan voor

musea, archieven, bibliotheken, kerkschat-

ten. Met andere woorden elke collectiebe-

herende instelling die aan de slag gaat om een

collectieplan op te maken kan deze beknopte

handreiking raadplegen. Nieuw zijn ook de

verwijzingen naar Spectrum, het interna-

tionale handboek voor collectiemanagement

dat sinds 2008 in een officiële vertaling be-

schikbaar is. Deze handreiking is gratis ver-

krijgbaar in het PCCE of te downloaden op

www.faronet.be

tech-term. aanschouwelijk technisch

woordenboek. Systeem ir. B.D. Swanen-

burg. Handgereedschappen (ambacht

& gereedschap), Bavel, 2006 (2), 192 p.

(geen ISBN-nummer).

—

Voor het automatiseren van gegevens over

collecties erfgoed geldt hoe langer meer dat

standaardiseren de norm wordt. Objecten

moeten op een eenvormige wijze worden

benoemd, willen ze makkelijk te ontsluiten

zijn via databanken. Voor technische gereed-

schappen is er in Vlaanderen de thesaurus

ID-DOC van het Museum voor Oudere Tech-

nieken in Grimbergen (raadpleegbaar via het

internet www.mot.be). Deze thesaurus kent

deels een bruikbare versie op papier in deze

uitgave van Swanenburg. Deze uitgave is

oorspronkelijk van 1958 maar werd heruit-

gegeven in 2006. Een handig boek met cor-

recte termen voor handgereedschappen, een

korte toelichting en heel wat tekeningen om

objecten precies te kunnen benoemen.

archeologie, Monumenten- en

Land-schapsonderzoek in Vlaanderen,

Relicta 3 (VIOE), Brussel, 2007, 332 p.

(ISSN 1783-6425)

—

Derde editie van de vernieuwde reeks Relicta,

uitgegeven door het Vlaams Instituut voor

het Onroerend Erfgoed. Deze editie geeft een

actueel overzicht met stand van zaken van het

wetenschappelijk onderzoek rond onroerend

erfgoed in Vlaanderen. Voor Limburg vinden

de resultaten van enkele interessante onder-

zoeken door Alain Vanderhoeven en zijn

team in deze bundel een uitgebreide neer-

DienSt DoCuMentatie

provincie LimburgUniversiteitslaan 1B-3500 Hasselt

limburg.be

V.u

. M. l

aene

n, W

illek

ensm

olen

stra

at 1

40

, 35

00

Has

selt

Nieuwe aanwinsten over het cultureel erfgoed

De onderstaande werken kunnen geraadpleegd worden in het

Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, Willekensmolenstraat 140

te Hasselt, tel. 011 23 75 83, op werkdagen van 9 tot 12 uur en van 13.30

tot 17 uur. Ze kunnen er tevens gefotokopieerd worden.

slag: het oudheidkundig bodemonderzoek

in de Driekruizenstraat Tongeren in 2005, in

de Momberstraat Tongeren in datzelfde jaar,

en aan de De Schaetzengaerde in Tongeren in

2004. Uitgebreide verslagen van de onder-

zoeken, geïllustreerd met tekeningen, foto’s,

beschrijvingen van de archeologische vond-

sten, en resultaten van wetenschappelijke

analyses van de vondsten. Voor de liefhebbers

en vooral kenners van archeologie en land-

schapszorg.

P. MaNNaERtS (ed.), Beghinae in cantu

instructae. Muzikaal erfgoed uit Vlaamse

begijnhoven (middeleeuwen – eind 18de

eeuw), Brepols Publishers, 2007, 283 p.

(ISBN 978-90-5622-064-8)

—

De oudste bronnen die naar de muzikale

opluistering van de religieuze diensten in

de begijnhoven verwijzen, gaan terug tot de

13de eeuw en zijn slechts decennia ouder dan

het ontstaan van de begijnenbeweging zelf.

In 2005 startte Resonant een pilootproject

waarbij de handschriftelijke en gedrukte

muziekbronnen afkomstig uit de Vlaamse be-

gijnhoven in een eerste fase zo gedetailleerd

mogelijk in kaart werden gebracht. Het re-

sultaat hiervan is te vinden in het tweede deel

van deze publicatie. Tevens werden lokalisa-

tiefiches opgesteld die online geconsulteerd

kunnen worden via Muziekbank Vlaanderen.

In een tweede fase gaf Resonant in 2006/2007

een opdracht aan de Alamire Foundation om

een hoogkwalitatieve publicatie van het re-

pertorium voor te bereiden, waarbij diverse

aspecten van het muziekleven in de begij-

nencultuur door internationale auteurs bre-

der zou worden geduid. Het resultaat vindt

u terug in dit boek dat met een uitgebreide

bibliografie afgesloten wordt. Een Engelse

vertaling van het boek wordt voorzien.