Inhoud pagina Bron bij A. Tunnel Pannerdensch Kanaal

3

Bronnen bij B. Parkstad Nederland

4

Bronnen bij D. Geef water, geef leven

6

Bronnen bij E. Remote sensing

10

Verantwoording

© 2003 Stichting Aardrijkskunde Olympiade Nederland

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze opgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Auteurs: Bruno van Erp Taalman Kip, Hans Maas, Harrie Mennen, Henk Post Advies: Wim Bos, Arij Eijsberg, Maarten Kimmel, Han Noordink, Ruud van Roon, Lody Smeets Eindredactie: Bruno van Erp Taalman Kip Vormgeving omslag: Studio Oude Vrielink bv Vormgeving binnenwerk: Helga Stortelder, Arjen Boxem De Nationale Aardrijkskunde Olympiade 2003 wordt mede mogelijk gemaakt door bijdragen van: Citogroep Instituut voor toetsontwikkeling, SLO Specialisten in leerprocessen, KNAG, Rijksuniversiteit Groningen, Katholieke Universiteit Nijmegen, Universiteit Utrecht, Vrije Universiteit, Universiteit van Amsterdam, Universiteit Wageningen, Instituut voor Leraar en School te Nijmegen, Technische Universiteit Delft Technische Aardwetenschappen, Saxion Hogeschool IJsselland, Internationale Hogeschool Breda, Hogeschool Utrecht, Fontys Lerarenopleiding Tilburg/Sittard, Wolters Noordhoff Atlasproducties, Uitgeverij ThiemeMeulenhoff, Uitgeverij Malmberg, Space Expo Noordwijk, Outdoor Education, Topografische Dienst, Unie van Waterschappen, NS Internationaal, Transparencies to Educate

Bronnenboekje eindronde

Nationale aardrijkskunde Olympiade Bron bij A. Tunnel Pannerdensch Kanaal Bron 1:

Bronnen B. Parkstad Nederland Bron 1:

-6% -4 -2 20

FlevolandZeelandDrenthe

OverijsselFrieslandLimburg

Noord-BrabantGelderlandGroningen

UtrechtNoord-Holland

Zuid-Holland0 40 80

Gro.Frie.Dre.Ov.Fle.Gel.Utr.

N-H.Z-H.Zee.N-B.Lim.

Wat doen we met onze grond?

Ontwikkeling grondgebruik per provincie, 1977 - 1996

Index: 1950=100

Landbouwgrond Recreatieterrein

0-40 40 80 50 60 70 80 90

Fle.Z-H.Utr.

N-H.Gel.

N-B.Ov.

Lim.Dre.Zee.Frie.Gro.

Natuurlijk terrein Minder bedrijven,maar wel groter

0 40 80 120

Gro.Frie.Dre.Ov.Fle.Gel.Utr.

N-H.Z-H.Zee.N-B.Lim.

Bebouwd gebied

120

100

80

60

40

20

0

landbouwgrond

boerenbedrijven

Bron 2: Verwachte toename van de vraag naar wonen insteden en dorpen

groeibehoefteIndicatie voor de omvang vande groeivraag naar stedelijkeen dorpse woonmilieus perprovincie tot 2010

91.00045.5009.100

stedelijkdorps

Bron 3:

0% 10 20 30 40 50 60 70 80

DrentheFrieslandZeeland

GroningenGelderland

LimburgOverijssel

Noord-BrabantFlevoland

UtrechtNoord-Holland

Zuid-Holland

Verdeling van de bevolking over landelijke ( ) en stedelijke ( ) gebieden,in procenten, cijfers 1999

In de stad of op het land

Bronnen bij D. Geef water, geef leven Vanuit de ruimte ziet de aarde er als een blauwe planeet uit. De enorme hoeveelheden water op aarde zorgen daarvoor. Als we het reliëf op aarde zouden weghalen en het water evenredig verdelen over het oppervlak zou het aardoppervlak in zijn geheel schuilgaan onder een 2700 meter diepe laag zeewater. Maar slechts minder dan 0,1 procent van al dat water is voor mens dier en plant beschikbaar. Zes miljard mensen op aarde gebruiken nu al teveel zoet water. Wat moet dat niet worden als er de komende 50 jaar nog 3 miljard bijkomen? Onlangs maakte de VN bekend dat in 2025 2,7 miljard mensen zullen kampen met een tekort aan schoon drinkwater. En die mensen wonen vooral in het armste deel van de wereld. De wereldbevolking zal in 2025 gegroeid zijn tot 7,5 miljard inwoners. Maar de hoeveelheid beschikbaar zoet water neemt niet toe! Ook nu al zijn er in veel gebieden op aarde grote tekorten aan zoet water, om te drinken of om akkers mee te bevloeien. Naar schatting drinken 1,2 miljard mensen verontreinigd water, ongeveer 2,5 miljard mensen beschikken niet over een aansluiting op de riolering. Wereldwijd sterven jaarlijks ruim 5 miljoen mensen aan door verontreinigd water verspreide ziektes als cholera en dysenterie. De grote slokop van zoet water is de landbouw. Ruim 70% van al het beschikbare water wordt gebruikt voor irrigatie. Rivieren worden daarvoor op grote schaal afgetapt met alle ecologische gevolgen van dien. De beroemde Gele Rivier in China haalt in de zomer de Chinese Zee niet meer, de Colorado beëindigt haar lange reis door het droge westen van de VS als een zielig stroompje in de Golf van Californië. In Centraal-Azië is het Aralmeer in oppervlakte gehalveerd sinds het Sovjetbewind op grote schaal het water van de toeleverende rivieren aftapte voor de teelt van katoen. Het enorme Tsjaadmeer in Centraal-Afrika zou in 1962 nog driekwart van Nederland bedekken. Nu is het ineengeschrompeld tot een plasje ter grootte van de provincie Drenthe. Droogte en overbenutting door de mens zijn de hoofdoorzaken. Het waterprobleem blijkt vooral een bevolkingsprobleem. Gebieden met een hoge bevolkingsdichtheid hebben vaak grote waterproblemen. De overgangszones van woestijn naar steppe en savanne, sommige dichter bevolkte delen met een Cs klimaat zoals het zuidelijke deel van Spanje, maar ook de dichtbevolkte stedelijke gebieden in vochtigere klimaten, kampen nu en zeker in de toekomst met een gebrek aan schoon drinkwater. De prijs van water stijgt wereldwijd, de strijd om water neemt regionaal toe. Vrij naar: Water for People Water for Life, The United Nations World Water Development Report, 2003

Bron 1: Verdeling bevolking die geen toegangheeft tot schoon drinkwater in 4 gebieden

Latijns Amerika +Caribisch gebiedEuropa

Afrika

Azie

Bron 2: Hoeveelheid water nodig voor productie van aantal voedingsmiddelen (m³)

Runderen (per dier) 4000 Schapen (per dier) 500 Vers rundvlees (per kg) 15 Vers schapenvlees (per kg) 10 Vers kippenvlees (per kg) 6 Graan (per kg) 1,5 Citrusfruit (per kg) 1 Palmolie (per kg) 2

Bron 3: Verdeling van watergebruikin de wereld (2001)

huishoudens

industrie

landbouw

Bron 4: Geschatte hoeveelheid energie opgewekt door waterkrachtcentrales in

2010 (TWh/jaar)

Wereld 4210 Middellandse-Zeegebied 72,2 Afrika 150 Midden Oosten 50 Latijns Amerika 1000

Bron 5: Sterfgevallen doorinfecties (1999)

TB

longinfecties

ondervoedingcholera, dysenterie

HIV

zuigelingensterfte

Bron 6: Waterrampen in dewereld (1990-2001)

modderstromen enlawinesoverstromingen

droogteepidemieën doorwaterhongersnood

Bron 7: Omgaan met irrigatiewater

verlies tijdens irrigatieverlies tijdens verdelingop bedrijfverlies tijdens transport

effectief benut

Bron 8 Verdeling van de wereldbevolking (in miljarden) 1970 2000 2030

Ruraal 2 2,5 2,5 Urbaan 1,8 2,5 4,5

Noord & MiddenAmerika

15%8%

Australië & Oceanië

5% <1%

Europa

8% 13%

Azië

36%

60%

Afrika

11% 13%Zuid-Amerika

26%

6%

Bron 9

Bron bij E. Remote sensing Bron 1:

Wat te doen als je ‘vast’ loopt?

• Kun je de map ‘Eigen Data’ niet vinden met de vier satellietbestanden? Bedenk dat de map ‘Eigen Data’ een bovenliggende map is van de map ‘Data’.

• Staat tijdens het bemonsteren je scherm vol en kun je het combinatiebeeld waarmee je begonnen bent niet meer vinden? Gebruik de knop ‘Maximeren’ en het loepteken met het minteken om de beelden die op de voorgrond staan in je scherm naar de achtergrond te verplaatsen.

• Krijg je bij het bemonsteren een onbegrijpelijke foutmelding? Je maakte een bemonsteringsfout. Maak de laatste bemonstering ongedaan door die te verwijderen. Ga daarna gewoon door.

• Kun je in het beeld geen teksten plaatsen en ook geen symbolen tekenen, omdat onder ‘Kaart’, de functie ‘Object tekenen’ (‘Tekst of Cirkel of Vierkant’) niet actief is? Je probeert waarschijnlijk direct op het combinatiebeeld of op het beeld van één band iets direct in te tekenen, zonder eerst een ‘Nieuwe kaartlaag’ te openen. Dat gaat niet. Oplossing: open eerst een nieuwe kaartlaag of ga eerst bemonsteren en classificeren. Dan wordt vanzelf een nieuwe kaartlaag geopend.