1914 12 dagboek van doninck

© Gemeentelijk Archief Bornem - 85 -

Uit de dagboeken van Pater Benedictus Van Doninck

DECEMBER 1914

Dinsdag 1 december 1914 (dag 121)

Charel Waumans, de Parrewie, wordt vandaag begraven.

Om 9 ½ komt een onderofficier met drie manschappen

vragen om mee op de toren te klimmen. Leo en ik gaan

mee. Maandag of dinsdag, zeggen ze, zal er op het fort

Bornem schietoefening zijn met kanonnen op het terrein

tussen de redoute van Puurs en Branst. Op onze toren

komt een observatiepost met telefoonverbinding om de

resultaten op te nemen. Na een half uur onderzoek,

trokken ze af.

Wöhler, de onderofficier der Mecklenbürgers, is vandaag

jarig (27jaar) en houdt feest. Hij heeft zes beefsteaks

gekocht en laat ze in de keuken bakken door Broeder

Laurentius, item patates frites. Koopt hier nog 3 pond

bloem waarmee hun kok-bakker in de studiezaal Berliner

Pfannküchen moet klaar maken. Het feest schijnt stil te

zullen aflopen.

Om 4 uur komt de Rittmeister met een officier de

Belgische loopgraven in de dreef bezichtigen.

Van deze middag af tot 5 uur kanongedommel in ’t zuid-

westen. Men weet te zeggen dat de laatste grote slag

aan den IJzer in gang is !

De soldaten verkopen thans hun overschot brood aan

kleine prijs aan de kinderen, en in hun soep vinden ze

meer bonen dan vlees.

Woensdag 2 december 1914 (dag 122)

Van 10 ½ tot 11 ½ appelen gedragen uit de kelder naar ’t

noviciaat.

Een Duitse Taube passeert over Bornem van oost naar

west.

Na de refter met de Prior, Leo en Leonardus wandeling

langs de stenen molen, die met twee herstelde wieken

vandaag voor de eerste keer weer draait. Naar Oppuurs,

aan deze zijde van de ijzeren weg huizen afgebroken en

gebrand tot aan de Kat.

In Sint-Amands vele huizen beschoten door kogels en

schrapnels. Huis van juffrouw Lemmens, zaal aan de

statie totaal uitgebrand. Molen van Verbruggen

bovendeel afgebroken. Kerktoren tot aan de galmgaten

weggeschoten. Twee zware klokken naar onder gevallen.

Welfsel van presbyt en middenbeuk en zijbeuk rechts

gebarsten, linkerbeuk zonder welfsel, nieuw dak met

planken en asfalt.

Te Mariekerke molen afgebroken, verscheidene huizen

beschadigd. Kerktoren afgeschoten, dak en welfsel

weggeschoten door de Belgen. Het H.Sakrament is niet

kunnen gered worden. Men is bezig een planken dak te

maken. In de meers aan de kerk een 5-tal gaten van

obussen. Pastorie ongedeerd. Pastoor was afwezig, zei

J. Hammenecker, die zich uit de voeten maakte.

Om 4 uur waren we thuis.

Om 4 ½ komen drie Duitse gendarmen per velo loge-

ment vragen en vonden het bij de andere blauwen op ’t

ziekenhuis.

Donderdag 3 december 1914 (dag 123)

Van 9 ½ tot 10 ½ hebben wij twee manden rotte appelen

uit de kelder gedragen en tien manden goed naar het

noviciaat.

Om 12 uur middagmaal in de zaal van ’t vreemden-

kwartier ter ere van den E.H. Prior van Val Dieu.

Er kwamen onder het eten vier Beierse officieren, “um

etwas warmes zu essen” vragen.

Ze kregen in een nevenplaats ‘Erbsensuppe mit

schweinspfoten und ohren, Blutpens mit kartoffeln uns

weisskraut’. ’t Bier van Bornem was hun te ‘sauer’. De

vier Beierse manschappen die bij hen waren lieten hun

twee kanonnen op straat staan en kregen ook te eten in

’t zaaltje der broeders.

Kerk Mariekerke


Uit de dagboeken van

Pater Benedictus Van Doninck

Drie der officieren waren uit Munchen, de 4e was de

zoon van Buchhändler Auer uit Donauwörth, had zijn

studiën gemaakt te Mehrerau en met zijn papa had ik in

1890 kennis gemaakt bij Kneipp te Wörishofen.

Ze vertrokken om 2 uur naar Boom in galop, wilden

betalen, doch ‘grossmüttig abgewunken’. Ze gaven elk 1

mark voor de armen.

Om 2 uur bezoek van twee scheutisten uit Puurs.

Madame Van der Stappen brengt 6 konijnen.

Graaf Jan heeft een jonge dochter gekregen.

De Rittmeister en andere officiers zijn komen jagen aan

’t kasteel. Twee Duitsers zijn gedeserteerd.

De Hollanders moeten binnen acht dagen uit België en

ander dergelijk sensatienieuws weet ze te vertellen.

Vrijdag 4 december 1914 (dag 124)

Weinig volk te communie. Het ‘garnizoen der Abtei’ trekt

zeer vroeg op, om de 3 deserteurs te vinden, zegt men.

Over de brug van Temse mocht gisteren het vrouwvolk

passeren, niet het manvolk. Vandaag mocht niemand

zonder een Passierschein van de Kommandant in de

abdij. Deze Kommandant, Rüggeberg, is weinig zicht-

baar, zelfs als hij thuis is. Komt ’s avonds laat thuis en

gewoonlijk met een stuk in zijn kraag. Hij is vandaag

weer op diner, zegt Wöhler, bij einem Kamerad en wordt

weder laat en goed voorzien thuis verwacht.

Men komt zeggen dat onze blauwen voorgoed naar

Puurs gaan. We hebben er geen spijt van.

Met hun brood uitdelen aan de poort lokken ze te veel

lichtekooien tot ergernis der passanten.

De burgemeester van Weert komt met nieuwe proto-

kollen van de Kommandant te Mechelen, ter vertaling.

Verboden van eetwaren uit de gemeente te voeren.

Geen werk en veel schade geleden door het onderwater

zetten. Een kilo brood 0.45 fr. Een liter petrol 0.90 fr.

Vandaag is er aan het washuis hier een broek en een

borstrok gestolen tussen 1 en 4 uur terwijl de wasse-

ressen er binnen waren. Over 8 dagen item een tiental

kousen.

Zaterdag 5 december 1914 (dag 125)

Het blauw garnizoen is deze nacht om 2 ½ opgetrokken

uitgenomen drie man, en om 12 uur ’s middags vertrok

onderofficier Wöhler met de helft zijner grauwen naar

de brug van Temse tot nader orde.

Veel beweging. De wacht vertelt dat ze de hele nacht

het vuur gezien heeft aan de zeekust.

Om 11 ½ bliksem en donder.

Om 12 uur komt een jong stierkalf de koestal vergroten.

Sedert enige dagen ook een klein varken op stal. Kostte

40 fr.

De kooplieden zijn vandaag nogmaals naar Antwerpen

geweest zonder eetwaren te mogen uitvoeren.

Om 2 ½ bezoek van madame de Gravin met hare dochter

Baronnes de Rosée. Hebben goesting om ’t kasteel te

komen bewonen om er de Duitsers uit te houden.

Afgeraden, wijl niet waarschijnlijk dat er de Pruisen

zullen intrekken. Gaf 100 frank voor de behoeftigen

door ons te bevelen; 200 fr. aan het comiteit als eerste

bijdrage. Vraagt of we wild genoeg krijgen.

Het gerucht wordt verspreid dat de Kronprinz aan den

IJzer gesneuveld is.

Om 4 uur komt onze interim-hovenier, Désiré, de pas-

poorten brengen, die wij op het fort gevraagd hadden

om over de brug te mogen naar Temse.

Om een paspoort naar Holland moet men op de

Kommandatur te Antwerpen aanvragen.

Zondag 6 december 1914 (dag 126)

Kerk vol volk. Stormwind bedaart, een weinig vorst deze

nacht.

Poortje van het kerkhof deze morgen open gevonden.

Voetsporen op het kerkhof.

Kanon hoorbaar in het Westen.

Van de 60 soldaten hier in kwartier, maar zeven grauwen

en drie blauwen thuis. Deze hebben geen vreten. Hun

Amerikaans spek hebben ze weg gegeven.

De bakkers van Bornem hielden gisterenavond meeting

en ze zullen bakker P. Spiessens afvaardigen met Van

den Hoek als deze naar Antwerpen gaat om voorraad.

Van den Hoeck wordt verdacht en beschuldigd voor zijn

zak te veel te werken.

Namiddag komen vier kinderen van Wieze om de pan-

toffels en de handschoenen van Nivardus.

E.H. Prior is naar Temse geweest bij de broeders.

Onze koe die gisteren kalfde en ziek werd, deze morgen

opgeblazen, is nu buiten gevaar. Ze kreeg bezoek van H.

De Rijck, aan de grens voor English Jockey gehouden,

kreeg een Passierschein um bloss uber die Brücke te

gaan.

In ’t dorp is aangeplakt dat woensdag aanstaande op het

fort schietoefeningen plaats hebben en de mensen daar-

omtrent hun huizen moesten ontruimen.

Leonardus ontving 2 brieven uit Holland. Hugo mag niet

naar Bornem terug van H.H.Prelaat.

Prior van Val Dieu deze avond op een konijnensouper

verzocht is niet gekomen.

Maandag 7 december 1914 (dag 127)

“Mie Zout” die al enige dagen met roepen en tieren heel

het gasthuis wist overhoop te zetten, wordt vandaag

begraven. Ze was eergisteren volop aan ’t roepen, toen




de zuster zei : “Mie, ge zult nog roepen totdat ge dood

zijt.” “ ’t zal waar zijn”, zei Mie en ze stierf. Dood was ze.

E.H. Prior van Val Dieu las hier mis om 7 uur. Heeft

gisterenavond zitten wachten op notaris Maes, die niet

kwam, en kon deze morgen niet vertrekken omdat zijn

paspoort niet in orde was bij gebrek aan portret. Om 11

uur was hij klaar.

Onder de recreatie was het slecht weer en we hebben in

de calefact de mis geleerd voor morgen, met Credo II.

De jonge stier eergisteren geboren is vandaag verkocht

voor 38 frank aan P. Moens bij wiens stier onze koe hem

gehaald had. Deze boer heeft met het afbreken zijner

hoeve o.a. vier schone koebeesten verloren.

Gravin de Marnix met Jacq. nogmaals op bezoek, vertelt

dat de baron te Anthée, bijna gefusilleerd, met zijn auto

naar ’t leger is. Men weet sedert drie weken niets meer

van hem. Zij raadt ons sterk aan de schade door de Bel-

gische genie aan onze eigendom veroorzaakt, te laten

opnemen en aan de gemeente in te dienen, zoals zij

gedaan heeft. Die raad zal gevolgd worden.


Nacht stormweer. Weinig volk in de missen.

De congreganisten (55) waren in de mis van 7 ½ te com-

munie geweest en bleven hier koffie drinken.

De Prior van Val-Dieu heeft mis gelezen om 6 uur en hij

vertrok om 7 uur naar Oppuurs.

Voor de tertiën brengt juffrouw Van der Stappen een

pak met vier fazanten.

Deze middag is de schoonbroer van broeder Hilarius hier

geweest en liet ons zijn interessant zakboekje lezen van

zijn wedervaardigheden tijdens de inval der Duitsers in

Breendonk.

Charel Suykens komt zeggen dat hij eerstdaags een

schuit steenkolen zal aankrijgen en biedt ze te koop aan

38 frank de 1.000 kilo.

Tegen de avond worden er 1.000 Duitse artilleristen te

Bornem verwacht, zes in de abdij.

Om 3 uur komt men nachtkwartier vragen voor één

officier, om 4 uur voor een tweede.

Kanongedommel hoorbaar in het zuidwesten.

De blauwe soldaten maken de grauwen uit voor dieven

en maken hun lokalen op slot. De grauwen halen stook-

hout uit de tranchées en maken de blauwen uit voor

sm(eerlappen). Zij gebruiken geen gemakken, maar gaan

op de boomgaard.

In ’t gasthuis overleed Benoit, de oud hovenier van

Cammaert.

Woensdg 9 december 1914 (dag 129)

De abdij van Val Dieu is tot hiertoe gespaard gebleven.

Een som van 250 frank werd ontvreemd op een kamer.

De religieuzen zijn allen thuis, Thomas uitgezonderd.

Bij het inrukken der Pruisen had abt Edmundus wijselijk

voorgeschreven, dat diegenen, die de abdij wilden ver-

laten naar Holland mochten gaan in een klooster en daar

onder de gehoorzaamheid van de overste moesten

leven. Slechts één vluchtte. (Dit is ook verwogen en

ernstig, maar moreel onuitvoerbaar gevonden. Hij

oordeelt ….. verre !)

Prentkaart met zicht op de abdij van Val Dieu bij Aubel.




Om 10 ½ komt meneer Van Baren hier aan uit Holland

met een portret van Paus Benedictus XV.

Hij weet weinig te vertellen.

De 2 officiers, gisteren voor de nacht aangemeld zijn niet

gekomen.

Om 10 uur voormiddag begon de schietoefening op het

fort met kanons van 15 en 12 cm. 70 à 80 ponders. Het

spel was om 2 uur afgelopen. We hoorden wel het

geronk der bussen, maar zagen niets.

Impde, Merchtem, Wolvertem liggen vol soldaten.

Ph. Verbruggen kon niet te Merchtem geraken om een

varken te kopen.

Placidus kloeg al enige dagen van pijn in de zijde, hij ging

vandaag naar de dokter, die hem iodium te strijken geeft

en pillekes, 2 per dag.


De blauwen vinden onze koffie te sterk en verkiezen een

afkooksel van hun slechte bonen.

Walter de Maeyer brengt nog 21 frank logementgeld van

de soldaten die van 6-7 oktober in den bouw sliepen.

Item een inkwartieringsbiljet van 240 man (van 21 sep-

tember tot 6 oktober) ter aftekening, zonder geld. Billet

geweigerd. De kas is waarschijnlijk onvermogend ?

’t kwart voor 3 uur is er een auto binnen gekomen met 1

officier en 3 man. Ze vragen voor morgenavond een

kamer voor 1 officier, “ein alterer mann, der Ruhe, viel

Ruhe braucht” Ze willen de kamer bezichtigen, zijn er

mee tevreden en trekken met beleefde groeten af. Ze

schenen nogal gejaagd te zijn. Men heeft horen vertel-

len dat de Duitsers overal in aftocht zijn ! en dat de

Engelse vlag reeds op Hollandse kusten wappert. De

wacht beweert dat die troepenverschuiving naar Hol-

lands grenzen slechts ten doen heeft om een Engelse

flankaanval langs daar te voorkomen.

Deze avond onder de recreatie eerste mussenvangst (6

stuks) in de pandhof. Met een paar kamers verlicht open

te zetten en dan klopjagen.


Zr. Therese, overste der zusters van Mariekerke was

gisteren naar Antwerpen geweest en heeft in de

Presentatie overnacht.

Van 9 tot 10 ½ 3 kanonschoten gehoord te Breendonk ?

Men legt een telefoonverbinding tussen het fort en de

abdij. Wacht in de timmermanswinkel.

Verjaring van Placidus, die trakteert ’s morgens met cho-

colade, ’s middags met rijstpap en ’s avonds met verse

mosselen.

Om 1 ½ brengt juffrouw Van der Stappen 5 konijnen.

Van 2 tot 4 uur zwaar kanongedommel in ’t zuidwesten

hoorbaar.

Brug van Temse streng bewaakt : geen paspoort, geen

overzetboot.

Om twee uur is de Feldwebel, eergisteren aangemeld,

binnengekomen om zijn kamer te zien. Kwam om 5 ½

terug om een boterham met kaas te eten en ging dan

slapen. Feldwebel Von Döring van de Brandenburgse

Landstürm Artillerie is een 40 jarige kalme bedeesde

man, gelast, zegt hij, met het schrijfwerk voor de

vestingsmunitie en geschut.

Meneer Van Baren ging vandaag met dr. Lanssens naar

Antwerpen.

Er wordt met veel steenkolen geleurd. Om 3 uur kwam

een vrouw van Sint-Niklaas om een paar schoenen voor

frater Bernardus


Onderwege meneer Van Baren ontmoet, die gisteren

met burgemeester en dr. Lanssens grote moeite heeft

gehad om over de brug te geraken. Nu mag hij niet meer

terug over.

Deze nacht zijn er veel auto's door Bornem gereden, ook

een vliegtuig (Zeppelin) is te zien geweest in de lucht.

Om 8 ½ vond Leo in 't gras bij het ziekenhuis 3 plannen

van Antwerpen, Borgerhout, Hoboken.

Er wordt rondgestrooid dat de Duitsers de Weert en de

Donk willen onder water zetten. De boswachter komt

zeggen dat ze gisteren inderdaad het beheer hebben

overgenomen van sas en sluizen.

Er is in 't dorp aangeplakt dat degene die een telefoon-

draad doorknipt, zal gefussilleerd worden.

Van den Hoeck heeft slechts 20 zakken meel naar

Bornem gebracht. Verdacht !

Bakker Spiessens was reeds dinsdag alleen terugge-

komen.

De slagers hebben hun winkels vol vlees hangen, en het

blijft hangen, omdat de boeren ook uitslagen aan 1/3

minder van prijs.

Cammaert kon gisteren geen paspoort voor Holland

krijgen te Antwerpen. Tony is naar Hoogstraten omdat




te Aalst het internaat gesloten is. 2 of 3 kleine kinderen

van de burgemeester krijgen les van juffrouw Van der

Stappen.


Meneer Van Baren is gisteren op Bornems veerdam met

de Wilfordboot naar Temse overgesmokkeld. Platte Jan

mag zonder Passierschein naar Gent en Eeklo om snuif,

maar niet langs de brug van Temse.

In het dorp is aangeplakt dat de weerplichtigen door het

Belgisch gouvernement opgeroepen, hun familie niet

mogen verlaten en deze er voor verantwoordelijk zijn

indien ze weggaan.

Item dat er van de gemeente gijzelaars zullen genomen

worden, indien telefoondraden worden doorgeknipt en

de dader onvindbaar is. Uit dien hoofde is gisteren de

burgemeester van Sint-Amands met een auto wegge-

voerd. Duitse klopjacht in de bossen van de graaf.

De 3 blauwen die hier nog zijn, maken hun pak. Hun

overschot aan brood, koffie en rijst brengen ze in de

keuken voor de armen. Ze zeggen dat ze naar Puurs en

Willebroek moeten gaan zink en koper laden voor muni-

tie te maken in Duitsland, dat ook Turkije moet voorzien.

In Bornem-Temse blijft de 17e compagnie van 't 76

bataillon (1.000 man) Landwehr. De overige Landwehr

is aan het front.


Te nacht stormwind.

Om 9 uur vertrok Leutnant Feldwebel Rüggeberg met

zijn blauwen uitgenomen Klaas, de goede Koblenzer, die

eerst om 11 uur vertrok na hartelijk afscheid in de

keuken. Daar trof hij deze dagen bij toeval onze Lödde

met 2 kleine jongens : "Das sind Englen", zei Klaas tegen

Lödde. Neen, neen, zei Lödde, da zen Belgen.

Om 2 ½ brengt madame Van der

Stappen 6 fazanten.

Zij zag gisteren de burgemeester van

Sint-Amands tussen 2 Duitsers door het

dorp naar het fort brengen, waar hij

geïnterneerd wordt totdat de schoelies

zijn aangehouden die tussen Sint-

Amands en Oppuurs telegraafdraden

doorknipten.

Na de middagrecreatie hebben wij de

zaal, waar de blauwen hebben gelo-

geerd, opgeruimd en de piano (beste)

op de gang van den dormpter gezet.

't was er wel vuil, doch niet met opzet

bevuild of beschadigd.

In de calefact hebben we 't portret van de nieuwe Paus

Benedictus XV ingelijst opgehangen.

De gazet van Antwerpen en somwijle de Presse wordt op

de straat rondgevent en ons door Jef Bi bezorgd.

De voerman van de houten molen komt ons land

omploegen door ons werkvolk met de kruiwagen

bemest.


Na de nonen hebben we in de fruitkelder opruiming

gedaan van kleine en aangestoken appelen voor ’t gast-

huis en ons werkvolk. Na de recreatie gaat Leo naar

Theodoor de Maeyer om een kerstliedeken aan te leren.

Om 3 ½ naar Doregem geroepen bij Van Delm ont-

moette ik dr. Van den Abbeele, die van Oppuurs kwam,

waar een hele compagnie gendarmen patrouilleerde op

zoek naar de telefoondraadknipper - onder hun eigen

troep misschien te vinden.

De burgemeester van Sint-Amands is nochtans reeds op

vrije voeten gesteld. In de gemeenteraad van Bornem

werd besloten aan meneer Van den Hoeck zijn mandaat

te ontnemen van levensmiddelen te gaan halen voor de

gemeente. Hij geeft geen voldoende rekeningen.

Te Puurs werden 3 duivenmelkers gestraft met een

boete van 300 mark omdat ze hun duiven niet hadden

aangegeven. Men spreekt van 't hoornvee te belasten :

de koeien 30 fr. per kop, en de paarden 45 fr.

De Duitsers zijn overal bezig nieuwe wegwijzers te

plaatsen op houten planken met grote zwarte letters.

Op onze poort in de Kloosterstraat, uithangbord : Abtei

S.Bernard.

Houten Molen van Bornem op den Tijpel





Na de nonen opruiming in de appelkelder. Bij het

opruimen gisteren in de zaal vonden we onder een mat-

ras nog een nieuwe Belgische soldatenbroek. We heb-

ben ze Heintje Van Doorslaer ten geschenke gegeven.

Item een sargie aan Wardje Kleer.

In de gemeenteraadszitting was gisteren niemand die

het postje van Van den Hoek durfde overnemen dan

Theodoor, die voortaan voor de bevoorrading te zorgen

heeft.

Uit Duitsland (Hannover en Westfalen) is er wel een vijf-

tigtal brieven van Belgische krijgsgevangenen in Bornem

aangekomen. Sommigen, die ginds op het land bij de

boeren mogen werken, schijnen het niet te kwaad te

hebben. Wel diegenen die in de kampen zitten.

Deze avond om 7 ½ zijn onze Pruisen in de wachtkamer

uit volle kelen "die Wacht am Rhein" aan 't zingen.

Weer een victorie ? Men zei nochtans in 't dorp dat ze in

Baasrode een brug maakten over de Schelde voor de

aftocht ?

Duitsers kwamen de burgemeester van de Weert spre-

ken over belastingen te heffen op de gemeente. De

burgervader toont hun zijn felgelapte broek en zei : "de

gemeente is nog armer dan deze !"

Weert Dorpstraat


Om 10 ½ bezoek van madame de Gravin die met de

tram van Brussel-Grimbergen tot Londerzeel en vandaar

met een huurrijtuig te Bornem geraakt.

Ze weten nog niets van de baron de Rosée.

Deze morgen reed de meid van de pastoor naar Meche-

len met een koets van Verheyden : prijs 8 frank heen en

weer.

Om 1 uur brengt juffrouw Van der Stappen 5 konijnen.

Het kanongebulder heeft de hele nacht en tot deze

avond toe aangehouden in het zuidwesten.

Platte Jan is deze avond over Driegoten thuis gekomen

van zijn handelsreis naar Eeklo-Gent en heeft snuif mee-

gebracht. Men heeft hem nergens moeite gedaan we-

gens een paspoort. Men vertelde ginder dat de Duitsers

overal werden achteruit geslagen en eerstdaags de

aftocht zouden beginnen.

Er zijn tegen kerstmis reeds 7 koeien aangezegd die bij

boeren zullen geslacht worden. En de slagers die klagen,

klagen !

Bij Mil Van Fraeyenhoven hebben de Pruisen tegen

kerstavond een diner besteld voor 25 man ! De keizer

zal 't wel betalen. Vlees, vis en gevogelte !


Om 7 ½ trokken 12 der grauwen op, slechts vier man

bleven thuis op de wacht.

Er was te Willebroek maneuver van heel hun bataillon.

Om 2 ½ waren ze terug hier.

Om 12 ½ zijn er 3 werklieden van ’t fort, Amelinx,

Marivoet en Vermeiren, 4 joefffers komen opeisen voor

het fort. Daar werken zowat 308 mannen. Ze worden

geregeld uitbetaald aan 40-50 centiemen per uur in

klinkende munt. Er worden op en aan het fort loop-

graven gemaakt en overgrote voorraad levensmiddelen

werden deze dagen binnen gebracht.

Van deze morgen af tot deze avond is er in de verte

zwaar kanongedommel hoorbaar.

Volgens de gazetten is er al een paar dagen geleden een

grote zeeslag begonnen. Wij hebben vandaag nog een

wijnkelder gepantserd. Of het zal voldoende wezen,

moet ons de toekomst lezen. ’t Is de befaamde kelder C.

Seller Cé.

Tot hiertoe blijven we goed gespaard van rekwisitie, als

we ten minste bedenken wat rood sap er zoal elders is

opgeëist.

Feldwebel Von Döring lijdt aan jicht in de knie, zegt dat

het in ’t fort te nat en te reumatiek is om te logeren. Hij

komt regelmatig om 4 uur thuis en gaat gelijk wij om 8

uur slapen. Staat om 6 ½ op en om 7 ¼ gaat hij aan.


Burgemeester van Sint-Amands komt vertellen dat hij 3

dagen gevangen heeft gezeten in ’t fort. Zeer goed is

behandeld door de officieren, die de schuld zijner in

hechtenisneming werpen op de majoor van Boom, die

als een brutale beest geboekt staat.

Om 8 uur komt een Duits Bauführer, Paul Mann, hier aan

om opname te doen van ’t houtmateriaal, hier door de

Belgische genie gebezigd voor de verdediging. Hij is

burgerlijk ingenieur, protestant, praat gezellig, gelijk alle

Rhijnlanders, is bij Victor Van ’t Wit Paard, huis madame

Van Mierlo, ingekwartierd. Hij zegt zich bevoegd de

loopgraven in bos en boomgaard en alle versterkingen

binnen de kloostermuren te laten afbreken en opruimen




en geeft me op aanvraag daartoe een schriftelijke ver-

klaring. Hij zou maandag een ploeg werklieden zenden

voor de afbraak onder ons toezicht. Wij hebben niet

gewacht, om 10 uur begonnen we en tegen avond

hebben wij al verscheidene karvrachten hout en ijzer van

kant gemaakt van de loopgracht aan Sint-Bernards-

appelboom in de moestuin.

Verleden nacht is een krielhennetje gestolen. Op de

muur van Schuttershof waren 2 of 3 dekpannen af en

kapot. Men vertelt dat gisteren om 4 uur te Lokeren een

brug werd opgeblazen. Die ontploffing hebben wij hier

goed gehoord.


Bakker Spiessens P. vroeger in de Kloosterstraat, thans in

de Boomstraat wonend, komt bij gebrek aan oven, de

onze gebruiken. Verwerkte vroeger 12 zakken meel per

week, en kan er thans nog geen 2 bekomen. 42 klanten

betalen reeds op voorhand het roggebrood dat hij voor

hen bakken zal.

In de naburige gemeenten wordt er streng de hand

gehouden aan ’t verbod graan uit te voeren. Te Bornem

begint men daarmee nu het te laat is en de grote boeren

van Klein-Mechelen, Doregem, Kraaihoef, hun tarwe te

Oppuurs en elders verkocht hebben.

De maatschappij van electrisch licht is zeer inschikkelijk

voor het aanleggen der verbinding en lampen bij particu-

lieren. Compteurs worden niet gestald, men betaalt een

matige prijs per lamp.

De Duitsers blijven streng de hand houden om ’s avonds

8 uur de lampen en lichten uit te doen bij de particu-

lieren, doch ze gaan niet meer zo brutaal te werk als

over drie weken.

Het kanon heeft verleden nacht en vandaag de hele dag

door gedonderd. Af en toe een zwaardere ontploffing

die naderbij schijnt te zijn. Het is meer uit het westen

dan de vorige dagen.


Men vertelt dat de Duitsers bij “dikke Spiessens” nevens

de Dilft gisteren een koperen ketel hebben meege-

nomen. En gelijk andere mensen, brengen wij ons

ongebruikt koperwerk in veiligheid.

Om 10 uur komt een officier met drie manschappen een

telefoontoestel en verbinding plaatsen op onze toren.

Om 2 uur nog twee anderen.

Om 11 uur herinneren wij de Prior dat het Sint-Thomas

is.

Om 1 uur komt Bauführer Mann met 8 werklieden om de

tranchee op de moestuin af te breken.

Daar de ingenieur scheen te werken om ons plezier te

doen, liet men hem een korf appelen, die hij gevraagd

had te kopen, gratis thuis brengen bij zijn huisbaas

Victoor.

Hij had me ook gevraagd zijn werkvolk af en toe eens na

te zien of ze werkten, maar daar wilde ik niet voor in-

staan. Al was het nu wel enigszins tot ons voordeel, ze

werkten toch ook voor de vijand en daaraan mocht ik

niet meedoen.

Met de zoon van de “Keizer” aan ’t hoofd, lieten ze hun

werk staan en gingen naar de naastbijzijnde kroeg zodra

de Bauführer uit het zicht was. Voor 45 centiemen per

uur, zegden ze, moeten wij zo weinig mogelijk ver-

richten.

Het kanongedommel heeft sedert gisterenavond nog

niet opgehouden.


Om 7 ½ komen er 10 werklieden zoals gisteren voort-

doen aan de opruiming. Ze gaan om 10 ½ weg.

Om 8 uur trekken er zes Duitsers met plannen en kaar-

ten en meetinstrumenten onzen toren op en blijven er

tot 12 uur om de omtrek af te meten.

Onder de recreatie hebben wij op de boomgaard de

"abri" plat gelegd van de artillerist, die de mijnen moest

doen springen.

De Prior is naar Eikevliet geweest en zag dat de Duitsers

te Klein-Mechelen een stelling maakten hoog in een

kanadaboom gelijk een eksternest.

Meneer pastoor van Bornem komt vertellen dat er

60.000 man Indische troepen aan het westelijk front zijn

gekomen.

Om 4 uur komt Rittmeister Von Loeper onze hof

inwandelen en zei dat er voorlopig nog geen paspoort

gegeven wordt om over de brug van Temse te geraken.

Vanwege madame gravin John de Marnix ontvingen wij

vandaag een pak met 6 mansliehemden.

Het kanon is nacht en dag te horen geweest.

Theodoor de Maeyer, H. Poodts en bakker Van Rieth

gaan morgen naar Antwerpen uitzien om eetwaren te

krijgen.


Duitse soldaten op onze toren tot 's middags.

In Doregem op weg naar Van Delm ontmoeting van een

Duitse batterij die er maneuvers doet en enige malen

naar het fort afvuurt.

Om 10 1/2 bezoek van madame gravin die vertelt dat

baron de Rosée in Engeland is.

Om 12 1/2 komt de Feldwebel van 't fort beleefd vragen

om ons oud harmonium voor Kerstnacht te mogen be-

zigen op 't fort. Ze komen het om 4 uur halen.

Juffrouw Van der Stappen brengt 5 fazanten. In het

gasthuis slachten ze onze 7 kalkoenen, 2 voor ons.




Deze middag tussen 12 en 1 uur is een dief in het was-

huis binnen geraakt langs het vensterke van het gemak

en heeft er een paar klompen van Marie Blommaert

meegenomen.

Onze Mecklenburgers komen met 3 mastenboompjes

thuis voor Kerstnachtbomen, en vragen of ze morgen

hun 18 beefsteaks met patatten in onze keuken mogen

bakken. Ze zullen alles betalen. We doen hun een mand

Queens-appelen present.

Er wordt verteld dat heel 't garnizoen van Bornem mor-

genavond zal bal houden bij de Koop, en diner bij Mil

Van Fraeyenhoven.

Kwart voor 8 uur vliegmachien van zuid-west naar

noord-oost over Bornem.

Kanon heel de dag hoorbaar.


De dief, die gisteren in 't washuis kwam op de middag,

moet deze nacht nog daar geprobeerd hebben, en wij

verwachten hem deze middag terug.

Om 11 ½ ging Leonardus naar het washuis de wacht

houden, en de wasvrouwen, die anders om die tijd weg-

gingen, bleven ook nog binnen en 't kwart voor 12 uur

hoorde men de dief aangeklefferd komen. Hij werd

echter te vroeg verrast en kon ontkomen langs de

boomgaard. Leonardus stormt hem achterna al roe-

pende, en hij zou hem ongetwijfeld hebben ingehaald,

indien hij niet in de war geraakt was door de ijzerdraad,

die op de boomgaard lag en hem hals over kop deed

neertuimelen. Hij gaf het toch nog niet op. De dief had

nu wel een voorsprong en meende langs de bospoort te

ontkomen, maar deze was gesloten en zo moest hij de

muur over, wat hem gelukte juist als zijn achtervolgers

hem meende te pakken. Midderwijl was heel de abdij op

de loop gegaan. Een Pruis greep naar zijn geweer en

loopt met ons langs de bospoort tot aan de hoek van de

muur westwaarts. De dief, die er over geraakte, moet

wonderen gedaan hebben om uit en door de

driedubbele pindraad-versperring te geraken.

De oud-gendarm D'Hooghe, die daar aankwam, zag hem

lopen, en toonde hem ons en de Pruis, die zijn geweer

erop afvuurde in de richting van de Grote Hei. De dief

liet zich in een gracht vallen en liep voort ongedeerd, zo

het scheen. De commissaris kwam deze avond horen.

Onder de recreatie worden wij verzocht door de Pruisen

naar hun kerstbomen in de studiezaal te komen zien. Ze

zijn kontent als kinderen.

Tegen avond wordt er onze oude versleten piano naar

toe gebracht, en beginnen ze te tokkelen.

De Pruisen van 't fort zijn ook bij de broeders in 't dorp

geweest en hebben er 't harmonium opgeëist. Item in 't

gasthuis zijn er vandaag voor de eerste keer binnen

geweest, hebben 't harmonium bezichtigd, maar niet

gesproken van het mee te nemen.

Rittmeister Von Loeper laat per telefoon vragen of er

een Duits Nieuw Testament te bekomen is. Ik gaf hun

Allioli - 't is voor de Feldprediger, die er morgen een

sermoon komt doen op 't fort.

Theodoor en Poodts hebben gisteren te Antwerpen 65

zakken meel kunnen loskrijgen - en Van den Hoeck heeft

moeten afdoppen.

Het kanon is nog de hele dag hoorbaar geweest, meer

zuidwaarts dan de vorige keren.


Leo en Leonardus zijn gaan mis lezen in 't gasthuis en de

Presentatie. 4 ½ en waren terug om 6 ½ . In de missen

van 6 ½ en 9 uur waren vele Duitsers tegenwoordig.

Deze morgen na de missen van 6 ½ was de Pruis, die op

wacht stond aan de poort der Kloosterstraat, voor zijn

behoefte in de loopgracht moeten gaan, en daar de

wachtpost niet mag verlaten worden, had hij n’en kleine

jongen zijnen overjas omgehangen, de pinhelm opgezet

en met 't geweer in zijn polleken tegen de muur ge-

plaatst.

Onze Mecklenburgers hebben gisterenavond Feierabond

gevierd tot 11 uur, maar zo stil dat wij ze niet gehoord

hebben. Ze bekenden vandaag, dat, ondanks alle Liebes-

gaben von da Heim, als wijn en sigaren, er geen opge-

wekte stemming was tot feest vieren. Ze waren met

hart en geest thuis.

Ze zagen in dat er misrekend was toen ze hun wijs

maakten, Weihnachten thuis te mogen vieren !

Alles buiten wit beijzeld, echt kerstmis uitzicht.


Om 11 uur komt de commissaris en adjt. Van Camp met

een speurhond om inlichtingen over de gepleegde

diefstal in 't washuis. Leonardus doet hen uitvoerig

verslag. Om 12 uur was 't gedaan.

Om 1 uur komt Theodoor op bezoek in de calefact en

vertelt dat Bornem voortaan wekelijks 95 zakken meel

zal krijgen van het voedingscomiteit.

Voorraad (minimum) bij de boeren te Bornem verleden

week : 200.000 kg rogge, 28.000 kg tarwe, 500.000 kg

patatten, 150.000 kg peëen, 200.000 kg bieten. Dus nog

eten voor minsten 5 maanden als de Duitsers 't niet

meenemen.

Deze avond uit de wachtkamer der Duitsers 5 kinderen

weggejaagd. Straf : geen soep meer.

E.H. pastoor van Bornem is deze avond een kartabel van

Mechelen komen brengen, die hij te veel had. Er staan

onder de overleden priesters zes aangegeven als occisi a




Germanis. Hij vertelt dat de E.H. pastoor van de

verbrande brug, religieus van Grimbergen, door zijn

eigen parochianen op bevel der Duitsers moest

afgeslagen worden en dan is gefusilleerd.

Vandaag geen kanon gehoord.

Kwart voor 8 uur veel geronk op straat of in de lucht.

Deze morgen om 7 ½ heeft men een Zepppelin gezien

ten zuid-westen.


In de grote mis komt meer en meer volk, aangetrokken

waarschijnlijk door onze provisoire orgelspeler, die op

korte tijd ook dit instrument is meester geworden en

zowel onze als zijne voldoening steeds gereed is hier

komen te spelen. Diederik, zijn jongen, moet de

blaasbalg trappen. Met hulp van Theodoor maken we de

lijst op van de bijnamen waaronder 't manvolk te

Bornem meest genoemd en gekend is. Dat ze in Bornem

in dit opzicht zeer vrijgevig zijn, kan men opmaken uit de

gedrukten kiezerslijst van 't jaar 1911.

Photograaf Craenhals heeft overvloed van werk in zijn

atelier, waar ook een Duits liefhebber-photograaf hem

behulpzaam is om vriend en vijand te "trekken".

Onze zonderbare logé Von Döring heeft vandaag druk

bezoek ontvangen. Hij gaat morgen naar Antwerpen, en

schijnt met gewichtige "communiqués" gelast te zijn.

Bauführer Mann is opgetrokken, maar vergat bij Suske

Verstraeten, Victoor, en elders zijn schulden te betalen.


Leonardus is baas en tracteert met een glas wijn en

cigaar, 's avonds chocolade.

Om 1 uur brengt juffrouw Van der Stappen 6 vette

fazanten.

Om 2 uur komen de commissaris en adjudant Van Camp

een paar holle blokken en een Paternoster, hier

gestolen, terugbrengen. De jonge, 14-jarige dief, is de

zoon van "den Vlechter" alias Pauwels-Gering, vroeger in

de Kloosterstraat, thans in de Breeveldstraat wonend.

De vader is een braaf oppassend man. De moeder, oude

dievegge, had hare jongen, een van hare 9 kinderen, ook

onze duifjes doen stelen en er kermis mee gehouden.

De Keizer is insgelijks voor het gerecht moeten

verschijnen, wegens de gestolen cokes in de abdij. Hij

had daar verklaard de cokes van P.Benedictus gekregen

te hebben, en dat wilde men niet geloven !

Ons garnizoen, 15 Mecklenburgers, is nu met 20 man

versterkt, samen 35.

Ern. Van Roie is naar zijn zuster te Hasselt geweest en

komt vertellen , hoe de Duitsers hem op zijn heenreis

hebben onderzocht en twee brieven van Placidus heb-

ben afgenomen.

Aanlegplaats 'Embarcadere' op de Schelde in het Buitenland




Gerardus is welvarend, al wordt hij met zijne parochia-

nen ook fel gepluimd door de Duitsers.


Te nacht geweldige stormwind.

Tegen de morgen is de wind gaan liggen en 't weder

regenachtig, in de namiddag opgeklaard.

In de serre zijn enige ruiten kapot en op het dak

verscheidene plaatsen lek geslagen. In de vijvers is het

water zeer geklommen, ook de grachten in de Donk

staan vol.

Om 2 uur bezoek van madame de Gravin, die moedeloos

scheen, en ons haar kasteel aanbood als toevluchtsoord,

als wij het in de abdij niet konden volhouden. Geen

nood.

Theodoor is gisteren naar Antwerpen geweest en bracht

van het hulpcomiteit 2.500 frank mede, benevens 45

zakken meel. Onuitgezift laat het meel nogal veel te

wensen. Aan de winkelramen der bakkers liggen overal

broden uitgestald. Iets wat sedert oktober niet meer te

zien is geweest.

De ploeg werklieden is vandaag begonnen met de "abris"

op de boomgaard af te breken. Zij hebben een toe-

zichter volgens hun goesting, de zoon van de "Keizer",

die zorgt dat zijn mannen niet te hard werken. Een

Duitser vertelde dat we eerstdaags onze bondgenoten

hier mochten verwachten !


Deze morgen is ons werkvolk begonnen met het zand

van de steenweg in de lindendreef weg te voeren, terug

in de loopgracht, waaruit de Belgische genietroep het 2

voet dik op de weg had gegooid, ter verdoving van de

projectielen, die er hadden kunnen vallen.

Deze middag aan tafel kregen we een koppel eieren.

't was geleden van oktober.

Na de refter rees 't gedacht op, eens naar onze boek-

binders van Malderen te lopen. Leo en Leonardus waren

gereed. Kwart voor 1 uur waren we in Sint-Amands.

Aan de ijzeren weg tussen Sint-Amands en Oppuurs

woont een zuster van de boekbinders met hare man,

baanwachter, en 8 kinderen, waarvan de 2 oudsten aan

het front zijn als vrijwilligers. Wij vernemen er dat vader

Averhals de 17e oktober gestorven is. De jongens, wel-

varend zijn in hun gespaard huizeken, maar niet kunnen

werken bij gebrek aan grondstoffen.

Wij keren terug langs pachter Verbruggen, waar de

Duitsers 1.000 flessen wijn gestolen hadden, veel geld,

18 dekens, enz.

Acht bommen werden naar hun huis geschoten van

Bornems fort omdat de Duits er in zat.

Om 3 uur waren we terug in de Vespers.


Een boer in de Boskant afgebrand, brengt vandaag zijn

korenmijt in onze schuur, maar heeft met het meermaals

te verplaatsen 't beste van zijn graan verloren. En in het

dorp wisten de mensen te zeggen dat er stro naar de

abdij was gevoerd om 5.000 Duitsers te logeren.

In het gasthuis zijn deze morgen 2 Duitse (doctoors ?)

van Puurs komen onderzoek doen of alles goed ingericht

was om eventuele besmettelijke ziekten te verplegen.

Om 2 uur brengt madame Van der Stappen vijf konijnen.

De Prior bracht van de pastoor 't nieuws mede van het

overlijden van F. Drijvers, directeur te Willebroek.

Om 10 uur deze voormiddag bracht een seminarist van

Sint-Amands een nieuwjaarsbrief van zijne Eminentie de

kardinaal van Mechelen, met de bemerking er vandaag

nog niets van te zeggen aan het volk. Een prachtig stuk,

dat we gretig verslonden, en dat, wij zijn er van

overtuigd, meer uitwerken zal dan een kanon van 32.

Nieuwjaarsavond eindigt met een stille killen regen.

Het spoorwegstation van Sint-Amands




Kerstbestand 1914

Stille Nacht in Niemandsland

In de loopgraven

Het is 24 december 1914, kerstavond, en we zitten

midden in de Eerste Wereldoorlog. De soldaten waren

uitgeput en geschokt door de zware verliezen. Op

kerstavond daalde de temperatuur tot beneden het

vriespunt, en op sommige plaatsen sneeuwde het. De

soldaten werden droevig en dachten aan thuis waar hun

familie waarschijnlijk in een warme woonkamer gezellig

aan het haardvuur zat. Een bikkelhard loopgraven-

gevecht om elke millimeter. Zelfs het niemandsland (het

gebied tussen de stellingen) blijkt niet heilig: militairen

kunnen er hun stervende maten niet weghalen omdat

overal sluipschutters op de loer liggen. De waanzin van

de oorlog ten top. De omstandigheden zijn slopend. De

soldaten zitten al tijden te kleumen, zijn ondervoed en

knakken mentaal bijna onder de constante dreiging. De

naderende kerst, ver weg van familie maar omringd door

explosies en granaat-inslagen, zorgt voor verdere

demotivatie.

Verschrikkelijke omstandigheden

Het leven aan het front in de winter van 1914 was

bepaald geen pretje. De beide strijdende kampen

hadden zich ingegraven, nadat de oorlog in een

patstelling was beland. Het waren zeer erbarmelijke

omstandigheden in die loopgraven. Door grond- en

regenwater hadden de soldaten voortdurend natte

voeten. Daardoor konden hun voeten pijnlijk gaan

zwellen en hun tenen zelfs afsterven. Ook hadden ze

veel last van ongedierte, zoals vlooien, luizen, muggen

en ratten. De ratten, soms zo groot als een volwassen

kat, knaagden aan de voorraden en aan de gewonde of

dode soldaten. De kwaliteit van het voedsel liet veelal te

wensen over. De dood lag voortdurend op de loer: de

soldaten liepen steeds het risico dat ze werden gedood

door een onverwachte granaatinslag of door de kogel

van een sluipschutter. Soms werden ze dagenlang dag en

nacht bestookt door de vijandelijke artillerie, zodat ze

geen moment rust hadden. Of ze moesten dagenlang

wachten tot hun eigen artillerie was uitgeraasd ter

voorbereiding van een aanval op de vijandelijke

loopgraven. Wanneer het aanvalsmoment dan eindelijk

was aangebroken, zwegen de zware kanonnen en

bliezen de officiers op hun fluitje. Voor de soldaten was

dit het teken om uit hun loopgraven te komen, over de

borstwering te klimmen en het niemandsland in te lopen

op weg naar de loopgraven van de vijand.

Verliescijfers tot dramatische hoogten

De grond was door de talloze granaatinslagen veranderd

in een soort maanlandschap dat door metersdiepe

kraters nauwelijks begaanbaar was. Vaak bleek het

prikkeldraad niet te zijn vernietigd door de eigen

artillerie, zodat de opmars werd vertraagd. De ploete-

rende soldaten waren daardoor een makkelijke prooi

voor de vijandelijke mitrailleurs en werden bij bosjes

neergemaaid. In december 1914 waren de verliescijfers

al tot dramatische hoogten opgelopen. Bij elk van de

strijdende partijen liep het aantal doden, gewonden en

vermisten reeds in de tienduizenden.

Van het Britse leger, dat in augustus op het Europese

vasteland was geland om de Fransen en Belgen bij te

staan, was bijna niets meer over. En dan gebeurt er die

avond iets heel bijzonders…

Kerstliederen zingen

Vanuit de Britse loopgraven konden de soldaten een

Duits mannenkoor kerstliederen horen zingen. Elders

zagen militairen in de voorste loopgraaf ongebruikelijke

lichtjes aan Duitse zijde. Volgens enkele officieren waren

de Duitsers een aanval aan het voorbereiden. Maar al

snel riep een stem vanuit de Duitse linies: ‘Hé Engelsen,

Gelukkig Kerstfeest!’. Even later liet een Duits orkest het

Engelse en Duitse volkslied horen, daarna ‘Stille Nacht,

Heilige Nacht’.

In het ‘niemandsland’ verzamelden Duitse en Britse

soldaten zich, waar zij gezamenlijk zongen.

Staakt het vuren afgesproken

Er wordt een staakt het vuren afgesproken. Wanneer

een Duitse soldaat zingend uit de loopgraven kruipt en

het niemandsland inloopt, volgen de anderen schoor-

voetend zijn voorbeeld. Het begin van een ontroerende

toenadering: er wordt gezamenlijk gevoetbald, gedron-

ken en gebeden. De militairen wisselen foto’s van elkaar

vrouwen en vriendinnen uit en vieren samen kerst.

Broederlijk naast elkaar

Op Kerstochtend, 25 december dus, vlak na het ontbijt,

stonden daar in het Niemandsland ineens wel vier-

honderd soldaten van beide zijden broederlijk naast

elkaar. Eerst wat onwennig: Frohe Weihnachten en

Happy Christmas en er werden handen geschud en

daarna werden enkele doden begraven die er nog lagen.

Iedereen hielp.




Ineens was er een bal, ergens vanuit de Duitse lijn. Wel

tweehonderd man holden als jonge honden achter de

bal aan, zonder spoor van vijandigheid.

De hele dag bleven mannen rondhangen in het veld

tussen beide frontlijnen in. Een Engelsman speelde op de

mond- harmonica van een Duitse kameraad. Iemand was

bijzonder trots dat hij een Duitse pinhelm kon opzetten.

Het was aangrijpend: tussen de loopgraven stonden

aartsvijanden samen liederen te zingen.’

Er werden handen geschut, men bood elkaar een vuurtje

aan en wisselde geschenken uit: sigaretten, Duitse

worsten en sigaren, ingeblikte hutspot, tabak, familie-

foto’s en Londense kranten.

Over 700 kilometer

Dit onofficiële Kerstbestand was het begin van een

spontane wapenstilstand, die zich verspreidde over het

meer dan 700 kilometer lange Westelijk Front.

Bevelhebbers vreesden echter dat dit soort verbroede-

ringen een einde zouden maken aan de vechtlust van

hun ondergeschikten. Dergelijke sacties werden daarom

van hogerhand officieel streng verboden.

Hun vrees bleek ongegrond: de daarop volgende veld-

slagen zouden in totaal bijna 9.500.000 levens eisen

1914 12 dagboek van doninck

Documents

Transcript of 1914 12 dagboek van doninck