1

AansprakelijkheidAansprakelijkheid

ScholenScholen

Mr. B.M. (Brechtje) PaijmansMr. B.M. (Brechtje) Paijmans

KBS Advocaten / Universiteit UtrechtKBS Advocaten / Universiteit Utrecht

26 november 201026 november 2010

www.kbsadvocaten.nl

2NRC Handelsblad 11 maart 2006

3

Schade op school: aansprakelijke partijen

• School(bevoegd gezag) –> onderwerp vandaag• Schoolbestuur –> art. 2:9 BW (hoge drempel)• Werknemer/vrijwilliger –> art. 6:162 BW

(doorgaans is ook de school aansprakelijk)• Leerling/ouders –> art. 6:162 of 6:169 BW

(wellicht is de school ook aansprakelijk)• Een derde -> art. 6:162 BW

(soms is ook de school aansprakelijk)

4

Aansprakelijkheid school

Jegens eigen werknemers/ambtenarenJegens leerlingen/oudersJegens derden

5

Aansprakelijkheid school jegens leerlingen

1. Gebrekkig gebouw en inrichting risicoaansprakelijkheid

2. ongevallen en gymongevallen3. pesten, misbruik en geweld 4. kwaliteit onderwijs

schuldaansprakelijkheid

6

(1) Gebrekkig gebouw

of

gebrekkige inrichting

7

8

Gebrekkige roerende zaak

Art. 6:173 BWDe school als • bezitter• van een roerende zaak• die gebrekkig is• en daardoor gevaar oplevert• met welk gevaar de school bekend isis aansprakelijk voor de daaruit komende schade

9

Gebrekkige opstal

Art. 6:174 BWDe school als • bezitter• van een opstal• die gebrekkig is• en daardoor gevaar oplevertis aansprakelijk voor de daaruit komende schade

-> Rb Utrecht 26-03-08, BC7697 (asbest)-> Rb Assen 04-12-01, AD6739 (klimtoestel)

10

(2) Ongevallen

11

Ongevallen

• In de school• Op het schoolplein• Buiten schooltijd• Tijdens gymnastiek• Bij …

12

Toetsnorm

Onrechtmatige daad• onrechtmatig handelen of nalaten

school (of docent ex art. 6:170 BW)• toerekenbaarheid• causaal verband• schade• relativiteit

13

Ook indien overeenkomst

Rb Dordrecht 3 aug 2005, NJ 2005, 438:

Als al zou moeten worden aangenomen dat tussen [eisers c.s.] en CSG een (onderwijs)overeenkomst heeft bestaan — dit kwalificatievraagstuk is geenszins helder — dan wordt die overeenkomst zozeer beheerst door dezelfde normen dat de uitkomst niet anders is bij de subsidiair gestelde rechtsverhouding, de onrechtmatige daad. De rechtbank laat de kwalificatie dan ook in het midden.”

14

Onrechtmatig handelen/nalaten

Art. 6:162 BW: “Als onrechtmatige daad worden aangemerkt (...) een doen of nalaten in strijd met (...) hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt (...)”

ook wel: strijd met de zorgvuldigheid

ook wel: strijd met de zorgplicht

15

Zorgplicht school

Art. 1403 oud BW:“De schoolonderwijzer en werkmeesters zijn verantwoordelijk voor de schade door hunne leerlingen en knechts veroorzaakt, gedurende den tijd dat dezelfve onder hun toezigt staan.”

Jurisprudentie:“In het algemeen gesproken rust op een leraar een bijzondere zorgplicht onder meer ten aanzien van de gezondheid en de veiligheid van de leerlingen, die aan zijn zorg zijn toevertrouwd en onder zijn toezicht staan.”

Inspanningsverplichting; geen resultaatsverbintenis

16

Uitgangspuntonrechtmatigheid

HR 9 dec 1994, NJ 1996, 401 (Zwiepende tak)

niet reeds de enkele mogelijkheid van een ongeval doet gedrag onrechtmatig zijn;

gevaarscheppend gedrag is slechts onrechtmatig indien de mate van waarschijnlijkheid van een ongeval zo groot is, dat de dader zich naar maatstaven van zorgvuldigheid van dat gedrag moet onthouden.

17

Zorgplicht nader ingevuld

HR 5 nov 1965 NJ 1966, 136 (Kelderluik)A. de mate van waarschijnlijkheid waarmee de

niet-inachtneming van de vereiste oplettendheid en voorzichtigheid kan worden verwacht

B. de hoegrootheid van de kans dat daaruit ongevallen ontstaan

C. de ernst die de gevolgen daarvan kunnen hebben

D. de mate van bezwaarlijkheid van de te nemen veiligheidsmaatregelen

18

Zorgplicht nader ingevuld

Verdere criteria• de kans op verwezenlijking gevaar (schade)• de mate waarin de benadeelde zelf invloed

heeft uitgeoefend op de verwezenlijking van het gevaar

• de gebruikelijkheid van bepaalde voorzorgsmaatregelen

• het belang dat met de gevaarzetting is gediend

Vgl. noot Brunner bij HR 6 nov 1981, NJ 1982, 567 (bloedprik)

19

Jurisprudentie ongevallen

• Op schoolpleinRb Rotterdam 13 mei 2009, JA 2009, 103(val leerling op hek)

• In klaslokaalKtr Zutphen 12 aug 2003, NJ 2004, 260(duw techniekles, lokaal twee delen)

• Na schoolzwemmenRb Leeuwarden 29 nov 2007, VR 2008, 75(leerling onder bus na zwemles)

•Buiten schooltijdHof Den Bosch 15 apr 1992, NJ 1994, 760(open dag scheikunde)

20

Gymongevallen

Toetsingskader

• HR 9 december 1994, NJ 1996/403 (zwiepende tak)

• HR 5 november 1965, NJ 1966/136 (kelderluik)• HR 6 oktober 1995, NJ 1998/190 (disloque)

21

Gymongevallen

Bijzondere zorgplicht, zwaarder dan algemeenIndeling in drie fasen

• voorfasede randvoorwaarden

• uitvoeringsfasetijdens de gymoefeningtoezicht: van algemeen naar concreet

• nazorgnadat schade is ontstaan

22

Jurisprudentiegymongevallen

• VoorfaseHof Amsterdam 8 mei 2008, RAV 2008, 98

• UitvoeringsfaseHR 14 juni 1985, NJ 1985, 736 (‘dodensprong’)HR 19 januari 2007, NJ 2007, 456 (cola)

• NazorgHR 14 juni 1985, NJ 1985, 736 (‘dodensprong’)Rb Zwolle 22 apr 2009, JA 2010, 4 (stoeispel)

23

Eigen schuld?

HR 8 december 1989, NJ 1990, 778“In geval van onzorgvuldigheid van een derde jegens een kind, wordt in beginsel geen eigen schuld bij dit kind aangenomen, indien van dit kind in verband met zijn jonge leeftijd slechts een beperkt inzicht in het betreffende gevaar en een beperkt vermogen zich naar dit inzicht te gedragen mag worden verwacht.”

Eerst bij relatief oudere kinderen komt “ eigen schuld” aan de orde.

24

(3) Pesten, misbruik & geweld

25

26

27

28

Aansprakelijkheid voor nalaten

HR 22 november 1974, NJ 1975, 149 (Struikelende broodbezorger):“… dat voor de waarnemer van een gevaarsituatie pas een rechtsplicht ontstaat de waargenomen gevaarsituatie op te heffen of hiervoor te waarschuwen wanneer de ernst van het gevaar tot de waarnemer is doorgedrongen.”

Voorbehoud voor de waarnemer die een speciale relatie heeft met o.m. het slachtoffer . dan kan op de waarnemer een bijzondere verplichting tot zorg en oplettendheid rusten. Zo’n waarnemer hoeft zich de ernst van de situatie niet te realiseren.

29

School als toezichthouder• informatie verzamelen• een oordeel daarover vormen• zonodig ingrijpen

Anders gezegd:

Algemeen toezicht: Er is niets aan de hand –> toezicht houden

Concreet toezicht:Er is iets aan de hand -> ingrijpen

30

• Beleid?

• Gevaarsituatie kenbaar? (of: in hoeverre had de gevaarsituatie kenbaar kunnen of moeten zijn?)

Zo ja, ingrijpen, maar welke maatregelen? • in hoeverre bezwaarlijk voor de school?• in hoeverre noodzakelijk voor de leerling?Belangenafweging: bezwaarlijkheid vs. noodzakelijkheid

Permanent toezicht = bezwaarlijk

31

Pesten

Vzr Rb Utrecht 28 mrt 2002, LJN: AE0771 Rb Den Bosch 14 feb 2007, JA 2007, 129 Hof Arnhem 11 mrt 2008, RAV 2009, 50 Rb Utrecht 25 jun 2008, LJN: BD5252

(nog) geen vordering geslaagd

32

Misbruik

Rb Arnhem 4 juli 2002, NJ Kort 2002, 52 Rb Zwolle-Lelystad 6 jan 2010, JA 2010, 33

(nog) geen vordering geslaagd

33

34

Geweld

Rb. Groningen 28 feb 2003, VR 2003, 123 Rb Den Bosch 30 aug 2006, NJF 2006, 541

(nog) geen vordering geslaagd

35

(4) Kwaliteit onderwijs

36

‘Zaak Schaapman’ 1999

37

Kwaliteit

Zorgplicht school – in concreto?

Adequaat beleidmaar:• inrichten naar eigen inzicht• toetsing door rechter marginaal

Als: onregelmatigheden, lln presteert niet op

niveau et cetera

• passende maatregelen

• rechter toetst concreet

38

Kwaliteit

Toegewezen:

Rb Amsterdam 26 mei 1999, AB 2000, 104Rb Leeuwarden 24 januari 2007, JA 2007, 68

39

Kwaliteit

Afgewezen:

Hof Arnhem 13 juni 2006, LJN: AY9107Rb Amsterdam 14 mei 2008, NJF 2008, 260Hof Den Haag 17 juli 2008, JA 2008, 147Rb Rotterdam 17 feb 2010, NJF 2010, 169Rb Utrecht 7 juli 2010, LJN: BN5636

Toenemend aantal zaken: trend?

40

Rb Haarlem 25 nov 2009, JA 2010, 38

Verwijderingi.c.m. kwaliteit

41

Kortom

Veilige “randvoorwaarden”• inrichting school, lokalen, schoolplein• beleid • opstelling (gymnastiek)oefeningen e.d.• gekwalificeerde mensen et cetera• strenge normen

Toezicht & ingrijpen• voldoende toezicht, vooral sport & spel• zo nodig ingrijpen

42

Kortom: een bijzondere zorgplicht, maar geen absolute waarborg

43

44

Bestuursaansprakelijkheid

Art. 2:9 BW:‘Elke bestuurder is tegenover de rechtspersoon gehouden tot een behoorlijke vervulling van de hem opgedragen taak. Indien het een aangelegenheid betreft die tot de werkkring van twee of meer bestuurders behoort, is ieder van hen voor het geheel aansprakelijk terzake van een tekortkoming, tenzij deze niet aan hem is te wijten en hij niet nalatig is geweest in het treffen van maatregelen om de gevolgen daarvan af te wenden.’

45

Bestuursaansprakelijkheid

Nader ingekleurd door jurisprudentie.

Een bestuurder:moet op zijn taak berekend zijn en deze nauwgezet vervullenis pas aansprakelijk indien hem een ernstig verwijt kan worden gemaakt, hetgeen dient te worden beoordeeld aan de hand van alle omstandigheden van het geval

46

Relevante omstandigheden

• de aard van de uitgeoefende activiteiten• de daaruit voortvloeiende risico's• de taakverdeling binnen het bestuur • de voor het bestuur geldende richtlijnen• de gegevens waarover de bestuurder

beschikte of behoorde te beschikken ten tijde van de aan hem verweten beslissingen of gedragingen

• het inzicht en de zorgvuldigheid die mogen worden verwacht van een bestuurder (die voor zijn taak berekend is en deze nauwgezet vervult)

47

Conclusie

Een school kan aansprakelijk zijn vanwege slecht beleid; de bestuurder hoeft niet aansprakelijk te zijn.

48

Good GovernanceDoelen:

Verbetering van bestuurlijk instrumentarium om als overheid slagvaardig te kunnen optreden bij:• ernstige/langdurig tekortschietende onderwijskwaliteit;• bestuurlijk wanbeheer;• een combinatie van beiden.

Stimulering principes van goed bestuur, door:• functiescheiding van bestuur / intern toezicht;• een wettelijke basis voor (sector)codes voor goed bestuur.

49

Good GovernanceHoofdlijnen

• Eisen aan minimumkwaliteit van onderwijs in PO en VO

• De mogelijkheid van een “aanwijzing” bij bestuurlijk wanbeheer (naast de bestaande bekostigingssanctie)

• Bekostigingsvoorwaarde: scheiding tussen bestuur en intern toezicht (vormvrij)

• Stimulering van de ontwikkeling van sectorcodes (verplichting gezagsorganen tot verantwoording in bestuursverslag)