Dylan krayenoord 2HB

Inleiding Hoofdstuk 1

- Sjabbat- Rosj Ha-Sjana- Soekkoth

Hoofdstuk 2- Diaspora- Zionisme

Hoofdstuk 3- Synagoge- Bar mitswa en Bat mitswa

Hoofdstuk 4- Dagelijks leven - Huwelijk

SjabbatHet woord Sjabbat is afgeleid van het hebreeuwse woord Sjavvat, wat ophouden en opnieuw ademen betekent. Het is de wekelijkse rustdag van de joden, het vind plaats op zaterdag (hun rustdag), de zevende dag van de joodse week. De joden beginnen hun week met zondag. De Sjabbat begint op vrijdagavond tijdens

zonsondergang, en eindigt op zateravond wanneer het volledig donker is. Vroeger werden de tijdstippen anders bepaald, namelijk: als er 3 sterren zichtbaar werden, in de donker wordende lucht, of ze gebruikte de Sjabbatklok (die op afbeelding zichtbaar is). Tegenwoordig zijn er nauwkeurige tabellen, maar ook op het internet kunnen de joodse wettelijke tijden gevonden worden. De Sjabbat is dus een joodse religie, het staat voor het verbond van God en het joodse volk. De viering staat voorgeschreven in de 10 geboden. En daar staat bijvoorbeeld in dat ‘’men geen vuur mag opsteken’’ dat betekent nu, dat ze geen elektriciteit gebruiken. Dus bijvoorbeeld auto rijden. Dan denk je misschien dan zitten ze in het donker in de huiskamer, gezellig dus maar niet heus. Maar daar hebben ze ook iets voor bedacht, het licht word aangezet door een niet joodse buurman.

Vrijdagavond: het begin van de Sjabbat, de vrouw des huizes steekt de Sjabbat kaarsen aan (op de afbeelding zichtbaar), dit zijn er minimaal twee, daarna vertrekt de man met de kinderen naar de Synagoge, waar eerst het middaggebed wordt gedaan. Als ze weer thuiskomen, begint het Sjabbatavondmaaltijd, de maaltijd is afhankelijk van het tijdstip, het kan lauw of warm zijn. Omdat er natuurlijk geen vuur of gas mag worden gebruikt. Voordat de families gaan eten of drinken, gaan ze liederen zingen. Als het warm weer is gaan ze ook nog met elkaar wandelen, bij de orthodoxe worden de straten afgezet. Want ze mogen toch geen auto rijden. Daardoor kunnen de kinderen spelen op straat.

Zaterdag: ‘s Ochtends gaan de mannen met de zonen, naar de ochtenddienst. Daarna hebben de gezinnen rust. Daarna volgt de zegening en de uitgebreide Sjabbatmaaltijd. daarna nemen ze wat rust, lezen ze of leren zij wat. In de namiddag, gaan de mannelijke gezinsleden naar de middagdienst. Waarbij een deel van de Parasja (thoralezing), voor de komende week word voorgelezen. Daarna wordt de verplichte derde maaltijd gegeten, genaamd se’oedat sjiesjiet. De maaltijd moet gegeten worden na de middagdienst,en men mag niet een halfuur voor het einde van de Sjabbat aan de maaltijd beginnen. Na het eten gaan de mannelijke gezinsleden naar de Synagoge, waar het avondgebed gebeden wordt. Thuis word er meestal nog een hawdala-ceremonie gehouden. Voor het vaarwel zeggen van de Sjabbat, waarbij de zegeningen met een glas wijn, een kaars met meerdere pitten en een potje of zakje kruiden wordt gezegd. Dit is dan, als het donker is en er 3 sterren zichtbaar zijn, het einde van de Sjabbat.

Rosj Ha-Sjana

Rosj ha-Sjana is de Hebreeuwse naam voor het joodse Nieuwjaar. De joodse kalender (op de afbeelding zichtbaar) is anders dan die in Nederland, waardoor het joodse Nieuwjaar dus niet op 1 januari valt maar op andere maanden in het jaar bijv. September of Oktober. Rosj Ha-Sjana herinnert ons

3

eraan hoe God de wereld heeft gemaakt. Rosj Ha-Sjana valt op de eerste 2 dagen van Tisjrie (eerste maand van het joodse jaar). Op beide dagen wordt er in de Synagoge wel 100 maal op de ramshoorn (sjofar) geblazen. De tonen van de ramshoorn hebben een heel scherp geluid. De tonen willen duidelijk maken dat je wakker moet worden en naar jezelf moet kijken, hoe heb ik me het afgelopen jaar gedragen. wat ging er goed en wat niet. Als symbool voor een goed jaar worden er zoete dingen gegeten. Bijvoorbeeld worden er stukjes appel met honing gegeten, waarbij men elkaar een goed (appel) en zoet (honing) jaar wensen. Verder is gebruikelijk, om in de middag naar stromend water (het liefst met levende vissen erin) te gaan en broodkruimels in het water gooit onder het opzeggen van het gebed. het wegwerpen staat voor het zich ontdoen van slechte gedachten en dingen. Rosj Ha-Sjana wordt ook wel de dag van de ramshoorn genoemd. Rosj Ha-Sjana luidt de tien dagen van inkeer, waarin wordt verwacht dat slechte daden tegenover andere personen of God worden bijgesteld en verzoend, en dan is het grote verzoendag. Grote verzoendag (Jom kippoer) wordt gevierd na de 10 dagen, waarin je hebt nagedacht over jezelf. Dan komt iedereen die dat wil bij elkaar in de Synagoge. Op deze dag wordt er gevast, dat doen ze omdat je je dan beter kan concentreren op de dingen waar jij spijt van hebt. Aan het einde van deze lange dag wordt er nog één keer om de ramshoorn geblazen, de (meeste) mensen voelen zicht opgelucht want, ze kunnen weer fris aan het nieuwe jaar beginnen.

SoekkothSoekkoth anders genaamd ‘’Loofhuttenfeest’’ is een ander joods feest. Het feest duurt 7 dagen. Tijdens dit feest worden de 40 dagen in de woestijn herdacht, in die 40 dagen liepen de Israëlieten in de woestijn, op naar het beloofde land. In die tijd overnachtte of woonde de Israëlieten in simpele (loof) hutten, gemaakt van planken en takken. Nu maken de mensen ook zo’n soort hut in zijn of haar tuin, waar ze eten of soms zelfs over- nachten. Het feest begint op de 15e maand van de joodse kalender,

die ik al eerder had uitgelegd. Tijdens Soekkoth worden er 4 verschillende boomproducten samen gebundeld. Dat zijn; Hadassiem (3 mirtetakken),Arawot (2 beekwilgtakjes) Loelav (palmtak) en als laatse; Etrog (grote

geurige citrusvrucht). Hadassiem, Arawot en Loelav worden samengebundeld terwijl men de Etrog ertegen aan houdt. Het nut hiervan is dat men tijdens het lezen van bepaalde psalmen de samengebundelde takken in allerlei windrichtingen toe zwaait. De symbolische betekenis hiervan is dat men God vraagt voor al het groen te zorgen. In de synagoge is er een bepaalde volgorde voor, bijv. eerst naar het oosten dan naar het zuiden enzovoort. In de loop v/d jaren hebben Rabbijnen dit op verschillende manieren uitgelegd. een uitleg is bijvoorbeeld; dat alle mensen over de hele wereld hoe verschillend ook, toch bij elkaar horen. De achtste en negende dag van Soekkoth vormen samen een afzonderlijk feest. De achtste dag heet Slotfeest, de laatste dag Simchat tora, wat vreugde der wet betekent .

DiasporaDiaspora (ook wel verstrooiing genoemd), gebeurde in het jaar 70 van de normale jaartelling. in die periode waren de Romeinen aan de macht. De Romeinen wouden dat het Israëlische volk naar hun luisterde en dat ze gingen leven naar de hun ideeën. Maar, dat deed het joodse volk niet, ze wilden trouw blijven aan hun eigen cultuur en godsdienst. Ze wouden gewoon bij elkaar blijven komen in de tempel. De tempel is een gebouw wat voor de joden heilig was in Jeruzalem. De Romeinen werden woedend en stonden dit niet toe, voor straf hadden ze de tempel verwoest. Veel joden vonden het nu te onveilig en vertrokken naar allerlei landen, de joden waren al een beetje verspreid over verschillende landen, maar door deze verwoesting al helemaal. Deze (grote) verspreiding noemen we dus Diaspora. Maar dat wil niet zeggen dat het Jodendom ook uit elkaar viel, want het blijft toch nog samen één volk want de tradities blijven hetzelfde,de regels zijn ook voor iedereen hetzelfde, de feesten worden allemaal hetzelfde gevierd, en niet te vergeten: de Tora; die blijft voor iedereen (waar ze ook wonen) hetzelfde en word op één en dezelfde manier opgelezen

5

(verspreiding van de synagogen)

ZionismeHet woord Zionisme verwijst naar de berg Zion waarmee Jeruzalem wordt aangeduidt. De heimwee naar deze berg was al tijdens de Joodse ballingschap in Babylonië, maar de heimwee werd groter tijdens de verstrooiing (Diaspora). Ze waren namelijk in die verschillende landen waar ze naartoe gevlucht waren, afhankelijk van de regering daar of ze wel in vrijheid joods konden zijn. Vaak was dat niet het geval. Daardoor vonden andere mensen dus niet-joden het raar, want ze hadden andere gewoontes als hun, daardoor kunnen mensen rare dingen doen. Dit is bijvoorbeeld de oorzaak van de vervolgingen

van de joden. De joden moesten bijv. aparte, andere kleding dragen waardoor mensen konden zien dat zij joods waren. Bijvoorbeeld een Jodenhoed of een Jodenster in de 2e wereldoorlog. later moesten de joden ook in aparte

wijken wonen, dit werd de getto genoemd, dit was een verplichte Jodenbuurt. Tegenwoordig heeft dit een andere betekenis. Veel Joden hielden het op een begeven moment niet meer uit in europa. Sommige verhuisden naar het land wat we nu Israel noemen, sommigen naar Amerika. Maar er bleven ook nog mensen gewoon

in het land waar ze naartoe verhuisd waren. Waar het vervolgen op volle gang gewoon doorging. Maar toen schreef Herzl in 1969 der Judenstaat waarin hij vertelt wat zijn ideaal en verlangen is; een land waar alle joden vrij kunnen leven. Herzl kreeg veel steun, hij werd leider van de joodse vrijheidsbeweging. De mensen die lid waren van de joodse vrijheidsbeweging noemde zichzelf zionisten. Engeland (die veel invloed had in het Midden-Oosten) verklaarde dat zij wilde meehelpen aan de stichting van de staat Israël. Herzl overleed in 1904. Hij heeft het moment waarop Israël werd gesticht, niet meer meegemaakt. Maar het vervolgen ging door. Toen in 1939 Duitsland een aanval deed op polen waardoor de tweede wereld oorlog was begonnen, veel joden waren in deze wereldoorlog omgekomen. De oorlog eindigde in 1945. De toen nog in leven zijnde joden uit de Duitse concentratie kampen keerde terug naar het land waar zij vandaan kwamen. Maar daar bleken ze niet meer welkom te zijn. vele vluchtte naar Palestina, maar de Engelse stuurden ze terug. De joodse bewoners in Palestina besloten toen om het land onafhankelijk te maken.

SynagogeSynagoge (Grieks) betekent letterlijk: huis van samenkomst. (Synagoge wordt ook wel sjoel genoemd, dat komt van het duitse woord schule omdat er in een Synagoge heel veel wordt gedaan en ook veel wordt geleerd)De Synagoge is een plaats waar joden al eeuwenlang bij elkaar komen. In een Synagoge wordt er gebeden (tot de God die het Jodendom kent) en er worden (religieuze) feesten gevierd bijvoorbeeld; Rosj hasjana, Tom

kipoer en ook de Sjabbat. De Synagoge is ontstaan tijdens de Babylonische ballingschap. In deze ballingschap werden de joden verbannen naar Babylonië. Omdat ze niet meer luisterde naar de HEER. In Jeruzalem (waar ze vandaan kwamen) stond al een tempel. Die was gebouwd door koning Salomo, in opdracht van God. Tijdens de Babylonische ballingschap is deze tempel verwoest (later ook nog is voor de 2e keer). De Joden hadden dus geen plek meer om samen te komen, de oplossing was; samenkomen in een normale huiskamer (Op linker afbeelding zichtbaar),

want een nieuwe maken in Babylonië was geen optie. Doordat de huiskamers kleiner waren dan de tempel, konden ze hun feesten niet meer uitbundig vieren. Zo’n huiskamer werd vroeger een Synagoge genoemd, vandaar dat het huis van samenkomst wordt genoemd. Nu komen de joden bij elkaar in de Synagoge dat gewoon een (groter) gebouw is waar ze met ze allen kunnen

7

samenkomen (Bijvoorbeeld in Deventer die op de afbeelding zichtbaar is). De Synagoge is over de hele wereld verspreid, dat komt door de 2e verwoesting van de tempel, toen zijn heel veel joden verplicht verhuisd. Daarna is er nog een deel teruggekomen naar Israël, maar niet allemaal.

Wat zie je allemaal in een synagoge?

Biema wat ‘’opstapje’’ betekent. De Biema is een verhoogde plaats meestal in het midden van een Synagoge. Tijdens de dienst word de Thora rol uit de ark gedragen en naar de Biema toegebracht, daar word de Thora op de juiste gedeelte opengerold. Het voorlezen uit de Thora wordt

gedaan door de Chazan ( de dienstleider) . Wanneer dit klaar is wordt de Thora weer opgerold, en weer teruggelegd in de ark.

Mikwe betekent levendig water. Mikwe is een ritueel bad dat werd gebruikt door vrouwen en door mannen op bepaalde momenten. Het bad moet van

natuurlijk water zijn, er mogen geen reinigingsproducten inzitten, en hij moet in de grond worden gebouwd. Dit bad wordt gebruikt bij bijvoorbeeld als je je wil laten bekeren tot het Jodendom, als je gaat trouwen, nadat een vrouw een kind had gekregen en wanneer het ook gebruikt werd; als de vrouw een paar dagen geen bloedingen meer heeft gehad na haar menstruatie, moet ze zich onderdompelen in dit bad, daarna mag ze pas weer seksueel contact hebben met haar man. Nu bestaan er nog steeds van dit

soort baden, bijvoorbeeld in Amsterdam (rechterafbeelding).

Tamied betekent letterlijk eeuwig licht. Het is een altijd brandende lamp en is daarom een verwijzing naar de menora. De tamied bevind zich bijna altijd vlakbij de heilige ark. De Tamied wil laten zien dat God altijd maar dan ook ALTIJD aanwezig is. De Temid bestaat uit een koperen hanglamp met vier kettingen

Rabbijn betekent letterlijk leraar. Rabbijn komt van het woord Rabbi wat de discipelen van vroeger

tegen Jezus zeiden, en wat meester betekent.Het woord Rabbijn is tegenwoordig een algemene term die gebruikt word voor de spirituele leider van de Synagoge. De Rabbijn leid de diensten in de Synagoge samen met de voorzanger. De Rabbijn geeft uitleg over de Thora, en geeft daar ook preken over. De voorzanger zingt de gebeden op verschillende, speciale manieren.

Ark ook wel heilige Ark genoemd. De Ark verwijst naar de Ark van het verbond, dat vroeger in het heilige der heilige van de tempel stond, en waarin de tien geboden zaten opgeborgen, die Ark was van goud en er stonden ook twee gouden engelen op. De Ark die in de Synagoge staat is anders daar worden de Thora rollen in bewaard. De ark staat tegen een muur die het dichtst bij Jeruzalem bevindt. Vaak staat de Ark op een kleine verhoging met een aantal treden, wat staat voor het betreden van de berg sinaï. Op deze berg ontving Mozes de geboden. De Ark is ook meestal mooi versierd met Hebreeuwse teksten.

Bar mitswa en Bat mitswaBar mitswa betekent letterlijk zoon van het gebod. Bar mitswa is een belangrijk moment in het joodse leven waarop een jongens ‘’Bar mitswa’’ worden. Bij joodse jongens gebeurt dat bij hun dertiende jaar. Want als een joodse jongen zijn dertienjarige leeftijd heeft bereikt, wordt hij verantwoordelijk onder de joodse wet. Voor zijn dertienjarige leeftijd lag de verantwoordelijkheid bij zijn ouders. Vanaf dit moment mag de jongen aan alle joodse gemeenschapleven meedoen en hij is verantwoordelijk voor het volgen van de (joodse) wetten. De jongen heeft dezelfde plichten als een volwassenen, maar ze worden nog wel natuurlijk geholpen door zijn ouders. De Bar mitswa wordt in de Synagoge gevierd. Jongens worden dan voor het eerst opgeroepen om uit de Thora te lezen, na de dienst wordt er een

feestelijk maaltijd georganiseerd met de familie.Bat mitswa betekent letterlijk dochter van het gebod. Bat mitswa is eigenlijk bijna hetzelfde als Bar mitswa alleen gaat het nu om meisjes. Het verschil is dat een joods meisje al twaalf is als ze dit meemaakt. Bij Bat mitswa word een meisje op haal twaalfde verantwoordelijk. In de liberale Synagoge mag zij ook uit de Thora lezen, maar in de Orthodoxe Synagoge niet (daar wordt de Thora vervangen door een lezing over een joods onderwerp van de week). Zij

9

krijgt ook net als de jongen een georganiseerde maaltijd met de familie, nadat ze de Bat mitswa heeft afgerond.

Dagelijks levenHet dagelijks leven is het patroon van gebruikelijke handelingen en bezigheden die in een bepaalde periode door de meeste mensen als voor de hand liggend beschouwd worden, gebeurtenissen of daden die geen bijzonder karakter hebben en volgens een min of meer regelmatig ritme terugkeren. Hier een aantal dingen van het dagelijks leven van de Joden.

teffilin betekent gebed. Teffilin zijn riemen waaraan doosjes zitten en die bij het ochtend gebed worden gedragen. In de doosjes zitten teksten uit de Thora. Het ene doosje draagt men met behulp van een riem op het voorhoofd. De andere

riem wordt zeven maal om de arm gewikkeld en dan om de hand geslagen. Linkshandige dragen hem om de rechterarm hetzelfde geld voor rechtshandige. De riemen worden alleen gedragen door mannen ouder dan dertien jaar, in de liberale synagogen wordt dat ook soms door vrouwen gedaan.

Tallit is een gebedsmantel. Een Tallit is een lange vierhoekige kleed/sjaal. Aan de hoekpunten van dit kleed/sjaal zitten draadjes. De gebedsmantel wordt tijdens het ochtend gebed gedragen door de mannen. Als de mantel wordt omgedaan, denkt men aan de leefregels die in de Thora staan. In de Synagoge wordt de gebedsmantel ook meestal gedragen (in liberale synagoges ook meestal door vrouwen)

Jad betekent hand. Het is een zilveren (kan ook glas of hout etc.) bladwijzer die in de Synagoge wordt gebruikt tijdens het lezen/zingen uit de Thora. Het is een soort aanwijsstokje met aan het uiteinde een handje, vandaar de naam Jad. Het wordt gebruikt uit eerbied voor de tekst, door vingerafdrukken te vermijden.

De Thora: Het Jodendom begon met de Thora. Thora betekent leer of aanwijzing. De Thora bestaat uit aan elkaar genaaide vellen perkament, waarop in het hebreeuws (rechts naar links) de vijf boeken van Mozes met de hand zijn geschreven. Dit zijn de eerste vijf boeken van wat christenen het Oude testament noemen (de rest zijn verhalen van profeten en geschriften). Dus het begint bij de schepping en eindigt bij de dood van Mozes (Genesis t/m Deuteronomium). Verder staat er in de Thora regels, over wat je wel en niet mag. Iedere week word er een stukje uit de Thora gelezen. Het lezen van de Thora is het belangrijkste gedeelte van de dienst in de Synagoge. Elk jaar wordt de Thora helemaal (uit)gelezen.

Kosjer betekent geoorloofd. Kosjer is het voedsel dat voldoet aan de spijswetten, dus wat de joden wel mogen eten. Bijvoorbeeld vlees van dieren die herkauwen en gespleten hoeven

hebben, en de vissen moeten vinnen en schubben hebben. Dus bijvoorbeeld rund, schaap, geit, koe en hert mogen dus wel gegeten worden maar varkens, paard en haas niet. Ook staat er beschreven hoe het voedsel bereid moet worden. bijvoorbeeld ‘’je zult het blokje niet koken in de melk van zijn moeder’’. Hieruit is de regel voortgekomen dat melk en vlees niet in één maaltijd mag worden gegeten, dus apart. Daarom zeggen ze dat de Joden een dure keuken hebben. Maar dat zie je ook met alle spulen die in aanraking komen met het voedsel, bijvoorbeeld pannen, servies etc. Er is één set speciaal voor melkproducten en een andere voor vleesproducten. Maar er moet ook één uur tussen zitten voordat je van het vleesproduct naar het melkproduct gaat. Men mag ook geen vlees eten van een levend dier, dus bloed mag niet zichtbaar zijn, want bloed is een teken van leven. En zo zijn er nog veel meer regels.

Keppel is een hoofddeksel, dat traditioneel gedragen wordt door joodse

mannen. Sommige mannen dragen de hele dag zo’n keppel, andere alleen wanneer zij bidden. Een keppel is klein rond hoofddeksel dat uit eerbied voor God wordt gedragen. Sommige dragen zelfs altijd een keppel, maar sommige dragen ook een hoed om zijn hoofd te bedekken. De redenen die tegenwoordig genoemd worden voor het dragen van een keppel: Erkenning dat God "boven" ons is, "Acceptatie" van de 613 geboden, "Identificatie" met het Joodse volk. Er zijn verschillende Keppels verkrijgbaar.

Mezouza betekent letterlijk deurpost. Mezouza is een tekstkokertje dat op de deurposten wordt aangebracht. Vroeger kon je daardoor zien of er joden woonde of niet. In het kokertje zit een klein rolletje perkament met een tekst uit de Thora. Deze tekst herinnert je aan het bestaan van God en

11

beschermt als het ware je huis en de andere mensen die er wonen. Tijdens het aanbrengen van een kokertje wordt een zegen uitgesproken. Op de achterzijde van het perkament woord Sjaddai geschreven, wat een van de Bijbelse namen van God is. Tijdens het oprollen laten zij de eerste letter van de naam Sjaddai zichtbaar. Het is gebruikelijk om bij binnenkomst of vertrek van een huis waar zo’n kokertje hangt, het kokertje te kussen.

Huwelijk Het huwelijk is een belangrijke gebeurtenis in een leven van iemand. Op deze dag worden alle zonden uit het verleden vergeven en versmelten beide zielen samen in één schone, nieuwe ziel. De bruid (Kallah) en bruidegom (Chatan) vasten op deze dag tot na de trouwceremonie. Het huwelijk wordt meestal gevierd in de Synagoge, maar het hoeft niet altijd. De bruid draagt nog een sluier, die staat voor dat het uiterlijk niet belangrijk is maar het karakter De bruid en de bruidegom staan onder een choepa, dat lijkt op een dakje en staat symbool voor hun nieuwe huis waarin zij gaan wonen. De bruid loopt zeven keer om de bruidegom wat de schepping van de

wereld in zeven dagen symboliseert (zeven staat ook voor hoeveelheid en compleetheid dat niet apart verkrijgbaar is).De bruidegom geeft vervolgens de bruid een ring en zegt ‘’met deze ring zijn wij verbonden volgens de wetten van Mozes en Israël. De ring moet glad zijn en zonder versieringen wat staat voor simpele schoonheid. De bruid en bruidegom dragen ook geen juwelen als teken van mensen zonder bezittingen. Daarna worden de zeven zegens gezegd over het tweede kopje wijn, deze wordt voorgelezen door de rabbijn. Daarna drinken de man en de

vrouw van de wijn. Daarna legt de bruidegom een glas op de grond die ze vervolgens kapot trapt. Dit symboliseert het verdriet en verlies van de tempel. Vervolgens roept iedereen mazal tov want veel geluk betekent, nadat dit gezegd is, is de ceremonie beëindigt. Daarna worden de bruid en bruidegom naar een apart kamertje gebracht.

Gedurende een week na de bruiloft zullen kennissen en vrienden feestmaaltijden organiseren ter ere van de bruid en de bruidegom.

13