1

Bartholomeuskerk Voorhout

2 3

St. Bartholomeuskerk Voorhout

“een dak boven wat hoofden; een deur, die naar stilte openstaat”

Op 15 oktober van het jaar 1883 werd de kerk van de H. Bartholomeus door Mgr. Joseph Bottemanne, bisschop van Haarlem, geconsacreerd. Zo luidt de tekst van een perkamenten oorkonde, die in het archief van de parochie wordt bewaard. De nog aanwezige wijdingskruisjes aan de kerkmuur werden onder het uitspreken van gebeden met gewijde olie, genaamd Chrisma, gezalfd.

Tot het jaar 1881 deelden katholieken en protestanten van Voorhout samen dezelfde kerk, zij het dan dat er een scheiding was aangebracht door een turfmuur, die de kerk in tweeën deelde. Aan weerszijden van de muur hield ieder zijn dienst waarbij men wel rekening moest houden met de tijden zodat men elkaar niet zou storen. Het was een heel speciale situatie, welke men nergens in het land aantrof.

In 1883 is hier een einde aan gekomen door de bouw van een nieuwe parochiekerk. Met bewondering kijkt men naar het forse kerkgebouw, dat door giften en gaven van katholiek Voorhout indertijd werd opgetrokken. Een veiling van geschonken bloembollen bracht het eerste geld in de spreekwoordelijke lade. Geen wonder dat later in het houten gewelf tulpen en hyacinten werden geschilderd.

In 1881 werd door de deken van Noordwijk de eerste steen gelegd, welke men zien kan aan de rechterzijde van de rondboog op het priesterkoor. De kerk is door J. van Groenendael uit Den Bosch voor een bedrag van 52.739 gulden gebouwd naar een ontwerp van architect E.J. Margry, een leerling van de grote Cuypers, hoewel diens kunstzinnige hoogte helaas niet werd

bereikt. In 1880 associeerde Margry zich met zijn broer A.A.J. Margry en met J.M. Snickers. Tussen 1865 en 1891 bouwde Margry een dertigtal kerken. Hoge neogotische bouwwerken, ongenuanceerd gezegd, kathedralen in peutervorm, hoge, ijle bouwwerken met een overdaad aan details.

De scheiding van de kerk heeft nogal wat teweeg gebracht. Een uitvoerige

briefwisseling van de beide kerkbesturen over de scheiding van grond en goederen is in het archief bewaard gebleven. De typische ligging van de beide kerken in elkaars verlengde, laat nog altijd zien hoe nauw de beide gemeenschappen op elkaar waren aangewezen.

Veel is er gebeurd in ruim 130 jaar. Lief en leed werd op eerbiedige afstand gedeeld, veilig gescheiden door de hoge kerkhofmuur, welke werd neergezet in een tijd waarin van het woord oecumene nog geen sprake was. De ontwikkelingen van de laatste jaren doen het verleden schijnbaar sneller wijken.De geschiedenis van de Bartholomeuskerk is de geschiedenis van vele Voor-houters. De geschiedenis van ouders, jeugd, schoolleven en zeker ook het verenigingsleven. Een boeiende historie vol herinneringen aan wat gebeurde en veranderde in het mooie dorp, in ons leven en in ons denken. Het is goed om daarbij stil te staan en te beseffen, dat leven beweging is en verandering inhoudt.

4

Er is een andere wereld gegroeid en in die wereld verandert de kerk mee en dat gebeurde en gebeurt onder dat dak boven ons hoofd. Een dak dat ook in de toekomst haar dienst nog wel zal bewijzen en op de een of andere wijze beschutting zal bieden aan de mensen van Voorhout, al dan niet verenigt rond het Woord en de Tafel.

De kruiswegEen kruisweg bestaat uit een veertiental (tweemaal het “heilige” getal zeven) staties, afbeeldingen van de kruisweg van Jezus. De Amsterdamse schilder Jan Dunselman, die later ook de kruisweg zou schilderen van de St. Jeroen te Noordwijk en de St. Agathakerk te Lisse werd uitgenodigd de kunststukken te vervaardigen. Op 28 juni 1888 was het benodigde geldbedrag van 3.450 gulden bijeen.

Dunselman’s kunst is niet zo druk en bont als die van velen der negotiekers. Hij wist een kerk met de nodige eerbied te stemmen. Zonder te schreeuwen boven zijn macht en zonder onverstaanbaar geheimzinnig te fluisteren spreekt hij in overeenstemming met de heilige eredienst op gedragen toon voort. Voor de gedetailleerde kunst van Dunselman, met zijn vrome opvatting en eenvoudige voordracht, zal men altijd waardering behouden. Een stille beschouwelijke tocht langs de lijdenstaferelen zou ook in onze tijd voor velen nog een diepe zin kunnen hebben.

In de Middeleeuwse religieuze kunst werden vaak de schenkers of schenksters van het kunstwerk in biddende houding op het schilderij afgebeeld. In de neogotiek periode wilde men deze traditie ook weer

opnemen. Pastoor Van Lijnschoten reserveerde voor zich een plaatsje op de zevende statie, helemaal achter in het hoekje van de kerk.Aan weerszijde van de eerste en de veertiende statie was wat ruimte over. Daar kwamen nog enige 'voorafbeeldingen' van Jezus’ lijden en verrijzenis.Bij de eerste statie zien we Izaak, die zelf zijn brandoffer de berg op draagt, zoals Jezus zijn kruis droeg naar Calvarië en Job, evenals Christus ten spot voor de toeschouwers.Bij de laatste statie is de opwekking van Lazarus afgebeeld en Jona, die na drie dagen in het inwendige van de vis te hebben doorgebracht weer naar buiten kwam. Zulke afbeeldingen golden in de Middeleeuwen als de Biblia pauperum, aan de hand waarvan de mensen die niet konden lezen de Bijbelse boodschap kon worden doorgegeven.

Het doopvontIn 1886 dorst de kunstzinnige pastoor Van Lijnschoten het aan om de alleenzaligmakende gotiekerij te trotseren. Een der gemeentenaren, H. Romijn, wilde een doopvont schenken en had reeds 400 gulden gestort. De pastoor passeerde Margry en consorten en wendde zich tot F.L. Stracké, beeldhouwer in Haarlem, lid van een echte kunstenaarsfamilie, maar in die jaren in katholieke kringen nauwelijks aanvaard.Terwijl de “gotische” heiligenbeelden overal binnen en buiten de kerken opschoten als brandnetels, moesten katholieke kunste-naars als de Stracké’s zich tot profane beeldhouwkunst beperken. Een van zijn zeer schaarse specimina van religieuze kunst bevindt zich aldus in Voorhout, ongetwijfeld het interessantste werk dat in de kerk te vinden is. Een royaal marmeren vont met in koper een afbeelding van de doop van Christus, bekroond door een engel van albast.

De plaats van het doopvont is uniek te noemen in een katholieke kerk. Van oudsher vindt men het doopvont - in het licht van Adams erfzonde - achter in het kerkgebouw. Zo ook in Voorhout waar een speciale doopkapel werd ingericht met glazen met afbeeldingen van de H.H. Margaretha, Leonardus en Cornelia (gelieerd aan schenkers Leen Prins en echtgenote Cornelia Romijn en dochter Grietje).

5

76

Bij zijn 25-jarig priesterfeest vroeg pastoor Weersink om het doopvont te verplaatsen naar een nis voor in de kerk. Een plaats welke liturgisch beter past in de huidige tijdsopvattingen, voor in de kerk, een gebouw wat ruimte biedt voor velen en waar een ieder welkom is, dicht bij de Mariakapel.In de oude doopkapel is nu de beeltenis van de patroonheilige opgesteld, de apostel Bartholomeus. Dit is waarlijk een Israëliet in wie geen bedrog is, zo lezen we in Joh. l-47b.

Het glas- in- lood achter het pr iesterkoorToen in 1926 pastoor Schravenmade 40 jaar priester was, wilde de parochianen hem een geschenk aanbieden. Zoals bijna altijd werd een geschenk voor de pastoor een geschenk voor de kerk. Het werden nieuwe glazen achter het priesterkoor, gemaakt door Alex Asperslagh.In die jaren dweepte men in katholieke kringen met Jan Toorop en in de glazen van Asperslagh is de Tooropiaanse geest zeer duidelijk zichtbaar voelbaar. Achter het hoofdaltaar staan negen koren der engelen, de onzichtbare altaarwacht. Zij ontlenen hun glorie aan de daar wonenden en in het raam door de Hostie voorgestelde Christus, den Koning der engelen.De Hostie in het middenraam is het uitgangspunt van den gloed, die zich ook over de andere twee ramen verspreidt en het felst en het lichtst is, hoe meer ze dat middelpunt naderen.De acht engelfiguren, in twee groepen van vier boven elkaar geplaatst rondom Michael de aartsengel, de overwinnaar van Satan en beschermer der Kerk, neigen zich in zachte boog, zover dit mogelijk was, naar Christus. De engelen houden allerlei symbolen ter verering in de hand, zoals een kruis, een wierookvat, een vlammend hart, de wisselende maanstanden, een zwaard en een doornenkroon.

Schi lder ingen boven pr iesterkoor en achterwandUit 1953 dateren de schilderingen, aangebracht boven de boog van het priesterkoor en tegen de achtergevel. De ontwerpen zijn van Cor van Geleuken te Amsterdam.We zien de tronende Christus met de Griekse letters alpha en omega, de eerste en de laatste letter van het alfabet; Christus is het begin en het einde van alle dingen. Rechts en links zetelen Maria en Johannes de Doper. Zij verwijzen naar de Heer. Nog meer terzijde ziet men Petrus met het omgekeerde kruis, waaraan hij volgens traditie zou zijn gekruisigd, en Paulus met het zwaard.Dan staan er nog de kerkpatroon Bartholomeus met het vildersmes in de hand en de martelaar Laurentius met het gloeiende rooster waarop hij de dood vond. Men zou menen dat hij hier staat als patroon van het Bisdom Rotterdam, maar

dat is pas enige jaren later opgericht. Pastoor Laurentius Bresser bepaalde ......... en het kerkbestuur volgde.Op het priesterkoor vindt men ook de beelden van Maria en Jozef tegen de pilaren aan de weerszijden van het koor. Ze komen uit de in de zeventiger jaren gesloten Sint-Hyppolituskerk te Delft en zijn gemaakt in het atelier van Cuypers.Achter in de kerk liet pastoor Bresser tegelijk met de triomfboog door Van Geleu-ken een schildering aanbrengen met centraal het monogram PX, Pax Christi, de vrede van Christus. Aan weerszijden zweven twee engelenfiguren, die op een bandelier de gelovigen de woorden van St. Jacobus voorhouden: "Weest werkers

8 9

Moderniser ing en tradit ieDe veranderde denkbeelden na het Tweede Vaticaans concilie lieten zich ook in Voorhout gelden. Geleidelijk trachtte de in 1967 tot kapelaan benoemde en latere pastoor Nijman de groeiende polarisering om te buigen en tot een waardevol en waarachtig compromis te komen.Luisteren, bijsturen en toch de oude vertrouwde waarden willen handhaven. Toog en bonnet zijn niet verkwanseld of weggeworpen en diverse kerk-sieraden, eerder verstoft weggezet op de sacristiezolder, kregen weer een zinnige plaats binnen het kerkgebouw.Van de andere kant ook modernisering. Er werd meer verwijderd van de absis, een nieuwe eenvoudige altaartafel geplaatst; “het opgaan tot het altaar van God” wordt nu minder ervaren dan het “gezeten zijn rond de tafel des Heren”. Het oude hoofdaltaar heeft thans de functie van het Middeleeuwse sacramentshuisje overgenomen.

Tussen het gelovige volkIn de katholieke liturgie van voor het Tweede Vaticaans Concilie sprak de priester zijn homilie (preek) uit vanaf de plek boven het volk verheven. De eucharistie ging toen ‘met de rug naar het volk’ op het hoofdaltaar. Het con-cilie (1962-1965) bracht een liturgie vanaf toen niet meer in het Latijn maar in het Nederlands met de priester ‘tussen het gelovige volk’. De preekstoel werd overbodig. In opdracht van pastoor Nijman maakte de Rotterdam-se kunstenaar Gerard Héman een nieuwe altaartafel. De communiebanken werden verplaatst naar de zijkant. De gemeenschap gaat met elkaar als het ware aan tafel en daar hoort geen afscheiding bij. Een nieuw verhoogd priesterkoor werd gerealiseerd. Daaronder ligt nog de originele mozaïek-vloer (waarschijnlijk te wachten op nieuwe liturgische veranderingen). Delen van de oude preekstoel zijn hergebruikt, zoals bij de credenstafel en bij de entree.

Gestolen HaanIn 2008 werd de toren gerestaureerd. Waarschijnlijk beklommen in de nacht van vrijdag 16 mei, nadat de laatste steiger rond de toren was geplaatst, onbekenden de steiger en maakten zich uit de voeten met de

van het woord en niet alleen hoorders." In zijn Liber Memoralis schreef Bresser dat men het gepredikte woord niet alleen moet aanhoren, maar het ook doen.Onderzoek in het kasboek leert dat de beschilderingen hoogstwaarschijnlijk door pastoor Bresser zelf bekostigd zijn. In 2012 is de door de tand des tijds bescha-digde achterwand hersteld door de Warmondse kunstenares Judith van der Meer.

MariakapelHet Maria-altaar staat dicht bij het deurtje aan de zuidgevel, waardoor men altijd even de kerk kan binnengaan. Maria zetelt daar volgens de visie van kunstenaar Gerard Héman, dragend een kroon van wingerdtakken, waarin men vogels en druiven onderscheidt.Zij heeft ook een druiventros in de hand. Het kind Jezus neemt een druifje, symbool van bloed en lijden, terwijl de moeder rustig maar vol zorgen toeziet. In de zijgevel is een drietal gebrandschilderde ramen in consoles geplaatst. Deze zijn geschonken door de Kruisvaarders van St. Jan.

Kerststa lIn een nis, eveneens aan de zuidzijde, op de plaats waar eens een biechtstoel was gesitueerd, heeft kunstenaar Gerard Héman een uitgebreide kerststal gebouwd. Daar is de hele profetie van Jesaja in beeld gebracht; één uniek geboetseerd en gebakken tafereel van vrede. Het is zozeer de moeite waard dat pastoor Van Bockxmeer besloten heeft dat het permanent wordt opgesteld. In de kersttijd wordt achter in de kerk, in de oude doopkapel, nog een stal geplaatst, met een traditionele beeldengroep. ·Zo komt iedereen aan zijn trekken.

10 11

Petronella de gelovigen naar de kerk roep.- Ego Josef fideles adducam per Mariam ad Jesum. Ik, Jozef, leid de gelovigen

door Maria tot Jezus.- Anna invitat parochianos ad salutationem Mariae. Anna nodigt de

parochianen uit om Maria te begroeten.De eerste twee klokken kwamen van anonieme welgestelde schenkers. Gerarda en Petronella lijken dochters van een nauw bij de kerk betrokken gelovige Voorhouter. Zij zijn niet gevonden, wel een Petronella Gerarda van der Hulst, dochter van P.J. van der Hulst en Margaretha Maria Langeveld. Maar de laatst genoemde vertrok in 1937 naar Alphen aan de Rijn. Ook Josef, toch een voornaam die regelmatig voorkomt, is niet te vinden.De derde klok werd geschonken door mejuffrouw Anna Vester. De enige vrijgezelle Anna die gevonden is, is Joanna Petronella Gerarda Vester (1892-1955), dochter van timmerman Lambertus Petrus Hendricus Vester en Petronella Oomen.

OrgelDe kerk was in 1910 vernieuwd en het orgel te oud. Het werd de hoogst tijd voor een instrument dat beter zou passen bij de ruimte. Ypma uit Alkmaar mocht een nieuw orgel plaatsen. Het werd een pneumatisch orgel met twee klavieren en een vrij pedaal. In 1948 er kwam een aantal registers bij die volkszang mogelijk maakte. In 1972 werd het orgel geëlektrificeerd en een nieuwe fagot geplaatst. Vier jaar later slaakten de koren een noodkreet over de matige kwaliteit van het orgel dat pas in 1997 werd opgeknapt. Daarnaast kwam er begin 21ste eeuw een klein koororgel uit 1964. Deze was gemaakt door De Graaf uit Amsterdam.

Dakkapel lenIn 1988, bij de voorlaatste onderhoudsbeurt van het leiwerk van de torenspits, zijn de vier dakkapellen, die onherstelbaar waren aangetast, verwijderd. Niet elke Voorhouter was daar gelukkig mee. Tijdens de restauratie van de kerk in 2008 kwamen er nieuwe dakkapellen terug. De dakkapellen zijn door de gebroeders Aad en Ko van Dam in hun achtertuin gefabriceerd.

ongeveer 20 kilo wegende 125-jarige kerkhaan (rechterfoto). De haan was van koper met van binnen loden onderdelen. Het oorspronkelijke bladgoud doorstond de tand des tijds niet en was al verdwenen. Aan zijn staart heeft de haan een kogelgat, dat in de zestiger jaren door een balorige Voorhouter met een geleend geweer is veroorzaakt. De diefstal werd pas na vier dagen ontdekt. Alle opsporingen en oproepen in de pers leidden niet tot de terugkomst van de haan. De parochie kwam via het Bisdom Rotterdam aan een ‘nieuwe haan’. Op de zolder van de Onze Lieve Vrouwe van Goede Raad aan het Haagse Bezuidenhoutseweg lag jarenlang, redelijk ongeschonden, een vergeten haan die de oorlog had overleefd. De haan was vervaardigd door F. van Druten. Op 18 december werd de gestolen haan bij grondwerkzaamheden op het industrieterrein aan de kop van de Oosthoutlaan teruggevonden.

KlokkenTijdens de Tweede Wereldoorlog roofden de Duitsers de klok van de kerk en smolten deze in Hamburg om. Op zondag 14 december 1947 luidde een nieuwe klok. Wat ging hieraan vooraf? Eind september 1945 bestond de Bartholomeusparochie 100 jaar. Daarvoor was de Commissie Eeuwfeest Parochie samengesteld. Tijdens de feestelijkheden was er door de parochianen geld ingezameld om drie nieuwe klokken te schenken. De inzameling was geslaagd en er was ongeveer 10.000 gulden binnengehaald, voldoende voor drie nieuwe klokken.

Op de klokken kwamen de volgende teksten te staan:- Gerarda Petronella vocor, quia per Gerardam et Petronellam fideles voco

ad ecclesiam. Ik wordt Gerarda Petronella genoemd omdat ik door Gerarda en

12

Al lerz ie len in ' t L ichtIn deze tijden van verdeeldheid is iets wat we allen gemeen hebben: het gemis van hen die er niet meer zijn. Een kleine duizend mensen bezoeken sinds enige jaren op 2 november de begraafplaats om hun overleden dierbaren te herdenken. Talrijk zijn de vele dankbare reacties, ook van mensen die voor het eerst Allerzielen in ’t Licht bezochten. Elk jaar is ruimte gecreëerd voor zinvolle rituelen die het gemis vorm kunnen geven, zoals luisteren naar zachte livemuziek, het schrijven van een brief of het planten van een bol in het bloemenhart. De begraafplaats is op die avond prachtig verlicht.

VernieuwingenDe Bartholomeuskerk is heden ten dage nog voor velen, jong en oud een “vertrouwd” huis. Een kerk van elkaar signalerende en ondersteunende leden die zeer betrokken zijn bij het welzijn van de geloofsgemeenschap. Veranderende inzichten en een steeds dreigender priestertekort maken een gezamenlijke verantwoordelijkheid van pastoor en parochianen noodzakelijk. Niet voor niets lezen wij bij het uitgaan van de kerk de tekst op een door engelen gedragen banderol: Weest werkers van het woord en niet alleen hoorders.

ColofonUitgave : St. Bartholomeuskerk / Parochie Sint Maarten 2018 Bezoekadres : Herenstraat 47, 2215 KE VoorhoutProductie : EmMaDesign, Voorhout