DE STEENUIL ONDERZOEK BESCHERMING

26

Keuze van de nestplaatsenIn Nederland zijn nesten van Steenuilen te

vinden in bomen en in gebouwen. Somsbenutten de uilen de holten die zich bevindenin houtstapels, konijnenholen, stapels dak-pannen, pvc-pijpen, duiventillen, hooimijtenen andere gestapelde (bouw)materialen. Eensteeds groter deel van de Nederlandsepopulatie broedt tegenwoordig in specialenestkasten. Deze door de mens aangebodennestgelegenheid leert ons echter weinig overde natuurlijke broedplaatsen. In grote lijnen isweliswaar bekend dat Steenuilen behalve innestkasten vooral broeden in holten van fruit-en knotbomen en in gebouwen, maar con-crete gegevens ontbreken. En dat terwijl hetgebrek aan geschikte nestplaatsen algemeenwordt beschouwd als een van de hoofd-oorzaken voor de achteruitgang! Onderzoekop dit punt is daarom gewenst.

De vraagstelling van het onderzoek naar denestplaatskeuze is tweeledig: • Waar broeden Steenuilen?• Hoe staat het met de beschikbaarheid van

nestplaatsen in holle bomen en gebouwen?Dit is immers een randvoorwaarde voor deSteenuil om zich duurzaam in een gebied tekunnen handhaven.

Onderzoek naar de keuze van nest-plaatsen is van groot belang. Van de

meeste regio’s is weinig bekend over deplaatsen waar Steenuilen broeden. Verderonderzoek zal inzicht geven in het aandeel enhet belang van de soorten nestplaatsen in eenonderzoeksgebied. Wat is bijvoorbeeld hetaandeel nesten in holle bomen en welkeboomsoorten zijn in trek? Wat zijn de ken-merken van de gebouwen waarin Steenuilennestelen?

ONDERZOEK NESTPLAATSEN

n e st

DE STEENUIL ONDERZOEK BESCHERMING

27

Kennis over de nestplaatskeuze is tevensvan belang voor het treffen van beschermings-maatregelen. Je leert namelijk als het warekijken door de ogen van een Steenuil. Metdeze kennis kun je voorlichting en concreteadviezen geven over het behoud en hetcreëren van nestgelegenheid, bijvoorbeeld ingebouwen.

Hoe pak je het onderzoek naar nestplaatsenaan? Je kunt, op basis van inventarisatie-gegevens, territoria bezoeken en proberen teachterhalen waar de uilen broeden. Volghiervoor de aanpak die hieronder staatbeschreven.

Wanneer naar nesten zoeken?De beste periode om nesten te zoeken is

vanaf de tweede helft van mei. De jongen zijn

dan uit het ei en de kans op verstoring isgering. De heen en weer vliegende ouders, debedelgeluiden van de jongen en de prooi-resten maken bovendien het zoeken een-voudiger. Wil men het gehele broedprocesvolgen, inclusief legselgrootte en het broed-succes, dan moet het onderzoek al in delaatste week van april van start gaan.

Het boerenerfDe meeste Steenuilen nestelen op boeren-

erven. Informatie over de mogelijke aanwezig-heid van een paartje, op grond van dekartering, maakt gericht zoeken mogelijk.Ontbreekt die informatie, ondervraag dan debewoners van alle boerderijen in eenpotentieel geschikt gebied. Weliswaar is diteen vrij arbeidsintensieve methode, maar hetkan zeker in het begin veel informatieopleveren. Beperk je bij het daadwerkelijkzoeken tot de bezette territoria. Het heeftweinig zin om op goed geluk een erf teonderzoeken als er geen aanwijzingen zijn dater zich Steenuilen in de directe omgevingbevinden.

Bij het betreden van een erf bekijk jeallereerst alle potentieel geschikte bomen.Daarna worden schuurtjes aan een nadereinspectie onderworpen, waarbij de aandachtvooral dient uit te gaan naar gebouwen meteen beschoten kap. Betrek zonodig ook hetwoonhuis in de zoektocht. Denk niet te sneldat een plek niet geschikt is. Nesten kunnensoms op verrassende plaatsen aangetroffenworden. Vaak kan de eigenaar belangrijkeinformatie verschaffen. Het komt regelmatigvoor dat men een vermoeden heeft waar zichhet nest bevindt (‘we zien hem altijd daarzitten’). Onmisbare hulpmiddelen zijn eenladder, zaklamp en een spiegeltje.

Sporen en observatieSporen zijn vaak ook een aanwijzing voor

de aanwezigheid van een nestplaats: eenvettig randje rond de invliegopening (zowel bijbomen als bij gebouwen), krabsporen,beschadigde verflaag, het ontbreken vanspinnenwebben onder een dakrand, wittepoepsporen (met name in bomen), typerendegeur als er jongen in het nest aanwezig zijn(soms helpt het zachtjes in het gat blazen).Ook kunnen gemorste prooidieren of restenervan onder de invliegopening duiden op deaanwezigheid van een nest. Bij de vaste zon-en rustplaatsen zijn vaak braakballen te

Krabsporen en een vettig randje aan de balken van eenschuur verraden de nestingang van Steenuilen (boven).Witte poepsporen zijn ook een indicatie voor deaanwezigheid van Steenuilen (onder).

DE STEENUIL ONDERZOEK BESCHERMING

28

de stam, de knot als in een zijtak bevinden. Bij fruitbomen dient elk gat aan een nadere

inspectie onderworpen te worden, waarbij deneus, zaklamp en een spiegeltje goed van paskomen. Let daarbij niet alleen op de kenmer-kende geur, maar ook op het vettige of ver-sleten randje dat ontstaat als de uilen regel-matig door de opening gaan. Niet bij allenesten zijn de eieren en jongen bereikbaarvoor controle. Soms zijn ze niet eens te zien,maar wijzen sporen op hun aanwezigheid. Bijknotbomen dient de aandacht vooral uit tegaan naar de knot. Wees voorzichtig met hetgebruik van de ladder, aangezien sommigebomen erg kwetsbaar zijn en een ingestorteknot voorgoed onbruikbaar is. Soms bevindthet nest zich boven in de knot, maar regel-matig ook in de stam. Vaak is er dan niet ofheel moeilijk bij te komen. Laat het nest danverder met rust en probeer niet kost wat kostbij het nest te komen.

Nesten in gebouwenOp plaatsen waar holle bomen schaarser

zijn of ontbreken bieden gebouwen vaakgeschikte broedgelegenheid. Begin bij hetzoeken in een bezet territorium bij de kleineschuurtjes en kippenhokken, aangezien dezemakkelijk te onderzoeken zijn. Ga daarnaverder met de grotere schuren en betrekzonodig ook moderne veeschuren en woon-huizen in de zoektocht.

De nesten kunnen zich op verschillendeplaatsen bevinden, maar de meest favorieteplaats is de onderrand van het dak. Bijna altijd

vinden. Bij schuren en huizen kan goedluisteren ook helpen het nest te lokaliseren.Vaak hoor je het vrouwtje wegkruipen als je inde buurt van het nest komt. Soms kun je dejongen horen piepen. Gerichte observatie inde tijd dat er jongen zijn kan ook eenaanwijzing voor de broedlocatie opleveren. Deoude vogels vliegen in de ochtend- en avond-schemering regelmatig heen en weer metprooien.

Nesten in bomenDe meeste nesten zijn te vinden in hoog-

stamfruitbomen (vooral appel- en noten-bomen) en knotbomen (wilg, populier, els, es).Vooral oude bomen bevatten soms meerderegeschikte holen. Nesten kunnen zich zowel in

n e st

n e st

n e st

DE STEENUIL ONDERZOEK BESCHERMING

29

is de voorwaarde dat het dak beschoten is endat er voldoende tussenruimte is tussen hetdakbeschot en de dakbedekking. Overigenshoeft de tussenruimte niet bijzonder hoog tezijn; 10 centimeter is al voldoende.

Cruciaal is dat de uil tussen het beschotmoet kunnen komen; er moet dus een invlieg-opening zijn. Bij het zoeken dient hier vooralop gelet te worden aangezien deze naar denestplaats leidt. De invliegopening hoeft nietgroot te zijn; de bocht van een golfplaat ismeestal groot genoeg. Let ook op verschovendakpannen. Meestal wordt het nest vanuit debuitenkant van het gebouw benaderd, maarhet komt ook voor dat de uilen eerst via eenopenstaand raam naar binnen vliegen en pasvan daaruit naar het nest gaan. Nesten ingebouwen kunnen zich op heel verschillendehoogten bevinden, uiteraard is dit medeafhankelijk van de hoogte van het gebouw.Soms wordt op nauwelijks twee meter hooggebroed, terwijl het ook voorkomt dat het nest

zich in de nok van een schuur op 10 meterhoogte bevindt. De nestkom kan op enigeafstand van de invliegopening liggen, dit isafhankelijk van de situatie ter plekke. Waar datmogelijk is, lijkt de uil er een voorkeur aan te

geven enige afstand tussen nest eninvliegopening te hebben. Over het algemeenis er echt sprake van een holte, of een daarmeevergelijkbare donkere ruimte, maar af en toekomen betrekkelijk open nesten voor;bijvoorbeeld op een zolder.

Het dakbeschot kan bestaan uit asbest, riet-matten, hardboard, tempex, planken of stro-matten. In zachte materialen als riet en stro,maar ook in tempex, ontstaat vaak een nest-kom. Soms wordt deze door de uil zelf uit-

gekrabd. Zo zijn in een tempexplaat somsduidelijk de krab- en bijtsporen te zien op deplek waar de nestkom zich bevind. Als hetbeschot uit zacht materiaal bestaat kan hetnest zich op verschillende plaatsen bevinden.Er is dan een duidelijke nestkom, die het weg-rollen van de eieren verhindert. Als hetbeschot bestaat uit harde materialen zoalsplanken, hardboard of asbest, bevindt het nestzich bijna altijd onder de onderste, of een naonderste rij pannen, waar een dwarsbalk hetwegrollen van de eieren voorkomt. Somsontstaat er ook nestgelegenheid in nietbeschoten gebouwen, bijvoorbeeld in eenspouwmuur of bovenop een muur of poer.Ook kan er een geschikte broedplaats ont-staan doordat er balen stro of hooi aan debinnenkant tegen de dakrand zijn gestapeld.Zo nu en dan wordt ook direct tussen opge-stapelde balen hooi of stro gebroed; er is danvaak een duidelijk zichtbare gang aanwezigdie naar het nest leidt. Soms is er voldoendenestruimte achter windveren of in de nok vanhet dak in de ruimte tussen de nokbalken ende dakbedekking. Het komt ook voor dat van-uit deze ruimte het schuine dak opgezochtwordt, tot aan een dwarsbalk.

n e st

n e st

(n e st o n de r de go lfpla a t)

DE STEENUIL ONDERZOEK BESCHERMING

30

het vrouwtje is dan te lang van de eieren af enkoelen de eieren af. Een observatie van eenmogelijke broedplaats in de vroege morgenlevert vaak voldoende aanwijzingen op omgericht naar het nest te zoeken.

Ronald van Harxen enPascal Stroeken

Het type dakbedekking (pannen, golf-platen) is niet van belang, al is de controle vannesten onder pannen een stuk eenvoudigerdan onder golfplaten. In het laatste geval ishet nest meestal niet te bereiken en is een con-trole onmogelijk. Respecteer dat en schroef ingeen geval golfplaten los. Wees ook voor-zichtig bij het oplichten van dakpannen. Letgoed op hoe de pannen liggen en leg ze op dejuiste manier terug. Voorkom ten allen tijdedat de invliegopening of de nestplaats onge-schikt wordt.

Broedzekerheid Zekerheid over een broedgeval op een

nestlocatie is van belang voor het onderzoek.In het kader hieronder zijn eenduidige criteriaaangegeven om de mate van broedzekerheidte beoordelen. Het is van belang de exacteplek van het nest nauwkeurig te noteren zodatbij een volgend bezoek de plek snel terug-gevonden kan worden. Broedplaatsen wordensoms jarenlang achtereen gebruikt en dezoektocht dient altijd te beginnen op de plekwaar het voorgaande jaar gebroed werd.Bedenk dat lang niet alle zoektochten resul-taat opleveren en beperk dan ook de duur vande zoektocht. Met name in de eifase kunnenlangdurige speurtochten verstorend werken;

Broedzekerheid vaststellen

Mate van broedze kerheid

Omschrijving Criteria

9 Jongen of eieren gezien Eieren of nog niet uitgevlogen jonge vogels in het nest waargenomen.

8 Jongen gehoord Geluiden (bedelen, snavelknappen, wegkruipen) gehoord, zonder de jongen daadwerkelijk gezien te hebben.

7 Jongen geroken Kenmerkende lucht geroken, vooral later in de jongenfase, zonder de jongen daadwerkelijk te zien.

6 Invliegopening van nest met zekerheid gevonden

Volwassen uil naar binnen zien gaan (eigen waarneming), al dan niet met prooi.

5 Nestindicatie op basis van waargenomen jongen

Jonge uilen het nest binnen zien gaan of eruit zien komen; aangeven of het om vliegvlugge jongen gaat.

4 Waarschijnlijke invliegopening van nest gevonden

Veertjes of vettige plek aangetroffen bij potentieel geschikte opening.

3 Gebruikt nest gevonden Jongen zijn reeds uitgevlogen, maar er zijn overduidelijke sporen aanwezig (veertjes, eischalen, prooiresten of kenmerkende geur).

2 Mogelijk nest, geen harde aanwijzingen

Er zijn geen harde aanwijzingen voor een nest. Uilen zitten vaak op de schuur, gaan naar binnen of zijn gezien in een boomgaard met geschikte holen. Bij twijfel altijd deze categorie aankruisen.

1 Aanwijzing van de bewoners Deze meldingen slechts als feitelijk vertrekpunt voor nader onderzoek gebruiken.

n e st