1 Inleiding in de cross-culturele psychologie · PDF file1 1 Inleiding in de cross-culturele...

1

1 Inleiding in de cross-culturele psychologie

1.1 WAT IS CROSS-CULTURELE PSYCHOLOGIE?

Wat is cross-culturele psychologie?

- Een wetenschappelijke studie van variaties in menselijk gedrag, rekening houdend met de

manieren waarop gedrag beïnvloed wordt door culturele context

Twee centrale pijlers:

- Beschrijven van diversiteit van menselijk gedrag in de wereld

- Poging om individueel gedrag aan culturele omgeving te linken

Focus van cross-culturele psychologie:

- Oorzaak-gevolg relaties tussen cultuur en gedrag

- De soorten culturele ervaringen die zorgen voor diversiteit in menselijk gedrag

- Zoeken naar gelijkenissen tussen culturen (uniformiteit)

- Zoeken naar andere contextuele variabelen:

Biologische variabelen

Voeding, genetische overerving en hormonale processen

Ecologische variabelen

Gebaseerd op het idee dat menselijke populaties zich aan het adapteren zijn aan de

natuurlijk omgeving zoals economische activiteit en populatie-dichtheid

Opmerkingen bij definitie:

- Cross-cultureel is verschillend van cross-nationaal

- Cultuur beïnvloedt gedragskeuzen maar determineert die niet (het is niet de enigste oorzaak)

- Cultuur beïnvloedt personen, maar personen kunnen ook van invloed zijn op cultuur

- Een persoon kan drager zijn van meer dan één cultuur

- Cultuur is geen pure onafhankelijke variabel want zonder culturele context is er geen menselijk

gedrag

Vraag hierbij is in welke mate cultuur en gedrag onderscheidbare entiteiten zijn?

Culturele benadering: er is interactie tussen cultuur en gedrag

- Cultuur is geen vast gegeven, maar kan veranderen

2

Algemene definitie: cross-culturele psychologie is de studie:

- Van gelijkenissen en verschillen in individueel psychologisch functioneren in verschillende

culturen en ethnoculturele groepen

- Van de relaties tussen psychologische, socio-culturele, ecologische en biologsiche variabelen

- Van aanhoudende veranderingen in deze variabelen

1.2 DOELEN VAN CROSS-CULTURELE PSYCHOLOGIE

Transport en test:

- Wat?

Het testen van de algemeenheid van een bestaande psychologische kennis en theorie

Psychologen zoeken om hun huidige hypotheses te transporteren naar andere culturele

omgevingen om zo hun validiteit en acceptabelheid te testen in andere groepen van mensen

- Doel:

De universele validiteit van psychologische theorieën kunnen meer effectief getest worden

- Hoe:

We beginnen met wat we weten in onze cultuur en onderzoeken de vraag in een andere

cultuur

- Probleem: Lukt vaak niet => Leidt tot het tweede doel

Discover:

- Wat?

Van non-replicatie naar verklaring voor cultuurverschil in menselijk gedrag

Breder beeld krijgen van mogelijk menselijk gedrag

- Gevolg:

We houden onze ogen op voor nieuwe aspecten van gedrag, zelfs wanneer de replicatie

gelukt is

Integrate:

- Wat?

Herinterpreteren van westerse concepten en bevindingen om ervoor te zorgen dat de

universele psychologie meer valide is voor meer culturen

- Noodzakelijk:

Omdat wanneer we het eerste doel nastreven we limieten vinden in de

generaliseerbaarheid van onze psychologische kennis

Omdat wanneer we het tweede doel nastreven we nieuwe psychologische fenomenen

ontdekken die moeten opgenomen worden in een meer algemene psychologische theorie

3

1.3 ORIËNTATIES BINNEN CROSS-CULTURELE PSYCHOLOGIE

In handboek:

- Men gaat ervan uit dat er universele wetten zijn van menselijk gedrag

- “de psychologische eenheid van de mens”

- Universele geldigheid

- Niet iedereen hiermee akkoord

Drie theoretische oriëntaties:

- Absolutisme

- Relativisme

- Universalisme

Absolutisme:

- Veronderstelling dat de psychologische fenomenen au fond gelijk zijn in alle culturen

- Cultuur speelt geen of slechts een kleine rol in de betekenis of het vertonen van menselijke

karaktertrekken

- De beoordeling van de karaktertrekken worden gemaakt terwijl gebruikt makend van standaard

instrumenten en interpretaties zijn gemakkelijk gemaakt, zonder rekening te houden met op

cultuur gerichte visies

Relativisme:

- Elk gedrag van de mens is cultureel bepaald

- Probeert ethnocentrisme te vermijden door mensen te begrijpen in hun eigen termen

- Beoordeling worden gemaakt aan de hand van waarden en meningen dat een culturele groep

geeft aan een fenomeen.

- Vergelijkingen worden nooit gemaakt omwille van conceptuele en methodologische redenen

Universalisme:

- Basis psychologische processen zijn gelijk tussen alle mensen en culturele invloeden gaat de

ontwikkeling en het vertonen van karaktertrekken beïnvloeden

- Beoordelingen worden gemaakt op basis van veronderstelde onderliggende processen, maar

metingen worden gedaan in culturele betekenisvolle versies

- Vergelijkingen worden voorzichtig gemaakt

- Wordt vaak verward met absolutisme, maar twee grote verschillen:

Universalisme wilt de rol van cultuur op gedrag in rekening brengen

Er wordt zowel naar gelijkenissen, maar ook naar verschillen gezocht

4

1.4 RELATIES MET ANDERE DISCIPLINES

Gelijkenissen met antropologie en sociologie:

- Onderzoeken beide ook naar samenhang tussen cultuur, maatschappij en gedrag

Methoden zijn verschillend:

- Psychologie

Vooral experimenten en gestandaardiseerde metingen bij studenten/doelgroepen

- Antropologie

Vooral etnografische single case studies

- Sociologie

Vooral landvergelijkende case studies of grootschalige surveys met representatie

steekproeven

Analyseniveau‟s zijn ook verschillend:

- Psychologie

Micro-niveau van individu

- Antropologie

Meso-niveau van gemeenschap

- Sociologie

Macro-niveau van samenleving

1.5 ETNOCENTRISME ALS PROBLEEM

Wat is etnocentrisme?

- Een sterke tendens om iemands eigen groepnormen te gebruiken als dé standaard om andere

gropeen te bekijken

- Het plaatsen van iemands groep aan de top van de hiërarchie en alle andere culturen eronder

zetten

- Veronderstelt geen evaluatieve houding met respect voor verschillen

Effecten van etnocentrisme bevindt zich op drie niveau‟s:

- Keuze van de onderzoeksvragen

- Constructie van concepten en metingen (bv. Testen van het westen doen op oosterlingen)

- Interpretatie van bevindingen

5

Etnocentrisme is des mensen:

- Sociale categorisatie theorie (Turner)

Overschatten van cultuurverschil en onderschatten van verscheidenheid binnen culturen

Outgroup homogeneity effect: stereotypering van andere culturen

Zelfcategorisatie leidt tot zelfstereotypering

- Sociale identiteitstheorie (Tajfel)

In-group favoritism en out-group derogation

Groepsconflict en –dreiging: tegengestelde belangen en symbolische dreiging versterken

evaluatieve vertekening ten voordele van eigen cultuur

Eerste oplossing:

- Wat?

Het herkennen van de limieten van onze kennis

Het zoeken om onze data en theorie uit te breiden door de inclusie van andere culturen

- Kritieken:

Nog meer gevaar voor etnocentrisme omdat je in culturen data verzamelt en interpreteert

=> cross-culturele psychologie is altijd etnocentrisch

Tweede oplossing:

- Campbell: elk cross-cultureel onderzoek moet vier keer gedaan worden

- Studie 1:

Onderzoeker A onderzoekt in cultuur A een fenomeen

Geen vergelijking gemaakt met een andere cutluur

- Studie 2:

Gewoonlijk cross-cultureel onderzoek

Onderzoeker A onderzoekt in cultuur B een fenomeen

Vergelijken van resultaten uit studie 1

- Studie 3:

Onderzoeker B onderzoekt in cultuur B een fenomeen

Geen vergelijking

- Studie 4:

Onderzoeker B onderzoekt in cultuur A een fenomeen

Vergelijken van resultaten uit studie 3

- Kortom:

Vergelijking doorheend de vier studies zorgt ervoor dat we de verschillen die komen door

een etnocentrische basis kunnen onderscheiden van verschillen die echt aanwezig zijn.

- Nadelen: kost, tijd en moeite

6

Etnocentrisme in absolutisme:

- Etnocentrische benadering

- Opleggen van westerse concepten en metingen aan andere culturen

- Interpretatie bevindingen vanuit westerste theorieën

Indigenous psychologies:

- De zoektocht voor niet-westerse benaderingen

1.6 ECOCULTURELE BENADERING

Wat?

- Het zet tot denken over hoe gedrag-, culturele en ecologische fenomenen gerelateerd zijn

- Vooral door Malinowski en Rivers

- Het geeft:

Link tussen ecologie en cultuur

Link tussen gedrag en socioculturele context

- De sequentie van ecologie-cultuur-gedrag werd een deel van het denken over hoe verschillen en

gelijkenissen zich voordoen in de wereld

Flow:

- Van links naar rechts: van populatie naar individu

- Maar een volledig model zou ervoor zorgen dat er een feedback is van individu naar populatie

- Er is een interactieve of dialectische relatie

7

Ecologische invloeden:

- De setting waarin mensen en de fysieke omgeving interageren

- Economische activiteit is zo‟n voorbeeld

Afhankelijk vna welke economsiche activiteit, zullen er verschillende relaties zijn tussen de

locale populatie en de dierlijke en fysische omgeving van de woonplaats.

Enculturatie en socialisatie:

- Het ecologische framework illustreert de verschillende manieren waarop de populatie

geincorpereerd wordt in het individuele gedragsrepertoire. Dit proces, zowel genetisch als

cutlurele transmissie worden respectievelijk enculturatie en socialisatie genoemd.

Opmerkingen:

- Alle invloeden kunnen terugslaan, geen éénrichtingsverkeer

- Omgevingsinvloeden op gedrag kunnen direct zijn in plaats van genetisch of cultureel

gemedieerd

- Ingrijpende maatschappelijke verandering kan leiden tot breuken tussen cultuur en gedrag

8

2 Culturele transmissie en individuele ontwikkeling

Ontogenetische ontwikkeling:

- Ontwikkeling van het individu doorheen z‟n leven

2.1 CULTURELE EN BIOLOGISCHE TRANSMISSIE

Biologische of genetische transmissie:

- Door genetische mechanismen worden bepaalde kenmerken van een populatie bestendigd over

tijd overdwars generaties

- Het doorgeven van soort-specifieke genetisch materiaal van twee ouders aan het individu op

het moment van conceptie

Culturele transmissie:

- Bestendigen van gedragskenmerken doorheen opeenvolgende generaties door het gebruikelijke

aanleren en leren van mechanismen

- Soorten:

Verticale transmissie

Algemene enculturatie en specifieke socialisatie door de ouders

Ouders geven culturele waarden, vaardigheden, geloof en motieven door

Soms moeilijk om biologische en culturele transmissie hierbij te onderscheiden

Horizontale transmissie

Algemene enculturatie en specifieke socialisatie door de leeftijdsgenoten

Oblieke transmissie

Algemene enculturatie en specifieke socialisatie door andere volwassenen

Kan ook van instituten zijn zoals scholen

De drie vormen van culturele transmissie houden twee processen in:

- Enculturatie

Omsluiten van individuen door hun cultuur, hen leiden om gepast gedrag op te nemen in

hun repertoires

Niet doelgericht leren

- Socialisatie

Meer specifieke instructies en training, leidend tot het verwerven van cultuur-gepast gedrag

Doelgericht leren

9

Acculturatie:

- Het aanleren van een tweede cultuur

- Een vorm van tranmissie dat resulteert van contact met, beïnvloed worden door personen en

instituten van een andere cultuur

Opmerking:

- Deze invloeden (biologische en culturele transmissie) zijn van groot belang op de individuele

psychologische outcomes, maar omgekeerd is er ook beïnvloeding

Voorbeelden van enculturatie:

- “wie slaapt met wie”

- Sterk cultureel bepaald!

Bv. Kinderen alleen slapen of niet

Afhankelijk van autonomie benadrukken of niet

2.2 VROEGE ONTWIKKELING EN VERZORGING

Drie niveau‟s van ontwikkeling:

- Fylogenetische ontwikkeling

Variates doorheen soorten en het verschijnen van nieuwe soorten doorheen lange periodes

- Culturele verandering in gemeenschappen

- Ontegenetische ontwikkeling

Individuele ontwikkeling:

- Uitkomst van interacties tussen een biologisch organisme en omgevingsinvloeden

Verschillende theorieën over ontwikkeling van individu:

- Theorie van Piaget

Drie stadia‟s

- Differentiatietheorie

Ontwikkeling: toenemende differentiatie, articulatie en hiërarchische integratie

Veranderingen voornamelijk door omgevingsinvloeden

- Vygotsky

Veranderingen voornamelijk door omgeving, sociaal dan natuur

10

2.2.1 Ontwikkeling van peuters

Eerste onderzoek over peuterperformantie is van Geber en Dean:

- Oorspronkelijk onderzoek

Vergelijken van Westerse baby‟s met Afrikaanse baby‟s qua reflexen

Baby‟s moesten boven 2.500 gram wegen

Resultaten:

Vroegrijpheid van 2-6 weken bij Afrikaanse baby‟s qua reflexen

- Maar geen goed onderzoek want:

Geboorte in Afrika vind plaats onder andere condities dan in Westen

Het gemiddelde gewicht van Afrikaanse baby‟s is qua emiddelde lager dan dat van Westerse

baby‟s

Vooral de absentie van een fenomeen bestudeert, ook beter andere gedragingen bekekn

- Vervolgonderzoek:

De vroegrijpheid was overdreven, er is degelijk één aanwezig, maar niet zo algemeen als

beschreven

Oorzaken van verschil: in de baarmoeder-ervaringen

Verschillen in geboortegewicht kan komen door verschillen in voeding of activiteit

Ook worden babies in het Westen weggenomen na geboorte, terwijl in India de babies

lang gemasseerd worden door de moeder

=> invloed op motorische ontwikkeling

Andere test: ontwikkelingsquotiënt (DQ)

- Wat?

Afgenomen tussen geboorte en drie jaar

Vooral over motoriek

- Wijst uit dat er degelijk psychomotorische vroegrijpheid is in Afrika

- Oorzaken:

Lichaams- en affectief contact met moeder

Tactiele, proprioceptieve, visuele en auditieve stimulatie

Participatie in het dagelijkse leven in verticale positie (op rug van moeder)

- Echte oorzaak: etnotheorieën van ouders:

Bepaalde theorieën van ouders over wat hun kind moet kunnen

Afrika: niet kruipen, direct leren lopen => hierop trainen

Westen: eerst kruipen, dan lopen => trainen op kruipen

Dit is wel niet voor alle taken zo => selectieve vroegrijpheid

- Etnotheorieën heeft men lang niet gezien als oorzaak

11

Reden dat men etnotheorieën lang niet als oorzaak zag:

- Centrale positie van de theorie van Piaget

- Piaget focusde op het kind, eerder dan op sociale context

- Dus geen onderzoek naar interactiepatronen tussen ouder-kind

Opmerking:

- Er zijn zowel universele als cultuurspecifieke aspecten van moeder-baby interacties

- Bijvoorbeeld: “motherese”

Een bepaald taal, intonatie die men aanneemt tav de baby

Komt in alle culturen voor

Hetzij soms met wat variatie (er zijn dus cross-culturele verschillen in vroeg-ouderlijk

gedrag)

Affect-salient speech: meer incomplete uitdrukkingen, zang en weinig zeggende

uitdrukkingen --> communiceren op baby‟s niveau

Information-salient speech: individuele expressie van kinderen benadrukken

2.2.2 Hechtingspatronen

Bowlby:

- Interacties tussen kind-primaire verzorgen zorgt ervoor dat gehechtheid ontwikkeld

- Gevolg:

Kind heeft een veilige basis van waaruit het de wereld kan exploreren

Belangrijkheid van veiligheid: experiment met rhesusaapjes

Experiment:

- Vreemde-situatie

- Baby + moeder --> vreemde + baby + moeder --> vreemde + baby --> vreemde + baby + moeder

- Men gaat naar de reactie kijken van het kind dat aangeeft welke gehechtheid er aanwezig is

- Cross-culturele gelijkwaardigheid beoordelen adhv deze methode is moeilijk: de reacties van de

baby‟s moeten overheen de culturen verschillend geïnterpreteerd worden

Verschillen in culturen:

- Westen

Socialisatie gericht op zelf-regluatie en autonomie

- Niet-westen

Socialisatie gericht op sociale onderlinge afhankelijkheid

12

Opmerking: belang van gehechtheid voor later:

- De natuur van het zelfconcept

- Affectieve dispositie

- Expressie van agressie

=> er zijn domein-specifieke gevolgen (affectiefheid) ipv algemene ontwikkelingsgevolgen (cognitie) van

vroege ervaringen

Kritiek op studies als deze:

- Het is moeilijk om de effecten van vroege kindertijd te onderscheiden van directe effecten van

de huidige condities

Ecoculturele en sociopolitieke contexten hebben een blijvende invloed op het leven van een

individu

- Een ander gevaar is dat we verschillen (tov vroeger) in de actuele ecologische condities over

het oog zien

2.3 ENCULTURATIE EN SOCIALISATIE

Enculturatie:

- Een individu is omsloten door een cultuur

- De individuele verwervingen, door leren, komt door wat de cultuur belangrijk vindt

- Het is een leren zonder echt les te geven

- Eindresultaat:

Een persoon dat competent is in de cultuur, zowel de taal, als de rituelen, waarden, …

Socialisatie:

- Proces van gedelibireerd vormgeven, om een lesgevende wijze, van het individu

- Als dit gebeurt in een groep, dan is het socialisatie

- Resocialisatie: de gedelibireerde invloeden komen vanbuiten de persoons eigen cultuur

Proces van enculturatie en socialissatie vind plaats in een grotere ecologische en culturele context:

- De vormen en de inhoud van transmissie worden algemeen gezien als adaptief voor de

ecoculturele omgeving.

- Het is ook functioneel omdat ze verzekeren dat de ontwikkeling van de individuele verwerving

in de gedragsrepertoires noodzakelijk is om succesvol te leven in die omgeving.

13

Shift in gehechtheid van fysieke onafhankelijkheid naar sociale en psychologische onafhankelijkheid:

- Na pubertijd, hebben individuen hun eigen fysieke noden

- Maar hun sociale noden blijven steeds gegeven door hun familie

Proces van culturele transmissie is niet altijd een exacte replicatie van opeenvolgende generaties:

- Het valt ergens tussen

Een exacte transmissie

Geen verschil tussen ouders en nakomelingen

En een complete mislukking van transmissie

Nakomeling vertonen geen gelijkenis met ouders

- Elk extreem is nadeling voor de gemeenschap:

Exacte transmissie

Geen nieuwigheden en verandering

Niet kunnen reageren om nieuwe situaties

Mislukte transmissie

Geen gecoördineerde actie tussen generaties

Human Relations Area Files (HRAF):

- Samenvatting van de studies hoe een gemeenschap karakteristiek de kinderen opvoed

- Wanneer dit gebruikt wordt in een studie wordt de studie holocultureel genoemd

Omdat ze materialen van culturen over heel de wereld kunnen gebruiken

Studie: volwassenen hun persoonlijkheid linken aan kind-training

- Hoe?

Op welke manier gemeenschappen ziek zijn uitlegt

- Vijf gedragssystemen werden geëxamineerd:

Oraal, anaal, seksueel, onafhankelijkheid en agressie

- Drie dimensies werden bekeken in socialisatie:

Initiele tevredenheid of toegeeflijkheid van het kind

Leeftijd van socialisatie

Nauwgezetheid van de socialisatie

- Conclusies:

Kind-training over heel de wereld is gelijk in het feit dat het altijd bezig is met bepaalde

universele problemen van gedrag

Kind-training heeft ook verschillen in de verschillende culturen

- Dit is een universalistische benadering (er zijn gelijke dimensies in culturen, maar culturen

verschillen op die dimensies)

14

Studie:

- Bevindingen:

Identificeren van gemeenschappelijke dimensies van kind-training

Gemeenschappen kunnen plaatsen op die dimensies

Verschillen in training tussen meisjes en jongens

Deze kenmerken kunnen relateren aan ecologische en culturele variatie

=> socialisatie in een bredere context plaatsen

- 6 dimensies gevonden, maar deze kwamen terug in twee clusters:

Gewilligheid

Gehoorzaamheid

Verantwoordelijkheid

Zorg

Weerbaarheid

Prestatie

Zelfredzaamheid

Onafhankelijkheid

- Deze twee dimensies ook beschreven als:

Smalle socialisatie

Gekarakteriseerd door gehoorzaamheid en conformiteit

Klein verschil tussen individuen

Brede socialisatie

Gekarakteriseerd door het aanmoedigen van zelf-expressie

Groot verschil tussen individuen

- Geslachtsverschillen:

Meisjes: meer getraind voor gewilligheid

Jongens: meer getraind voor weerbaarheid

- Samenhang met ecologische context:

Grote geslachtsverschillen in socialisatie vooral bij:

Economie dat veel belang hecht aan superieure kracht dat de man karakteriseert

De sterkte van het onderscheid in geslachtsverschil is gecorreleerd met gebruiken in een

grote familie waar er veel coöperatieve interactie is

15

2.3.1 Ecoculturele factoren

Er is een sterke similariteit tusen socialisatie en de grote ecologische en culturele context:

- Voorbeelden:

Pastorale (diren voor melk en vlees) en argriculturele gemeenschappen

Hoge voedselverzameling

Nadruk op gewilligheid

Reden: men is afhankelijk van elkaar => goed overeenkomen met de groep

Jagen

Lage voedselverzameling

Nadruk op weerbaarheid

- Correlatie tussen graad van voedselverzameling en soort kind-training: 0.94

Enkele kritieken op deze studie:

- Is er echt een basisdimensie?

Ja, maar gewilligheid en weerbaarheid zijn onafhankelijk van elkaar

Dus geen één dimensie met twee tegenpolen

- Wat met de geslachtsverschillen?

De geslachtsverschillen kwamen niet voor in eender welke dimensie

- Zijn de variaties in kind-training echt gerelateerd aan economische activiteit?

De originele conclusies zijn overgesimplificeerd en wat misleidend, maar niet helemaal fout

2.3.2 Geslachtsverschillen

Twee fenomenen:

- Er zijn in elke gemeenschap verschillen in gedrag tussen geslacht

- Elke gemeenschap heeft een verschillende ettiketeringen voor geslacht

Stereotypes van mannen en vrouwen:

- Man: assertief, prestatiegericht en dominant

- Vrouwen: meer sociaal responsief, passief en onderdanig

Waarom in elke gemeenschap zo‟n stereotypes:

- Vrouwen voeden kinderen op en dit wordt als normaal gezien omdat er nu eenmaal biologisch

gebaseerd fysieke verschillen zijn (niet gedragsverschillen). Dat het komt omdat vrouwen altijd

meer huishoudelijke taken hadden, was het juiste antwoord geweest.

- Kinderen worden gesocialiseerd met als doel hen de geslachts-gelinkte taken aan te leren

16

Opmerking:

- Het is aangetoont dat in welke mate geslachtsverschillen worden aangemoedigd afhankelijk is

van de soort economie:

Voedselverzameling

Groot verschil in sexe-training

Jagen

Minder groot verschil in sexe-training

Gaat die variatie samenhangen met de mate waarin de vrouw helpt met het verkrijgen van voedsel?

- Voedselverzameling

Vrouw helpt veel met verzamelen van voedsel

Kenmerken van samenleving:

Polygynie

Brijdsprijs

Geboortcontrole

Werk-georienteerde training voor meisjes

Vrouwen werden hoog gewardeerd, krgen vrijheid en waren minder gezien als objecten

voor mannen hun seksuele en productieve noden

Groot verschil in geslachtstraining

- Jagen

Vrouw helpt niet met jagen

2.3.3 Parentale etnotheorieën

Wat?

- Gemeenschappen hebben een bepaalde gedeelde kennis en geloof over het domein van

opvoeding

- Overtuigingen, waarden en praktijken van ouders en andere verzorgers over wat de goede

manier is om het kind op te voeden en houden ook praktijken in als het geven van affectie en

warmte, tijdstabellen voor voeding en uit huis gaan, en voor de eigen ontwikkeling

- Deze overtuigingen en praktijken vormt de processen van enculturatie en socialisatie

Voorbeeld: slaappatronen voor jonge kinderen;

- Parentale etnotheorieën spelen hier een grote rol in

- Bv. Al dan niet alleen slapen, of ouders bij kinderen slapen, …

17

Ander voorbeeld:

- Westerse ouders hebben de neiging om een lagere leeftijd aan te geven waarop het kind

bepaalde dingen moet kunnen dan niet-Westerse ouders

- Drie verklaringen:

Er zijn degelijk verschillen, maar niet op alle vlakken:

Qua fysieke vaardigheden waren de verwachtingsleeftijden niet zo verschillend

Qua sociale vaardigheden waren er grote verschillen

Cross-culturele verschillen zouden de kinderen hun leeftijd van iets te beheersen doen

stijgen

Ze vonden een curvi-lineair verband

Er was een stijging tot 5-jarige leeftijd

Daarna was er eerder een daling

Specfieke contextuele varaibelen kunnen de verschillen verklaren:

Bv. Het niveau van educatie en het aantal kinderen waren de beste predictors:

Hoge educatie: moeders vertelden lagere leeftijden van verwerving

Veel kinderen: moeders gaven grotere leeftijden

Hoe komen verschillende aspecten van ontwikkeling samen in de notie van parentale etnotheorieën?

- Ouders observeren hun eigen kinderen en die in de omgeving

- Ouders reflecteren te standaarden en verwachtingen van de culturele omgeving waarin ze

leven, niet alleen in hun behandeling van kinderen, maar ook in hun percepties

- Ouders en andere verzorgers beïnvloeden de ontwikkeling van kinderen door

socialisatiepraktijken dat hun overtuigingen beïnvloed

2.4 MORELE ONTWIKKELING

Theorie van Kohlberg:

- Drie stadia‟s voor moreel redeneren:

Pre-conventioneel niveau

Reden om dingen te doen is het vermijden van straf

Conventioneel niveau

Zorgen over loyaliteit en welvaring van andere personen zijn de redenen voor het goede

te kiezen

Post-conventioneel niveau

Acties zijn gebaseerd op ethische principes waar individuen henzelf in vinden en die als

absolute standaarden dienen.

18

Komen die drie stadia‟s nu in elke cultuur voor?

- Volgens Kohlberg wel, mss op een verschillende volgorde, maar uiteindelijk bereikt elke cultuur

het ultieme stadia van ontwikkeling

- Kohlberg: drie criteria om te kijken of de stadia universeel zijn:

Kunnen alle stadia‟s geïdentificeerd worden in alle culturen?

Worden dezelfde operaties toegepast op alle mensen?

Handelden alle mensen op een specifieke manier in een gelijke situatie?

- Replicatiestudie:

Er zijn idd invarianties in de volgorde van de stadia‟s

De eerste twee stadia‟s zijn geïdentificeerd in alle gemeenschappen

Derde stadia:

Niet in elke cultuur te vinden (zoals kleine dorpen)

Dus dit stadia blijkt een karakteristiek te zijn van de complexe stedelijke

gemeenschappen (zowel Westerse als niet-Westerse)

Eckensberger en Zimba:

- De drie criteria van Kohlberg:

Universeel is verschillend van invariant

Stadia‟s in verschillende culturen kunnen lokale aanpassingen tonen zodat ze duidelijk

efficiënt en adequaat zijn als oplossing van het conflict

- Herbekijken van Kohlberg‟s theorie met nieuw begrip “universaliteit”:

Homegeniteit van stadia

Er zijn inconsistenties gevonden, maar niet zoveel als bij andere theorieën

Invariantie van stadia

0.85 (cross-cultureel) correlatie tussen leeftijd en stadia

=> hoog niveau van invariantie

Bestaan van alle stadia

1 en 2 komen overal voor

3 niet overal, vooral niet in onderontwikkelende landen

Substadia van de stadia

De één verschijnt voor de ander in alle culturen

Geslachtsverschillen

Er was een verwijt dat Kohlberg enkel de “mannelijke” factor bekeek (gerechtigheid-

georiënteerd en niet verantwoordelijk-verzorging-georiënteerd)

Studies: minimale verschillen tussen geslacht, terwijl deze twee manieren van

redeneren aanwezig was in elke cultuur

19

Conclusie:

- Kwantitatief oogpunt:

Stadia 1 en 2 komen voor in elke cultuur

- Kwalitatief oogpunt:

Verschillende meningen bij onderzoekers door kwalitatieve variaties

2.5 CONCEPTUALISATIES VAN ONTWIKKELING

2.5.1 Cultuur als context voor ontwikkeling

Bronfenbrenner‟s ecologische benadering:

- Microsysteem:

Aspecten waar kind direct aan blootgesteld is

School, ouders, …

- Exosysteem:

Aspecten van de omgeving die het kind beïnvloeden, maar zijn geen directe ervaring

Werk van ouders, …

- Macrosysteem:

De grote culturele omgeving

Gezondsheidszorg, onderwijs, …

=> elke laag beïnvloed een andere laag en geeft zo een context waarin het kind ontwikkeld

Nsamenang:

- In bepaalde Afrikaanse tradities: de voorouders van het kind speelt ook een grote rol

- Deze geloven beïnvloeden de kindverzorging, de rol en verplichtingen van kinderen

- Ook oorlog kan een belangrijke rol spelen

Ontwikkelingsniche (kind wordt beïnvloed door subsysteem, maar ook omgekeerd!):

- Fysieke en sociale setting

Primaire verzorgers en speelkameraadjes

Organisatie leefruimte

Slaap- en eetgewoontjes

- Culturele gewoonten en opvoedingspraktijken

Verbale/nonverbale interactie

Formeel/informeel leren

Onafhankelijkheidstraining

- Culturele waarden en opvattingen ouders

Verwachten mbt ontwikkeling

20

2.5.2 Continue ontwikkeling

Baltes: kader waarbinnen biologische en culturele factoren een rol spelen tijdens

levensveranderingen. Drie principes die de dynamische interactie tussen biologie en cultuur

definiëren:

- Evolutionaire selectievoordelen nemen af met de leeftijd

Afname van biologisch functioneren doorheen de levensloop

Reden: biologische evolutie kan niet op latere leeftijd plaatsvinden, omdat ouders kinderen

hebben voor 40 jaar

- Toename van “ de behoefte en nood aan cultuur”

Om de afname van biologisch functioneren op te vangen

- Afname van de efficiëntie van cultuur

Effectiefheid van psychologische, sociale, materiële en culturele interventies neemt af

Reden: ouderen leren minder snel en hebben meer cognitieve steun nodig

Dit leidt tot het “dualprocess model of lifespan development”:

- Er is een afname in cognitie, maar er is een stabiel niveau van de cognitieve pragmantiek over

de jaren, veroorzaakt door de compensatie principes van de nood voor cultuur en de

effectiviteit van cultuur.

- Dus biologie gaat achteruit, maar cultuur vangt dit op.

2.5.3 Cultuurmediatie

Vygotsky:

- Er is in de ontwikkeling van kinderen een interne reconstructie van externe operaties, die

ervoor zorgen dat intra-individuele processen zich ontwikkelen uit inter-individuele processen.

- Individuele mentale functies zijn dus oorspronkelijk sociaal.

Cole:

- Biologisch organisme en omgeving interageren niet direct, maar door een derde medierende

factor: cultuur

- Ontwikkeling is een concept met veel niveau‟s of tijdschalen:

Fysiek

Fylogenetisch

Cultuur-historisch

Ontogenetisch

Microgenetisch

- Interacties tss deze niveau‟s zijn van belang voor begrijpen van ontogenetische ontwikkeling

21

2.5.4 Evolutionaire benaderingen

Evolutionaire traditie:

- Gedragsrepertoire is een expressie van de fylogenetische modules die het gevolg zijn van

adaptatieprocessen

- Evidentie: kinderen van enkele maanden kunnen al onderscheiden tussen mogelijke en

onmogelijke dingen

=> kinderen zijn geboren met een paar algemene functies die hun representatie van externe

wereld bepalen

Interactionistische benadering:

- Reproductieresultaat is gevolg van interactionele processen tussen een organisme en zijn

genetisch bepaalde capaciteiten voor ontwikkeling en actuele omgevingservaringen.

- Bv. Factoren in de vroege omgeving (bv. Hechtingspatronen) van het kind heeft invloed op het

latere seksuele en reproductieve gedrag

--> geen goed onderzoek:

Deze suggesties werden al eerder gegeven

Dit suggereert dat de sociale omgeving invloed heeft op biologische processen zoals de start

van menstruatie

2.6 CONCLUSIE

Centrale vraag in dit deel:

- Hoe de achtergrondcontext bij een populatie opgenomen wordt door individueel gedrag

- Wanneer dit gebeurt

Ontdekkingen:

- Routen die de culturele transmissie kan aannemen: verticaal, horizontaal en obliek

- Stijl van transmissie kan verschillen: gewilligheid en weerbaarheid

--> als gevolg van ecologische factoren

Theoretische en methodologische bedenkingen:

- Waarde van cross-culturele scores op instrumenten die in 1 cultuur ontwikkeld werden en dan

gebruikt in een andere

- Natuur van de interacties tussen genetische predisposities en cultureel-ecologische variabelen.

22

Belangrijk onderzoek:

- Value Of Children Surveys:

Twee golven van onderzoek: ‟80 en nu

Drie generaties

Verschillende culturen: westerse, niet-westerse, traditionele en moderne samenlevingen

Waarde van kinderen?

Belang van verwachte hulp zoon/dochter in oude dag?

Vroeger: vooral materiële hulp verwacht, nu voornamelijk affectieve

VS (7% zoon, 8% dochter) < Turkijke (77% zoon en dochter) < Taiwan (72% zoon, 78%

dochter)

Opvoedingsdoelen:

VS

Onafhankelijk > competent > welgemanierd en sterke band ouders

Turkijke

Competent > sterke ouderband > welgemanierd > onafhankelijk

Taiwan

Sterke ouderband > competent > onafhankelijk > welgemanierd

23

3 Acculturatie en Interculturele relaties

Dit hoofdstuk heeft het niet over culturele of cross-culturele psychologie, maar over interculturele

psychologie. Met andere woorden: wat als culturen in contact komen.

Interculturele psychologie:

- Onderdeel van cross-culturele psychologie

- Wat?

Hoe verschillende groepen samenleven

- Theoretische en methodologische gevolgen:

Groepen hebben een cultuur

=> spreken van ethnoculturele groep ipv minderheidsgroep

Groepen zijn niet onafhankelijk van elkaar

=> een groep kan niet dienen als een unieke casus voor vergelijkend onderzoek

=> één specifieke cultuur kan niet gezien worden als enige oorzaak van gedrag

Gevolg van intercultureel contact: ontstaan van nieuwe ethnoculturele groepen

3.1 ONDERSCHEID DYNAMISCH EN STATISCH CULTUURCONCEPT

Attributie-experiment:

- Proefpersonen:

Mensen met een twee culturen

- Verloop van experiment:

Eerst zien alle mensen een culturele frame van één van hun twee culturen (prime)

Daarna krijgen ze een attributiefilm te zien

Één vis die voor een groep zwemt

Daarna moeten ze de film interpreteren

- Resultaat:

Prime van Amerika => de ene vis wordt voortbewogen door een innerlijke drijfveer

Prime van China => de vis wordt voortbewogen door een groep

24

Cultuurconcept in cross-culturele psychologie is enkelvoudig en statisch:

- Enkelvoudig:

Een persoon is drager van één cultuur die van binnenuit richting geeft aan gedragskeuzen

- Statisch:

Wat?

Cultuur is een verzameling van denkbeelden, waarden, normen en gedragsrepertoires

Niet zomaar veranderbaar

Kenmerken:

Cultuur is als vanzelfsprekend ervaren omdat het verinnerlijkt is in de vroege kindertijd

door enculturatie en socialisatie

Cultuur wordt breed gedeeld met andere leden binnen dezelfde culturele groep

(horizontale overdracht)

Cultuur wordt redelijk duurzaam doorgegeven van generatie op generatie (verticale

overdracht)

Interculturele psychologie hanteert een meervoudig en statisch cultuurconcept:

- Meervoudig:

Een persoon kan drager zijn van meer dan één cultuur

- Dynamisch:

Kenmerken:

Cultuur wordt in beperkte mate als vanzelfsprekend ervaren

Cultuur is in beperkte mate gedeeld:

Bv. Onderhandelen tussen ouder-kind

Cultuur is in beperkte mate duurzaam:

Cultuur is vatbaar voor wijziging, als je omgeving veranderd of als je naar eenander

land gaat

Vooral minderheidsculturen worden voorwerp van ontdubbeling, onderhandeling en

aanpassing

3.2 PLURALE SAMENLEVINGEN

Definitie:

- Een plurale samenleving is een samenleving waarin verschillende culturele groepen

samenwonen in een gedeeld sociaal en politiek framework. Dit zijn heden ten dage nagenoeg

de enige samenlevingen die voorkomen.

25

Twee verschillende visies:

- Mainstream-minority:

De dominante meerderheid staat centraal

De andere culturen worden geabsorbeerd in de melting pot tot er een uniculturele

samenleving overblijft.

Als dit niet gebeurt, worden de minderheden letterlijk gemarginaliseerd.

- Multi-culturele visie:

De ethnoculturele groepen behouden hun identiteit

Participeren wel in een sociaal kader dat gekarakteriseerd is door bepaalde gedeelde

normen over hoe samen te leven, maar dat toelaat om verschillende culturele interesses te

hebben

Men kan 3 redenen onderscheiden waarom groepen samenleven:

- Het gezelschap is vrijwillig of verplicht (vrijwillig versus gedwongen)

- Sommigen zijn in hun thuisland gebleven, anderen zijn ver weg gaan wonen (autochtone versus

allochtone)

- Sommigen zijn er permanent, anderen slechts tijdelijk (permanent versus tijdelijk)

In relatie tot deze 3 redenen kan men de constituente groepen indelen in:

- Inheemse bewoners:

Zij die er „altijd‟ geweest zijn, langer dan de anderen

- Nationale minderheid (bv Basken):

Langdurig verblijf in een gebied dat onder dwang opgenomen is in een grotere natie

Oorspronkelijk inheemse bewoners die tot een minderheidsgroep behoren

- Ethnische groepen:

Afstammelingen van immigranten lang geleden

- Immigranten:

Vrijwillige, recente leden van de maatschappij

Pull factors: hetgeen hen aantrekt aan de nieuwe gemeenschap

Push factors: hetgeen hen wegduwt in hun huidige gemeenschap

- Sojourners:

Tijdelijke gasten met een bepaald doel die weten dat ze zullen vertrekken

- Vluchtelingen of asielzoekers:

Gedwongen migranten die in feite niet wilden vertrekken uit hun thuisland

Deze verschillende groepen hebben verschillende rechten en macht, en andere houdinge, waarden,

motieven,…

26

3.3 ACCULTURATIE

Wat?

- Acculturatie is het proces dat individuen ondergaan door een veranderende context, het is de

culturele verandering die volgt uit het contact met andere culturen.

3.3.1 Cultureel niveau

De veranderingen in de eigen cultuur door acculturatie kunnen ontstaan door:

- Directe culturele transmissie

- Afgeleid (indirect, bv ecologisch)

- Uitgesteld (door overweging of je de verandering aanvaardt)

- Reactief (verwerpen van de culturele invloed en meer traditioneel gaan leven)

Acculturatie dient onderscheiden te worden van culturele verandering (waar het maar 1 aspect van

is) en assimilatie(wat soms een fase is van acculturatie).

3.3.2 Psychologisch niveau

Psychologische acculturatie verwijst naar de veranderingen op het individuele niveau ten gevolge van

het contact met een andere cultuur.

Onderscheid tussen groeps-niveau acculturatie en psychologische acculturatie is van belang omdat:

- Fenomenen verschillen op populatie- en individueel niveau

- Niet elk acculturerend individu neemt deel aan de collectieve verandering om dezelfde manier

In de cross-culturele psychologie worden enkele sleutelelementen bestudeerd:

- Er moet continu en direct contact zijn tussen de 2 culturen

- Het resultaat is een verandering in psychologische of culturele fenomenen

- Men moet een onderscheid maken tussen het proces en de uiteindelijke staat

Er is activiteit die tijdens en na het contact dynamisch is

En er is een lange-termijn resultaat van het proces dat relatief stabiel is

Het proces van acculturatie kan 3 verschillende effecten hebben:

- Destructief: een cultuur wordt geabsorbeerd

- Reactief: de originele cultuur wordt nieuw leven in geblazen

- Creatief: er ontstaan nieuwe culturen uit de interactie

27

3.3.3 Algemeen framework

Zie figuur 13-1 (p351)

Schema:

- Op het culturele niveau (links) moeten we begrijpen

Sleuteleigenschappen van de 2 originele culturen

Aard van hun contactrelaties

Resulterende veranderingen in beide groepen

Ethnoculturele groepen die in het proces ontstaan

- Op het individuele niveau (rechts) moeten we kijken naar

De psychologische veranderingen die individuen ondergaan

Gedragsveranderingen

Acculturatieve stress

De eventuele aanpassing aan de nieuwe situatie

Psychologisch

Socio-cultureel

Opmerkingen:

- Praktijk:

Één cultuur dominant

=> mutuele beïnvloeding vaak niet belangrijk is.

- De precieze veranderingen in de culturen zijn niet voorspelbaar, en niet alle individuen doen op

dezelfde manier mee aan de acculturatie. Het zijn deze variaties die we nu nader moeten gaan

bekijken.

- Verloop van verandering door acculturatie is sterk variabel en is afhankelijk van de

karakteristieken van de dominante en niet-dominante groep

Psychologische aspecten van interculturele relaties:

- Vooroordeel

- Stereotypen

- Discriminatie

- Sociaal contact

- Communicatie

28

3.4 INTERCULTURELE STRATEGIEËN

De verschillende acculturatiestrategieën bestaan uit 2 factoren, attitudes en gedragingen, die vaak

positief gecorreleerd zijn. Wat er resulteert uit acculturatie is namelijk vaak een functie van de doelen

die men zich voorop gesteld heeft.

3.4.1 Acculturatie strategieën

Homogenisatie is niet de enige mogelijke uitkomst van acculturatie, gezien het feit dat mensen

verschillende ideeën hebben over het resultaat van hun contact.

Berry heeft een dimensionaal model voor acculturaltiestrategieën die sterk negatief correleren:

- Contact en behoud

Acculturatie strategieën (Berry‟s bidimensionale model)

- Hetgeen de minderheidsgroep kan doen:

Integratie

Behoud eigen cultuur, veel contact met de dominante cultuur

Separatie

Behoud eigen cultuur, weinig contact met de dominante cultuur

Assimilatie

Verlies eigen cultuur, veel contact met dominante cultuur

Marginalisatie

Verlies eigen cultuur, weinig contact met dominate cultuur

- Met de strategieën van de minderheid, komen volgende strategieën van meerderheid overeen:

Multiculturalisme

Wederzijdse aanpassing

Kan alleen maar als er bepaalde psychologische precondities aanwezig zijn:

Acceptatie van dat culturele diversiteit waardevol is (multiculterele ideologie)

Weinig vooroordelen

Positieve wederzijdse attitudes

Gevoel van gehechtheid aan de totale gemeenschap

Segregatie

Smeltkroes

Melting pot voor diminanten

Exclusie

29

Gevolg van dit model:

- Mensen hebben de vrijheid om te kiezen hoe ze om willen gaan met interculturele relaties

- Dit is niet altijd zo: dominante of niet-dominate groep kunnen de andere forceren

Wat verkozen?

- Minderheid

1) Integratie

2) Separatie

- Meerderheid

1) Integratie

2) Assimilatie

Maar:

- Een mismatch tussen minderheid en de dominanten kan voor problemen zorgen

- Bourhis heeft hiervoor een interactief acculturatiemodel opgesteld:

Acculturatieverwachtingen van de grotere groep tov de acculturatiestrategie van de

minderheid zorgt voor goede of gespannen interculturele relaties

- Dus welke strategie is niet enkel keuze van minderheid of meerderheid:

Acculturatie-verwachtingen meerderheid

Acceptatie van cultuurbehoud

Verwachting contact te hebben

Persoonlijke acculturatiestrategie in context

Optimale aangepastheid tussen persoon en omgeving

Acculturatie-verwachtingen minderheid

Acceptatie van cultuurbehoud

Verwachting contact te hebben

Kanttekeningen Berry:

- Negatieve correlatie tussen zijn twee dimensies

=> kunnen als onafhankelijk van elkaar gezien worden

- Aspecten van acculturatie en cultuurverandering:

Wat zorgt voor acculturatie en verandering:

Vooral sociaal contact

Ook, maar in mindere mate, het willen overnemen van de cultuur

En, maar in minste mate, de identificatie met gastcultuur

Afhankelijk van wat de instelling is over de gastcultuur, ga je een andere strategie vinden

- Domeinspecifiteit van acculturatie (thuis vs werk)

30

3.4.2 Identiteitsstrategieën

Wat?

- Culturele identiteit verwijst naar een complexe set van beliefs en attitudes die mensen hebben

over zichzelf in relatie tot hun culturele groep. Ook hier onderscheidt men 2 onafhankelijke

dimensies die bovendien genest kunnen zijn:

Identificatie met zijn eigen groep (ethnische/erfenisidentiteit)

Identificatie met de dominante groep (burgerlijke/nationale identiteit)

- Genest = erfenisidentiteit kan een grotere nationale identeit bevatten (bv. Italiaanse Belg)

Men ziet duidelijke verbanden met de 4 acculturatiestrategieën:

- Identificatie met beiden: integratie

- Identificatie met geeneen: marginalisatie

- Identificatie met de dominante: assimilatie

- Identificatie met de eigen cultuur : separatie

De identiteitsstrategieëntheorie van Camilleri maakt een onderscheid tussen

- „Value identity‟

De gewenste attitudes

Bv. Acculturatie-attitudes

- „Real identity‟

De getoonde gedragingen

Bv. Acculturatie-gedragingen

- Men zal proberen de discrepanties tussen deze 2 te verminderen:

Groot bij adolescenten die de attitudes van hun leeftijdgenoten delen, en niet van hun

ouders

Groot bij interctultureel contact

- Strategieën om de identiteiten samen te laten gaan:

„Simple tolerance‟

Conflictvermijding door vast te houden ad erfenis (separatie)

Verwerpen van dominante cultuur

Pragmatisme:

Verschillende houdingen en gedragingen tegen ouders en leeftijdgenoten (integratie).

Varianten:

Voordeel voor het individu maximaliseren

Assimilatie: traditionele cultuur niet meer laten bijdragen tot het zelf

Marginalisatie

31

De sociale identiteitstheorie van Tajfel stelt:

- De sociale identiteit moet centraal staan in het begrijpen van interculturele relaties

- Sociale identiteit

Het deel van het zelfconcept dat afgeleid wordt van het lidmaatschap van een bepaalde

groep (cognitieve en evaluatieve categorieën– deze 2 vallen niet altijd samen, nesting

genoemd)

Intrinsiek wil men een positieve sociale identiteit hebben

Door sociale vergelijking met andere groepen krijgt men een onderscheiden identiteit

- Als de sociale identiteit negatief is wenst men een verandering:

Individueel:

Exit: de oude groep verlaten

Pass: de nieuwe groep betreden (zo niet => marginalisatie)

Collectief:

Voice: groepsstatus veranderen (integratie)

Verandering van dimensie van vergelijking (separatie)

3.5 PSYCHOLOGISCHE ACCULTURATIE

3.5.1 Gedragsveranderingen

De veranderingen van het gedrag kunnen op 2 manieren gebeuren, meestal selectief:

- „culture shedding‟

Vrijwillig verlies van culturele of gedragselementen doorheen de tijd als gevolg van contact

- „culture learning‟

Vrijwillige verwerving van nieuwe culturele of gedragselementen doorheen tijd als gevolg

van contact

Deze veranderingspatronen zijn weer gerelateerd met de 4 acculturatiestrategieën:

- Assimilatie: maximaal cultureel leren, maximaal cultureel verlies

- Separatie: minimaal cultureel verlies, minimaal cultureel leren

- Integratie: minimaal cultureel verlies, redelijk veel cultureel leren

- Marginalisatie: maximaal cultureel verlies, minimaal cultureel leren

Het concept van „culturele afstand‟ kan hiermee in verband gebracht worden: hoe groter de

verschillen, hoe moeilijker de acculturatie en hoe meer acculturatieve stress.

32

3.5.2 Acculturatieve stress

Bepaald door:

- Groepsniveau

- Individueel niveau

Wat?

- Acculturatieve stress treedt op als individuen de wijziging in omgeving niet meer aankunnen, en

leidt tot depressie en angst.

- De term wordt verkozen boven „culture shock‟:

Shock klinkt pathologisch, stress is theoretischer onderbouwd

De oorzaak ligt in de interactie tussen culturen, niet in 1 cultuur

A. GROEPSNIVEAU

In de studie van de acculturatie moet men eerst de 2 betrokken contexten bestuderen

- Oorspronkelijke context: dit omvat ook de migratiemotivatie, te situeren op een continuüm

tussen reactief (negatieve redenen) en proactief (positieve redenen)

- Vestigingscontext: vooral de houding van de maatschappij tegenover pluralisme en tegenover

een specifieke groep:

Multiculturele ideologie: minder dwang, meer steun

Assimilatieprogramma‟s

Segregatie of marginalisatie

B. INDIVIDUEEL NIVEAU

Leren omgaan met acculturatiestress verloopt in 5 stappen en wordt beïnvloed door moderatoren:

- (1) Individuele acculturatie-ervaring

- (2) Die ervaringen zijn positief of negatief (stressors)

- (3) Individuen zetten strategieën (die aanpassing beïnvloeden) in

Problem-focused coping

Emotion-focused coping

Avoidance-oriented coping

Active versus passive coping

- (4) Stress : de onmiddellijke set van effecten

Resultaat van strategieën op stressors

Goede coping => adaptatie

Slechte coping => geen adaptatie

33

- Adaptatie kan uiteindelijk bereikt worden

Psychologisch

Socio-cultureel

Nu kunnen we de modererende factoren (hebben sterke invloed op proces van acculturatieve stress)

nader bekijken:

- Persoonlijke karakteristieken aanwezig voor de acculturatie

Leeftijd:

Hoe ouder hoe moeilijker, adolescentie is eveneens moeilijk

Geslacht:

Vrouwen zijn gevoeliger door hun status

Opleiding: Hoe hoger, hoe minder stress

Opleiding biedt analyse en strategieën

Opleiding correleert met andere eigenschappen als inkomen

Opleiding kan al een pre-acculturatie zijn diir dubgeb due leb ak gekeerd geeft iver de

cyktyyr

Push/pull motivaties en verwachtingen:

Zowel te reactief (push) als te proactief (pull)

Hoge verwachtingen leidt tot stress

Culturele afstand:

hoe groter, hoe meer cultuurverlies in adaptatie

Persoonlijke factoren

Persoonlijkheid, locus of control, introversie en zelf-effectiviteit

- Factoren tijdens de acculturatie

Hoe lang duurt de acculturatie al (omgekeerde U-curve)

Specifieke ervaringen:

Veel variabliteit

Acculturatiestrategieën: integratie is de meest succesvolle omdat

Het andere protectieve factoren mee brengt zoals flexibiliteit en het willen veranderen

Ofwel: de meeste studies zijn uitgevoerd in multi-culturele landen. Maar er is ook

evidentie in „melting pot‟-landen

- Coping strategieën:

Problem-focused coping is gecorreleerd met integratie

- Sociale steun van beide culturen

- Vooroordelen en discriminatie-ervaringen:

Beduidend negatief effect

34

3.6 ADAPTATIE

Wat?

- Adaptatie is het min of meer blijvende resultaat van de acculturatie en kan gaan van zeer

negatief tot zeer positief.

- Een goede adaptatie betekent niet noodzakelijk assimilatie!

Men kan weer verschillende soorten adaptatie onderscheiden:

- Psychologische adaptatie:

Wat? Iemands psychologisch en fysiologisch welzijn

Best geprediceerd door integratie en kleine culturele afstand

Verloop: psychologische problemen nemen toe snel na contact, daarna langze afname

Beïnvloedbaar door persoonlijkheid, levensverandering en sociale steun

- Socioculturele adaptatie:

Wat? Hoe goed een geacculturaliseerd persoon kan omgaan met het dagelijkse leven in de

nieuwe context

Gerelateerd met de psychologische adaptatie

Best geprediceerd door integratie en kleine culturele afstand

Verloop: lineaire stijging doorheen de tijd

Beïnvloedbaar door cultuurkennis, hoeveelheid contact en groepattitudes

- Economische adaptatie: bepaald door migratiemotivatie, perceptie van relatieve deprivatie en

het aanvankelijke statusverlies

Opmerking:

- In meeste gevallen worden de drie soorten adaptaties bereikt

- Vooral bij integratie-strategie is men het best geadapteerd

- Andere studie:

Psychologische adaptatie wordt best bereikt door integratie

Socioculturele adaptatie wordt itt tot psychologische adaptatie best bereikt door

assimilatie

3.7 INTERCULTURELE RELATIES

Bepaald acculturatie samen met de continuïteit of verlies van cultuur en gedrag.

35

3.7.1 Vooroordelen

Vooroordelen hebben 3 componenten:

- Stereotypes: op zich nuttige categorisaties, die problematisch worden bij overgeneralisaties en

negatieve evaluaties

- Attitudes: interacties zijn belangrijk, voorgesteld in een matrix met de eigen groep attitudes op

de diagonaal

Tendens naar ethnocentrisme

Veel gemeenschappelijkheid

Matige graad van wederkerigheid

- Discriminatie (zowel uitsluitng als assimilatie): vreemdelingen worden ook vaak gestimuleerd

om hun verschillen te behouden om ze te kunnen uitsluiten. Enkel bij integratie is er idealiter

geen discriminatie.

3.7.2 Vermindering van vooroordelen

Meestal stelt men de rol van het interculturele contact centraal (contacthypothese):

- de vooroordelen zullen door contact verminderen als:

Ze een ongeveer gelijke status hebben

Ze gemeenschappelijke doelen hebben

Het contact vrijwillig is

Onderzoek wees uit dat deze hypothese robuust en veralgemeenbaar is

3.7.3 Multiculturalisme

Geleidelijk aan worden steeds meer dominante culturen multicultureel in plaats van

assimilationistisch, dwz dat de minderheden hun identiteit behouden maar toch een integraal deel

zijn van de samenleving. Sommigen vinden evenwel dat dit vaak meer op separatie uitloopt dan

integratie.

De houdingen van zowel de dominanten als de minderheid is belangrijk op 3 niveau‟s:

- Nationaal: nationale politiek en groepsdoelen

- Institutioneel: uniform of pluraal en diversiteit én gelijkheid

- Individueel: multicultureel en acculturatiestrategieën

36

De test van de integratie ligt voor velen in het succes van multiculturele opvoeding, en de beslissing

welke cultuur, taal en waarden moeten overgedragen worden. Aanvankelijk waren dat bijna

uitsluitend die van de dominante cultuur, maar daar is verandering in gekomen. Het uiteindelijke

succes komt voor uit de interactie tussen systeem, leraar en student.

Er zijn 3 types van multiculturele scholing:

- Ethisch-specifiek: zijn in feite unicultureel, maar het systeem waarin ze zitten is wel

multicultureel. Ze zijn niet geschikt om participatie te stimuleren

- Probleemgericht: pakt een welbepaald probleem aan zoals beheersing van de dominante taal,

liefst additief tov de eigen taal.

- Intercultureel: leert over verscheidenheid en leven met verschillende mensen, en komt dus het

dichtste bij een multiculturele school.

Wat hier gemeenschappelijk is, is het belang van zowel het behoud van culturele variatie als

stimulatie van interculturele participatie. De taal is hier erg belangrijk in; men onderscheidt 3 types

van tweetalig onderwijs:

- Transitioneel: cross-fade tussen moedertaal en dominante taal

- Maintenance: dominante taal aanleren zonder de moedertaal te verwaarlozen

- Immersion: directe confrontatie met de dominante taal. Dit leidt tot een goede verwerving van

de dominante taal, zonder verlies van de moedertaal, zij het in een context waar beide talen

aanvaard zijn.

37

4 Methodologische kwesties

Probleem van cultuurvergelijking:

- Geobserveerd cultuurverschil is open voor verschillende interpretaties of verklaringen

- Onderzoeker heeft als taak om alternatieve interpretaties of verklaringen zoveel mogelijk uit te

sluiten

- Daarvoor gebruikt hij cross-culturele onderzoeksmethoden of –strategieën:

Op nhet niveau van onderzoeksopzet

Op het niveau van constructie van meetinstrumenten

Op het niveau van data-analyse

In de strijd tegen alternatieve hypothesen en culturele bias moeten we ons wapenen met een

stevige methodologie

4.1 KWALITATIEVE METHODE

Binnen cross-culturele psychologie is er een onderscheid tussen:

- Cultureel onderzoek

=> kwalitatieve methode

- Cultuurvergelijkende tradities

=> kwantitatieve methode

Dus:

- Onderscheid tussen de twee onderzoeksmethoden kent een grote overlap met het onderscheid

tussen culturele perspectieven en cultuurvergelijkende perspectieven.

- De verschillen in klemtoon, maar ze zijn complementair.

Etnografie:

- De hoofdmethode in culturele antropologie

- Kwalitatieve en naturalistische methode

- Ligt aan de basis van cross-cultureel psychologisch onderzoek

- Doel:

Iets zinnigs te ontdekken in de beschrijvingen van respondenten en in eigen observaties in

termen van een systeem van waarden en betekenissen.

38

Psychologie:

- Ongestructureerd interviews, focus groepen, …

- Inzicht van de psycholoog in de betekenis van reacties van de correspondenten staat centraal

- Silverman:

Belangrijskte methoden zijn observatie, analyse van teksten en documenten, interviews en

transcripten.

Vaak worden deze methoden in combinatie gebruikt.

- Natuurlijke settings zijn typisch voor kwalitatief onderzoek.

Complementariteit moet gezocht worden tussen kwalitatieve en kwantitatieve onderzoeksmethoden.

Dit kan op twee manieren:

- De methode gebruiken die het best bij het onderzoeksdomein past

- Een onderscheid maken tussen

theorieformulering en interpretatie

wetenschappelijke ontdekking en justificatie

exploratie en verificatie (inclusief falsificatie).

Deze aspecten van wetenschappelijk onderzoek zijn beide nodig. Het blijkt echter dat kwalitatieve

methodologie zich meer richt naar ontdekking, en kwantitatieve meer naar justificatie.

4.1.1 Emic en etic

Termen werden uitgevonden door Pike, Berry heeft onderscheid van emic en etic toegepast op ccp.

Emic-approach:

- Fenomenen en hun relaties (structuur) te aanschouwen door de ogen van de autochtonen van

een specifieke cultuur

- Vermijdt a-priori ideeën en concepten van de eigen cultuur

- De onderzoeker tracht te kijken naar de normen, waarden, gewoonten van de leden van een

specifieke gemeenschap in hun eigen termen te aanschouwen.

- Dus het gedrag zien in zijn context, zonder vooroordelen

- Kenmerken:

Gedrag van binnuit de cultuur bestuderen

Kwalitatief

Accent op samenhang binnen één cultuur

Interne criteria binnen cultuur hanteren

Onderzoeker ontdekt structuur in data

39

Etic-approach:

- Gevaar:

Pseudo-etics of imposed-etics

De onderzoekers leggen dan concepten en ideeën, beïnvloed door hun eigen culturele

achtergrond, op aan de bestudeerde cultuur.

- Het doel van een empirische analyse is dan de „imposed etics‟ te doen overeenstemmen met de

emic, zodat men komt tot „derived etics‟ die cross-cultureel geldig zijn

- Kenmerken:

Gedrag vanuit standpunt buitenstaander bestuderen

Kwantitatief

Accent op vergelijking twee of meer culturen

Algemene externe criteria hanteren

Onderzoeker bepaalt structuur data

Jahoda:

- Kritiek op het onderscheid

- Etic en emic zijn volgens Jahoda termen die gebruikt worden op het niveau van culturele

systemen, het zijn onderzoeksoriëntaties.

Bijkomend probleem:

- Literatuur is niet duidelijk wat betreft de empirische procedures om etic van emic te

onderscheiden.

- Berry heeft een iteratieve aanpak voorgesteld:

Stap 1: onderzoeker uit cultuur A vertrekt vanuit opgelegde etics

= imposed emics A

Stap 2: Onderzoeker verkent culturele context in cultuur B

= emics B

Stap 3: Onderzoeker zoekt naar overlap tussen emics A en emics B

= afgeleide etics

Stap 4: alleen indien er voldoende overlap is, kan er een gemeenschappelijke

vergelijkingsbasis gevonden worden en is cultuurverschil meetbaar!

- Dus men start met een „imposed etic‟. Tijdens een emische fase worden de ideeën en

concepten verfijnd om beter te passen binnen de bestudeerde cultuur. Wanneer dit leidt tot

overeenkomsten kunnen vergelijkingen gemaakt worden.

De emic-etic tegenstelling wordt in culturele benaderingen vaak niet aanvaard. Men vindt

experimentele methoden niet nuttig voor de studie van gedrag in context.

40

4.1.2 Kwalitatieve benaderingen in CCP

Methodologisch kan culturele psychologie in 3 punten samengevat worden:

- Analyse richt zich op cultureel systeem waarin gedrag is ingebed

Niveau komt niet overeen met het niveau van afzonderlijke variabelen

Als gedrag afhankelijk is van sociale regels hebben gestandaardiseerde testen weinig zin.

- Nadruk op dynamische wisselwerking van persoon in interactie met culturele context:

Dynamische aspecten vereisen longitudinale observatie studies van de interacties tussen het

individu en de omgeving.

De dynamiek van ontwikkeling kan niet worden vastgelegd in experimenten:

Veronderstellen immers enkel statische relaties tussen de onafhankelijke en de

afhankelijke variabelen.

Greenfield:

Monitoren van gebeurtenissen in hun context a.h.v. video-opnames

=> goede observatie van ontwikkelingsveranderingen

Benadrukte ook het belang van analyse van een cultuur als een groeiend proces.

- Vergelijking van data is moeilijk door de contextafhankelijkheid:

Betekenis van gedrag is afhankelijk van de culturele context.

Culturele psychologen weigeren het gebruik van methoden en instrumenten, die

voortkomen uit Westerse instellingen, in andere samenlevingen.

Opmerkingen:

- Validiteit is een belangrijk criterium voor goed wetenschappelijk onderzoek.

- Validatie procedures gebeuren vaak post hoc.

Greenfield heeft drie vormen van validiteit of drie geldigheidseisen benadrukt:

- Interpretatieve validiteit:

Communicatie tussen de onderzoeker en de target groep.

De voorveronderstellingen van de subjecten begrijpen, en zorgen dat de datacollectie

daarmee rekening houdt.

- Ecologische validiteit:

In hoeverre hebben de data relevantie buiten de context?

Ecologische validiteit is verzekerd wanneer men gedrag in een natuurlijke omgeving

bestudeert i.p.v. in een labo.

Op basis van ecologische validiteit kan de validiteit van interpretaties van data niet

nagegaan worden.

- Theoretische validiteit:

Voldoende afdekking van theoretische concepten

41

Het grote probleem is dat de interpretaties niet gerepliceerd kunnen worden en het hele onderzoek

dus in één persoon ligt, de onderzoeker.

Kanttekening:

- Kwalitatieve dimensie in culturele contextualisering van kwantitatieve resultaten is mogelijk

- Dus het interpreteren van resultaten uit kwantitatief onderzoek heeft een kwalitatieve

dimensie

4.2 CULTUURVERGELIJKEND ONDERZOEKSOPZET

Oriëntatie

In rekening brengen van

contextuele factoren Hypothese-testen Exploratie

Nee Generalisatie studies Psychologische verschillen

Ja Theorie-gebaseerd Externe validatie

Exploratieve studies:

- Wanneer de onderzoekers slechts enkele ideeën hebben over wat ze zullen vinden.

- Exploratief onderzoek is enorm gevoelig voor verkeerde interpretaties.

Contextgebonden factoren:

- Cultuur-geïnformeerd

- Variabelen van de culturele context

Volgens Van de Vijver en Leung kan men 4 soorten cultuurvergelijkende studies onderscheiden:

- Externe validatiestudies:

Contextvariabelen worden in het design opgenomen

- Theory-driven studies:

Explanatorische variabelen zijn een deel van het theoretische kader

Specifieke hypotheses worden geformuleerd

- Generalisatie studies:

onderzoeker is geïnteresseerd in de vraag of de bevindingen, die verkregen werden in één

culturele setting, ergens anders gerepliceerd kunnen worden.

Gerepliceerde bevindingen worden meestal geïnterpreteerd als steun voor de validiteit van

instrumenten en/of theorie.

Deze validatie interpretaties gebeuren echter vaak post hoc.

42

- Studies van psychologische verschillen:

Één of meerdere instrument(en) in verschillende culturen gebruiken om te zien of er

gelijkenissen of verschillen zijn.

Dit is meest voorkomende type in cross-culturele literatuur.

Bevindingen van dergelijke onderzoeken zijn gevoelig voor onjuiste interpretaties.

Het ideale onderzoeksdesign:

- Een gecontroleerd experiment, met duidelijk afgelijnde variabelen.

- Vaak niet toepasbaar in de cross-culturele psychologie.

het is onmogelijk om in cross-cultureel onderzoek alle (culturele) variabelen volledig te

controleren en alle plausibele alternatieve verklaringen uit te sluiten

Twee overwegingen: de allocatie(toewijzing) van subjecten en de controle.

Verschillende onderzoeksdesigns:

- Echt experiment

Subjecten zijn at random toegewezen aan experimentele codnities

Controle over variabelen en omgeving

Voordeel: sterke causale inferenties

Nadeel: risico „opgelegde‟ etics is groot

- Quasi-experiment

Studies met bestaande groepen

Verschillen tussen niet-equivalente groepen

Geen perfecte allocatie of zwakke effecten van uitwisselbaarheid

Geen strikte at random toewijzing van subjecten

Controle over variabelen en beetje over omgeving

- Crossculturele comparatieve studie:

Groot effect van uitwisselbaarheid

Geen controle

--> selectie van populaties

- Crossculturele studies met enkel post-test

Effect van een gepostuleerde culturele factor wordt post hoc afgeleid uit de etnografische

beschrijvingen

Groot effect van uitwisselbaarheid

Geen controle

--> ad hoc keuze van populaties

43

Cultuurvergeling als (zwakke variant van) quasi-experiment:

- Kenmerken:

Geen toevalstoewijzing maar bestaande en niet-inwisselbare culturele groepen

Geen experimentele controle, maar gelijktijdig verschil op vele kenmerken

- Strategieën om controle te maximaliseren:

A posteriori (tijdens data-analyse):

Een statistische controle uitoefenen op de contextvariabelen

A priori (tijdens data-verzameling):

Natuurlijk experiment

Theoriegestuurde sleectie van maximaal verschillende culturen op de OV min het

verschil van contextvariabelen

Focus op relatieve verschillen of provielen ipv absolute niveau‟s

Gefaseerde combinatie van meerdere methoden:

Van open naar meer gesloten en gecontroleerde methoden

4.2.1 Controles

Validiteit is moeilijker bereiken dan andere velden van psychologie, maar het is niet onmogelijk.

Er zijn vier soorten metingen om alternatieve verklaringen uit te schakelen:

- Selecteer de populaties a-priori:

Op basis van etnografische beschrijvingen

Omwille van hun positie op een onafhankelijke variabele, niet omwille van hun

beschikbaarheid

- Afhankelijke variabele:

Uitdrukken als een functie van twee of meerdere afzonderlijke metingen.

Alternatieve hypothesen kunnen uitgeschakeld worden als de storende variabelen

vermoedelijk op 2 condities evenveel effect hebben

- Statistische analyse kan effecten van storende variabelen verwijderen.

Statistische controle blijft echter een zwak alternatief voor experimentele controle.

Statistische analyse vereist beschikbare, relevante informatie.

- Extensie van de database waar de interpretatie vandaan komt.

Een belangrijke strategie is meerdere methodes te gebruiken.

Het onderscheid tussen convergente en discriminante validiteit van Campbell en Fiske is

hierbij van belang:

Discriminante validiteit: verwachte afwezigheid van relatie tussen variabelen

Convergente validiteit: verwachte aanwezigheid van relatie tussen variabelen.

44

Wanneer er een scheiding optreedt van variabelen die meestal nauw samenhangen in een

samenleving (vb. meeste kinderen leren lezen en schrijven op school), noemt men dit een

‘unconfounding’.

4.2.2 Sampling

Men kan drie levels van sampling onderscheiden

- Keuze van de culturele populaties

- Eventuele keuze van subgroepen binnen de culturen

- Beslissing over de methode van selectie van individuen

Er zijn 2 aanvaardbare strategieën voor de selectie van culturen in comparatieve studies

- Een paar culturen kiezen die contrasteren op enkele bepaalde variabelen (meest voorkomend)

- Een steekproef van culturen nemen die representatief is voor alle culturen in de wereld

Zomaar een paar culturen selecteren uit gemak is niet aanvaardbaar

- Culturen selecteren omwille van hun positie op een onafhankelijke variabele

De eerste selectie van culturen moet gebeuren a.h.v. beschikbare informatie, vb.

etnografische literatuur.

- Soms wordt een cultuur toegevoegd in een studie om te dienen als referentie standaard.

Als onderzoekers hun eigen cultuur als referentie opnemen, dan kunnen ze nagaan of de

resultaten conform zijn met hun verwachtingen.

- Men kan ook aan ‘stratified sampling’ (gestratificeerde steekproef) doen:

Bijkomende culturen selecteren om een betere verdeling, om de hele range van de

onafhankelijke variabele te dekken, maar niet meer dan 20-25.

De definitie van een cultuur, een ‘culture-bearing unit’ (cultunit), moet samengaan met het niveau

waarop de variabele werkzaam is.

- Twee punten van aandacht:

De definitie van een culture-bearing unit hangt af van de aard van de onafhankelijke

variabele die bestudeerd wordt.

Culture-bearing units moeten zo geselecteerd worden dat ze een range van variatie op die

variabele dekken.

- Een onnauwkeurige definitie van culture-bearing units heeft implicaties voor de selectie van

(sub)groepen binnen deze units.

45

Gematchte steekproeven:

- Kritiek omdat het is onmogelijk om een groep te selecteren in een cultuur die precies zal

matchen met een groep in een andere cultuur

- Matching op een variabele leidt immers zonder uitzondering tot mismatching van andere

variabelen

Opmerking:

- De sampling procedure is irrelevant wanneer individuele verschillen (within-groep variantie)

klein zijn in vergelijking met verschillen tussen culturen (between-group variantie)

Selectie culturele ondezoekseenheden kan gebeuren door:

- Indien men eerst een defintie van de kleinste cultuurdragende eenheid heeft bepaald

bv. Land of etnische groep

- Dan pas kan men selecteren obv:

Theoriegestuurd

Convenience (beschikbaarheid of toegankelijkheid)

Teovallige subset of regio‟s

Men kan ook selecteren obv individuen:

- Matching op relevante variabelen

- Convenience

- Toevallige trekking uit de populatie

Opmerking:

- Convenience samples zijn een slechte gewoonte

- Geeft problemen met vergelijkbaarheid en representativiteit

Besluit:

- Cross-culturele onderzoekers moeten voorzichtig zijn bij het veralgemenen van hun resultaten

als de subjecten niet geselecteerd werden a.h.v. een random procedure.

- Het vereiste van een random procedure is ook van belang bij andere velden van psychologie.

46

4.3 PSYCHOLOGISCHE DATA IN CULTURELE CONTEXT

Cross-culturele studies kunnen op 2 niveaus plaatsvinden:

- Niveau van het individu (psychologische testen, gedragsobservatie)

- Niveau van de populatie/groep (field ethnography)

Het is nu de vraag hoe beide niveaus samengebracht kunnen worden

Ecologische psychologie:

- Bekritiseert de traditionele psychologie:

Deze ziet het gedrag als een functie van stimuli die inwerken op een individu

Kijkt dus enkel naar het niveau van het individu los van elke context

Dergelijke stimuli representeren, volgens de ecologische psychologie, slechts een beperkt

bereik van alle mogelijke stimuli en zijn tevens artificieel.

- Alternatief volgens ecologische psychologie:

Gedrag moet bestudeerd worden in meer naturalistische contexten

Bekijkt het individu steeds binnen zijn context

- Cross-culturele psychologie:

Sluit zich aan bij ecologische psychologie

Gedrag moet binnen de context bekeken worden door een integratie van individueel niveau

en het groepsniveau

Dit „breed bereik‟ van contexten kan in 4 niveaus opgesplitst worden (waarvan het eerste het meest

en het laatste het minst bepaald is door context)

- Ecologische context (natural-cultural habitat):

Alle relatief stabiele en permanente karakteristieken (gedragingen) van een

populatie/groep die voortkomen uit een bepaalde ecologische context

Gedragspatronen die ongeveer elk lid van een groep vertoont, ze zijn stabiel en hebben een

–ecologische- functionaliteit

- Ervaringscontext (experiential context):

Bestaat uit een patroon van terugkerende ervaringen die een basis vormen voor individueel

leren en ontwikkeling

Dingen die het individu zoal geleerd heeft en die zijn gedrag kleuren.

Deze ervaringen zorgen ervoor dat het individu een aantal relatief stabiele gedragingen

aanleert (ook vaardigheden, trekken en attitudes horende bij specifieke rollen kunnen zo

aangeleerd worden).

In tegenstelling tot de ecologische context (zorgt ervoor dat elk lid van een groep bepaalde

gedragspatronen leert) gaat het in de ervaringscontext om individuele gedragingen die

aangeleerd worden

47

- Situationele context (situational context):

Welk gedrag je stelt hangt van de situatie („setting‟) af.

Bepaalde settings maken bepaalde gedragingen meer plausibel dan andere.

- Testcontext (assessment context):

Hiertoe behoren o.a. de testitems en de stimuluscondities.

Wanneer men gedragingen bestudeert, hangt het van de testitems en de stimuluscondities

af welke gedragingen met zal observeren.

De ecologische validiteit van een test hangt af van de mate waarin de testcontext genest is

binnen de vorige drie contexten. Enkel wanneer een test/meting/observatie ecologisch

valide is, zullen de geobserveerde gedragingen representatief zijn voor de gedragingen van

het individu of van de groep.

Aandachtspunten:

- Persoon is ingebed in geneste culturele contexten:

Van distale/omringende naar proximale/onmiddelijke context

- Variabelen gemeten op cultureel/individueel niveau geeft informatie over het ander niveau

doordat de variabele equivalent is op beide niveau‟s:

Betekenisverschuiving en (des)aggregatiefout wanneer niet equivalent

Metingen op individueel niveau en kenmerken toekennen aan groep/land

= aggregatie

Metingen op groep- of landniveau en kenmerken toekennen aan alle invidivuen

=desaggregatie

Dit is foutief want er kan een betekenisverschuiving plaatsvinden wanneer men

overgaat naar een ander niveau

Doel CCP:

- Onderzoek doen op de vier contextniveau‟s

=> gedragingen van individu linken aan de verschillende contexten

=> kwalitatieve methode

- Verschillen tussen culturen verklaren in termen van contextvariabelen

Verschilllen tussen culturen toeschrijven aan verschillende c ontexten waarin deze culturen

leven

Universalistische gedachte want iedereen zou gelijk zijn als ze zouden opgroeien in dzelfde

context

48

Procedure:

- Vaststellen of er een significant verschil is tussen culturen wat betreft een bepaalde variabele

- Vaststellen hoeveel van de tussen-culturen-variantie verklaard wordt door elke contextfactor

afzonderlijk (het is dus de bedoeling de variantie uit te splitsen over de verschillende

contextfactoren)

- Ideaal gezien blijft er na het verwijderen van de door de contextfactoren verklaarde variantie

uit de tussen-culturen-variantie geen tussen-culturen-variantie meer over

Culturele vertekening:

- Vertekening

Storende factoren die de vergelijkbaarheid van testscores doorkruisen

Storende factoren

Factoren die buiten het geldigheidsdomein liggen van wat je wilt meten

Kanttekeningen:

Onderscheid van wat is inhoud en wat is vertekening hangt af van het oordeel van de

onderzoeker

Vertekening kan leerrijk zijn in een cultuurgevoelige benadering van onderzoek omdath

et informatie geeft

- Typen van culturele vertekening:

Culturele vertekening op constructniveau

Onvolledige overlap in definities van het concept tussen culturen

Bv. Intelligentie is verschillend gedefiniëerd in verschillende culturen

Culturele vertekening op methodeniveau

Probleem met instrument of afname in andere culturele context

Bv. Wais is in een andere cultuur geen goede intelligentiemaat

Culturele vertekening op itemniveau

Afwijkende betekenis of slechte vertaling in andere cultuur/taal

Voornamelijk problemen bij vragenlijstonderzoek

Besluit:

- Een goed cross-cultureel onderzoek maakt een integratie tussen variabele op het individuele

niveau (geobserveerde individuele gedragingen) en het populatieniveau (contextfactoren). Vaak

wordt echter het populatieniveau te vaag omschreven.

49

4.4 ANALYSE VAN EQUIVALENTIE

Equivalentie:

- De cross-culturele vergelijkbaarheid van concepten en metingen of de afwezigheid van

culturele vertekening

Inequivalentie:

- Wanneer gedragingen in verschillende culturen een verschillende psychologische betekenis

hebben, zijn deze gedragingen niet vergelijkbaar, inequivalent, cultureel gebiasd.

- Het is belangrijk dat de instrumenten waarmee cross-cultureel onderzoek gedaan wordt niet

gebiasd zijn. Een onderzoek naar de equivalentie verloopt in 2 fasen, nl. analyse van de

stimulusinhoud en een psychometrische analyse.

Strategieën om equivalentie te maximaliseren:

- Gefaseerde onderzoeksaanpak van open naar meer gesloten methoden van onderzoek

- Zorgvuldige constructie en vertaling/aanpassing van metingen en opzet

- Statistische validering en identificatie van ongewenste bronnen van variatie

4.4.1 Analyse van stimulusinhoud

Wat?

- Nauwkeurig de stimuli die gebruikt worden analyseren wat betreft hun betekenis in een

bepaalde cultuur

- Stimuli die in verschillende culturen een verschillende betekenis hebben, kunnen niet gebruikt

worden in een cultuurvergelijkend onderzoek omdat ze cultureel gebiasd zijn

- Er zijn twee methoden om culturele bias na te gaan:

Oordeelsmethoden

vertalingsovereenkomst

A. OORDEELSMETHODEN (JUDGMENTAL METHODS)

Bij deze methode gaan experts hun opinie geven over de inhoud van een stimulus. Hierbij wordt naar

twee elementen (vragen) gekeken:

- Behoort de stimulus tot het gedragsdomein dat bestudeerd wordt?

- Is er voor het oplossen van de stimulus (cultuur)specifieke kennis of ervaring nodig?

Een expert is bij voorkeur iemand die een grote kennis heeft van beide culturen en van het

onderzoeksinstrument => meestal duidelijk weten welke stimuli cultureel gebiased zijn (soms fout!)

50

B. VERTALINGSOVEREENKOMST (TRANSLATION EQUIVALENCE)

Vertalingovereenkomst wordt nagegaan in twee stappen:

- Vertaler 1 vertaalt iets uit taal A naar taal B

- Vertaler 2 vertaalt het naar taal B vertaalde terug naar taal A

Wanneer beide vertalingen hetzelfde geven, dan is er vertalingsovereenkomst

Wanneer stimuli weglaten?

- Geen vertalingsovereenkomst

- Er geen vertaling bestaat in de andere cultuur

Non-identity of the trait being measured:

- Wanneer verschillende stimuli, die allen verwijzen naar eenzelfde trek, systematisch moeten

weggelaten worden, wijst dit erop dat de trek die gemeten wordt niet aanwezig is in de andere

cultuur.

Bilinguals:

- Wanneer zij een vragenlijst in een bepaalde taal invullen, de neiging hebben hun antwoorden

aan te passen aan de stereotypen die zij erop nahouden betreffende de cultuur/mensen die die

taal spreken.

4.4.2 Psychometric analysis

Wanneer zijn datasets (afkomstig van verschillende culturen) psychometrisch gezien equivalent?

- De data worden op een zelfde manier geordend, m.a.w. er zit een gelijke structuur in De

correlaties tussen variabelen zijn ongeveer hetzelfde in verschillende culturen

A. LEVELS OF EQUIVALENCE (VAN DE VIJVER & LEUNG)

Er worden drie niveaus van equivalentie onderscheiden

- Het niveau van het concept:

Een bepaald concept kan verschillend ingevuld worden in verschillende culturen

Dit brengt met zich mee dat er geen gemeenschappelijke schaal is waarop het concept kan

gemeten worden (waardoor vergelijken tussen culturen zinloos wordt).

Meestal niet duidelijk of concept zelfde lading dekt

=> bestuderen van structuur van de relaties tussen de items (correlaties)

51

- Het niveau van de meting:

Meeteenheid van e schaal moet hetzelfde zijn in alle culturen

=> verschillen tussen scores kunnen vergelijken

Conceptequivalentie is een noodzakelijke, maar geen voldoende voorwaarde

Testen door regressie-analyse

- Volledige score-equivalentie

Het nulpunt van de schaal komt in de twee culturen overeen

=> de scores direct kunnen vergelijken tussen culturen

Testen door variantie-analyse

B. SOURCES OF CULTURAL BIAS

Culturele bias:

- Een verzameling van redenen die het gebrek aan equivalentie kunnen verklaren.

Culturele bias kan op drie niveaus plaatsvinden:

- Itembias:

De bias heeft slechts betrekking op enkele items.

Bv. Vertalingsfout

- Methodebias:

De bias heeft betrekking op (bijna) alle items van een instrument.

Het gaat m.a.w. om een factor die een invloed heeft op alle items van een instrument

Bv. Sociale wenselijkheid is verschillend van cultuur tot cultuur

- Concept/constructbias:

De bias heeft betrekking op de operationalisatie of definitie van een concept

Bias (van welke vorm dan ook) heeft zijn gevolgen voor de equivalentie van scores:

- Conceptbias heeft zijn gevolgen voor de conceptequivalentie

- Itembias

Kan gevolgen hebben voor de metrische en/of volledige score-equivalentie

Itembias kan echter ook wijzen op het feit dat het meetinstrument niet verwijst naar

dezelfde trekken in de verschillende culturen (d.i. conceptequivalentie).

Opmerking:

- Alhoewel bias in de data meestal als iets negatiefs wordt gezien (het maakt het interpreteren

van verschillen tussen culturen moeilijker), heeft het ook zijn positieve kanten, m.n. het bevat

systematische informatie over cross-culturele verschillen

52

4.5 CONCLUSIE

2 benaderingen binnen de cross-culturele psychologie:

- Kwalitatief (culturele antropologie): vooral in exploratorische fasen van het onderzoek; leidt

tot nieuwe inzichten; lage validiteit

- Kwantitatief (experimentele psychologie): brengt verschillende problemen met zich mee binnen

cross-cultureel onderzoek; te weinig aandacht voor alternatieve interpretaties

Een speciaal kenmerk van de cross-culturele psychologie bestaat erin gelijktijdig om te gaan met

variabele op het individuele en het populatieniveau.

Bij het analyseren van cross-culturele data wordt veel aandacht besteed aan de analyse van de

equivalentie (en de bronnen van culturele bias). Bij het interpreteren van de data is er een trend om

naast de verschillen tussen culturen ook de gelijkenissen ertussen te benadrukken. Enkel op deze

manier is een volledig begrip van het menselijk psychologisch functioneren mogelijk.

53

5 Emoties

5.1 ANDEREN BEGRIJPEN

Centrale vraag:

- Hoe komt het dat mensen, zelfs wanneer ze uit heel andere culturen komen, toch ites kunnen

opmaken uit elkaars gedrag?

Onderscheid tussen:

- Objectieve aspecten van cultuur

Klimaat, aantal jaren scholing, …

- Subjectieve aspecten vna cultuur:

Hoe leden van een cultuur aankijken tegen zichzelf en hoe ze hun manier van leven

evalueren

Reflectie van subjectieve cultuur

Triandis en Vassiliou:

- Onderzoek:

Analyse van subjectieve cultuur door aan mensen te vragen hoe ze zichzelf zien en hoe ze

aankijken tegen anderen

Resultaat:

Grieken beschrijven zichzelf als „philotimous‟

Geen Engelse vertaling

Omschreven door “iemand die zich gedraagt tov de leden van zijn groep zoals zij

verwachten dat hij zich gedraagt”

- Conclusie:

Aan de hand van de omschrijving kunnen Amerikanen en Europeanen dit ook begrijpen

- Klopt dit wel?

Omvat hun omschrijving alle essentiële aspecten van de term philotimous of ontbreken er

nog dingen?

Indien hun omschrijving klopt, wat zijn dan de implicaties van de nadruk op philotimous in

Grieks?

54

Drie-dimensionele ruimte van affectieve betekenis:

- Woorden hebben telkens een:

Denotatieve betekenis: referentiele betekenis

Connotatieve betekenis: emotionele of metaforische betekenis

- Connatieve betekenis kan men meten aan de hand van semantic differential technique

Proefpersonen moeten een gegeven woord scoren op een 7-puntenschaal met aan beide

polen de dimensie van constrasterende adjectieven

- Drie-dimensionele ruimte van affectieve betekenis:

Alle woorden kunnen gevat worden binnen drie dimensies:

Evaluatie (goed of slecht)

Potency (sterk of zwak)

Activiteit (actief of passief)

De affectieve betekenis van een woord kan bepaald worden door de plaats in die ruimte

- De drie dimensies hebben gelijkaardige betekenissen over de verschillende culturen heen

Atlas van Affectieve Betekenis:

- Adhv een verkorte vorm van de semantic differential technique, werd in elke cultuur 620

concepten getest

- Data uit deze atlas worden gebruikt om universals te identificeren alsook sub-universals en

uniqueness

Bv. Positieve evaluatie vn agressie in Amerika

- Dus deze data kan een aanwijzing zijn voor cultuur specifieke betekenissen, maar verder

onderzoek moet dit nog uitwijzen

Antwoorden op:

- Omvat hun omschrijving alle essentiële aspecten van de term philotimous of ontbreken er nog

dingen?

Resultaat van bovenstaande onderzoeken suggereren dat een gemeenschappelijke structuur

in affectieve betekenis mogelijk is

Dit implieert dat verschillen in bepaalde trekken wel degelijk in principe vertaal en

duidelijk gemaakt kunnen worden aan leden van andere culturen

In zo verre „cultuur‟ geïdentificeerd kan worden met subjectieve cultuur, kan de semantic

differential technique gebruikt worden om de afstand tussen twee groepen de definieren in

culturele zin.

- Indien hun omschrijving klopt, wat zijn dan de implicaties van de nadruk op philotimous in

Grieks?

Nog geen antwoord door vorige onderzoeken

55

Conclusie:

- Onderzoek naar de subjectieve cultuur heeft gemeenschappelijke elementen aangetoond in de

ervaringen van mensen ongeacht hun culturele achtergrond.

- MAAR, hierbij moet wel opgemerkt worden dat het onderzoek, waar deze resultaten vooral op

gebaseerd zijn, beperkt was tot jonge studenten in verschillende culturen hierbij systematisch

alle ongeletterde mensen uitsluitend.

5.2 WAT ZIJN EMOTIES?

Emoties bestaan uit:

- Antecedenten

Situaties die emoties uitlokken

- Appraisals

Evaluatie van sitauties relevant voor emoties

- Actiebereidheid

Veranderen wat vervelend is, voortzetten wat leuk is

- Psychologische verandeirngen

- Expressief gedrag

Gelaatsexpressie

- Instrumenteel gedrag

Bv. Verliefd zijn => ervoor zorgen dat je bij die persoon in de buurt bent

Manieren om naar emoties te kijken:

- Waar bestaat een emotie uit?

Universele emoties

Emoties komen als pakketten (bv. Basisemoties)

Altijd dezelfde combinaties van gelaatsexpressies, gevoelens, fysiologie, …

Universele componenten van emoties

Emoties zijn componentiele processen, waarbij de componenten niet altijd op dezelfde

manier bij elkaar gepast worden

- Waar bestaat het emotionele leven van mensen uit?

Welke situaties zijn frequent of zeldzaam?

Welke emoties zijn frequent of zeldzaam?

Naar welke emoties wordt gestreefd? Welke worden vermeden

Van hieruit culturen vergelijken

56

Conclusies over verschillen en overeenkomsten

- Verschillen naargelang de aspecten van emotie waarin men geïnteresseerd is

- Verschillen naargelang het niveau van beschrijving waarin men geïnteresseerd is

- Verschillen naar gelang de defintie van verschil en overeenkomst en het belang wat men eraan

hecht

5.2.1 Basisemoties

Wat?

- Gelimiteerd aantal van universele emoties

- Onafhankelijke gehelen met vaste patronen van responsen

= altijd dezelfde componenten in bv. Boos zijn

- Niet-analyseerbare kwaliteit van ervaring

- Culturele verschillen in “toon-regels” en antecedente gebeurtenissen (= situatie die een

bepaalde emotie uitlokt)

Ekman:

- Studie 1

Decoderingstaak:

Herkenning van 6 basisemoties in foto‟s van Westere gelaatsexpressies doorheen

verschillende culturen

Zeer hoge herkenningsgraad, een cultureel verschil

- Kritiek:

De verschillende culturen waren wel in contact gekomen met Westerse gezichten door

televisie

- Studie 2:

Weerleggen van de alternatieve hypothese

Tweerichtingsstudie met geïsoleerde niet-westerse cultuur

Decoderingstaak bij Fore in Papua Nieuw Guinea:

1 van de drie Westerse gezichten aanduiden die past bij het verhaaltje

Decoderingstaak in VS:

Herkenning van geacteerde emoties van Fore

Verhaaltje vertellen => Fore moest uitbeelden hoe zich voelen

Resultaten:

Alles lukte beter als op toeval, maar toch minder goed als eigen gezichten

57

Kritieken op basisemoties:

- Hoge herkenningsgraad, maar sommige emoties worden beter herkend als andere

Groot probleem, want wat zijn dan de andere emoties? Halve basisemoties?

- Minder herkenning naarmate minder contact met Westerse cultuur

Betekend dat er wss een bepaalde mate van cultureel leren is

- Significante cultuurverschillen in herkenning van specifieke emoties

Toeval 1/6 (16.7) want er zijn 6 emoties

Er zijn dus verschillen en overeenkomsten in het herkennen van emoties

Probleem met basisemotie-onderzoek is ook:

- Er wordt nooit gekeken of de labels van emoties hetzelfde betekenen in de verschillende

culturen!

=> zijn emoties pakketten of losse componenten?

Pakketten of losse componenten?

- Onderzoek van Levenson, Ekman, Heider en Friesen

Directed facial action task

Instructies krijgen om bepaalde dingen te doen

Door de verschillende dingen te doen, krijg je de expressie van een emotie

Dan vragen wat ze voelen + fysiologische meting

Fysiologische meting:

Zowel VS als Minankabau hadden dezelfde fysiologische fenomenen

Wat voelen?:

VS: de basisemotie die ze moeten uitbeelden

Minankabau: geen emotie

- Verklaring voor Minankabau:

Ervaren emoties meer in een groep en niet alleen

- Dus:

Zelfs als je gelaatsexpressie en fysiologie gelijk is, kunnen emoties nog verschillend zijn

58

Conclusie:

- Vraag verandert:

Van: Welke emoties zijn universeel?

Tot: In welke mate is elk van de componenten aan variatie onderhevig?

- Bijvoorbeeld:

Mensen in allerlei delen van de wereld evalueren gebeurtenissen in termen vna het effect

op eer of sociale positie

Appraisals kunnen verschillen

- Maar, zijn die verschillen belangrijk? Je kunt zeggen dat de boosheid gaat in sommige culturen

over eer en in andere niet, maar eigenlijk zijn emoties overal hetzelfde.

Afhankelijk van welke positie je het bekijkt:

Hebben emoties een biologische basis?

Belangrijk om te weten dat er overeenkomsten zijn in het potentieel voor emoties

Als je deze positie inneemt, krijg je geen antwoord op volgende vragen…

Wat is de inhoud van gevoel?

Hoe ontwikkelt een emotie zich?

Tot welk gedrag leidt de emotie?

In dat geval zijn verschillen in de praktijken van emoties wel belangrijk!

5.2.2 Culturele constructie van emoties

Om emoties te begrijpen moet je weten in welke culturele contexten ze voorkomen…

Twee soorten culturele verschillen:

- Individualisme vs collectivisme

Invloed op gevoelens

Invloed op herkenning van gelaatsexpressie

- Dialecticisme vs optimizing

Invloed op de regulatie en daarmee het soort emoties dat voorkomt

Westen: moeilijk om zich voor te stellen om iets anders te willen dan zich zo goed mogelijk

te voelen

China: “in balans zijn”, niet perse op en top voelen

59

A. INDIVIDUALISME VS COLLECTIVISME

Studie 1:

- Beledigende situatie

- Gevoelens van Amerikanen:

Verwijt => terug positief voelen over zichzelf

Verdediging, agressie => relatie veranderen in voordeel van individu

Afgewezen voelen => onderscheiden van de ander

- Kern van Amerikanen:

Responsen zorgen ervoor dat het zelf terug afgegrensd is en in oppositie met de belediger

- Gevoelens van Japanners:

Verwijt

Sympathiseren

Niets doen

- Kern van Japanners:

Responsen die ervoor zorgen dat de relatie wordt behouden

- Dus heel verschillende inhouden van emotionele ervaringen

Studie 2:

- Gecontextualiseerde gezichten

- Resultaten:

VS: negeren van omringende gezichten

Japanners: kijken naar anderen, hoe sterk de emotie is, is afhankelijk van de anderen

- Gevolg voor Ekman:

Altijd één persoon gegeven => niet goed voor collectivistische culturen!

Studie 3:

- Schaamte-concept bij Vlamingen en Filippijnen

- Grote betekenis is gelijk:

Self-focus: denken over jzelf

Geloof dat het zelf bedreigd is

Fysiologische symptonen

Actiebereidheid

- Maar de invulling van de grote lijnen zijn verschillend!

- Schaamte heeft een verschillende mening voor onafhankelijke dan voor afhankelijke culturen

=> een verschillende rol in de relatie

=> Performantie is slecht door schaamte bij Vlamingen, goed door schaamte bij Filippijnen

60

B. DIALECTISME VS GELUKKIGHEID

Definities:

- Dialectisme

Geen extreme gevoelens

Moderatie is goed

Altijd het goede en slechte herinneren

- Gelukkigheid

Mensen streven naar zich goed voelen voor zichzelf

Goed voelen is een deugd

Is gelukkig zijn een universeel doel?

- Ja, maar in verschillende culturen heeft happiness een verschillende betekenis, een

verschillend ideaal

Invloed van happiness of dialectisme bij mislukking of succes:

- Taak laten maken en feedback geven

- Dan proefpersonen alleen laten en zien of

ze nog aan de taak werken…

Frequency of Positive and Negative

Emotions in Japan

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

4,2

Japan US

Culture

Rep

ort

ed

Fre

qu

ency

of

Ex

per

ien

ce

Positive

Negative

61

Blijdschap kan ook verschillend ingevuld zijn:

- VS

Blijdschap bestaat alleen uit positieve gevoelens

Positief, persoonlijk, achievement en doel

- Japan

Blijdschap bestaat ook voor een deel uit negatieve gevoelens

Bv. Kans dat anderen jaloers worden, je kunt laks worden, …

Positief en negatief, interpersoonlijk en niet een substantieel doel

5.2.3 Besluit

Emotionele verschillen zijn belangrijk want ze vertellen je hoe mensen zich voelen en reageren

Emotionele verschillen zijn soms beter te beschrijven op het niveau van emotioneel leven, dan op het

niveau van emotie

Emotionele verschillen kunnen culturele betekenissen en praktijken voorspellen

62

Vertaling van handboek van hoofdstuk 7: EMOTIES

0. Inleiding.

De centrale vraag binnen de crossculturele psychologie met betrekking tot emoties is

de volgende: “Hoe kunnen we een evenwicht vinden tussen:

- emoties als psych states die verondersteld worden invariant te zijn over culturen

heen

- emoties als sociale constructies die aanzienlijk verschillen over culturen heen?”

MAAR:

Een belangrijk probleem is het gebrek aan exacte criteria of standaarden op basis

waarvan beslist kan worden dat een emotie verschillend, analoog of identiek is.

Vb. zoontje gaat met vriend naar een plaats waar hij van vader niet mag komen. hij

ligt achteraf tegen vader dat hij er niet geweest is, maar vader doorziet zijn leugens.

Vader wordt boos wat tot uiting komt in het roepen tegen zoon en hem een straf

geven.

Het is mogelijk dat dezelfde gebeurtenis anders kan gezien worden in twee

verschillende culturen.

Kunnen we deze emotie van woede, tot uiting komend in roepen en bestraffen,

dan beschouwen als zijnde gelijkaardig of identiek?

Een meer narratieve analyse bij de twee culturen brengt waarschijnlijk enkele

verschillen aan het licht: bij de ene vader is het roepen eerder een uitdrukking voor

de bezorgdheid om zijn zoon terwijl bij de andere het mogelijk een reactie kan zijn

op het uitdagend gedrag van zijn zoon die zijn autoriteit in het gedrang brengt.

Kunnen we nu concluderen dat de emotie bij de twee vaders niet dezelfde is?

Wanneer we het op deze manier bekijken kan de vraag of psychologische processen

crosscultureel identiek kunnen zijn, nooit ondubbelzinnig beantwoord worden.

- Als processen en gedragsmanifestaties enerzijds beschouwd worden als nauw

verweven met elkaar, dan veronderstelt een verschil in manifestatie een verschil in het

onderliggende proces. Het gevolg is dan dat het onmogelijk wordt om crossculturele

invariantie in emoties aan te tonen.

- Wanneer men anderzijds een minder gedetailleerd perspectief als uitgangspunt neemt

en abstractie maakt van specifieke reacties in specifieke situaties, duiken allicht enkele

meer algemene kenmerken op.

63

Hoe komen we nu uit dergelijke impasse? Een mogelijke oplossing ligt erin om de twee

tegengestelde visies als complementair te beschouwen. MAAR: tenzij deze

complementariteit op een heel expliciete wijze wordt benadrukt zodat het toegankelijk

is voor kritisch onderzoek, lijkt deze oplossing een onaanvaardbaar vaag compromis!

(cfr. H 12)

1. Culturele ‘anderen’ begrijpen.

Hoe komt het dat mensen, zelfs wanneer ze uit heel verschillende culturen komen,

toch iets kunnen opmaken uit het gedrag van anderen?

Osgood (1977): hoe ervaren leden van verschillende culturele groepen zichzelf en hun

sociale omgeving? Hierbij kan een onderscheid gemaakt worden tussen (Herskovits,

1948):

- objectieve aspecten van cultuur: klimaat, aantal jaren scholing, nationaal

product,…

- subjectieve aspecten van cultuur: hoe leden van een cultuur aankijken tegen

zichzelf en hoe ze hun manier van leven evalueren (= reflectie van subjectieve

cultuur)

Triandis and Vassiliou (1972): analyse van subjectieve cultuur door aan mensen te

vragen hoe ze zichzelf zien en hoe ze aankijken tegen anderen. Resultaat. Ze vonden

dat heel veel Grieken zichzelf omschrijven als „philotimous‟. Voor deze term bestaat er

geen directe Engelse vertaling, maar de onderzoekers omschreven de Griekse term in

het Engels als volgt: „iemand die philotimous is gedraagt zich tegenover de leden van

zijn groep zoals zij verwachten dat hij zich gedraagt‟.

Conclusie: de onderzoekers gaan er dus vanuit dat zij de betekenis van deze term

kunnen uitleggen aan Amerikaanse en Europese lezers van hun onderzoeksrapport.

MAAR is dit wel mogelijk? Twee belangrijke vragen duiken hierbij op:

1) omvat hun omschrijving wel alle essentiële aspecten van de term „philotimous‟ of

ontbreekt er nog iets aan?

2) indien hun omschrijving klopt, wat zijn dan de implicaties van de nadruk op dat

typisch Griekse woord door de Grieken?

64

Woorden hebben zowel een denotatieve of objectieve betekenis ( = referentiele

betekenis, verwijzingsaspect) als een connotatieve of subjectieve betekenis

(= emotionele of metaforische betekenis)

Deze laatste kan men meten met „semantic differential technique‟ (Osgood, Suci &

Tannenbaum – 1957): proefpersonen moeten een gegeven woord scoren op een 7-

punten schaal met aan beide polen van de dimensie contrasterende adjectieven. Uit

Amerikaanse factoranalyse blijkt dat de scores van alles woorden kunnen gevat worden

binnen drie dimensies, m.n.: evaluatie (goed versus slecht), kracht (sterk versus zwak)

en activiteit (actief versus passief). Deze drie factoren samen noemt men de drie-

dimensionele ruimte van affectieve betekenis.

Osgood (1975,1977) heeft nagegaan of deze drie dimensies ook teruggevonden worden

in andere culturen.

Resultaat: Uit een onderzoek in meer dan 30 landen bleek dat voor elk van de drie

dimensies enkele bipolaire paren voorkwamen, en dit in alle landen. Vertaling van deze

termen in het Engels toonde aan dat deze termen gelijkaardig waren in betekenis over

de landen heen. Conclusie: De drie dimensies hebben gelijkaardige betekenissen over

de verschillende culturen heen.

Voor praktisch gebruik werd er een verkorte vorm van „semantic differential technique‟

ontwikkeld voor elke cultuur, bestaande uit vier locale schalen met de hoogste landing

op elk van drie dimensies.

Osgood (1975): Deze verkorte vormen werd in elke cultuur afgenomen tav 620

concepten. Deze data vormden de basis van de beroemde Atlas van Affectieve

Betekenis. Data uit deze atlas worden gebruikt om universalia (= trends over alle

samenlevingen heen) te identificeren, alsook subuniversalia (= clusters samenlevingen

die bepaalde trends van afwijkingen delen) en uniekheid (= afwijkingen van individuele

samenlevingen van de universele trend).

Resultaten: voorbeeld van een cultureel uniek kenmerk is de positieve evaluatie van

agressie in Amerika. Verklaring? Agressie in USA verwijst ook naar competitief zijn in

sport, op school en het verwijst dit niet enkel naar anderen fysiek aanvallen, wat wel

het geval is in andere culturen (en waar het dan ook lager geëvalueerd wordt).

65

Ander vb: unieke culturele betekenis voor de kleur zwart bij Indiaanse studenten uit

Delhi: lage kracht(lagere status van donkere huid) en hoge activiteit (associatie met

God Krishna en haar). Conclusie: aanwijzingen voor cultuur specifieke betekenissen,

maar deze kunnen mogelijk het gevolg zijn methodologische artefacten en hun

interpretatie kan voorlopig alleen maar tentatief zijn tot ander onderzoek meer

duidelijkheid brengt.

Bovenstaande onderzoeken van Osgood kunnen ons helpen bij het beantwoorden van

twee bovenstaande vragen, omschreven door Triandis en Vassiliou1.

1)Zijn resultaten suggereren gemeenschappelijke structuur in affectieve betekenis.

Dit impliceert dat verschillen in bepaalde trekken (vb nadruk op „philotimous‟ bij de

Grieken) wel degelijk in principe vertaald en duidelijk gemaakt kunnen worden aan

leden van andere culturen. In zo verre „cultuur‟ geïdentificeerd kan worden met

subjectieve cultuur, kan de „semantic differential technique‟ gebruikt worden om de

afstand tussen twee groepen te definiëren in culturele zin. Verwachting: indien

crossculturele verschillen groot zijn, verwachten we dat de scores op denotatieve

identieke woorden veel grotere connotatieve discrepanties zullen vertonen dan

wanneer de crossculturele verschillen klein zijn.

2)De implicaties van de nadruk onder de Grieken op het woord „philotimous‟ voor

hun eigenlijk gedrag in vergelijking met niet-Grieken kunnen niet achterhaald

worden op basis van een analyse van subjectieve betekenis alleen. De tweede vraag is

dus onbeantwoordbaar zonder bijkomende informatie.

Vb. de semantische ruimte voor het woord philotimous in het Grieks wordt in

andere talen door andere termen gerepresenteerd. Tegelijkertijd kan een meer

interpretatieve analyse ook een specifiek gebruik aantonen voor dit woord in een

bepaalde situatie waar de onderzoekers (die het ondertussen al onvolledig vertaald

hebben, nooit zouden opkomen).

CONCLUSIE: Onderzoek naar de subjectieve cultuur heeft gemeenschappelijke

elementen aangetoond in de ervaringen van mensen ongeacht hun culturele

achtergrond. MAAR, hierbij moet wel opgemerkt worden dat het werk van Osgood

(waar deze resultaten vooral op gebaseerd zijn) beperkt was tot jonge studenten in

verschillende culturen hierbij systematisch alle ongeletterde mensen uitsluitend.

66

2. Universaliteit van emoties.

Er heerst een algemene overtuiging dat emoties geassocieerd zijn met biologische

processen die kenmerkend zijn voor de menselijke soort. Het is dan ook niet zo

verwonderlijk dat ook crosscultureel onderzoek op zoek gaat naar universalia in ons

emotioneel leven.

2.1 Herkenning van gelaatsuitdrukkingen.

Darwin (1872/1998) beschouwde het universeel voorkomen van dezelfde

gelaatsexpressies als belangrijk bewijs dat emoties aangeboren zijn.

Eckman gaf een alternatieve verklaring daar hij van mening was dat Darwins criterium

van universele gelaatsuitdrukkingen onvoldoende bewijs was voor biologische

predispositie van emoties. Hij zag een mogelijke verklaring in vroege,

gemeenschappelijke ervaringen bij alle mensen uit hun baby- en kindertijd.

Klineberg (1940) en Birdwhistell (1970): toen de biologische basis van ons gedrag door

de sociale wetenschappers in het begin van de 20e eeuw in vraag werd gesteld, werden

de resultaten van Darwin eveneens in vraag gesteld. Vanaf nu werd het een populaire

gedachte dat er grote culturele verschillen voorkwamen in emoties. Deze verschillen

zouden erop wijzen dat menselijke emotionele expressie verworven wordt doorheen het

proces van socialisatie, althans toch zeker tot op bepaalde hoogte.

Eckman deed onderzoeken bij Fore in Oost Nieuw Guinea om de crossculturele

invariantie aan te tonen in emotionele gelaatsuitdrukking. Hij publiceerde een reeks

foto‟s waarop gelijkaardige emotionele expressies staan als men kan vinden in

geïndustrialiseerde landen. Bovendien voerde hij 2 type experimenten uit:

Experiment 1: proefpersonen werden drie foto‟s voorgelegd van mensen die telkens

aan andere emotie toonden. Vervolgens werd hen gevraagd die foto aan te wijzen met

de persoon op die iets overkomen was.

Experiment 2: proefpersonen werden gevraagd dat gezicht te vormen dat ze zouden

„opzetten‟ in verschillende situaties (vb blij bij het zien van vrienden, kwaad genoeg

om te kunnen vechten,…). Deze gezichten werden gefotografeerd en later

geanalyseerd om te achterhalen of dezelfde emotiespecifieke spierpatronen

67

teruggevonden konden worden in de gezichten als bij Westerse proefpersonen uit

eerder onderzoek.

De foto‟s werden geselecteerd op basis van een theorie van Tomkins (1962,1963), die

zegt dat er een link bestaat tussen de activiteit van het centrale zenuwstelsel en de

samentrekking van gelaatsspieren. Eckman en Friesen (1969) verwachtten dat de

meeste gelaatsuitdrukkingen een mengsel zijn van meer dan 1 emotie. Maar voor de

zogenaamde basis-emoties (vreugde, droefheid, woede, angst, verrassing, walging,

verachting) zou er een karakteristiek patroon van gelaatsspieren bestaan.

Resultaten: wanneer proefpersonen uit 5 verschillende culturen foto‟s getoond

werden van deze basis emoties, maakte bijna iedere de juiste identificatie van de

emotie. Wat belangrijker is, er werden nagenoeg geen verschillen teruggevonden over

culturen heen.

MAAR: Alternatieve verklaring? Hoewel dit op het eerste zicht sterk wijst in de richting

van geen culturele specificiteit, zou het mogelijk kunnen dat foto‟s van de USA juist

geïdentificeerd konden worden door proefpersonen uit andere landen wegens hun

vertrouwdheid met Amerikaanse films en andere culturele producten.

Oplossing? Het onderzoek werd uitgebreid naar culturen die geïsoleerd waren van

Westers visueel materiaal en andere Westerse personen (vb Fore).

Resultaten? Op twee emoties na (angst en verrassing) waren de overeenkomsten

groot op de betekenis van gelaatsuitdrukking. Omgekeerd stelde men eveneens vast

dat Amerikanen in staat waren om gefilmde gelaatsuitdrukkingen bij de Fore juist

te identificeren (eveneens op angst en verrassing na).

Tal van onderzoek is tot dezelfde bevindingen gekomen.(vb. Dani)

Toch is er een opvallend iets! Ondanks een vrij grote overeenkomst in de herkenning

van gelaatsstimuli over culturen heen, blijkt het toch steeds zo te zijn dat de scores

iets lager zijn voor proefpersonen die minder contact hebben met de Westerse cultuur.

In welke mate is dit te verklaren door een methodologisch artefact enerzijds of door

effectieve culturele factoren die van invloed zijn op emoties? Onderzoek die dit

probeerden te verduidelijken leveren dubbelzinnige resultaten op.

68

* Wat de intensiteitsscores voor gelaatsstimuli betreft, heeft men in onderzoek

vastgesteld dat Aziatische proefpersonen lagere intensiteitsscores tonen in vergelijking

met Westerse proefpersonen.

Verklaringen?

- minder intense expressies worden mogelijk toegeschreven aan expressies van

vreemde gezichten.

- Later opperde men de verklaring dat verschillen in intensiteitsscores mogelijk

geattribueerd werden aan verschillen in de perceptie van emoties.

Brede culturele dimensies werden naar voor gedragen als verklaring hiervoor, vb

individualisme – collectivisme.

Matsumoto (1992) toonde aan Japanse en Amerikaanse proefpersonen enkele

gezichten van zowel Japanners als Amerikanen. Resultaten: lagere

intensiteitsscores bij negatieve emoties onder Japanners. Mogelijk als volgt te

begrijpen: in het collectivistische Japan wordt het tonen van negatieve emoties

ontmoedigd daar ze sociale relaties verstoren met als gevolg dat de herkenning van

dergelijke emoties ook lager is. In USA daarentegen worden dergelijke negatieve

emoties wel getolereerd waardoor zij deze wel beter zullen herkennen. Merk op:

Deze resultaten veronderstellen wel de validiteit van I – C verschillen tussen beide

landen! Dit werd echter betwijfeld.

In het begin van de jaren ‟90 was de universeelheid van gelaatsuitdrukkingen van de

basis emoties een algemeen aanvaard gegeven geworden en was het debat verschoven

naar de implicaties van dergelijke universele gelaatsuitdrukkingen.

MAAR: doorheen de jaren is er veel kritiek gekomen op deze positie van universele

gelaatsuitdrukkingen…

Russell (1994) vond dat de term „universeelheid‟ nog onduidelijk/onvolledig is, met als

gevolg dat hetzelfde gezegd kan worden voor het gevonden bewijs voor universeelheid.

Hij stelt voor dat men een onderscheid moet maken tussen: het optreden van faciale

spierbewegingen op zich, hun representaties van emoties en ten slotte de attributie van

dergelijke emotionele betekenis door de observators. Hij stelt de kracht van de

empirische evidentie op tal van gronden in vraag. Veel studies werden uitgevoerd onder

geletterde proefpersonen, in een beperkte range van culturele variatie wat de

mogelijkheid van culturele diffusie niet uitsluit. Bovendien gebruikte men in veel

69

onderzoek stimulusmateriaal zonder context en een beperkte range van

antwoordalternatieven in een forced-choice format.

Russel had vastgesteld dat in studies waar proefpersonen vrije antwoordkeuze hadden

een veel bredere range van termen gebruikt werden bij een en dezelfde stimulus (tenzij

men een hele brede cluster van termen samennam als evidentie voor de herkenning

van een en hetzelfde gezicht).

- Nog steeds weinig consistentie van herkenning in de resultaten van culturele

groepen die weinig blootgesteld zijn aan Westerse invloeden

- Onderzoek met foto‟s vertelt ons weinig over de gelaatsuitdrukking zoals ze

natuurlijk gesteld wordt in een omgeving, met welke frequentie en in welke

situationele context.

Russel neemt wel aan dat men de hypothese van geen enkele crossculturele

overeenkomst kan verwerpen, maar daar stopt het bewijs dan ook. Het kan niet

ontkend worden dat de categorisatie van emoties in verschillende talen anders gebeurt.

Er is dus met andere woorden aanzienlijk bewijs voor dimensionele verschillen in

plaats van categoriaal onderscheid.

Toch heeft ook Russel op zijn beurt kritiek gekregen van Itard (1994). Het bewijs voor

de link tussen aangeboren gelaatsuitdrukking en emoties gaat veel verder en dieper

dan de taalafhankelijke data die Russel tot het middelpunt van zijn kritiek maakte. De

aangeboren – universaliteit hypothese van Darwin werd niet weerlegd door de kritiek

van Russel die alleen maar betrekking had op (gebrek aan) universaliteit van

semantische contributies aan gelaatsuitdrukkingen.

Eckman (1994) probeerde de kritiek van Russel vooral te weerleggen door erop te

wijzen dat universeelheid geen perfecte overeenkomst verondersteld in resultaten van

proefpersonen, maar een enkel een bepaalde mate van overeenkomst die statistisch

significant is.

* Onderzoek naar de directe relatie tussen gelaatsuitdrukking enerzijds en

activiteit van het autonome zenuwstelsel anderzijds voor afzonderlijke emoties.

Levenson, Eckman, Heider en Friesen (1992): proefpersonen (Minangkabau) werden

gevraagd bepaalde spieren samen te trekken. Op die manier kan de proefleider

zodanige instructies geven dat de gelaatsuitdrukking van de proefpersonen bij

70

benadering overeenkwam met prototypische gelaatsuitdrukkingen sessies als geluk,

droefheid,… Wanneer een dergelijke configuratie bereikt was, werd proefpersonen

gevraagd deze expressie een 10-tal sec aan te houden. Tegelijkertijd werden dan bij de

proefpersonen allerlei psychofysiologische variabelen gemeten (hartslag,

zweetafscheiding, …). Nadien werd de proefpersonen gevraagd of hij een bepaalde

emotie ervaren had tijdens zijn faciale configuratie.

Resultaat: Hoewel de configuratie niet altijd exact prototypisch waren, werden toch

patronen van emotiespecifieke fysiologische reacties gemeten (zelfs voor woede, wat

zeer sterk afgewezen word bij Minangkibau) die sterk leken op eerder bekomen

resultaten in de USA. Wat de rapportering van de ervaren emoties betreft, scoorden de

Minangkabau niet beter dan op kansniveau (in tegenstelling tot USA).

Verklaring:

1) evidentie voor cultureel leren met betrekking tot welke interne toestanden gelabeled

worden als „emoties‟

2) alternatief: de dissociatie tussen fysiologische bevindingen en ervaren toestand

toont eerder de zwakheid van het experiment aan.

Haidt en Keltner (1999) presenteerden geposeerde foto‟s van 14 gelaatsuitdrukkingen

aan proefpersonen in USA en India. Deze gelaatsuitdrukkingen bestonden uit de 7

basisemoties van Eckman en enkele andere emoties. Proefpersonen moesten zowel in

een open vragen opzet als in een gesloten vragen opzet antwoorden. Bovendien werd

aan de proefpersonen ook gevraagd om situationele informatie af te leiden uit de foto‟s.

Ondanks het feit dat de verschillen in methode niet van belang waren, toonden de

resultaten dat de bevindingen van Eckman niet konden worden toegeschreven aan

methode artefacten. De gevonden crossculturele verschillen in de mate van herkenning

kon men moeilijk verklaren en kunnen het gevolg zijn van minder adequaat

gecontroleerde aspecten van de methode.

Het feit dat naast de basisemoties, zoals gegeven door Eckman, nog enkele andere

emoties werden gebruikt, leidt tot de vraag of het aantal basisemoties niet moet worden

uitgebreid. Bovendien wordt het criterium dat men hanteert om emoties van elkaar te

onderscheiden, ook in vraag gesteld. Eckman is zeer duidelijk hierin: de aan – of

afwezigheid van een kenmerkende gelaatsuitdrukking is het basiscriterium. Het

71

probleem voor het demarcatiecriterium vermindert niet wanneer het aantal

basisemoties wordt opgedreven of wanneer andere methoden worden toegepast.

2.2 Herkenning van vocale expressie

Onderzoek naar crossculturele herkenning van emotionele stemintonatie toont

gelijkaardige resultaten aan als binnen het onderzoek naar gelaatsuitdrukking.

Albas et al.(1976): spraakfragmentjes die expressie waren van geluk, droefheid, liefde

en woede werden opgenomen bij Engelstalige en Creetalige Canadezen (en bij

Mexicanen en Canadezen). Achteraf werden deze fragmenten zodanig bewerkt, dat de

verbale boodschap onherkenbaar was, maar niets veranderde aan de emotionele

intonatie.

Resultaten: de proefpersonen herkenden de emoties die de fragmentjes bedoelden over

te brengen juist, ver boven het kansniveau. Wel was het zo dat de herkenning beter

was binnen de eigen taal.

McCluskey, Albas, Niemi, Cuevas en Ferrer (1975)Wat de Canadezen in vergelijking

met Mexicanen betreft, scoorden de Mexicanen beter, zowel op Mexicaanse als Engels-

Canadese fragmenten. Verklaring? Groter belang van intonatie in Mexicaans.

Van Bezooijen(1983):proberen te verklaren waarom de vocale expressie van bep emoties

makkelijker herkend worden dan anderen. Vergelijking tussen Nederlandse Thaise en

Japanse proefpersonen. Een Nederlandstalige zin wordt in negen verschillende

emotionele intonaties uitgesproken.

Resultaten: Met uitzondering van een emotie, werden de 8 andere emoties beter

herkend dan men op basis van kansniveau zou verwachten. Wel was het zo dat

Nederlandstalige proefpersonen veel hoger scoorden. Dit toont mogelijk het belang aan

verlies van heel wat informatie ten gevolge van culturele of taalverschillen tussen de

drie groepen.

Op basis van een analyse van verwarring tussen verscheidene emoties suggereerde hij

dat emoties veel moeilijker van elkaar te onderscheiden zijn naarmate ze een

gelijkaardig niveau van activatie of arousal delen. Activatieniveau wordt als

belangrijker beschouwd voor herkenning dan de evaluatiedimensie.

72

Resultaten: de afstand tussen passieve emoties onderling (zoals droefheid en

schaamte) en tussen actieve emoties onderling (zoals vreugde of woede) bleek eerder

klein te zijn, daar waar de afstand tussen bijvoorbeeld schaamte en woede wel groot

was.

2.3 Display regels

Nadruk op de universeelheid van emoties betekent niet dat er geen verschillen meer

kunnen zijn in de crossculturele manifestatie van emoties. Display regels zijn nomen

ten aanzien van te verwachten management van gelaatsuitdrukkingen. Binnen iedere

cultuur gelden een aantal regels die zeggen welk gezicht men in welke situatie men

moet opzetten en of iemand wel of niet zijn emoties moet tonen. (Vb. een Samurai-

weduwe kan lachen terwijl ze diep bedroefd is)

Eckman and Friesen: Japanse en USA studenten kregen een aantal stresserende films

te zien, zowel in isolatie als in aanwezigheid van de pl. In beide condities werden hun

gelaatsexpressies opgenomen en met elkaar vergeleken.

Resultaat: Als de proefpersonen alleen waren kwamen gelijkaardige expressies voor als

reactie op dezelfde filmfragmenten. Wanneer daarentegen de proefleider erbij was

toonden de Japanners veel minder negatieve expressies in vergelijking met USA. Deze

bevinding komt overeen met het Westerse (stereotype) beeld van de onbewogen

Japanners.

Matsumoto and Hearn (1991,1996): Amerikaanse, Hongaarse en Poolse proefpersonen

werden gevraagd aan te geven hoe geschikt een bepaalde expressie van een van de zes

opgegeven basisemoties zou zijn in een specifieke situatie: a) bij jezelf, b) in het

gezelschap van in-group leden als vrienden of familie c) in het gezelschap van

buitenstaanders.

Resultaat: De Oost-Europeanen, meer dan de Amerikanen, rapporteerden dat het

minder gepast was om negatieve emoties te tonen in aanwezigheid van in-group leden

en dat het meer geschikt was om positieve emoties te tonen.

De notie van display-regels is suggestief voor crosscultureel gelijkaardige

onderliggende emoties, met verschillen in de promotie of inhibitie van hun expressie

73

ervan. Onderzoekers die uitgaan van essentiële crossculturele verschillen in emoties,

zullen dan ook minder geneigd zijn om dergelijk concept als display regels te

gebruiken.

2.4 Niet-vervale communicatie

Emotionele expressies kunnen heel vaak bijdragen aan communicatie en worden ook

vaak met die intentie geproduceerd. Toch zijn er ook nog andere wegen van niet-

verbale communicatie. In welke mate bevestigen deze andere wegen van communicatie

de indruk van basisovereenkomsten tussen culturen zoals deze naar voor komen uit de

studies van faciale en vocale expressie?

Een veel bestudeerde vorm van niet-verbale communicatie betreft gebaren. In de 18e-

19e eeuw won de idee veld dat gebaren beschouwd konden worden als een universele,

zij het rudimentaire; vorm van taal. MAAR: er bleken geen algemene regels te gelden

voor de betekenis van die gebaren.

Ekman (1982): De meeste gebaren zijn niet bedoeld om een communicatieve boodschap

over te brengen. Hij maakte een onderscheid tussen verschillende categorieën van

gebaren:

- adaptors: bewegingen die gekoppeld zijn aan lichamelijke sensaties of

interpersoonlijke contacten (vb. aan neus krabben) In de loop van de ontwikkeling

kunnen deze gebaren gefragmenteerd worden en hun functie verliezen. ( Vb. aan

je neus krabben terwijl je diep in gedachten verzonken bent, kan een restant zijn

van in je neus peuteren)

- regulators: hoofd- of armbewegingen of lichaamshoudingen die een rol spelen in

het beurt nemen bij luisteren of spreken bij een conversatie tussen twee of meer

mensen.

- Illustrators: deze zijn direct verbonden met spraak. Ze dienen om extra te

benadrukken of uit de beelden wat gezegd werd en ze zijn gerelateerd aan

kenmerken van de taal.

- Emblemen: deze hebben een cognitieve betekenis op zichzelf die meestal gekend is

door de leden van die cultuur. Ze hebben de bedoeling deze boodschap te

communiceren en meestal bestaat er een verbale variant van.

74

Heel waarschijnlijk hebben al deze vormen van gebaren vorm gekregen doorheen het

proces van socialisatie en enculturatie. Kinderen opvoeden betekent ook de modificatie

van adaptors, vooral van diegene die als ongeschikt worden beschouwd in

aanwezigheid van anderen. Regulators worden meestal onbewust gesteld, maar

kunnen toch een bron van misverstand worden tussen leden van verschillende

culturen.

MAAR: Anderzijds blijkt toch ook dat, zelfs ten aanzien van emblemen, er heel wat

crossculturele overeenkomsten zijn. Veel emblemen worden begrepen door de

ontvanger, ook al heeft deze geen kennis van de cultuur van de zender.

Argyle gaat ervan uit dat sommige meer algemene gebaren, (zoals schouders ophalen)

mogelijk aangeboren kan zijn. Andere daarentegen kunnen gemeenschappelijk zijn

omdat ze volgen uit de aard van de fysieke omgeving.

Vb. armgebaar „Kom‟ zal hoogstwaarschijnlijk overal wel begrepen worden

Een vuist met een uitgestrekte wijsvinger als aanduiding van een geweer

daarentegen verondersteld kennis van een cultureel product dat niet overal terug

te vinden is en zal dus ook niet herkend worden door iemand die geen kennis heeft

van geweren.

Ekman and Friesen maken een onderscheid tussen:

- Referentiele emblemen: kleine afstand tussen de vorm van het gebaar en de

referent (wat ermee bedoeld wordt)

- Conventionele emblemen: grote afstand tussen de vorm van het gebaar en de

referent en bovendien afhankelijk van voorafgaande culturele kennis.

Poortinga heeft vastgesteld dat Nederlandse studenten niet alleen de betekenis konden

geven van referentiele emblemen uit China en Kurdistan, maar ze gaven ook aan dat

de meeste van deze gebaren ook in eigen cultuur voorkwamen.

Herkenning van conventionele emblemen was lager dan men op basis van toeval zou

vermoeden. Deze resultaten suggereren dat er een repertoire is van referentiele

emblemen die gedeeld worden door een heel brede range van culturen. Wat de

herkenning van conventionele emblemen betreft, blijkt er meer variatie te zijn tussen

culturen.

75

MAAR: Het zou goed mogelijk zijn dat het belang van crossculturele verschillen gelegen

is in verschillen in frequent gebruik van gebaren van verschillende typen of (analoog

met gelaatsuitdrukking) in de display regels met betrekking tot het gebruik van

gebaren. (Vb. verschillen in gebarenstijl tussen Italianen en Oost-Europese Joodse

immigranten in New York. Vb. Italianen geven een opgewonden indruk aan bezoekers

uit meer Noordelijke landen omwille van hun levendige bewegingen)

Enigszins verwant aan gebaren, zijn de lichaamshouding en persoonlijke ruimte.

Persoonlijke ruimte duidt op het idee dat iedere persoon omgeven is door een

privésfeer. Wanneer iemand te dicht bij ons komt, wordt dit ervaren als een indringing.

Hall (1966) vond dat Arabieren, Zuid-Europeanen en Latijns-Amerikanen heel dicht

tegen elkaar aan lopen bij het wandelen. Ze zijn geneigd elkaar aan te raken en zelf in

elkaars gezicht te ademen. Dit in tegenstelling tot Noord-Europeanen die een veel

grotere afstand bewaren. Hall kwam dan ook tot het formuleren van een dimensie:

high-contact versus low contact culturen. MAAR verder onderzoek heeft aangetoond

dat intraculturele verschillen ten gevolge van sociale klassenverschillen en situationele

factoren deze dimensie wat vertroebelen.

Sussman and Rosenfeld (1982) stelden vast dat Japanse studenten in USA verder van

elkaar zaten als ze onderling hun eigen taal spraken in vergelijking met studenten uit

Venezuela. Wanneer ze daarentegen Engels spraken, verdwenen deze verschillen en

zaten studenten van beide landen op gelijke afstand van elkaar in vergelijking met

studenten uit USA.

Conclusie: Dit toont aan dat de culturele verschillen niet diep geworteld zijn en in

aanzienlijke mate onderhevig zijn aan acculturatie

3. Emoties als cultuur-specifieke fenomenen.

Lutz (1988) is geen aanhanger van het idee dat menselijke emotionele ervaringen

hetzelfde zijn over culturen heen. Zij tracht daarentegen aan te tonen dat emotionele

betekenis fundamenteel gestructureerd wordt door specifieke culturele systemen en

specifieke sociale en culturele omgevingen. Haar stelling is de volgende: Emotionele

ervaring is niet precultureel, maar bij uitstek cultureel. Dit heeft dan ook als gevolg dat

76

inheemse modellen over het zelf en sociale interactie gebruikt zouden moeten worden

om emotionele termen te begrijpen.

Frank et. Al. (2000) onderzochten systematisch of men in USA bepaalde gelijkaardige

onderscheidingen in termen kan terugvinden die elders wel gemaakt worden. Ze

namen vijf verschillende vormen van schaamte uit China als uitgangspunt en schreven

verschillende scenario‟s die elk van deze betekenissen omvatten. Er werden ook

schalen ontwikkeld (vb. hulpeloos voelen, zichzelf willen verstoppen,…) waarop de

proefpersonen de scenario‟s moesten scoren.

Resultaat: Ook Amerikaanse studenten konden de originele Chinese opdeling maken,

wat doet vermoeden dat Amerikanen de verschillende vormen van schaamte zoals ze

worden onderscheiden in China ook konden herkennen. De onderzoekers

benadrukken wel dat deze resultaten niet uitsluiten dat er crossculturele verschillen in

belang dat aan bepaalde vormen wordt gehecht in het dagelijkse leven.

Wanneer men uitgaat van de regel dat emoties sociale constructies zijn, houdt dit geen

volledige ontkenning in van biologische aspecten in emoties.

Averill ( 1980) beschouwt emoties als een „transitory social role‟: om een dergelijke rol

te kunnen vervullen worden relevante regels gegeven in de vorm van normen en

verwachtingen ten aanzien van sociaal gedrag. Emotiespecifieke betekenissen worden

toegeschreven aan gebeurtenissen en deze betekenissen zullen hoogstwaarschijnlijk

verschillen over culturen heen. De grootste onderzoekslijn in dit kader gebeurt met

behulp van etnografische beschrijving.

Een centraal thema in een dergelijke beschrijving is de betekenis van specifieke termen

voor emoties die niet gemakkelijk vertaald kunnen worden in een andere taal. Zij

worden daarentegen beschouwd als voortspruitend uit de specifieke culturele context

in de welke ze voorkomen. ( vb. Liget, woord bij Ilongots in de Filipijnen, is een vorm

van woede, met tegelijk bepaalde gevoelens van rouw)

Soms zijn er in een bepaalde taal meerdere woorden nodig om een bepaald gevoel te

verwoorden, terwijl in het Engels hier dan 1 woord voor bestaat. Anderzijds blijkt er

soms in een andere taal geen woord voorhanden te zijn voor een emotie.

77

Levy gaat ervan uit dat sterke nadruk op een specifieke emotie aanleiding geeft tot een

geëlaboreerde cognitieve structuur en een gedifferentieerde set van woorden. Dit noemt

men hypercognitie. Weinig nadruk op een bepaalde emotie daarentegen kan leiden tot

hypocognitie met een weinig aantal woorden ervoor als gevolg.

(cfr. core cultural ideas)

Wierzbicka kent een centrale rol toe aan de taal; Sinds vertalingen van woorden naar

andere talen gebonden zijn aan heel wat beperkingen, moeten we gebruik maken van

een metataal die ontwikkeld kan worden uit cross-linguïstisch onderzoek. In elke taal

bestaan er woorden die niet teruggevonden kunnen worden in een andere taal, maar er

bestaan eveneens woorden in elke taal die wel een corresponderende betekenis hebben

in andere talen. Deze laatsten verwijzen naar universele menselijke concepten en

vormen de basis voor een niet-arbitraire en niet-ethnocentrische metataal. In het

algemeen stelt hij dus de universeelheid van emoties niet in vraag. Maar deze emoties

moeten wel geconceptualiseerd worden in bepaalde thema‟s die gekoppeld zijn met

onderliggende cognitieve scenario‟s in een bepaalde groep. Semantische analyses

moeten een onderscheid maken tussen context onafhankelijke invarianten en

contextuele interpretaties. ( Vb. een lach heeft de invariante kernbetekenis van „Ik voel

iets goed nu‟) De essentie van emoties worden door hem in essentie gelokaliseerd n het

denkproces en in de taal.

Enkele veronderstellingen:

- alle talen hebben een woord voor „voelen‟ en sommige gevoelens kunnen

omschreven worden als goed en anderen als slecht.

- In alle groepen zijn komen er faciale expressies voor die gelinkt zijn met hetzij

positieve, hetzij negatieve gevoelens.

- Alle talen hebben woorden die bepaalde gevoelens linken met bepaalde gedachten.

Vb. „de gedachte dat iets ergs me zou overkomen‟. Dit overlapt met het

Nederlandse woord „angst‟ en met de gedachte „ik zou iets willen doen‟, wat op zijn

beurt dan weer in de buurt van „woede‟ komt.

78

Onderzoek

Opzet: cultureel ingebedde en cultuurspecifieke betekenissen aantonen.

In het Duits maakt men een onderscheid tussen vrees en angst. Vrees heb je voor iets

en heeft dus een bepaald object, angst daarentegen heeft geen object.

Verklaring: Angst zou een cultureel gekaderd woord zijn dat terug gaat tot de tijd van

Martin Luther King die moeilijkheden had met de onzekerheden van het leven en van

het leven na de dood.

MAAR: Niet iedereen zal het met een dergelijke verklaring eens zijn dat angst een

cultureel Duits gegeven is dat essentieel verschillend is van angst als basisemotie in

andere samenlevingen.

Frijda zegt dat het kernaspect hierom gaat:Sommigen kunnen veronderstellen dat er

woorden (emotionele woorden) bestaan die dicteren hoe de dingen gezien moeten

worden. Anderen kunnen daarentegen zeggen dat er dingen (emoties) bestaan die een

bepaalde naam worden gegeven en dus bepaalde woorden krijgen toegeschreven.

Ekman wil gebruik maken van crosscultureel bewijs om het onderscheid tussen

basisemoties te valideren die geacht worden wortels te hebben in interne lichamelijke

gewaarwordingen.

Lutz and Wierzbicka zien de essentie van menselijke emoties niet gelegen in inherente

karakteristieken van het menselijk organisme, maar in culturele processen van sociale

constructie, taal een cognitie

4. Componentiële benaderingen van emoties.

= een synthetische benadering waarin emoties niet langer beschouwd worden als

zijnde enkelvoudige entiteiten, maar als zijnde opgebouwd uit multipele emotionele

componenten. Deze benadering benadrukt dat crossculturele emoties tegelijkertijd in

sommige opzichten gelijk kunnen zijn en in een aantal andere opzichten verschillend.

79

Een emotie wordt gezien als een proces waarin verschillende aspecten in kunnen

worden onderscheiden (cfr. cognitieve psychologie):

- antecedente gebeurtenissen

- beoordeling: evaluatie van situatie in termen van iemands welzijn of de voldoening

van bepaalde doelen

- subjectieve gevoelens

- fysiologische reactiepatronen

- actiebereidheid: gedragsimpulsen voor bepaalde soorten van gedrag

- gedragsexpressie

- regulatie: inhibitie en controle over de expressie

Het onderscheid tussen de verschillende componenten is niet altijd even duidelijk en er

kan ook wel overlap optreden.

4.1 Antecedenten van emoties

Boucher: Er werden heel veel verhalen verzameld door aan de Koreaanse, Samoa en

Amerikaanse proefpersonen te vragen een verhaal te schrijven met als onderwerp een

van de volgende emoties: agnst, walging, woede, geluk, droefheid en verrassing.

Vervolgens werden er enkele verhalen uitgeselecteerd, die vertaald werden en ontdaan

van specifieke culturele referenten en van alle emotionele termen. De ppn moesten dan

aangeven welk van de zes emoties door het personage ervaren werd

Er waren grote overeenkomsten tussen culturen zowel als binnen dezelfde culturen in

het aangeven van de emotie in het verhaal. Wat enigszins tegen de verwachting inging

was dat proefpersonen het niet beter deden op verhalen uit hun eigen cultuur.

Dit toont aan dat antecedente gebeurtenissen bij emoties nagenoeg hetzelfde zijn voor

mensen uit verschillende culturen. Ook met betrekking tot huilpatronen en

antecedenten van huilgedrag werden crossculturele overeenkomsten gevonden.

Crossculturele verschillen in antecedenten worden meestal verbonden met verschillen

in interpretaties van situaties en met cultuurspecifiek geloof.

MAAR: deze specifieke interpretaties zijn niet triviaal wanneer ze leiden tot verschillen

in daaropvolgende emotionele antwoorden

80

4.2 Beoordeling

Scherer: met een open antwoord vragenlijst werd de proefpersoon ondervraagd over een

bepaalde gebeurtenis in zijn leven die overeenkwam met een van vier opgegeven

emoties: vreugde, droefheid, woede en angst. Wat de emotie op zich betreft werd verder

gevraagd naar beoordeling en reacties.

Weinig verschillen tussen Europese landen onderling. Wel verschillen tussen USA,

Japan en Europa in het relatieve belang ze hechte aan de gegeven situaties.

Amerikaanse proefpersonen rapporteerden hogere niveaus van emotionele reactiviteit

en Japanse proefpersonen een lagere emotionele reactiviteit in vergelijking met

Europeanen.

Proefpersonen werden gevraagd terug te denken aan een bepaalde emotionele ervaring

waar dan vervolgens vragen over werden gesteld als „verwacht je dat het zal gebeuren?‟,

vind je het aangenaam,…

Verschillende emoties vertoonden verschillende patronen van beoordeling.

Elke basisemotie die in de studie onderzocht werd heeft universeel hetzelfde

beoordelingspatroon. Er werden wel bepaalde verschillen tussen landen gevonden die

aanduiden dat sommige beoordelingsdimensies meer benadrukt worden in het ene

land dan in het andere land.

4.3 Andere componenten

In het onderzoek van Scherer & Wallbot (1994) werden de proefpersonen ook gevraagd

naar andere componenten van emotionele ervaringen, waaronder motorische

uitdrukkingen, fysiologische symptomen en subjectieve gevoelens. Het ontwerp van

hun studie laat toe om een schatting te maken van de verschillen tussen emoties, de

verschillen tussen landen en de interactie tussen landen en emoties. Substantiële

verschillen werden gevonden tussen emoties, de verschillen tussen landen waren

duidelijk minder groot en de interactie tussen landen en emoties was nog

kleiner.Scherer en Wallborg interpreteren deze resultaten door te zeggen dat deze een

theorie ondersteunen die een hoge graad van universaliteit van verschil in

emotiepatroon en belangrijke culturele verschillen in emotie-ontlokking en tussen

emoties naar voren schuift.

81

De componentiele benadering van emoties kan gezien worden als een poging om

emotieonderzoek te vrijwaren van de beperkingen van een focus op een kleine set van

basisemoties met een beperkte hoeveelheid instrumenten en methoden. Ze probeert

daarentegen een veel breder perspectief aan te reiken met de nadruk op de invloed van

concrete culturele omgevingen in (molding?) emotioneel leven.

Conceptueel wordt deze verrijking vooral duidelijk of gereflecteerd in het onderscheid

tussen verschillende componenten. Misschien zijn er nog wel meer componenten die

zouden moeten worden toegevoegd. ( Vb. het sociaal delen van bepaalde emotie, er met

anderen over praten) Methodologisch bestaat er de tendens om geen enkelvoudige

emotionele termen aan proefpersonen voor te schotelen, maar veeleer uitgebreide

omschrijvingen met meer contextuele informatie, zelfs met inbegrip van sequentiële

aspecten van de emotionele gebeurtenis. Dit worden ook wel eens emotionele scripten

genoemd.

De vraag blijft natuurlijk wel welke nieuwe inzichten deze bredere benaderingen ons

bijgebracht hebben over de relatie tussen cultuur en emoties? Deze vraag is moeilijk te

beantwoorden.

Mesquita et al. Heeft aangetoond dat er substantiële crossculturele verschillen bestaan

voor verschillende componenten. Anderzijds blijkt er ook evidentie te bestaan voor een

zekere gelijkheid. Om deze twee bevindingen met elkaar te kunnen verbinden is er

verder onderzoek nodig die tegelijk inzicht geeft in de gelijkenissen en de verschillen.

5. Besluit.

In dit hoofdstuk werd heel wat bewijs aangehaald dat in de richting wijst van

aanzienlijke invariatie in emoties over culturen heen, wat de visie ondersteunt dat

emoties biologische roots hebben.

Verder werden ook benaderingen besproken die emoties opvatten als hebbende een

culturele identiteit, die geworteld zijn in cognitieve en sociale processen.

Ten slotte hebben we een meer gedifferentieerde benadering besproken in welke het

mogelijk zou moeten zijn om zowel de biologische als culturele oriëntaties te integreren.

82

Absolute positie

= vertrekt van het axioma van panhumane invariatie in emoties. De rol van

crosscultureel emotieonderzoek is beperkt tot het helpen identificeren van de ware

set van basisemoties. Interpretaties van verschillen gaan nooit verder dan regels van

expressie en situaties met een specifieke culturele betekenis. Dergelijke benadering

draagt het risico in zich voor culturele steriliteit door a priori te verklaren dat alle

verschillen accidenteel zijn.

Relatieve benadering

De andere extreme axiomatische benadering dat emoties verschillend moeten zijn

over culturen heen is even onvruchtbaar.

Componentiele benaderingen

Deze laten een meer gedifferentieerde visie toe en kunnen in die zin beschouwd

worden als hebbende de beste balans.

Misschien is er wel geen ander empirisch bewijs dat meer in de kraam past van de

universalistische benadering dan de evidentie die verzameld werd met crosscultureel

emotieonderzoek.

Enerzijds werd het onderscheid tussen belangrijke emoties zoals die opdoken uit

Westers psychologisch onderzoek in bijna alle studies in andere culturen gerepliceerd,

waardoor vergelijking van data mogelijk werd.

Anderzijds heeft de manifestatie van emoties blijkbaar contextuele aspecten.

de vraag voor toekomstig onderzoek blijft dan in welke mate de verschillen in

manifestaties van emoties een reflectie zijn van verschillen in emotionele ervaringen,

dan wel een reflectie van andere onderliggende psychofysiologische processen dan wel

van andere componenten….

83

6 Sociaal Gedrag

6.1 SOCIOCULTURELE CONTEXT

Sociaal gedrag is verschillend en gemeenschappelijk:

- Mens sociaal wezen

=> interpersoonlijke relaties binnen cultuur

=> gedeelde waarden of gedeelde betekenisverlening

=> gedragingen zijn cultureel bepaald

- Een bepaald gedrag kan dus in elke cultuur voorkomen, maar de manier waarop het gedrag

wordt ingevuld kan verschillen

- Voorbeeld:

In elke cultuur begroeten ze elkaar

Manier waarop ze elkaar begroeten is verschillend

Probleem met studie sociaal gedrag:

- Bestaande literatuur is cultureel gebonden: voornamelijk afgenomen in VS

=> grenzen voor geldigheid theorie

- Dit is een probleem want wanneer theorieën getest worden in het buitenland, worden vaak

hypotheses niet bevestigd en nieuwe resultaten gevonden

- Opmerking:

Wat dan wanneer we concepten overdragen naar culturen die nog een groter contrast

kennen met VS?

Moscovici:

- Oplossing door:

Creatie van meerdere inheemse sociale psychologieën, die elk hun grond hebben in een

eigen socioculturele realiteit

De ontwikkeling van multiple social psychologies met elk eigen context

- Voordeel:

Sociale psychologieën kunnen in de socioculturele realiteit gepast worden, waaruit ze

oorspronkelijk zijn ontstaan

- Nadeel:

Verbrokkeling van de discipline van de sociale psychologie

- Met deze methode kan men:

Onderliggende dimensies en gemeenschappelijke principes van culturen ontdekken adhv

vergelijkende methode

84

Rol:

- Twee belangrijke dimensens in de variatie tussen culturen:

Rolvariatie

Rolverplichting

- Definitie rol:

De positie die een individu inneemt en van waaruit bepaalde verwachtingen komen

Elke rol-bezetter is het voorwerp van sancties die de sociale invloed doen gelden zodat men

zich zou gedragen volgens de normen

- Sociaal systeem:

Bestaat uit rol, positie, sancties en normen

Specifiek voor elke cultuur

Worden door de culturele groep gestructureerd, uitgaande van de ecologische en

sociopolitieke context

- Culturen verschillen in de wijze waarop hun rolposities:

Gedifferentieerd zijn

Veel of weinig verscheidenheid aan rolposities

Gestratificeerd zijn

Hiërarchie/verticale status- of klassestructuur of geen hiërarchie

- Pelto:

Verscheidenheid in stratificatie in relatie gebracht tot statusverplichtingen

Losse samenlevingen: minder verplichtingen door status

Vaste samenlevingen: veel verplichtingen door status

Lomax en Berkowitz:

- Volgende dimensies gevonden:

Differentiatie

Integratie

- Hangen samen met ecologisch systeem:

Nomadensamenlevingen

Minder rolverscheidenheid en rolverplichtingen

Agrarische samenlevingen

Hoge rolverscheidenheid en rolverplichtingen

Geïndustrialiseerde smaenlevingen

Hoge rolverscheidenheid en lage rolverplichtingen

- Deze dimensies zijn het product van een eocologische bepaaldheid en zijn onderhevig aan

verschillen in culturele transmissie

85

6.2 CONFORMISME

Conformisme:

- Mate waarin individuen in een cultuur aan hun groepsnorm beantwoorden

- Noodzakelijk:

Kleine of grote beantwoording aan groepsnorm is nodig want anders zou de groep uit elkaar

vallen

- Verschillen in mate van conformisme doorheen culturen:

Afhankelijk van groeps-gebondenheid

Afhankelijk van opvoeding en training binnen cultuur

Dus:

Covariantie tussen dimensie van inwilliging-handhaving van socialisatie en de

individuele conformiteit aan groepsnorm

Verklaring variabliteit tussen verschillende culturen:

- Verschillen in inwilliging-handhaving wordt bepaald door verschillen in ecologie, demografie en

sociale factoren.

- Kortom:

Inwilligings-training

Meer individueel conformisme

Handhavings-training

Minder individueel conformisme

Bond en Smith:

- Asch-paradigma in onderhoudseconomieën en geïndustrialiseerde samenlevingen

- Onderhoudseconomieën:

Jagers in losse samenleving

Handhaving

Lagere graad van conformisme

Agrarische, strakke samenleving

Inwilliging

Hogere graad conformisme

- Geïndustrialiseerde samenleving:

Ook invloed van strak-losheid in samenleving

Conservatisme en collectivisme => conformisme

Autonomie, individualisme en bereiken van status => minder conformisme

- Waarden en conformisme aan elkaar gekoppeld!

86

6.3 WAARDENONDERZOEK

6.3.1 Inleiding

A. WAAROM WAARDENONDERZOEK DOEN?

Om culturen te beschrijven en te situeren op de wereldwaardenkaart

=> waarden als harde kern van cultuur

Om cultuurverschil in gedragskeuzen te verklaren:

- Van culturele wenselijkheid naar gewenst gedrag door internalisatie van waarden en sociale

regulatie

Om interculturele relaties te verbeteren:

- Interculturele communicatie: waardenverschil leidt tot misattributies

- Voorbeeld:

Triandis geeft trainingen zoals “hoe ga je om met collectivisten?”

B. INDICATIES DAT WAARDEN EEN BELANGRIJKE ROL SPELEN IN RELATIES

Overschatting waardenverschil tussen groepen en waardenconsensus binnen groepen

Etnocentrische voorkeur voor eigen waarden

Hoe groter het gepercipieerde verschil in waarden, hoe minder geneigd men is om positief te zijn tov

deze out-groep

Perceptie van out-groep leden als overtreders van belangrijke in-groep waarden

=> verklaring voor goedkeuring van agressief gedrag tov leden out-groep

C. PROBLEMEN IVM WAARDENONDERZOEK

Probleem:

- Onze kennis over menselijk gedrag is bepaald door onderzoek bij studenten. Om een grotere

basis te krijgen voor de theorie moeten er replicaties gedaan worden in andere landen.

- Maar Smith-balans:

<50% van de significante effecten in onderzoeken in VS zijn repliceerbaar!

87

Twee manieren om met probleem om te gaan:

- Universalistische sociale psychologie

= cultuurvergelijkend

- Indigene sociale psychologie

= cultuurgevoelig

Universalistische benadering:

- Mens is van nature een sociaal dier

- Sociaal gedrag wordt bepaald door algemene kenmerken en sociaal-culturele systemen

(waarden, normen, rollen, …)

- Dus:

Zoektocht naar brede culturele dimensies waarop samenleving van elkaar verschillen

Verschillen in sociaal gedrag worden bepaald door verschillende posities op één dimensie

- Voorbeelden:

Hechte versus losse culturen

=> zwakke of strakke rolverplichting

Individualisme versus collectivisme

=> primair persoons- of groepsgerichte waarden

Relativistische benadering:

- Zonder culturele context en betekenis is er geen sociaal gedrag

- Sociaal gedrag beantwoordt aan specifieke culturele modellen die geïnternaliseerd worden door

cultureel leren

- Beschrijvend onderzoek van sociale praktijken in specifieke sociaal-culturele context

- Voorbeeld:

Herinterpreteren van Asch of dramaturgische benadering van verborgen culturele

assumpties achter Asch

Objectieve waarneming wordt als bron van waarheid gezien en wanneer je je laat leiden

door sociale informatie ben je fout

=> niet in alle culturen zo

Onafhankelijk oordeel door rationeel individu is goed, wanneer je je laat leiden door

sociale invloed is dat moreel problematisch

=> niet in alle culturen gezien als een probleem

88

6.3.2 Algemene waardenonderzoeken

Waarde:

- Betekenisvolle constructen die ofwel collectief ofwel individueel bij mensen werkzaam zijn

- Het gaat om wat wenselijk geacht wordt door een individu of een groep, op basis waarvan

keuzes worden gemaakt

- Waarden zijn algemener dan attitudes, maar minder algemeen dan ideologieën

=> bepalen ook wel gedrag!

- Kenmerken:

Stabiel

Corresponderen met persoonlijkheidstrekken en culturele karakteristieken

Kluckhohn en Strodbeck:

- Studie ivm verscheidenheid in waarde-oriëntaties

- Verschillende oriëntaties:

Mens-natuur oriëntatie

Relatie van de mens tot zijn natuurlijke omgeving

Ofwel heerst de mens over natuur

Ofwel onderwerpt de mens zich aan natuur

Ofwel is er harmonie tussen beide

Tijds-oriëntatie

Individuele gerichtheid op verleden, heden of toekomst

Activiteits-oriëntatie

Voorkeur voor zijn, worden of doen

Vreugde van iemands dgelijks bestaan, veranderen naar een nieuw bestaan of activiteit

zonder enige vorm van verandering

Relationele oriëntatie

De menselijke relatie met anderen

Individualisme, zijdelingse relaties tussen groepen en relaties in rechte lijn (binnen

groep)

Natuur van mens

Mens als goed, slecht of geen van beiden

Mens als veranderbaar of onveranderbaar

Rokeach:

- Eindwaarden: ideale eindtoestand van bestaan

- Instrumentele waarden: ideale manier om die eindtoestand te bereiken

89

World Values Survey

- Twee basisdimensies

Traditioneel versus werelds-rationeel

Gekarakteriseerd door waarden die eerder gehoorzaamheid bevorderen dan

onafhankelijkheid in de opvoeding en ook respect voor autoriteit

Overlevings versus zelf-expressie

Gekarakteriseerd door waarden die economische en fysische zekerheid nastreven boven

de kwaliteit van het leven

- De dimensies worden teruggevonden op nationaal en individueel niveau

- Link met BNP:

Lage BNP => lage score op wereldse en zelf-expressieve waarden

Hoge BNP => hoge score op rationeel-werelds en zelf-expressieve waarden

6.3.3 Hofstede‟s onderzoeksrichting

Vier dimensies teruggevonden:

- Machtsafstand

Mate van ongelijkheid tussen hogergeplaatsten en lagergeplaatsten

Hiërarchie vs gelijkheid

- Onzekerheidsvermijding:

Gebrek aan tolerantie voor onzekerheid en nood aan gestandardiseerde regels

Veiligheid vs uitdaging

- Individualisme:

Bezorgdheid om zichzelf

Persoonlijke vs groepsdoelen

- Mannelijkheid:

Nastreven van werkdoelen in contrast tot interpersoonlijke doelen en

opvoeding/voeding/grootbrengen

Competitie vs zachte waarden

Onderzoek Belgen vs Nederlanders:

- Gelijk qua individualisme

- Belgen zijn grotere onzekerheidsvermijders

- Belgen willen meer hiërarchie

- Nederlanders gaan meer voor zachte waarden

90

Beperkingen Hofstede‟s onderzoek:

- Slechts drie factoren bevestigd obv factoranalyses

- Collectivisme en machtsafstanden overlappen sterk

- Onzekerheidsvermijding niet cross-cultureel valide obv onderzoek in Aziatische culturen

- Hofstede‟s methode van cultuur vergelijking is imposed etics:

A priori vragenlijst

Geen cross-culturele validering op individueel niveau

Vier clusters:

- Latijnse Cluster

Hoge machtsafstand

Hoog individualisme

Afhankelijk individualisme

- Israel en Australië

Kleine machtsafstand

Klein individualisme

Onafhankelijk collectivisme

- Derde wereld

Hoge machtsafstand

Klein individualisme

Afhankelijk collectivisme

- Westerse industriële landen

Kleine machtsafstand

Hoog individualisme

Onafhankelijk individualisme

Correlaties:

- Negatieve correlatie tussen machtsafstand en individualisme

- Beide zijn gecorreleerd met BNP

-0.65 voor machtsafstand

+0.82 voor individualisme

=> bij hoge BNP meer kunen permitteren om minder groepsgericht te zijn, je hebt zowiezo

al welvaart

91

6.3.4 Fiske‟s onderzoeksrichting

4 universele en aangeboren relationele modellen:

- Alle mensen hanteren deze modellen om sociale relaties te begrijpen

- Elementaire bouwstenen voor complexe sociale interacties

- Dewelke?

Communal Sharing: Gemeenschap primeert

Authority Ranking: Pikorde primeert

Equality Matching: Gelijke rechten

Marketing Pricing: Verdienste primeert

Verband met individualisme en collectivisme

Verticaal Horizontaal

Collectivisme Authority Ranking Communal Scharing

Individualisme Market Pricing Equality Matching

Empirische evindentie voor Fiske‟s sociale modellen:

- Etnografisch onderzoek heeft de modellen ontworpen en kreeg dan evidentie van

Sociale cognitie

Persoonsperceptie en herinnering van sociale episodes zijn georganiseerd volgens

dezelfde modellen en dit is cross-cultureel zo

Ontwikkelingspsychologie

Sociale cognitie ontwikkelt zich sequentieel van eenvoudige naar complexe modellen:

Communal Sharing < Authority Ranking < Equality Matching < Market Pricing

Dit is cross-cultureel zo

Voorbeeld: beloningssysteem:

- Communal Sharing => beloning naar behoefte

- Authority Ranking => beloning naar status

- Equality Matching => beloning obv gelijkheid

- Market Pricing => beloning obv verdienste of evenredigheid

- Cross-cultureel bepaald zijn afwijkingen van evenredigheid contextgevoelig:

Ifv persoon (hoge status)

Ifv groep (in-groep)

Ifv situatie

Coöperatiedoelen: als team werken => meer gelijkheid

Tekort ipv overschat

92

6.3.5 Schwartz‟ onderzoeksrichting

Theorie over waarden:

- Waarden zijn brede tendenzen om bepaalde toestand of handelswijze te verkiezen boven

andere

- Waarden zijn culturele oplossingen voor menselijke problemen van

De mens als organisme

Sociale interacties

Groepscoördinatie

- Waarden zijn geordend naar prioriteit in een samenhangend en meer-dimensioneel systeem

=> sommige waarden kunnen in conflict staan met elkaar

Waarden hebben invloed op:

- Motivationele coördinatie

In concrete situaties worden relevante waarden tegen elkaar afgewogen

- Gedrag

Waarden motiveren en/of rechtvaardigen attituden en gedrag

- Appraisals

Persoonlijke waarden zjin doorgaans zwakke predictoren van specifieke gedragskeuzes in

concrete situaties

=> algemene waarden worden soms anders in een specifieke context

Dus waarden zijn geen goede predictoren voor appraisals want je weet niet in welke mate

de persoon zijn waarden omzet naar waarden voor die context

Vragenlijstonderzoek met de Schwartz value Survey in meer dan 80 landen:

- Oorspronkelijk meetinstrument is Rokeach Value Survey, aangevuld met waarden uit andere

culturen en gevalideerd in elke cultuur

= derived etics

- Eerste steekproeven zijn studenten en leraars, later ook representatieve steekproeven

93

Waarden op individueel niveau:

- Tien waardentypes

- Dimensies:

Self transcendence vs self-enhancement

Openess to change vs conservation

Waarden op national niveau:

- Iets andere waarden:

Conservatism

Autonomie

Hiërarchie

Gelijkenisverbintenis

Heerschappij

Harmonie

- Andere dimensies dimensies:

Conservatisme vs autonomie

Hoe individuen zich tov groep verhouden

Hiërarchie vs gelijkheid

Welzijn van anderen

Meesterschap vs harmonie

Relatie van mensen tot hun natuurlijk en sociale wereld

Analyses wijzen uit dat deze dimensie niet bestaat

94

Individueel niveau Self-enhancement Self-transcedence

Conservation Verticaal collectivisme Horizontaal collectivisme

Openess to change Verticaal individualisme Horizontaal individualisme

Cultureel niveau Hiërarchie Gelijkheid

Conservation Verticaal collectivisme Horizontaal collectivisme

Autonomie Verticaal individualisme Horizontaal individualisme

Beperkingen:

- Culturele relevantie?

In hoeverre stemmen de Rokeach-waarden overeen met de waarden waarop mensen in

verschillende culturen in het dagelijks leven betrokken zijn

- Betekenis van termen?

Worden de waarden-termen wel op eenzelfde manier geïnterpreteerd overheen culturen?

Wat met vertalingen?

6.4 INDIVIDUALISME EN COLLECTIVISME

I-C:

- Heeft te maken met het verschil tussen belang hecten aan zichzelf versus belang hechten aan

de groep waartoe men behoort

- Triandis:

Definitie van het zelf als persoonlijk of collectief

=> dwz onafhankelijk of afhankelijk

Persoonlijke doelen boven groepsdoelen stellen of omgekeerd

Klemtoon op uitwisseling eerder dan op gemeenschapsrelaties

Het relatieve belang dat gehecht wordt aan persoonlijke attitudes versus sociale normen in

gedrag

- Verdere karakterisering door Triandis:

Individualisme

Competitie

Zelvertrouwen

Emotionele afstand van in-groep

Collectivisme

Onderlinge afhankelijkheid

Familie

Integriteit en gezelligheid

95

Twee manieren om over I-C na te denken:

- Normatief

Het gezichtspunt dat individuele belangen ondergeschikt gemaakt moeten worden aan

groepsbelangen

Of omgekeerd

- Relationeel

Interpersoonlijke afstand versus inbedding

Uit onderzoek blijkt ook:

- I-C kan niet gedefinieerd worden als een alleenstaand en homogeen concept, maar het bestaat

uit verschillende subtypes

- Er is collectivisme of individualisme op verschillende niveau‟s:

Familie

Peergroep

Maatschappij

Overkoepelende factor die de drie niveau‟s insluit

- Hoe collectivistisch/individualistisch mensen zijn, hangt dus af van op welk niveau je aan het

kijken bent en de persoonlijke leefomstandigheden

6.4.1 Dimensionaliteit

Zijn I-C tegengestelde polen op één dimensie of gaat het om twee onafhankelijke dimensies?

- Studies spreken elkaar in dit verband tegen

Kashima:

- Drie dimensies:

Individualisme

Collectivisme

Relaties (emotioneel)

Maakt het iets uit welke groep gerepresenteerd wordt in de items als in-groep (bloedverwanten of

anderen)?

- C en I twee dimensies

- Hul relatie hangt af van degene die als ingroep wordt opgevoerd

96

Dimensie hiërarchie maakt de mulitidimensionaliteit van I-C groter:

- Horizontaal individualisme

- Verticaal individualisme

- Horizontaal collectivisme

- Verticaal collectivisme

6.4.2 Oorsprong

BNP en individualisme zijn hoog gecorreleerd:

- Wat ligt aan de oorsprong van wat?

Individualisme is beïnvloedbaar door andere kenmerken van de maatschappij:

- Eerder te verwachten dat zowel de beïnvloeden factoren als individualisme een invloed hebben

- I en C kunnen gerelateerd zijn aan verschillende aspecten van het ecosysteem:

Individualisme gerelateerd tot de omvang en complexiteit van sociale systeem

Collectivisme gerelateerd tot de sociale vastheid of conformisme-druk

Individualisme en Collectivisme hangen ook samen met verschillen in responsstijl:

- Dewelke?

Meer of minder sociale wenselijkheidsantwoorden

Meer of minder tendens tot instemming statements

Meer of minder extreme antwoorden

- Uit onderzoek bleek dat Westerse landen veel meer sociaal wenselijke antwoorden gaven en

BNP correleert met I-C

=> metingen van I-C worden in grote mate door sociale wenselijkheid beïnvloed en niet door

verschil in waarden

6.4.3 Evaluatie

Vier grote problemen in I-C onderzoek:

- Cultureel niveau wordt zelden los gezien van individuele responsen

- Fragmentatie van het begrip:

Meer dimensies werden ingevoegd

Maar, er is geen evidentie dat dze elementen met elkaar interageren tot vorming van een

eensluitend concept => concept nog bruikbaar?

- Aantal culturen betrokken bij studies blijft beperkt

- I-C gecorreleerd met BNP, niet omwille van verschillen in waarden, maar wel omwille van

factoren in opvoeding of vertekening door verschillende antwoordstijlen

97

6.5 SOCIALE COGNITIE

Wat?

- Hoe individuen hun sociale wereld waarnemen en interpreteren

- Attributie: het toeschrijven van oorzaken aan gedragingen

Locus of control:

- Fundamentele attributiefout:

We hebben de neiging om de gedragingen (vooral van anderen) aan interen oorzaken toe te

schrijven

- Niet in alle culturen

Bv. Aboriginals => meer situationele attributie

Attributie:

- Verschil tussen negatief en positief geladen gedragingen

- Negatief gedrag van out-groep wordt vaak intern toegeschreven

Negatief gedrag van in-groep wordt vaak situationeel toegeschreven

- Positief gedrag van out-groep wordt vaak situationeel toegeschreven

Positief gedrag van in-groep wordt vaak intern toegeschreven

- Maar: geen universeel gegeven!

Attributie verschil bij I-C:

- Individualistische culturen:

Meer gebruik maken van interne attributie

- Collectivistische culturen:

Holistische visie van mens en band tussen persoon en situatie is vaag

Belangrijke kenmerken in de cultuur die de manier van attributie bepalen

Welke kenmerken zijn van belang hierbij?

- Waargenomen macht van eigen groep

- Maatschappelijke positie van de eigen groep tov de andere groep

- Identificatie met eigen groep

- Houding tav andere groep

Opmerking:

- Attributie voornamelijk bepaald door waargenomen macht en maatschappelijke positie

98

6.6 GENDER GEDRAG

Minder belangrijk…

6.6.1 Gender stereotypes

Een gemeenschappelijke bevinding van studies in Westerse samenleving is dat mannen gewoonlijk als

dominant, onafhankelijk en avontuurlijk worden gezien en vrouwen eerder als emotioneel en zwak.

Recentelijk wordt er ook onderzoek verricht in andere culturen.

William en Best voerden onderzoek uit met een adjectieven – checklist (ACL) (adjectieven die

psychologische karakteristieken van mensen beschrijven). Dit was een cross – culturele studie overheen

27 landen. Vraag aan de respondenten was of ze een adjectief meer aan mannen, dan wel aan vrouwen

zouden linken. Het was daarbij belangrijk dat de deelnemers reporters en observators waren van hun

eigen cultuur en van daaruit hun oordeel gaven. Er moest steeds een „geforceerde keuze‟ worden

gemaakt : ofwel moest gekozen worden voor de associatie met mannen, ofwel voor die met vrouwen.

De resultaten duiden op een duidelijk verschil tussen hoe mannen en vrouwen worden gezien en een

grote overeenkomst hierin tussen landen onderling, zodat men psychologische overeenkomsten kan

vermoeden wat betreft gender stereotypes. Maar daarbij moeten we de volgende zaken in acht nemen.

Op de adjectieven die aan mannen dan wel vrouwen werden toegeschreven gebeurde een factoranalyse

om de onderliggende betekenis te achterhalen. Men vond drie factoren :

1) voorkeur (favorability?) : een globale evaluatie van mannen en vrouwen variërend van negatief

tot positief overheen alle landen. Er blijkt weinig verschil uit deze dimensie overheen landen.

Er was wel enig duidelijk cross – cultureel verschil : het mannelijk stereotiep werd het meest

gesmaakt in Japan, Nigeria en Zuid – Afrika, het vrouwelijke het meest in Italië en Peru.

2) Activiteit : Hierin wordt een duidelijk verschil tussen mannen en vrouwen waargenomen

(mannen gemiddeld actiever dan vrouwen) en er was een niet – overlappende distributie, in die

zin dat landen waarin vrouwen het meest actief werden waargenomen er nog steeds lagere

scores op nahielden dan landen waarin mannen het meest passief werden waargenomen.

3) Sterkte/kracht : Opnieuw een groot algemeen verschil in het voordeel van de mannen. Weer

geen overlap in de distributie : de twee hoogste scores van vrouwen waren lager dan de twee

laagste scores van mannen.

Dus waar er weinig verschillen zijn over culturen heen op de eerste dimensie, zijn die er duidelijk wel

op de andere twee dimensies. Merk op dat mannen en vrouwen in hun eigen cultuur telkens als zeer

verschillend worden waargenomen.

99

Wat zijn de mogelijke verklaringen van deze resultaten?

- Alle culturen volgen de sequens van het schema in 3.3 (achterkant blz. 27): biologische

verschillen hebben doorheen de tijd aanleiding gegeven tot culturele praktijken, verschillen in

toewijzing van taken aan mannen en vrouwen en socialisatie die mannen en vrouwen overal

psychologisch verschillend maken. Op die manier beschouwd zijn gender stereotypes een juiste

perceptie van deze verschillen.

- We kunnen de sequens evenwel ook omdraaien : een sex – rol – ideologie zou in dat geval het

beeld van hoe mannen en vrouwen moeten zijn bepalen (van waaruit socialisatie vertrekt) , wat

kan leiden tot een vertekend beeld van wat mannen en vrouwen in wezen zijn.

- De grote gelijkheid in de beschrijving van gender stereotypes zou kunnen verklaard worden

door de sterke homogeniteit van deelnemers aan het onderzoek (universiteitstudenten die in

een wijdverspreide jeugdcultuur leven) Verder onderzoek in meer heterogene groepen zou ons

verder kunnen helpen.

6.6.2 Partnerkeuze

Gegeven de bijna universele aard van gender stereotypen, zou het mogelijk kunnen zijn dat sommige

van de toegeschreven karakteristieken overal worden „gezocht‟ bij de partnerkeuze. Buss heeft cross –

cultureel onderzocht. Eerst vroeg Buss de respondenten elk van 18 karakteristieken op een 4

puntenschaal te scoren wat betreft hun belangrijkheid in partnerkeuze. In een tweede instrument

moesten dertien karakteristieken gerangschikt worden wat betreft hun wenselijkheid bij partnerkeuze.

Hoewel culturen verschilden in hun globale respons, was er toch wijdverspreide overeenstemming in

voorkeuren. Cross – sample correlatie voor de eerste taak was + 0.74 en voor de tweede taak +0.78.

Zowel mannen als vrouwen zijn op zoek naar dezelfde kwaliteiten : vriendelijkheid en begripvolle

instelling, intelligentie, een opwindende persoonlijkheid, en gezondheid.

Toch zijn er culturele - en genderverschillen. Vrouwen vinden de verdienste belangrijker dan mannen

en voor mannen is dan weer de fysische verschijning belangrijker. Culturele verschillen zijn er vooral in

kuisheid, een goede huishoudster/huishouder zijn en verlangen naar een huis en kinderen.

Toch zijn er, algemeen genomen, grote gelijkenissen tussen culturen en tussen sexen. Dit wijst op een

eenheid, een eigenheid typisch voor de mens die geografische, ras - , politieke – en etnische diversiteit

overstijgt.

100

6.6.3 Gender-rol ideologie

Dit is een normatief geloof over wat mannen en vrouwen zouden moeten zijn of moeten doen. William

en Best onderzochten hier cross – cultureel met de ACL hoe individuen dachten dat ze zelf waren, hoe

ze wilden zijn (het ideale zelf) en hoe mannen en vrouwen zouden moeten zijn (van „traditioneel‟ tot

„gelijk‟)

De resultaten geven weinig variatie te kennen overheen culturen wat betreft het actuele of ideale zelf.

Op het laatste punt (gemeten met de SRI) waren er evenwel wel verschillen. De meeste scores „gelijk‟

werden gegeven in landen die socio – economisch goed ontwikkeld zijn en waar veel protestantse

Christenen wonen, met een hoog percentage buitenhuiswerkende vrouwen die goed onderwezen zijn,

en met een hoge score op de Hofstede dimensie „individualisme‟.

6.6.4 Psychologische karakteristieken

Kunnen we op basis van de geziene factoren verschillen voorspellen in psychologische karakteristieken

tussen mannen en vrouwen? En zijn deze verschillen dan gelinkt aan ecologische en culturele factoren?

We proberen deze 2 vragen te beantwoorden met respect voor 3 gedragsdomeinen: cognitief –

perceptuele vaardigheden, conformiteit en agressie.

Vaak wordt gedacht dat mannen beter scoren op ruimtelijke taken dan vrouwen. Maar in sommige

culturen is dit niet zo. Berry zegt dat dit samenhangt met ruimte – training die aan jongens en meisjes

in deze culturen wordt gegeven waardoor ze spatiale vaardigheden aanleren. Wanneer we de spatiale

test van de Kohs - blokken in verschillende samenlevingen uitvoeren bekomen we soms positieve

correlaties tussen test en sekse (mannen doen het hier beter) en soms negatieve correlaties (vrouwen

doen het hier beter). Wanneer we de ecoculturele index betrekken, vinden we dat mannen het beter

doen in vaste, agrarische samenlevingen maar het niet beter doen (of zelfs slechter) in losse,

nomadische, jagers – verzamelaars gemeenschappen. Blijkbaar is er dus interactie tussen de gender

verschillen en de ecologische/culturele situatie die via socialisatie invloed uitoefent.

Kimura (1999) daarentegen denkt dat de verschillen kunnen verklaard worden door biologische

aanpassing aan de ecologische context die aangeboren is : een jager – verzamelaarster met slechte

spatiale vaardigheden is ten dode opgeschreven (vandaar hier geen mannelijke superioriteit)

In meta – analyse (Born) blijkt dat, vanuit Westerse literatuur, geen algemeen verschil bestaat in

intelligentie tussen mannen en vrouwen, maar dat vrouwen wel beter presteren op de verbale taken en

op geheugen en perceptuele snelheidstaken terwijl mannen hoger scoren op numerische taken, andere

perceptuele taken, ruimtelijke oriëntatie en ruimtelijk inzicht.

101

Hun cross – culturele analyse bracht een groot deel van de literatuur bij elkaar, maar het was echt een

cross – continent of cross - regio analyse, sindsdien ze geografische gebieden als categorieën in hun

analyse gebruikten, eerder dan culturen. Ze scheerden ook alle „minderheden‟ over eenzelfde kam

(men nam alle minderheden bij elkaar) , waarbij ze dan culturele variatie binnen deze categorie

negeerden. Daarom zijn de verkregen resultaten moeilijk te begrijpen : Sekseverschillen bleken het

kleinst bij „minderheden‟, het grootst in Afrika en Azië. In Afrika en Azië waren sekseverschillen het

grootst (Mannen scoorden hoger dan vrouwen) op ruimtelijke oriëntatie en op Westerse testuitslagen

waren sekseverschillen het grootst in ruimtelijke visualisatie. Om redenen die hierboven vermeld zijn,

is het niet helemaal duidelijk in hoeverre deze patronen „cultureel‟ verklaard kunnen worden,

aangezien er geen aparte culturele variabelen konden gevonden worden in het overzicht. Hoe dan ook,

toont Born aan dat er verschillen zijn in cognitieve testscores tussen mannen en vrouwen en dat de

patronen daarvan variëren overheen culturen.

Vanuit Westerse literatuur is er sprake dat vrouwen gevoeliger zouden zijn voor de druk van

conformisme dan mannen, maar dit is niet helemaal uitgeklaard. Maar wanneer we de samples

gebruiken in verband met de eerdere discussie rond conformisme en dezelfde strategie gebruiken als bij

Bery om gender verschillen in ruimtelijke vaardigheden te zoeken, vinden we toch een duidelijk

patroon. Overheen de zeventien samples, werden de grootste sekse – verschillen (vrouwen meer

conformistisch dan mannen) gevonden in de meer „vaste‟ samenlevingen en minder in de „lossere‟

samenlevingen. De algemene correlatie tussen de grote van genderverschil en de ecoculturele index

was +.78. Dus we vinden dat de grootte van een sekse – verschil in een psychologische karakteristiek

variabel is overheen culturen en afgeleid kan worden uit de kennis omtrent man – vrouw verschillen in

opvoeding van kinderen, de toewijzing van rollen en de graad van sociale stratificatie (waarin vrouwen

vaak een lagere plaats innemen in de maatschappij).

Een heel goed gedocumenteerd gender verschil is dat, gemiddeld genomen, mannen meer agressieve

daden stellen dan vrouwen, zowel in industriële als minder – industriële samenlevingen. Dit werd

onderzocht door Segall. Er is evidentie dat de graad van testosteron verbonden is aan streven naar

dominantie, maar dit lijkt meer voor primaten te gelden dan voor mensen, die vaak streven naar

dominantie op een manier die anderen niet schaadt (dus : niet agressief). Testosteron is ook gebonden

aan antisociaal gedrag in delinquente populaties. Maar, hoewel het menselijk organisme al is

voorbestemd tot dit sekse – verschil, kunnen culturen dit dempen of juist overdrijven.

Uiteraard is de mogelijkheid om zich agressief te gedragen aanwezig in mensen, maar de mate waarin

agressie wordt toegelaten of aangemoedigd, wordt beïnvloed door de socioculturele omgeving. In die

zin zou agressief gedrag het product zijn van culturele invloeden, doorheen kinderlijke ervaringen

ontstaan. Als mannen en vrouwen nu verschillende ervaringen hebben die een impact hebben op

agressief gedrag, dan moeten we om agressie te begrijpen ook weten welke juist die ervaringen zijn.

102

Barry vond dat alleszins één van die klassen van ervaringen die het sekse verschil kan verklaren, de

inprenting is van agressie. Barry vond een sekse- verschil in het weloverwogen leren en aanmoedigen

van agressie bij kinderen overheen een sample van bijna 150 samenlevingen. Als dit waar is in haar

algemeenheid, dan zouden in de meeste samenlevingen jongens meer agressie moeten worden

ingeprent dan meisjes. Maar hiermee moeten we erg voorzichtig zijn : enkel in 20 % van alle gevallen

was er inderdaad een significant verschil. Dus er moeten nog andere factoren dan hormonale verschillen

of inprenting van agressie werkzaam zijn.

In dit model, wordt agressie gedeeltelijk gezien als gender – markerend gedrag. In Segall et al, kan men

toegevoegde voorbeelden vinden van culturele factoren. De analyse begint hier met de universeel

aanwezige verdeling van werk door de sekse („per sekse‟) en het feit dat een specifiek kenmerk hiervan

de universele tendens is om het opvoeden van kinderen aan de vrouw over te laten (dit speelt een

dominante, zoniet exclusieve rol). Hiervan is een mechanisme afgeleid waarbij in vele samenlevingen,

en dan vooral in die waar er een sterke verdeling is van werk (sterke taakverdeling?) die resulteert in

weinig aanwezigheid van de man in de vroege kindertijd, jongens een cross – sex identiteit ontwikkelen

die later gecorrigeerd wordt door mannelijke initiatieceremonies voor jongvolwassen mannen, of door

individuele inspanningen van de jongens om hun mannelijkheid te bewijzen (compensatorisch macho –

gedrag). In dit model, wordt agressie dan gezien als gender – markerend gedrag.

6.7 CONCLUSIE

Sociaal gedrag wordt vaak gedacht als het gebied bij uitstek om de invloed na te gaan van culturele

factoren op menselijke karakteristieken. Hoe dan ook is er evidentie voor zowel wijdlopende cross –

culturele gelijkenis als verschillen in de vernoemde sociale gedragingen.

Terwijl conformisme en gender-rol-ideologie duidelijk bepaald worden door culturele factoren, worden

andere aspecten als gender – stereotypes en partnerkeuze dat niet.

Beide sociale en biologische factoren hebben algemeen – menselijke kenmerken en kunnen aldus leiden

tot cross –culturele gelijkenis. Deze, samen met enkele basale psychologische processen (zoals

perceptie en categorisering van sociale stimuli, verminderen de mogelijkheid van culturele variatie in

sociaal gedrag. We gaan akkoord met Aberle dat de cross – culturele coördinatie van sociale relaties

enkel mogelijk is wanneer zulke gedeelde karakteristieken aanwezig zijn. Maar hoe dan ook, stellen

culturele factoren variaties in in deze gemeenschappelijke onderliggende processen

103

Naast dit patroon van variatie, geworteld in substantiële onderliggende gelijkenis, hebben we gevonden

dat de studie van sommige sociale gedragingen uitgevoerd is in een klein aan culturen. De ruimste

empirische basis verwijst naar het contrast tussen enkele Oost – Aziatische gemeenschappen en de

Westerse gemeenschap. Terwijl dit als een sterkte gezien kan worden, is het ook een zwakte: omdat

we veel weten over sociaal gedrag in een paar culturen, riskeren we dit fout te beoordelen als valide

voor alle culturen. Er is dringend nood aan onderzoek naar sociaal gedrag in meer representatieve

stalen van culturen.

De meeste onderzochte gedragingen worden afgeleid vanuit de interesse – sfeer van Westerse

psychologen, die Westerse concepten gebruiken in hun opvattingen over menselijk gedrag. Er is nood

aan meer inheemse benaderingen naar deze en andere sociale gedragingen toe, voor we kunnen zeggen

dat het hele domein goed

104

7 Persoonlijkheid

Centrale thema‟s

- Persoonlijkheid

Dat wat het verschil maakt tussen gedrag van de ene persoon en dat van de andere…

- Zelf

Het beeld dat ik heb van mijzelf en het antwoord op de vraag: “wie ben ik?”

- Interactie tussen beide en sociale en culturele omgeving

Hoe is culturele context van invloed op de concepties van persoon en zelf?

Hoe is je zelfbeschrijving beïnvloed door cultuur?

- Culturele inhouden

Bv. Ik ben fan van anderlecht

- Culturele veronderstellingen

Bv. Ik ben creatief

Relatief stabiele kenmerken

Innerlijke kenmerken van mezelf, onafhankelijk van anderen

Relatief abstracte termen die een veelheid aan specifiek gedrag kunnen omvatten en

los kunnen staan van concrete situaties

Unieke kenmerken die mijn persoon onderscheid van anderen

Bv. Ik ben een oudste zus

Mijn relatie met significante anderen als deel van zelfconcept

Mijn behoren tot een in-group

Een sociale rol met de specifieke normen en verwachtingen die daarbij horen

Een hiërarchische verhouding

Verschillende soorten zelfbeelden:

- Individuele zelf

“Mijn eigenschappen maken me uniek”

- Collectieve zelf

“Mijn gemeenschap definiëert mezelf”

- Concrete zelf

“Mijn handelingen bepalen wie ik ben”

- Relationele zelf

“Mijn relaties met significante anderen maken wie ik ben”

105

7.1 UNIVERSALISTISCHE BENADERING

Gebaseerd op biologische basis

- Consistent doorheen de tijd en situaties

- Niet alle theorieën even sterk gebaseerd op biologische basis

Temperament > trekdimensies

Meting

- Door zelf-gerapporteerde persoonlijkheids-vragenlijsten

- Persoonlijkheids-inventarissen

7.1.1 Interpreteren van score-verschillen

Verschillende mogelijkheden:

- Een verschil is een adequate reflectie van een verschil in de onderliggende gemeten trek

- Een verschil heeft te maken met:

Vertalingsfout

Cultuurgebonden specifieke betekenis

Andere aspecten die weinig te doen hebben met de trek

- Persoonlijkheidstrekken zijn niet gelijk doorheen culturen

=> geen vergelijking mogelijk

Culturele bias:

- Verschillende niet-trek gerelateerde aspecten kunnen onbedoeld en ongewild de scores

verstoren

=> inequivalentie of onvergelijkbaarheid van score‟s

Vormen van equivalentie:

- Structurele of functionele equivalentie

Test meet zelfde trek, maar niet noodzakelijk op dezelfde kwantitatieve schaal

- Metrische equivalentie:

verschillen tussen scores verworven onder verschillende condities hebben dezelfde

betekenis doorheen culturen

bv. Celsius en Kelvin meten anders, maar als Kelvin stijgt, dan ook Celsius in zelfde mate

- Schaal of volle score equivalentie:

Scores hebben dezelfde betekenis cross-cultureel en kunnen op zelfde manier

geïnterpreteerd worden

106

7.1.2 Eysenck‟s persoonlijkheidsschalen

Meetinstrument:

- EPQ

Eysenck Personality Questionnaire

Vier dimensies onderscheiden:

- Psychoticisme

- Extraversie

- Neuroticisme

- Sociale begeerlijkheid

Het kunnen geven van responsen dat sociaal acceptabel en respectabel zijn

Cross-culturele evidentie:

- Zelfde patroon vinden in andere landen (dmv factoranalyse)?

Wel voor extraversie en neuroticisme

Minder voor psychoticisme en sociale begeerlijkheid

- Verschillen zijn gelinkt aan sociale en politieke antecedenten en klimaatfactoren

Bv. Oorlog => stress => hoger neuroticisme

- Soms zijn drastische verschillen in de ladingen van individuele items gevonden

Vertalingsfouten?

Culturele verschillen?

7.1.3 Temperament

PTS:

- Pavlovian Temperament Survey

- Basisidee: temperament-dimensies zijn universeel doorheen culturen, ookal zijn de gedragingen

als gevolg van deze dimensies verschillend

- Meten van drie dimensies met elk universele componenten:

Sterkte van excitatie

Sterkte van inhibitie

Mobiliteit

Studies met PTS:

- Kleine verschillen in gemiddelde-scores voor sterkte van excitatie

- Grote verschillen in gemiddelde-scores voor sterkte van inhibitie en mobiliteit

De distributie in temperament-niveau‟s is problematisch voor de universele veronderstelling

Biologische substraat en vormen

temperament dimensies

107

Verklaringen:

- De dimensies kunnen beïnvloed worden door interacties met omgevingsfactoren

=> gemeten verschillen als gevolg van een bias

- Ander experiment:

Uitsluiten van situatie- en taakspecifieke bronnen van variantie, dan is er een cross-

culturele gelijkenis in score-distributies gevonden op basis van persoonlijkheids-dimensies

7.1.4 Big Five

De vijf dimensies:

- Extraversie

- Vriendelijkheid

- Gewetensvolheid

- Neuroticisme

- Openheid

Cross-cultureel onderzoek:

- Adhv van NEO-PI-R

- Voornamelijk vier factoren teruggevonden (openheid minder)

- Extra factor gevonden: een 6de dimensie?

Chinese factor: Harmonie en relationele oriëntatie

Maar: enkel een Chinese factor of is het ook een deel van de iedereen zijn persoonlijkheid?

Andere beperking:

- Lexicale studies obv trakadjectieven in verschillende anderstalige woordenboeken

Slechts ten deel dezelfde grote vijf factoren

Ten dele cultuurspecifieke factoren

7.1.5 Andere trekbenaderingen

MMPI

- Minesota Multiphasic Personality Inventory

- De tien klinische schalen zijn teruggevonden in andere landen

- Ook profielen van scores blijken gelijk te zijn doorheen andere landen

108

ACL

- Gough‟s adjectiv checklist

- 300 adjectieven die heel het domein van persoonlijkheid overlappen

- Psychologische belangrijkheid van items bestudeerd:

Belangrijke trekken zeggen meer over een persoon als minder belangrijke

- Cross-cultureel zijn er gelijke patronen gevonden voor favoriete trekken:

Vaardig, vrolijk en beleefde mensen zijn overal graag gezien

Arrogant, bitter en opschepperig zijn overal „gehaat‟

- Correlatie tussen favorieten en psychologische belangrijkheid:

Collectivistische culturen: lineaire correlatie

Niet-favoriete trekken als dominant en stresserig zijn belangrijk

Andere culturen: u-curve

Niet-favoriete trekken zijn minder belangrijk

- Verklaringen:

Verschillen in antwoorden (sociaal wenselijke antwoorden en antwoorden obv verwachting)

Indivualistische personen hebben meer trek-geörienteerde responsen dan collectivisten

7.1.6 Beperkingen

Trekken zijn slechte voorspellers van gedrag. Gedrag is deels bepaald door de situatie en deels door

de interactie tussen persoon en situatie.

Trekken verwijzen niet naar duurzame en veralgemeende disposities maar naar prototypen in

persoonsperceptie.

Cross-culturele validering is beperkt tot bepaalde landen en vaak tot steekproeven van studenten.

Persoonlijkheidsvragenlijsten als EPQ en NEO-PI-R e.a. zijn voorbeelden van opgelegde etics.

Convergentie tussen de verschillende vragenlijsten is ook beperkt.

Zelfde factorstructuur is geen voldoende voorwaarde om testscores cross-cultureel te vergelijken, bv.

Cultuurverschil in sociale wenselijkheid

109

7.1.7 Effecten van omgeving

Ook theorieën die persoonlijkheid zien als meer een reflectie van hoe individuen hun eigen omgeving

percipiëren.

Subjective well-being

- Evaluaties over levenstevredenheid

- Subjective well-being is geprediceerd door:

Persoonlijkheidsfactoren

Temperament predisposities

Inkomen

Educatie

- National:

Correlatie tussen nationaal welzijn en

SWB

Individualism

Mensenrechten

Sociale gelijkheid

Locus of control

- Interne vs externe locus of control

- Rotter‟s I-E scale

Intern-extern is één schaal

Deze assumptie niet vaak gerepliceerd, de twee soorten worden eerder gezien als twee

factoren

Soms zelfs drie dimensies gevonden,

Personlijke controle

Individuele autonomie

Geluk

- Vragen:

Kan locus of control veralgemeend worden naar verschillende gedragsdomeinen?

Moeten andere externe instrumenten samen genomen worden of is er een onderscheid

nodig tussen bijvoorbeeld geluk en lot?

- Link met socio-economische status

Lage SES => externe locus of control

Hoge SES => interne locus of control

- Ook link gevonden tusssen interne controle en academisch bereiken

110

7.2 RELATIVISTISCHE BENADERING

Triandis:

- Drie aspecten van het zelf gecombineeerd met drie aspecten van culturele variatie:

Zelf:

Privé

Publiek

Collectief

Cultureel

Individualisme

Losse of vaste cultuur

Complexheid cultuur

- Bevindingen

Privé-zelf ging samen met individualisme

Collectief-zelf ging samen met collectivisme

Vaste cultuur ging samen met collectief-zelf

Complexe cultuur ging samen met private en publieke zelf

Kagitcibasi:

- Relationele zelf:

Familiemodel van emotionele en materiële afhankelijkheid

Agriculturele economie

Collectivistische levensstijl

- Afgescheiden zelf:

Familiemodel van emotionele en materiële onafhankelijkheid

Individualisme

- Autonoom-gerelateerd zelf:

Familiemodel van emotionele afhankelijkheid

Landelijke gebieden van collectivistische landen

Wel materiële onafhankelijkheid!

111

Markus en Kitayama:

- Onafhankelijk zelf vs afhankelijk zelf

- Assumptie: mensen in verschillende culturen hebben opvallend verschillende constructen van

zichzelf => gevolgen voor hoe personen zichzelf ervaren en anderen (zowel cognitief,

emotioneel en motivationeel)

- Onafhankelijk zelf:

Persoon is afgescheiden van omgeving, onveranderlijk en autonome eenheid

Een persoon ziet zichzelf als uniek, nastreven van eigen doelen en zoeken naar zelf-

expressie

Sluit aan bij trekbenadering

- Afhankelijk zelf:

Persoon is ingebed in omgeving, veranderlijk en verbonden met anderen

Zoeken naar belonginess en fitting in, promoten van anderen hun doelen en hun eigen

plaats zoeken

- Empirische evidentie:

Cross-culturele studies met gesloten vragenlijsten en met vrije zelfbeschrijvingen

=> verbonden zelf is belangrijker in zelfbeeld van collectivisten dan bij individualisten

Cross-culturele experimentele studies

=> experimentele manipulaties van self-awareness

- Kritische kanttekeningen:

Methode-effect

Zelfbeschrijving met of zonder sociale context

Cultuurverschil verdwijnt soms als sociale context gespecifieerd wordt

Geen scherp onderscheid tussen zelfpresentatie, zelfperceptie en reële gedragsvariatie

Cross-cultureel onderzoek grotendeels beperkt tot vergelijking van studenten in VS en

Japan

Biculturele Aziatisch-Amerikanen kunnen switchen tussen onafhankelijke en verbonden

zelfbeelden

112

7.2.1 Indigene persoonlijkheid

A. AFRIKAANSE PERSOONLIJKHEID

Concentrische lagen van vitaliteit:

- Lichamelijke vitaliteitsprincipe (dier)

Link met gemeenschap

- Psychologische vitaliteitsprincipe (mens)

Link met familie

- Spiritueel principe (geest)

Link met voorouders

Ziektes komen voort door verstoorde evenwichten tussen deze verschillende assen

B. AMAE IN JAPAN

Amae (notie door Dio):

- Een vorm van passieve liefde of afhankelijkheid dat zijn oorsprong vind in de relatie tussen

baby en de moeder

- Het verlangen naar contact met moeder is universeel bij kinderen en speelt een rol bij het

vormen van latere relaties => In Japan prominent aanwezig en term voor gevonden: amae

- Kan verklaring zijn voor ziektes

Psychosomatische symptomen, angst, illusies, … door abnormale amae

Amae beschreven door Dio wordt in twijfel gebracht

C. INDIAANSE CONCEPTEN

5 concentrische lagen van persoonlijkheid:

- Buitenste is het lichaam

- Breath of life (fysiologische processen)

- Sensatie en geest dat sensorische functies coördineren

- Intellegentie en cognitieve aspecten zoals zelf-beeld en zelf-representatie

- Jiva

Alles dat te maken heeft met het individu, zijn ervaringen en acties doorheen de

levenscirkel inbegrepen

Verschil met Westen: jiva heeft een real self of Atman (permanent onveranderbare

levensbasis)

113

Om de staat van zegen (jiva) te bereieken moet je een bepaalde staat van bewust zijn kennen:

- Indianen denken dat er verschillende staten van bewustzijn bestaan

- De staat van onderdrukken en controleren van de geest op één object, het terugtrekken van

aandacht op plezierobjecten, …

=> moeilijk om te bereiken

Er moet een complete afstandelijkheid zijn

Innerlijke stilte is nodig

114

8 Cognitie

In dit hoofdstuk worden vier perspectieven op cognitie besproken:

- Algemene intelligentie:

a unitary view, het gebruik van testen om cognitieve mogelijkheden te meten bij

verschillende culturele groepen

- Genetische epistemologie:

verschillende cognitieve structuren worden onderscheiden, maar ze worden

gedifferentieerd ngl leeftijd ipv ngl cultuur

- Cognitieve stijlen:

algemene tendensen van nadenken over hoe we met de wereld kunnen omgaan, maar

afgestemd op de cognitieve demands vd omgeving

- Gecontextualiseerde cognitie:

cognities worden beschouwd als taakspecifiek en ingebed in de socioculturele context

Cognitie is een domein waar veel controversen rond bestaan

- Verschillen tussen culturele groepen in gemiddelde niveaus van performantie op cognitieve

testen zijn in het verleden op dramatisch verschillende wijze geïnterpreteerd

- Sommigen zien dgl verschillen als een min of meer directe reflectie van variatie in aangeboren

capaciteiten.

- Anderen gaan ervan uit dat cognitieve proceseen ingebed zijn in een cultuur. Culturele groepen

vertonen verschillende patronen in vaardigheden, die ingebed zijn in zowel de ecologische

vereisten als in socioculturele patronen.

Welk perspectief hanteert dit boek?

- Universalistische benadering:

Basis cognitieve processen zijn gedeeld door alle mensen, cultuur echter beïnvloed de

ontwikkeling, inhoud, en het gebruik van deze processen, maar verandert hen niet op een

fundamentele wijze.

- „de wet van culturele differentiatie‟:

Er zijn cognitieve basisprocessen die gemeenschappelijk zijn aan alle mensen…

Maar culturele factoren schrijven voor wat er geleerd wordt en op welke leeftijd het

geleerd wordt.

=> culturele factoren beïnvloeden ontwikkeling, inhoud en gebruik van processen

- Partijdigheidsonderzoek: cultuurvrije tests bestaan niet!

115

8.1 ALGEMENE INTELLIGENTIE

8.1.1 De notie „g‟

Gebaseerd op psychometrische evidentie:

- Consistent bevinding van positieve correlaties tussen resultaten die bekomen werden met

testen voor verschillende cognitieve mogelijkheden.

- => Spearman verklaarde dit door een algemene intelligentiefactor te postuleren (g-factor)

g-factor:

- Representatie van wat alle valide cognitieve testen in het algemeen meten

- Aangeboren capaciteit

Thurstone:

- Vond ook ongecorreleerde factoren

=> niet compatibel met de notie van algemene intelligentie

- De ongecorreleerde factoren kunnen te maken hebben met de factor-analytische technieken

Carroll:

- Hiërarchisch model met drie stadia:

Specifieke vaardigheden

Vaardigheden die instaan voor één specifieke test

Groepsfactoren

Bredere cognitieve vaaardigheden die van invloed zijn op bepaalde subtests (niet op

alle)

Algenemen intelligentiefactor

Beïnvloeden alle subtests

Spearmans hypothese:

- Wat?

Men voorspelt grotere performantieverschillen tussen raciale groepen in de USA op testen

met een hogere g-lading (= deterministische verklaring)

- Uit onderzoek bleek er een relatie te zijn tussen g-ladingen van testen en gemiddelde

verschillen in scores bij twee groepen van proefpersonen

- Verklaringen:

Duidelijke verschillen in intellectuele capaciteiten bij de twee groepen?

Verschillende omgevingsfactoren die alle ppn van één groep gelijk beïnvloeden?

116

Wat wordt er, vanuit psychometrisch perspectief, eigenlijk gemeten met intelligentietesten?

- Zowel de g-factor als andere, meer specifieke factoren

=> ongeveer Carroll

- Uit onderzoek blijkt dat intelligentie deze gelijkaardige structuur tonen in Westerse en niet-

Westerse landen

Wijzen verschillen in niveau‟s van scores inderdaad op verschillen in aangeboren capaciteiten?

- Nee, je moet een onderscheid maken in:

Intelligentie A

Aangeboren vermogen

Intelligentie B

Cognitieve ontwikkeling

Intelligentie C

Test performantie

- Veel onderzoekers gaan obv hetgeen ze meten (intelligentie C) iets gaan zeggen over het

aangeboren vermogen en de cognitieve ontwikkeling, maar dit is niet juist! Er moet rekening

gehouden worden met het feit dat cultuur invloed heeft op:

Leeromgeving

Tests (geen cultuurvrije tests)

Culturele bias:

- Allerlei ongewenste bronnen van variantie die leiden tot niet-equivalente testscores

- Verschillende culturele factoren zoals taal, iteminhoud, motivatie en snelheid kunnen hiertoe

bijdragen

117

8.1.2 Psychometrische evidentie verderreikend dan g

A. ONDERZOEKEN

Er bestaan andere wegen om te kijken naar antecedenten van cross-culturele verschillen in scores op

intelligentietesten dan in termen van „g‟

Flynn:

- Groepsverschil in aangeboren intelligentie veronderstelt relatieve stabiliteit van IQ

- Opzet:

Archiefdata IQ bekeken in 14 landen sinds 1950

- Resultaten:

In alle landen werd een steiging gevonden in IQ binnen één generatie

- Gevolg

Intelligentietesten meten niet de algemene capaciteit, maar hebben slechts een zwakke

link ermee

- Post hoc verklaring:

Ongeïdentificeerde factoren van eductie spelen een grote rol hierin!

- Conclsuie:

Informatief voor cross-cultureel onderzoek, aangezien de resultaten aantonen dat de

gemiddelde performantie op IQ testen alles behalve stabiel zijn en kunnen redelijk

dramatisch veranderen in een relatief korte periode.

Van de Vijver:

- Opzet:

Inductief redeneren en al zijn componenten meten bij schoolkinderen

- Resultaten:

Structurele equivalentie

=> inductief redeneren en de deelcomponenten werden teruggevonden bij verschillende

culturele groepen

118

Van de Vijver:

- Opzet:

Relatie onderzoeken tussen educatie en performantie op cognitieve testen

Index per cultuur: geld uitgegeven aan onderwijs en BNP (de twee samen = affluence)

- Resultaten:

Samenhang affluence en performantieverschillen

Ook divergentie in scores: toename leeftijd, toename scoreverschil tuss groepen

- Conclusie:

Relatie tussen performantie op cognitieve test en educatie kan twee gronden hebben:

Performantie wordt verbeterd of versterkt door educatie

Relatie tussen beide kan mogelijk een artefacct zijn van iteminhoud

<= gelijkenis met typisch schools materiaal of opgaven

Van de Vijver:

- Intranationale of cross-ethnoculturele groepsvergelijking

- Resultaten:

Effectgrootte was groter bij internationale studies dan bij intranationale studies

- Verklaring:

Acculturatie-effecten van het samenleven in een gedeelde samenleving met min of meer

gelijke onderwijssystemen

- Voorspellers van performantie voor:

Intranationale testen:

Typische testkenmerken als Westerse versus locale testen

Complexiteit stimulusmateriaal

Complexiteit van vereiste antwoorden

Internationale testen;

Ecoculturele factoren van de groepen (affluence)

- Conclusie:

Zelf relatief eenvoudige taken vertonen scoreverschillen tussen culturele groepen

Reden: vertrouwdheid stimuli, antwoordprocedures en testsituatie

Deze bevindingen zijn een tegenargument tegen raciale interpretaties

Besluit: drie grote misvattingen worden verduidelijkt:

- Intelligentie C wordt heel vaak ten ongeerecht opgevat als intelligentie A

- Het effect van interventieprogramma‟s wordt onderschat. Als men zich richt op individuele als

omgevingskenmerken op lange termijn kan men succes krijgen

- Sociale connotaties van etniciteit worden vaak ten onrechte gelinked aan genetica

119

B. SPEARMAN‟S HYPOTHESE GETOETST IN NEDERLAND

Helms-Lorenz:

- 3 cognitieve testbaterijen bij allochtone en autochtone kinderen (6-12 jaar):

- Indicatoren die mogelijk verband houden met performantie:

Cognitieve complexiteit

G-lading tests obv Carroll‟s hiërarchisch model

Culturele moeilijkheidsgraad

Beoordeeld door 25 psychologiestudenten

In welke mate speelt cultuur mee in het oplossen van de taak

Verbale moeilijkheidsgraad:

Aantal woorden gebruikt in subtest

- Resultaten:

Weinig verband tussen culturele complexiteit en cognitieve complexiteit g

=> twee aparte concepten

Performantieverschil allochtoon-autochtoon beter voorspeld door culturele complexiteit

dan door g

Implicaties testgebruik bij allochtonen:

- Multicultureel onderzoek in Nederland:

RAKIT-IQ

- Surinaams-Antilliaanse kinderen scoren gemiddeld 10 IQ-punten lager

Turkse en Marokkaanse kinderen scoren gemiddeld 15 IQ-punten lager

Dan autochtone kinderen met ouders met dezelfde SES

- Hoe kan men dit verschil interpreteren en hoe ermee omgaan in praktijk?

Onderscheid discriminatie:

- Directe discriminatie

Racistische criteria (bv. Huidskleur)

- Indirecte discriminatie

Irrelevante criteria in nadeel minderheid

Bv. Stereotype PH-trekken aan cultuur toeschrijven

- Dscriminatoir effect

Relevante criteria in nadeel minderheid

Bv. IQ-testen => zijn relevant, maar systematisch in nadeel van minderheid

120

Dus hoe omgaan met testen?

- Niet niet meer afnemen, want cognitieve tests zijn de enige objectiveerbare momenten in een

beoordeling…

- Verantwoordelijkheid testgebruiker:

Vermijden selectie van ongeschikte kandidaat

Doelmatigheid afwegen

Niet direct aannemen omdat IQ niet goed is en toch een kans willen geven (om niet te

discrimineren), maar weten dat kandidaat niet geschikt is

Vermijden non-selectie van geschikte kandidaat

Gelijke kansen afwegen

Rekening houden met culturele invloed wanneer IQ-test niet zo goed is, maar als

kandidaat wel geschikt is

Partijdigheidsonderzoek:

- Kan op twee niveau‟s

Itemniveau

Culturele of taalbarrières

Testniveau:

Mismatch tussen culturele antwoordstrategie en testmetode

Mismatch tussen culturele gewaardeerde kennis en kennisdomein in test

- Twee soorten:

Intern partijdigheidsonderzoek:

Meet de test in alle groepen even goed de bedoelde cognitieve competentie?

Meten ze dezelfde vaardigheden in elke groep?

Extern partijdigheidsonderzoek:

Culture-fairness

Voorspelt de test voor alle groepen een goed een relevante criteriumvariabele?

Voorlopige balans:

- Cutlureel gekleurde iteminhoud hebben al bij al beperkte invloed op interne en externe

partijdigheidsonderzoek

- Meestal goede structurele equivalentie (dezelfde dimensies), maar geen score-equivalentie om

andere redenen dan competentie

- Meestal goede voorspeller van relevante prestaties in school of werkcontext

Onafhankelijk van wat de tests meten, toch goede voorspeller

Interne partijdigheid moeilijker te behandelen als externe …

121

8.1.3 Problemen in het meten van mogelijkheden

Greenfield:

- Wees op allerhande conventies en waarden die gedeeld worden door de testleider en bij wie de

test wordt afgenomen, maar deze gelden niet in andere culturen.

- Kritiek op blinde vergelijking van testscores

Transfer van testen geeft antwoord op drie vragen:

- Heeft het gedragsdomein zoals gemeten met de items ongeveer dezelfde betekenis in de

andere cultuur?

- Speelt vaardigheid of trek die je meet bij benadering dezelfde rol in de organisatie van het

gedrag van de leden van de andere cultuur?

Meten door structurele equivalentie

- Heeft de score in kwantitatief opzicht dezelfde betekenis voor de testleiders, ongeactie hun

culturele achtergrond?

Volledige score-equivalentie

Enkel wanneer dit het geval is, kunnen de originele normen worden toegepast door alle

testleiders

Cross-culturele vaardigheidstest veronderstellen meestal één van volgende drie situaties:

- Een bestaande procedure wordt gebruikt voor een ander land dan voor hetgeen het

oorspronkelijk werd ontworpen

- Testleiders uit eenzelfde cultuur verschillen soms van elkaar in culturele of etnische

achtergrond.

- Testleiders die momenteel in andere landen wonen nemen deel aan hetzelfde diagnostisch

proces.

In alle drie situaties is er een transfer van testen over culturen heen

Testprogramma‟s, vooral dan voor educatieve en personeelsselecties, nemen dan volgende twee

vormen aan:

- Transfer van bestaande testen met vertaling en adaptatie in de mate van het nodige

Adaptatie = nieuwe items, nieuwe normen, …

Voordeel: als er dan structurele equivalentie is, dan is het wss ook valide

Bv. Wais

- Constructie van nieuwe testen die geschikt zijn voor doelpopulatie

122

8.1.4 Andere benaderingen van algemene intelligentie

Absolute traditie:

- Raciale interpretaties koppelen aan cross-culturele verschillen op intelligentietesten

Perspectief van inheems (indigene) cognitie:

- Zij veronderstellen universele kenmerken van cognitief functioneren, maar zij proberen

variaties in cognitie tussen culturele groepen te begrijpen vanuit hun context.

- Indigene benaderingen vinden quasi)universele aspecten (nadenen, redeneren) aan mind en

intelligentie, maar leggen ook nadruk op culturele aspecten

- Bv. Berry‟s studie van intelligentie bij Cree in Canada:

Goed nadenken verwijst naar dimensies moraliteit (respect) en sensitiviteit (aandacht)

Mensen zijn intelligent bij Cree als ze veel luisteren, respectvol zijn, veel aandacht hebben,

…

Deficiet modellen:

- Ze gaan ervan uit dat bepaalde deficieten ten grondslag liggen aan lagere score op

intelligentietesten bij andere culturen

- Mogelijkheden:

Genetische deficieten

Fysiologische deficieten

Individuele deprivatie

Armoede, slechte voeding, gezondheid

Culturele deprivatie

Hele culturele groepen ervaren deculturatie en marginalisatie

Ontworteling

Met als gevolg maladjustment en verlies van coping vaardigheden

Verschil modellen:

- Zij delen niet het negatief waardengeladen karakter van deficietmodellen

- Bepaalde processen en niveau‟s van competentie zijn gemeenschappelijk in veel culturen.

- Performantieverschillen ontstaan echter omdat er culturele of andere verschillen zijn in de

wijze waarop deze onderliggende capaciteiten worden uitgedrukt

--> in overeenstemming met universalistische benadering

123

8.1.5 Informatieverwerkingsprocessen

Informatie processing modellen:

- Het idee dat cognitieve taken uiteengerafeld kunnen worden in elementaire informatie

processing componenten.

- Taken worden dus omschreven in cognitieve elementen of stapjes die achtereenvolgens

doorlopen worden om tot een probleemoplossing te komen:

encoderen – infereren – mapping – antwoorden.

- Met een toenemende complexiteit van de mentale processen, worden ook meer componenten

toegevoegd met als gevolg dat men meer tijd nodig heeft om de taak te volbrengen.

Jensen en Poortinga:

- Opzet:

Reactietijden meten op een enkelvoudige stimulus

- Resultaten:

Hetzelfde bij geschoolde als ongeletterde mensen.

- Conclusie:

Op een elementair niveau is er cross-culturele invariantie in informatie processing.

Maar: Bij complexere taken blijken dgl cross-cult verschillen wel voor te komen.

- Hick‟s law:

Bij variatie van het aantal stimuli in een reactietijdenproef, neemt deze laatste toe in een

logaritmische functie.

Training in de taak doet de reactietijd echter weer wat dalen.

Snelheid een component van intelligentie?

- Argumenten:

Reactie tijden op eenvoudige taken blijken negatief gecorreleerd te zijn met intelligentie,

hoewel deze correlaties niet hoog zijn.

Wanneer taken daarentegen wat complexer worden, wordt de correlatie wat sterker

- Maar:

Voorafgaande blootstelling aan de stimuli of eerdere ervaring ermee kan ook een verklaring

zijn

Vertrouwdheid of ervaring is niet enkel belangrijk in het kader van het aangeboden

stimulusmateriaal, maar ook in het kader van antwoordprocedures.

124

Soncke, Poortinga et al:

- Opzet:

De invloed van stimulusvertrouwdheid nagaan in cross-cult verschillen op een

reactietijdtaak. Iraanse en Vlaamse kinderen kregen, gedurende drie dagen, een viertal

taken aangeboden: drie visuele taken die bestonden uit eenvoudige geometrische figuren

die in cognitieve complexiteit verschilden. De vierde taak bestond uit makkelijk te

onderscheiden Arabische letters van elkaar als stimulusmateriaal (waar Iraanse kinderen

wel mee vertrouwd zijn, maar Vlaamse kinderen niet).

- Resultaten:

Wat de drie visuele taken met de geometrische figuren betreft, doen beide groepen het

nagenoeg even goed, met de Vlaamse kinderen misschien iets sneller zijnde dan de Iraanse

en dit over de drie dagen heen.

Wat de Arabische letters betreft, werd het omgekeerde gevonden: Iraanse kinderen waren

hier sneller in dan Vlaamse kinderen. De prestatie van Vlaamse kinderen verbeterde wel

door training over de drie dagen heen.

- Conclusie:

Deze studie toont duidelijk de gelijkheid in cognitieve processing, tenminste wanneer het

eenvoudige taken betreft.

Maar van veel groter belang: het toont aan hoe moeilijk het is cross-cult vgl te maken in

termen van scoreniveaus omdat zelfs bij taken met een lage stimuluscomplexiteit de

performantie op die taak over culturen heen kan verschillen omwille van verschillen in

vertrouwdheid met het stimulusmateriaal.

8.1.6 Culturele factoren met betrekking tot geheugen

Wagner maakt een onderscheid tss twee belangrijke aspecten:

- Structurele kenmerken:

KTG met een beperkte capaciteit voor info en een LTG met een nagenoeg onbeperkte

opslagcapaciteit.

Vergeten is bijvoorbeeld een structureel kenmerk vh geheugen

Niet beïnvloed door culturele factoren.

Beperkte opslagcap vh KTG en scores mbt vergeten zijn cross-cultureel invariant

- Controle processen:

Strategieën die mensen gebruiken in het opslaan van info (herhaling, clustering) en het

oproepen ervan.

Dingen worden onthouden in clusters, effect van priming, laatste stimulus beter onthouden.

Deze controle processen blijken wel cultuur-specifiek te zijn.

125

Stevenson et al

- Resultaat:

Grote verschillen in mathematische vaardigheden tss Japanse en Chinese kinderen enerzijds

en Amerikaanse kinderen anderzijds. Amerikaanse kinderen spendeerden er vooral veel

meer tijd aan.

- Verklaring:

Andere structuur van cijfers en getallen in Chinees vb. tien-een ipv elf. Dit

vergemakkelijkt het tellen aanzienlijk

Hoosain and Salili

- Resultaat:

Chinese kinderen konden een lagere rij cijfers onthouden

- Verklaring:

Verschillen in de tijd die nodig is om de woorden van cijfers uit te spreken tussen de talen

Naveh-Benjamin

- Resultaat:

Er bestaat een duidelijke relatie tussen

Gemiddeld aantal lettergrepen per getal

Snelheid waarmee getallen kunnen gelezen worden

Digit span: aantal getallen dat kan onthouden worden

- Verklaring:

Articulatory loop hypothesis

Interne herhalingen

KTG slechts twee seconden onthouden => constent refreshen door herhaling

Conclusie:

- Informatie processing modellen en meer specifiek de articulatory hypothesis bieden enkele

aanknopingspunten aan voor precieze verklaringen van cross-cult performantieverschillen, nl in

termen van concrete aspecten van een cultuur.

126

8.2 GENETISCHE EPISTEMOLOGIE

8.2.1 Piaget

Wat?

- In de loop van zijn ontogenetische ontwikkeling doorloopt het kind vier opeenvolgende stadia in

een vaste volgorde.

sensori-motorisch stadium (0-2jr)

pre-operationeel (2-6a7jr)

concreet operationeel (6a7jr tot puberteit)

formeel operationeel (vanaf puberteit)

- In ieder stadia verwerft het kind een bepaalde cognitieve structuur die de vorige structuren

integreert.

- De twee processen waarlangs deze veranderingen plaatsvinden zijn

Assimilatie

= integratie van nieuwe externe elementen

Accommodatie

= adaptatie van interne structuren aan nieuwe externe elementen

Piaget onderscheid vier categorieën van antecedente factoren aan de cognitieve ontwikkeling:

- Biologische factoren:

Liggen aan de basis van de rijping vh centraal zenuwstelsel en zijn in Piagets visie niet

gerelateerd aan sociale of culturele factoren.

- Evenwichtsfactoren:

Autoregulatie die tot ontwikkeling komt als het biologisch organisme interageert met zijn

fysieke omgeving. Ook deze zouden weinig verband houden met iemands sociale omgeving.

- Sociale factoren:

Piaget meent dat deze niet variëren over culturen heen.

- Culturele transmissie factoren:

Deze zijn wel heel variabel over culturen heen, net zoals educatie, gewoonten en instituten

Er zijn verschillende varianten op de Piagetiaanse theorie:

- Structuralistische benaderingen

= integreren van structrele en contextuele aspecten

Zoeken naar structurele invarianten in ontwikkelingsstadia of voor gelijkenissen tussen

situaties

127

- Eco-culturele benadering

Ecologische en culturele factoren bepalen mee de ontwikkeling op performantie- en/of

competentieniveau

- Neo-Piagetiaanse theorieën

Kwantitatieve aspecten (informatieverwerkings-theorieën) toevoegen aan de kwalitatieve

aspecten (de verschillende stadia) van de theorie van Piaget

Nadruk op strategisch gebruik van het vermogen

6 voordelen van Neo-Piagetiaanse theorieën:

- De structurele invarianten dat gedefinieerd zijn onafhankelijk van Westerse logica

- Modellen kunnen toegepast worden binnen veel domeinen, met keuze tussen culturele valide

domeinen zoals sociale cognitie, morele ontwikkeling en emoties

- Hierdoor kunnen nieuwe gepaste taken opgesteld worden of spontaan gedrag kan geobserveerd

worden in een natuurlijke setting

- Modellen linken structurele en functionele aspecten

- Er is een convergentie tussen de sociohistorische school en de genetische epistemologie:

Sociale factoren zijn toegevoegd in het proces van stadiaontwikkeling

- Domein-specifiteit wordt toegelaten

Neo-Piagetiaanse benadering:

- Ecologische en culturele factoren beïnvloeden niet de volgorde van de stadia, maar wel in

welke mate de stadia worden bereikt

- Link tussen ecoculturele contexten en ontwikkelingsuitkomsten gebeurd adhv enculturatie en

socialisatie

8.2.2 Theories of mind

Theorie of mind:

- Tendens om mentale denkbeelden en intenties aan zichzelf en anderen toe te schrijven

Onderzoeken:

- Evidenties dat basisprocessen van theories of mind universeel zijn bij kinderen.

- Resultaten wel vaak wisselend

- Ook culturele verschillen in mate waarin theorie of mind wordt bereikt

128

Wahi en Johri:

- Opzet:

Rijke en arme Indiaanse kinderen vragen of een echt object én een ingebeeld object gezien

kan worden.

- Resultaten:

Hoewel nagenoeg alle kinderen dit onderscheid kunnen maken tegen de leeftijd van 7-8

jaar, zijn er wel verschillen.

Indiaanse kinderen zijn over het algemeen iets trager dan Westerse kinderen en binnen de

Indiaanse groep doen rijke kinderen op 5-6 jaar het beter dan de arme.

Verschuiving:

- De lijn van evidentie mbt theory of mind lijkt verschoven te zijn van een universalistische visie

naar de nadruk op culturele verschillen

hetzij enkel in de mate waarin de theory of mind bereikt wordt

hetzij in het type van denken (vb; culturen waarover emoties nagedacht wordt versus

culturen waar er niet gediscussieerd wordt over emoties)

Wat met volwassenen?

- Grote culturele verschillen te zijn in de theory of mind of etnopsychologies:

De mate van aantrekking tot magie

Andere conceptuele onderscheidingen tss gedacht en gevoelens, sensorische input en de

linken tss lichaam en geest.

De mate waarin negatieve emoties ontkend worden

Andere waarderingen van rationele gedachten versus gevoelens, wetenschap vs spiritualiteit

Metacognitie:

- Kennis over cognitie, over je eigen mogelijkheden, cognitieve plannen en oplossingsstrategieën.

- Men maakt een onderscheid tss:

Declaratieve kennis:

over jezelf als lerende en de factoren die je performantie beïnvloeden

Procedurele kennis:

de uitvoering van vaardigheden

Conditionele kennis:

over wanneer en waar je welke cognitieve acties moet toepassen

Controle processen:

plannen, opvolgen en evalueren.

- Ook hier blijken er culturele verschillen te bestaan

129

Drie niveau‟s van representatie:

- Cognitief niveau:

Stilzwijgend

Domeinspecifiek (gelimiteerd)

- Metacognitief niveau:

Informeel

Gefragmenteerd

Doorheen-domein transfer

- Conceptueel niveau:

Formeel (expliciet en geïntegreerd)

Mentale modellen en theorieën

Brede transfer

Metacognitie verworven door:

- Autonoom leren

- Peer-regulated leren

- Direct leren (vooral in scholen)

8.3 COGNITIEVE STIJLEN

Wat?

- In deze benadering verwijst men eerder naar de stylistische aspecten dan naar de

vaardigheidsaspecten van iemands cognitief functioneren.

- Cognitieve stijl verwijst naar de consistente wijze in een individu van omgaan met zijn

omgeving.

- Interesse in een mogelijke ecologische analyse van de eisen van de omgeving, waarbij er twee

vragen worden gesteld:

Wat moet er gedaan worden om te overleven? (ecologische vereisen)

Welke zijn de culturele praktijken die geleid hebben tot de ontwikkeling van de vereiste

cognitieve performanties? (culturele supports)

Positie die men inneemt is gulden middenweg tussen:

- Benadering van algemene intelligentie

Alle cognitief performantie linken aan één taak

- Gecontextualiseerde benadering tav cognitie

Allerlei taak-specifieke vaardigheden die niet generaliseerbaar zijn naar andere taken

130

Dus:

- Zoeken naar patronen van cognitieve activiteit, gebaseerd op de universalistische

veronderstelling dat de onderliggende processen gemeenschappelijk zijn in alle groepen, maar

dat hun verschillende ontwikkeling en de verschillen in gebruik zullen leiden tot andere

patronen van vaardigheden

- Verklaringen cultuurverschil:

Ecologische omgevingsociale organisatie en socialisatie

Acculturatie of cultuurcontact met Westen

Empirische steun vooral perceptuele taken

Witkin:

- Hij heeft een goede conceptualisatie gemaakt van de cognitieve stijl, nl de dimensie

veldafhankelijke versus veldonafhankelijke cognitieve stijl (kortweg de FDI dimensie).

- Deze dimensie verwijst naar de mate waarin een individu verdergaat op of de fysieke of sociale

omgeving aanvaard zoals gegeven, dan wel of men eraan gaat werken door ze bv te gaan

analyseren of herstructureren.

- Veldafhankelijke cognitieve stijl:

Gaan meer af op externe visuele cues en ze zijn meer sociaal georiënteerd en competenter.

- Veldonafhankelijke cognitieve stijl:

Gaan vooral af op lichamelijke cues binnen zichzelf en deze zijn over het algemeen minder

georiënteerd naar sociaal engagement met anderen.

- Deze dimensie van individueel functioneren is nogal pervasief en toont zich zowel in het

perceptuele, intellectuele, persoonlijkheidsdomein als in het sociale domein.

- De plaats van een individu op de dimensie is stabiel doorheen tijd en situaties

Overzicht van ecologische, culturele en acculturationele variabelen en hun relatie met

veldafhankelijke en veldonafhankelijke variabelen:

Veldonafhankelijk Veldafhankelijk

Subsistence patroon Jagers/verzamelaars Agriculture

Settlement pattern Nomaden Sedentary

Population density Low High

Family type Nuclear Extended

Sociale/politieke stratificatie Los Strak

Socialisatie Assertion Compliance

Western education Hoog Laag

Wage Employement Hoog Laag

131

Studies:

- Evidentie voor verhoogde veldonafhankelijkheid naargelang de acculturatie-ervaringen

- Maar:

Niet duidelijk of ervaringen de cognitieve stijlen doen veranderen, of dat ze de benadering

van het testmateriaal veranderen

--> grotere vertrouwdheid met materiaal of in oefenen van vragen

- Deze bevinding is analoog als in de twee eerder besproken perspectieven op cognitie:

Acculturaltie en vooral scholing heeft een diepgaande invloed op het cognitief functioneren

Nisbett et al:

- Analystisch en logisch => veldonafhankelijk

- Holistisch en dialectisch => veldafhankelijk

- Parallel van independent en interdependent selves gevonden

- Kritiek:

Geen tegenschtelling lociae en dialectiek

Verzoenende houding is nog geen dialectische integratie

8.4 GECONTEXTUALISEERDE COGNITIE

Wat?

- Een reactie/kritiek op eerder besproken perspectieven die proberen alle cognitieve processen

tezamen te linken aan een onderliggende algemene cognitieve processor

- Zoeken naar specifieke cognitieve performanties in termen van bepaalde kenmerken van de

culturele omgeving alsook naar het gebruik van specifieke cognitieve operaties.

- Probeert te begrijpen hoe cognitieve prestaties, die aanvankelijk context specifiek zijn,

geleidelijk aan meer controle verwerven over het gedrag van een persoon als deze ouder wordt

Dus:

- Zij nemen de ontwikkeling binnen bepaalde activiteitendomeinen als startpunt en zoeken naar

processen die werkzaam zijn in de interactie tss mensen in hun specifieke omgeving die

beschouwd worden als de proximal cause van een toenemende algemene cognitieve

competentie.

132

Cole:

- Cognities zijn contextgebonden. Het is bijgevolg niet mogelijk om cognitieve performanties in

de ene context te generaliseren naar de andere context.

- Modularity:

Verwijst naar de domeinspecifieke aard van psych processen zoals die zich hebben

ontwikkeld in de loop van de menselijke phylogenetische geschiedenis.

- Beïnvloed door Vygotsky

Vygotsky: ontogenetische ontwikkeling gemediëerd word door de cultuur

Het verschil tussen beiden ligt hem in algemeenheid van cross-culturele verschillen (Cole

meer dan Vygotsky)

1 Inleiding in de cross-culturele psychologie · PDF file1 1 Inleiding in de cross-culturele...

Documents

Transcript of 1 Inleiding in de cross-culturele psychologie · PDF file1 1 Inleiding in de cross-culturele...

Cross Media

Naar een cartografie van condities voor werkplekleren in … · 2016-08-05 · K.U.LEUVEN FACULTEIT PSYCHOLOGIE EN PEDAGOGISCHE WETENSCHAPPEN CENTRUM VOOR SOCIAAL-CULTURELE EN ARBEIDSPEDAGOGIEK

Masterprogramm Psychologie - Sigmund Freud PrivatUniversität...Module Masterprogramm Psychologie Master Klinische Psychologie 1. Semester Lehrveranstaltung Typ SWS ECTS Paradigmen

DIGIZINE ONDErZOEksINstItuut psychOlOGIE Mind ......DIGIZINE ONDErZOEksINstItuut psychOlOGIE Mind Open INZICHTEN IN PSYCHOLOGIE Nummer 9 - Zomer 2012 WETENSCHAPPELIJKE INTEGRITEIT

Werkcollege differentiële psychologie. Differentiële psychologie Werkcollege 3 Visies op persoonlijkheid.

Cross Selling

UNIVERSITEIT GENT Faculteit Psychologie en ...lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/292/954/RUG01-001292954...Er werd exploratief cross-sectioneel onderzoek verricht op basis van zelf-rapportage

Cross Docking

Een psychologie voor een culturele soortOp sommige vlakken zijn mensen hetzelfde, maar op andere vlakken zijn mensen niet ... o Het leven van abstractie beïnvloed het succes van iets

Black Cross 6

Zwarte Cross

Sociale psychologie

Integraal sociaal werk - Boom Psychologie · verschillende soorten sociale, sociaal-culturele, pedagogische en zorgprofes-sionals elkaar vaker tegenkomen en meer met elkaar samenwerken.

Minispecial zwarte cross

Publiek Zwarte Cross Festival

Culturele competenties in psychiatrie en psychologie

Cross Media Monitor deel 3: Toekomst Cross Media Cluster

Black Cross 5

Portfolio Cross Design

Cross Media in cijfers