Rich media-cases en praktijkkennis van mentoren

Een interventie om praktijkkennis van mentoren

te ontsluiten voor aanstaande leraren

Maaike Vervoort

Ellen van den Berg

Hogeschool Edith Stein/Universiteit Twente

ORD, juni 2011

Aanleiding

Van rich media-

casus… …naar toepassing

in de praktijk

?

Cla

ssro

om

inte

ract

ion

s

Selectiveattention

Knowledgebasedreasoning

(bron: Sherin, 2007, zie ook: Van Es & Sherin, 2002; 2008)

Learn to notice

Theoretisch kader

Praktijkkennis

gebaseerd op (reflecties op) ervaringen in de praktijk

(gedeeltelijk) persoonsgebonden

vak- of zelfs onderwerpsgebonden

afhankelijk van de context

hoofdzakelijk „tacit‟ (niet geëxpliciteerd)

(Meijer, Verloop & Beijaard, 1999)

Theoretisch kader

Handelen in video

(rich media-casus)

Handelen student

(lesuitvoering)

Praktijkkennis

mentor

Voorgenomen

handelen student

(lesontwerp)

Lesontwerp

Lesdoel

Didactische aanpak

Leerling activiteit

Materiaal

Onderwijsarrangement

Colleges

pabo

Dialoog

student &

mentor

Les

student

Video-

portfolio

student

Presentatie

video-

portfolio

Rich media-

cases

Vernieuwende taaldidactiek

Interventie

Interactief lesontwerp door mentor en student

met gebruikmaking van rich mediacases

3 rich media-cases

– Cases over vakdidactiek

beginnende geletterdheid

(Expertisecentrum Nederlands)

Opdracht:

– Gezamenlijk de cases bespreken en verwerken in een

les die de student op korte termijn uitvoert in de groep

– Rolinstructie mentor: meedenken en eigen gedachten

bij videobeelden of ervaringen met onderwerp vertellen

Onderzoeksvraag

Interventie leidt tot dialoog waarin mentor praktijkkennis

expliciteert, m.n. over leerprocessen van leerlingen en

instructie bij vakdomein (Vervoort & Van den Berg, 2008)

Welke bijdrage levert de praktijkkennis van de mentor

die wordt opgeroepen door een interventie met rich

media-cases aan de totstandkoming van een lesontwerp?

Methode

Onderzoeksopzet

Exploratieve meervoudige gevalsstudie (Yin, 2003)

Selectie van gevallen

– Scholen: 4 (convience sampling)

– Koppels: 6, hieruit 3 koppels (a-select)

Analyse per koppel + vergelijkende analyse

Methode

Koppel Mentor Student Groep

Opleiding Ervaring POa

Ervaring mentora

Opleiding Ervaring stageb

1 Klos 29 11 Vwo 10 2 2 Pabo 2 1 MBO 15 0-1-2 3 Klos 20 10 Vwo 12 2

Dataverzameling

Per koppel:

Video-opname van de dialoog tussen mentor en student

Focused interviews (Yin, 2003) met de student

– voor de dialoog: lesidee + informatiebehoefte

– na de dialoog: lesontwerp + leeropbrengst

Digitaal videoportfolio van de student

– selectie videofragmenten van lesuitvoering

– schriftelijke verantwoording

Methode

Analyse

• Dialoog (transcript in gespreksbeurten)

• Stap 1 Context

• Stap 2 Categorie praktijkkennis (Van Driel et al., 1998)

dialoog

dialoog

Methode

Dimensie Categorieën

De context waarop de uitingen in de dialoog betrekking hebben

- Casus - Lesontwerp - Groep - Kleuters algemeen

Dimensie Categorieën

De inhoud van de uitingen van de mentor in de dialoog

- Vakinhoud - Algemene pedagogiek en didactiek - Leerprocessen van leerlingen - Doelen - Instructie - Leerlijn - Materiaal

Analyse

• Stap 3 Talige handeling (Mazeland, 2003): - Voorstel doen/accepteren/afwijzen - Informatie vragen/geven - Advies geven

• Stap 4 Critical incidents (Miles & Huberman, 1994)

Gebeurtenis 1

Mentor geeft informatie over…

Gebeurtenis 2

Mentor doet voorstel voor…

Gebeurtenis 3

Mentor geeft advies voor…

Gebeurtenis 4

Mentor geeft advies voor…

Gebeurtenis 5

Mentor geeft informatie over…

Gebeurtenis 6

Mentor doet voorstel voor…

dialoog

dialoog

Methode

Analyse

• Interviews Uitspraken student over: - Lesidee (“input dialoog”)+ informatiebehoefte

- Lesontwerp (“output dialoog”) + leeropbrengst

• Video-portfolio Verwijzingen naar kritische gebeurtenissen in dialoog

Interview voor

Video

portfolio

Interview na

Methode

Resultaten koppel 1: De letterheks

Van lesidee naar lesontwerp

Resultaten

Tabel 5: Overzicht van aspecten doel, didactische aanpak en materiaal voor lesidee en lesontwerp koppel 1

Aspect Lesidee Lesontwerp

Lesdoel

i. Kinderen kunnen spelen met bepaalde klankpatronen in woorden; […] met behulp van beginrijm.

ii. Kinderen weten dat gesproken woorden kunnen worden vastgelegd op papier […].

Didactische aanpak & leerling activiteit

1. LK (verkleed als heks) tovert de letters M en R uit haar hoed

2. LK praat over letter M 3. LK toont en benoemt voorwerpen met

beginletter M en vraagt: ‘Met welke letter beginnen die woorden?’

4. LK praat over letter R

1. LK (verkleed als heks) tovert de letter M uit haar hoed 2. LK spreekt de letter uit (/mmm/); LLN doen mee 3. LK vraagt wie een naam heeft die begint met een M 4. LK toont voorwerpen met beginletter M;

LLN benoemen de voorwerpen 5. LK vraagt ‘Zien jullie iets in de klas dat met een /m/

begint?’; LLN noemen woorden met beginletter M 6. LK maakt een tekening van het genoemde voorwerp 7. LK schrijft de woorden op

Materiaal a. Hoed b. Letters M en R c. Voorwerpen met beginletter M en R

a. Hoed b. Letter M c. Voorwerpen met beginletter M d. Flap en stift

Noot: LK = leerkracht; LLN = leerlingen

Resultaten koppel 1: De letterheks

Dialoog: 10 kritische gebeurtenissen – Voorstel voor instructie (6)

– Advies voor instructie (2)

– Informatie over instructie (1)

– Informatie over lesdoel (1)

Resultaten

Gebeurtenis 4

Mentor geeft advies voor instructie: leg voorwerpen met beginletter M in de klas, want dat geeft de leerlingen een succeservaring.

Lesontwerp: 5 + c

Resultaten koppel 2: Blauwtje & Geeltje

Van lesidee naar lesontwerp

Resultaten

Tabel 8: Overzicht van aspecten doel, didactische aanpak en materiaal voor lesidee en lesontwerp koppel 3

Aspect Lesidee Lesontwerp

Lesdoel

Boekoriëntatie

i. Kinderen kunnen reageren op en spelen met bepaalde klankpatronen in woorden; […] met behulp van beginrijm ("Kees en Kim beginnen allebei met k").

ii. Kinderen weten dat gesproken woorden kunnen worden vastgelegd op papier en met audiovisuele middelen

Didactische aanpak & leerling activiteit

1. LK leest het prentenboek Blauwtje en Geeltje voor.

2. LK bespreekt de begrippen voorkant, titel, schrijver en rug van het boek. LK stelt vragen zoals: ‘Waarom hebben we de rug van het boek?’

1. LK bespreekt de begrippen voorkant, achterkant, titel en schrijver van het prentenboek Blauwtje en Geeltje.

2. LK leest prentenboek Blauwtje en Geeltje voor. 3. LK schrijft het woord ‘geel’ op en vraagt: ‘wie heeft een van die

letters in zijn naam?’ 4. LK geeft opdracht woorden te bedenken die rijmen op ‘geel’;

LLN bedenken rijmwoorden. 5. LK schrijft rijmwoorden op (onder elkaar); LLN ontdekken dat

rijmwoorden aan het eind hetzelfde zijn.

Materiaal a. Prentenboek Blauwtje en Geeltje

a. Prentenboek Blauwtje en Geeltje b. Gele stip c. Flap en stift

Noot: LK = leerkracht; LLN = leerlingen

Resultaten koppel 2: Blauwtje & Geeltje

Dialoog: 7 kritische gebeurtenissen – Voorstel voor instructie (2)

– Advies voor instructie (1)

– Voorstel voor lesdoel (2)

– Informatie over niveau groep (1)

Resultaten

Gebeurtenis 4

Mentor geeft informatie over niveau groep n.a.v. casus 3 (leerlingen groep 1 rijmen met fantasiewoorden) en doet voorstel voor lesdoel n.a.v. casus 3: eindrijm.

Lesontwerp: i

Resultaten koppel 3: De T van Titia Resultaten

Tabel 11: Overzicht van aspecten doel, didactische aanpak en materiaal voor lesidee en lesontwerp koppel 3

Aspect Lesidee Lesontwerp

Lesdoel

i. Herkennen van de letter T, zowel horen als zien. ii. Bedenken van woorden met beginletter T.

Didactische aanpak & leerling activiteit

1. LK bespreekt een beginletter 2. LLN bedenken woorden die met die

letter beginnen.

1. LK benoemt voorwerpen bij thema met beginletter T (zoals toverhoed, toverstaf). LLN luisteren (horen ze de /t/?)

2. LK schrijft woorden op en vraagt: ”wat valt jullie op?” 3. LK wijst de letter T aan en spreekt deze uit (/t/) 4. LK geeft opdracht: verzin woorden die met de /t/ beginnen.

LLN bedenken woorden met beginletter T. 5. LK schrijft woorden met beginletter T op. 6. LLN kunnen letter T tekenen of overtrekken op een werkblad.

Materiaal a. Voorwerpen met beginletter T b. Werkblad met letter T

Noot: LK = leerkracht; LLN = leerlingen

Resultaten koppel 1: De letterheks

Dialoog: 8 kritische gebeurtenissen – Voorstel voor instructie (3)

– Advies voor instructie (2)

– Instemmen met voorstel student (1)

– Informatie over niveau groep (2)

Resultaten

Gebeurtenis 8

Mentor doet voorstel voor instructie: letter ‘visueel’ maken, want het is belangrijk dat leerlingen de letter horen en zien. Mentor maakt voorstel specifieker: woorden opschrijven.

Lesontwerp: 2 + 5

Vergelijking koppels

Overeenkomsten

De mentoren doen voorstellen en adviezen voor lesontwerp

Voorstellen en adviezen betreffen voorgenomen handelen

student m.b.t. instructie + doelen voor les

De mentoren expliciteren praktijkkennis

– in voorstel/advies:m.b.t. instructie

– in toelichting voorstel/advies: overige categorieën

m.u.v. algemene didactiek/pedagogiek

Praktijkkennis wordt opgeroepen door casusinhoud en

verloop van dialoog

Resultaten

Vergelijking koppels

Overeenkomsten

In videoportfolio verwijzen studenten naar kritische

gebeurtenissen (expliciet en impliciet)

Volgens studenten levert mentor bijdrage aan

concretisering lesontwerp en aan meer inzicht in

leerprocessen leerlingen

Resultaten

Vergelijking koppels

Verschillen

Koppel 1: Ada expliciteert in adviezen/voorstellen

praktijkkennis gerelateerd aan didactiek/pedagogiek

kleuters algemeen

Koppel 3: Conny geeft n.a.v. casusinhoud informatie over

leerproces leerlingen in groep i.r.t. leerlijn

vakdomein;Student noemt dit als opbrengst

Koppel 2: Rianne relateert meeste voorstellen/adviezen

aan casusinhoud.Studente Linda noemt als opbrengst:

meer inzicht in relatie tussen casusinhoud en

onderwijspraktijk mentor

Resultaten

Conclusies

Dialoog naar aanleiding van rich media-cases leidt tot

transformatie casusinhoud naar lesontwerp

Mentor levert bijdrage aan dit proces door formuleren

voorstellen en adviezen voor handelen student

Mentor brengt in dialoog praktijkkennis in:

– in voorstellen/adviezen: over instructie voor vakdomein

– in toelichting: overige categorieën („rijke‟ praktijkkennis)

Bij transformatie van casusinhoud naar lesontwerp levert

praktijkkennis mentor een bijdrage: „learn to notice‟-theorie

Conclusies

Discussie

Praktijkkennis wordt opgeroepen door cases en verloop

van dialoog, maar mogelijk ook door initiatief student

Kritische gebeurtenissen bepaald op basis van lesontwerp,

maar mogelijk spelen meer opmerkingen mentor een rol