1. Achtergrond: ontstaan

crisis

2. Waarom ingrijpen?

3. Lente-akkoord

4. Hoe nu verder? Eurocrisis!

5. Keuzes D66 op 12

september

Lente-akkoord

&

Verkiezingen

Wouter Koolmees

Inhoud

1. Bankwezen kwetsbaar in 2008

• Begon in de V.S.: ‘giftige hypotheken’ zorgen voor besmetting

• Ook Europese banken geraakt: direct en indirect

2. Van financiële sector naar reële economie

• Wantrouwen in de financiële sector: kredietverlening onder druk

• Reële economie onderuit: grote krimp economie 2009 (-3,5%)

3. Overheidsfinanciën uit het lood:

• Natuurlijk ook: bankwezen (Fortis/ABN, ING, SNS)

• Maar vooral: tekorten op de begroting door slechte economie

1. Oorzaak: kredietcrisis 2008/2009

-6,0

-5,0

-4,0

-3,0

-2,0

-1,0

0,0

1,0

2,0

3,0

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Jaren

% b

bp

40,0

45,0

50,0

55,0

60,0

65,0

70,0

% b

bp

2009: overheidsfinanciën uit het lood

Tekorten: tijdelijk of structureel?

Tekorten: tijdelijk of structureel: 2

• Drie grote uitdagingen voor NL:

1. Hoge emu-tekorten in 2013-2015

• Sinds 2009 al grote tekorten

• EU-afspraken: in 2013 tekort < 3% bbp

2. Vergrijzing en ontgroening:

• Uitgaven pensioenen en zorg: + 25% in 2011-2015.

• Tekorten op de arbeidsmarkt: 400.000 extra AOW-ers in 2011-2015

• Lagere structurele groei in NL

3. Macro-economische onevenwichtigheden:

• Huizenmarkt!

• Dit zijn structurele problemen, geen tijdelijke problemen!

2. Waarom ingrijpen?

-6,0

-5,0

-4,0

-3,0

-2,0

-1,0

0,0

1,0

2,0

3,0

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Jaren

% b

bp

40,0

45,0

50,0

55,0

60,0

65,0

70,0

% b

bp

Ad.1 tekorten sinds 2009 blijvend hoog

Ad.2 Vergrijzing en onhoudbare financën

Source: CPB, 2010

Ad.3 Huizenmarkt in NL

1. Achtergrond: • Wilders liep weg uit Catshuis;

regeringscrisis • NL onder vergrootglas financiële markten:

2. Maar ook: geen begroting 2013!• Verkiezingen na de zomer, vroegst sept

2012• Formatie duurt altijd lang in Nederland:

zeker nu!• Risico = geen begroting voor 2013

3. Vijf partijen verantwoordelijkheid voor begroting 2013• Lente-, Kunduz, Vijfpartijen, Wandelgangen

etc

3. Lente-akkoord: achtergrond

NL: uitzondering bij AAA

1. Terugdraaien bezuinigingen Rutte-Verhagen: • Griffierechten, Passend Onderwijs, PGB’s,

etc

2. Hervormingen in gang zetten m.h.o.o. “uitdagingen”• AOW-leeftijd sneller omhoog• Ontslag/WW hervormen: betere

arbeidsmarkt• Hypotheekrente: aanpak schuldenberg

3. Bezuinigen/lastenverzwaren voor begroting 2013• Uitgaven: voornamelijk rijksoverheid en

zorg• Lasten: BTW omhoog, bevriezing schijven,

RKV

3. Lente-akkoord: inhoud

1. Uitwerking Lente-akkoord • Lente-akkoord wordt omgezet in wetgeving

en begrotingen voor presentatie Prinsjesdag.

2. Prinsjesdag• Verkiezingen 12 september• Prinsjesdag: 18 september• Installatie nieuwe Tweede Kamer: 19

september

3. Formatie• Als snel nieuwe regering: wijzigingen

mogelijk• Als formatie lang duurt: Lente-akkoord =

begroting 2013

3. Lente-akkoord: vervolg

• “Schuldencrisis” houdt Europa in de greep

• “Schuldencrisis” is combinatie van 3 crises

1. Bankencrisis: bankwezen in Europa kwetsbaar, hoge

schulden

2. Crisis in de overheidsfinanciën:

3. ‘Crisis’ in concurrentiekracht en groeivermogen in

Europa:

• Kern: kan Europa zijn schulden nog wel betalen?

4. Toekomst: onzekerheid

Achtergrond schuldencrisis : ‘goedkoop geld’ leidt tot bubbels

Duitse economie is ten opzichte van andere eurolanden meer concurrerend geworden

20062005200420032002200120001999

Spanje

Nederland

Italie

Griekenland

124

140

130

120

110

100

0

201020092008

Duitsland

Frankrijk

138

133131

Geïndexeerde unit labour costs (1999=100)

123

101

Oostenrijk111

2007

Bron: OECD ('Unit Labour Cost indicators')

• Overbruggingskredieten om vicieuze cirkel te

doorbreken.

• Liquiditeits- versus solvabiliteitsprobleem: lastig

onderscheid

• Alleen in ruil economische hervormingen en financiën op

orde

• Kosten voor overbruggingskredieten zijn lager dan

einde €

• Stel: garantie op alle schuld > 60% in eurozone: €2500

miljard.

• Is garantie van €7.500 per Nederlander. Indien alleen echt

kredietwaardige landen overblijven: €15.000 per

Nederlander.

• Kosten uiteenvallen per Nederlander: €3000-€4500 per

jaar.

• Maar risico’s voor belastingbetaler zijn natuurlijk groot.

Schuldencrisis op korte termijn

• Heel terughoudend met dit soort berekeningen:

• Doemscenario: beide kostenposten doen zich voor!

• Maar kans is klein: landen kunnen best schuld dragen,

niet alle schuld >60% moet afgedekt voor gehele

eurozone.

• Vergroting noodfonds noodzakelijk:

• Verhoging naar €1000 tot €1500 miljard noodzakelijk om

publieke en private schulden af te kunnen dekken.

• In ruil: goede monitoring van voortgang in programma-

landen.

Schuldencrisis op korte termijn

Drie oplossingen voor de crises:

1. Oprichting Bankenunie: stoppen ‘gijzeling’ banken en

landen

• Sneller herkapitaliseren van banken: benutten tijd LTRO.

• Oplossen TBTF: EU-toezicht, één resolutiefonds

(dgs/afwikkeling).

2. Discipline en solidariteit in Europa:

• Handhaven aangescherpte afspraken SGP: six pack/two

pack

• Oprichting permanent Europees noodfonds (‘eurobonds

light’)

3. Agenda voor groei- en concurrentiekracht:

• Preventief aanpakken macro-econ. onevenwichtigheden

(bubbels)

• Verdieping interne markt: diensten, energie, kennis &

innovatie

• Geen herhaling Lissabon-agenda: te vrijblijvend!

Oplossingen middellange termijn

1. De uitdagingen voor Nederland zijn structureel, niet tijdelijk.

• Nederlandse economie moet structureel hervormd worden om

te kunnen aanpassen aan veranderende wereld.

• Overheidsfinanciën moeten structureel op orde: mhoo

vergrijzing.

• Nederland heeft belang bij een sterk, veilig en stabiel Europa:

structurele veranderingen noodzakelijk!

2. Politieke discussies tot 12 september:

• Wel of Niet bezuinigen? D66 zegt hervormen én bezuinigen!

• Voor of tegen Europa? D66 zegt JA tegen Europa!

5. Verkiezingen 12 september: inzet D66

Dank u wel!

w.koolmees@tweedekamer.nl