Het schrift

Werkbundel

W.O.

Sancta Maria

2016-2017

Zonder schrift geen schrift

Ontwikkeling van het schrift

Tussen de grotschilderingen van de eerste mens en ons toetsenbord van de computer zit een lange geschiedenis, die al vele eeuwen voor Christus begint.

De allereerste mens had geen taal zoals wij vandaag om mee te communiceren. Het gebeurde vooral via dierlijke geluiden, grotschilderingen en rooksignalen. De eerste volkeren die iets neerschreven, deden dit ‘al tekenend’. Woorden werden simpelweg afgebeeld. In Europa zijn er veel grotten teruggevonden met prachtige afbeeldingen van dieren, rotstekeningen*. Deze zijn tussen de 25 000 en 14 000 jaar oud. Stap voor stap ontwikkelde deze tekeningen zich tot symbolen, het zogenaamde beeldschrift of pictografie.

In Mesopotamië ontstond zo het eerst schrift, het spijkerschrift*. Na verloop van tijd waren er meer dan 1000 verschillende spijkers in gebruik. In Egypte maakten ze een schrift dat bestond uit gedetailleerde pictogrammen die we hiërogliefen noemen, op het einde van het Egyptische rijk telde men ongeveer 7000 tekens.

Dit was nog geen alfabet. De Feniciërs, een volk dat leefde rond de Middellandse zee, ontwikkelden het eerste bekende alfabet in de geschiedenis in de 13e eeuw voor Christus. Doordat ze veel handel dreven, kwamen ze in contacten met andere volkeren, zoals de Grieken, Hebreeërs en Arabieren die elk op hun wijze dit alfabet overnamen. Via de Grieken namen ook de Romeinen het over en na de nodige aanpassingen werd dit het Latijnse alfabet*.

Met de inval van de Barbaren, verdween er veel van de Romeinse cultuur, waaronder het schrift. Dit verandert pas wanneer grote delen van Europa opnieuw onder het gezag kwamen van één leider, Karel de Grote. Hij gaf het bevel aan de monniken om teksten over politiek en religie te kopiëren en te illustreren met miniaturen*.

De letters die de Romeinen ontwikkelden, zijn nog steeds in grote lijnen terug te vinden in ons schrift. Tot op vandaag volstaat dit geniale systeem om onze ideeën op papier te zetten.

Schrijfmateriaal

Om te schrijven heb je ook schrijfgerief nodig. Ook in het vinden van materialen om mee en op te schrijven, was de mens erg vindingrijk. Dat merk je aan vele voorbeelden.

De homo sapiens sapiens was de eerste die voorwerpen uit zijn omgeving, hoofdzakelijk jachtdieren, ging graveren in de wanden van holen en spelonken. In grotten* in Frankrijk werden veel muurschilderingen ontdekt van bizons, paarden en herten met houtskool of met eigen gemaakte verven.

In het Nabije Oosten gebruikten ze kleitabletten* om het spijkerschrift op te schrijven (4e millennium voor Christus). De tekens werden met beitels, rieten of metalen pinnen in allerlei materiaal gegraveerd. Daarna liet men ze drogen in de zon, waardoor de tabletten keihard werden en heel lang meegingen. Daarmee onderscheiden de beschavingen zich van die van Egypte, Rome en Griekenland waar vooral papyrus en perkament werd gebruikt dat moeilijk bewaard bleef.

De Egyptenaren ontwikkelden uit de vezels van de papyrus* vellen papier. Vergis je niet, ons papier heeft met deze Egyptische vondst enkel de naam gemeen. Ons papier is meestal gemaakt van samengeperst houtpulp. Het werd uitgevonden door de Chinezen en bij ons gebruikt vanaf de Middeleeuwen. Voordien schreven we op perkament. Dat waren dierenhuiden die behandeld waren, zodat ze zacht, glad en beschrijfbaar werden.

Tot laat in de middeleeuwen werden geschriften en boeken letter per letter overgeschreven (kopiëren*). Monniken werkten soms wel jaren aan één boek en versierden de eerste letters van een hoofdstuk met echte schilderijtjes (miniaturen). Daardoor waren boeken ontzettend duur en heel zeldzaam. Daar kwam verandering in door de uitvinding van de boekdrukkunst (15de eeuw). Boeken en andere geschriften konden op die manier in een grote aantal, en vooral goedkoper verspreid worden.

Op het einde van de 20ste eeuw kreeg de computer steeds meer greep op ons leven. Schrijven gebeurt nu meestal met een computerprogramma waarbij iedereen zelf teksten kan opstellen, verbeteren en bewaren.

Mensen

Wie schrijft er? Iedereen zeker, hoor ik je denken. Maar je vergist je. Voor ons lijkt lezen en schrijven heel vanzelfsprekend.

Het is heel onduidelijk wie de rotstekeningen maakten; sommigen beweren dat het de vrouwen waren die de tekeningen maakten omwille van de handafdrukken die men vond. Anderen denken dat het puberjongens waren. Nog anderen denken dat het een soort tovenaars* waren die op de rotswanden hun visioenen tekenden.

Doordat het eerste schrift zo complex was en het tijdrovend was om de tekens uit te beitelen in steen, was het niet geschikt voor dagelijks gebruik. Schrijven was toen zo bijzonder dat het zelfs een beroep was: schrijver*. Het beroep van schrijver ging over van vader op zoon. Leerling-schrijvers volgden een vast lesprogramma op school. Naast schrijven leerde men ook de kleitabletten vormen waarop men schreef

Tijdens het Romeinse Rijk konden relatief veel Romeinen* lezen en schijven. Om dit te leren kregen veel kinderen vanaf ongeveer hun zevende jaar les in de taal. De kinderen kregen les in lezen, rekenen en schrijven in Latijn en Grieks.

Dit aantal nam aan het einde van het Romeinse tijdperk echter af. Met de invallen van de Germanen hadden de mensen andere zorgen. Hierdoor nam de geletterdheid af, en waren het enkel nog de geestelijken* die in de Middeleeuwen konden lezen en schrijven. De analfabete dorpelingen luisterden geboeid naar de verhalen over de heiligen die ze van de afbeeldingen in de kerk kenden. In de late Middeleeuwen nam de geletterdheid weer toe; door onderwijs en de opkomst van de boekdrukkunst.

In Europa is pas in de 20st eeuw de leerplicht ingevoerd (in ons land in 1914). Deze wet verplichtte ieder kind om naar school te gaan. Voordien waren lezen en schrijven niet aan de gewone man besteed. In andere delen van de wereld zijn nu nog heel wat mensen analfabeet. Zelfs bij ons heeft nog altijd een tiende van de volwassenen moeite met lezen en schrijven.

Boodschap

Misschien heb je je in de eerste klas, toen je tussen de lijntjes leerde schrijven, wel eens afgevraagd: “Waarom moet ik leren schrijven?”. Het antwoord daarop is heel simpel. We hebben het schrift nodig. We willen uitdrukken wat we weten, voelen, denken.

In Europa zijn veel grotten teruggevonden met prachtige afbeeldingen van dieren. Wat dit allemaal betekent, weten we niet voor 100% en we kunnen het ook niet aan de holbewoners vragen. Sommigen denken dat de mensen de dieren afbeelden, om dat ze er bang voor waren. Anderen hebben gesteld dat het afbeelden van prooidieren deel uitmaakte van magische jachtrituelen*.

Toen mensen zo’n vijfduizend jaar het spijkerschrift ontwikkelden, was dat uit pure noodzaak. Door de economische en culturele groei en handel* ontstond de behoefte om afspraken en contracten schriftelijk vast te leggen. Wie moest hoeveel belastingen betalen? Welke boer mocht waar water halen? Het schrift werd gebruikt om gebeurtenissen en handelsovereenkomsten op te schrijven. Ook de afstand voor het afleveren van een boodschap werd groter. In een klein dorp kun je snel ergens binnenwippen om iets mondeling te melen maar in een grote stad, of een uitgestrekt rijk is dat onmogelijk.

Met de Grieken en de Romeinen nam het aantal geschriften alleen maar toe. Zo kunnen we vandaag de dag de teksten lezen van grote Griekse filosofen, de speeches van de eerste politici, en de overwinningen en veldslagen* van Caesar. Later, met de invallen van de Germanen brak er een moeilijke periode aan.

De kennis van het schrift ging verloren en werd pas hersteld met de machtige koningen. Zij steunden hun macht op God en de Bijbel* moest dan ook breed verspreid worden. De kennis verdween in de kloosters en was een privilege van de rijken en de machtigen. Pas wanneer de universiteiten, de handel en de opkomende steden ontstaat er opnieuw een klasse van geletterden buiten de kerk en de kloosters.

Verwerking kwartet

Samenvatting

1. Ontwikkeling van het schrift

2. Evolutie van het schrijfmateriaal

3. Wie kon er lezen en schrijven?

4. Waarover werd er geschreven?

Werkblaadjes

1. Benoem en plaats de tekening in de juiste volgorde

afbeelden Begrip Volgorde

2. Teken een tijdslijn

Noteer de periodes (oudste tijden, oudheid en middeleeuwen) met de juiste begin en einddatum.

Duid aan in welke periode volgende materialen werden gebruikt.

3. Wie zijn deze mensen en wat zouden ze zeggen/schrijven.Noteer hun beroep onder de foto en een korte tekst waarin ze zich voorstellen in de tekstballon.

Wie? Wie?

Wie? Wie?

4. Geef een actueel voorbeeld van schrift, schrijfmateriaal, wie kan er lezen en schrijven en waarover, waar de mensen uit de geschiedenis van ‘van hun stoel’ zouden vallen.

Schrift Voorbeelden:

Brailleschrift

Gebarenschrfiit

Pictogrammen (verkeersborden etc.)

Computertaal

Schrijfmateriaal Voorbeelden:

Computer

iPad

Wie leest en schrijft Voorbeelden:

Iedereen

Waarover wordt er geschreven Voorbeelden:

Reclame