DUBBELE NATIONALITEIT:HORDENLOOP IN DE EUROPESE UNIE

Het verhaal dat volgt is dat van de moeilijkheden die ik heb gehad vanwege de eerste struikelingen van de Europese Unie, in het bijzonder die van het Verdrag van Straatsburg. Ik ben vlak na de Tweede Wereldoorlog geboren, en ik heb in verschillende landen van Europa heb geleefd. Ik heb daar dus onvermijdelijk mee te maken gehad.

Wat volgt is een pleidooi voor de dubbele nationaliteit, dat zich opstelt tegenover ideeën en politieke projecten, die zich nog steeds in ons land gangbaar zijn, om aan burgers de mogelijkheid tot het verkrijgen van een tweede nationaliteit met het behoud van de Nederlandse, te ontzeggen. Vaak wordt daarbij het begrip van “loyaliteit” als argument gebruikt, dat men niet zou kunnen hebben ten opzichte van twee of meer landen en culturen.

Er zijn mensen, die hun verbazing durven tonen over jouw gevoelens van onmacht bij het verlies van je oorspronkelijke nationaliteit en over zoveel volharding om die terug te krijgen. Je bent, zeggen ze, tenslotte niet stateloos, dus zo erg is het niet! Dat is beledigend en hooghartig. Die mensen hebben waarschijnlijk nooit iets onaangenaams ondergaan in hun leven en zijn zeker nooit gehinderd in het uitoefenen van hun rechten. Ofwel het gaat om mensen die doen alsof het ze niet kan schelen, omdat ze zich, gedwongen door de omstandigheden, aan de regels die hen werden opgelegd hebben aangepast.

In het jaar 2000, nadat ik vele jaren in het buitenland heb gewoond en sinds enkele jaren in Frankrijk woon, het land van herkomst van mijn echtgenoot, schrijf ik naar de Ambassade in Parijs om verlenging van mijn Nederlandse paspoort aan te vragen. Het antwoord is kort en teleurstellend: “Mevrouw, u bent uw Nederlandse nationaliteit verloren”.

Ik voel eerst verbijstering en dan een enorme woede!Volgens de Ambassade is de reden van mijn verlies van het Nederlanderschap

Artikel N° 15 onder a) van de Rijkswet op het Nederlanderschap van 1985, dat zegt dat eenieder die een andere nationaliteit aanvraagt, de Nederlandse nationaliteit verliest. “U kunt”, zoals de laatste zin van de brief mij laat weten, “binnen een tijdsverloop van zes weken hiertegen bezwaar indienen”.

Eerst voel ik me machteloos. Bezwaar indienen, waar zou dat toe dienen? Ik heb immers de Franse nationaliteit aangevraagd en verkregen? Wat ik niet weet is dat het een supranationale macht is die de oorzaak is van dit onrecht, een Verdrag! Helaas beschik ik op dat moment over geen enkel middel om informatie te verkrijgen of deze na te gaan: Internet is nog lang niet goed ontwikkeld, en de prijs van de wekelijkse editie van de NRC, speciaal gemaakt voor het buitenland, past niet in mijn budget. Over het algemeen heb ik dus geen enkele informatie over wat er in Nederland gebeurd, of wat er gangbaar is, of om de “wet te kennen”, zoals dat wel verwacht wordt. Ook al woon ik heel dichtbij Nederland, in Europa.

Ik ben opgevoed als een keurig meisje, dat vooralsnog vertrouwen heeft in de administratie, en heb nog niet genoeg ervaring om verzet aan te tekenen, zelfs al ben ik begonnen een idee te krijgen van hoe reëel en verspreid het kafkaiaanse syndroom is.

Voorlopig aanvaard ik het en begraaf mijn verdriet in mijzelf.Ik vraag of het mogelijk is dat men mij de materiële resten van deze verloren

nationaliteit aan me terugstuurt, mijn paspoort, en ontvang opnieuw een negatief antwoord. Zelfs het voorwerp als aandenken wordt me van nu af niet meer toegestaan. Ik zou het hebben willen toevoegen aan de vorige die nog in mijn la ligt opgeborgen, met een driehoek eruit om een eventuele vervalser te ontmoedigen.

Ik voel het als een groot onrecht, want, je verliest een deel van jezelf tegelijkertijd met de nationaliteit van je geboorte, die van je ouders, die van het land waarin je bent opgegroeid. Er wordt je een deel van jezelf ontzegd, het beste deel, het diepste, het meest ware.

Tezelfdertijd ben je ook je stem kwijt. Immers, men ontzegt je deelname aan de gemeenschap waartoe je altijd hebt behoord door te stemmen.

Jarenlang heb ik nergens kunnen deelnemen aan verkiezingen. Ik kon in Nederland niet stemmen tussen 1973 en 1985, en opnieuw niet vanaf 1989. Omdat ik er in die perioden niet woonde. Toch heb ik er indertijd wel tegen geprotesteerd, omdat een van je meest fundamentele rechten je worden ontnomen.

Pas in 1994 heb ik voor het eerst voor het Europese Parlement kunnen kiezen. Want wat betreft de verkiezingen voor het Europese parlement, het raderwerk van de voorlichting en de verzending van de registratieaanvragen draaide indertijd zo langzaam, dat het resultaat herhaalde malen negatief was omdat de post te laat aankwam of helemaal niet. Die teleurstellingen waren iedere keer een domper op mijn enthousiasme.

In Frankrijk heb ik tot 1996 niet kunnen stemmen, noch voor de presidentsverkiezingen, noch voor de parlementaire, noch voor de kantonnale, noch voor de gemeentelijke verkiezingen.

In Noorwegen mocht je in de jaren tachtig al aan de gemeentelijke verkiezingen deelnemen als je driejaar in het land had gewoond.

Ik maak deel uit van de generatie van achtenzestig, en kwam dus aan bij de Universiteit van Amsterdam om Nederlands te gaan studeren, terwijl deze in een grote crisis verkeerde. Na mijn kandidaatsexamen werd het mij duidelijk dat ik nog niet klaar was om me ergens te vestigen en te gaan werken als lerares in een lyceum. Ik voelde de behoefte om andere werelden te ontdekken, en in 1973 nam ik de boot om elders te gaan rondkijken, eerst richting Scandinavië, naar Noorwegen, een deel van de wereld dat me aantrok.

Ik heb snel Noors geleerd door in een pension voor oude van dagen te werken. Na een jaar vind ik werk als drietalig secretaresse in een grote oliemaatschappij aan de westkust, in Stavanger. Ik kan goed met de Noren overweg en raak snel ingeburgerd, krijg een verblijfsvergunning voor telkens een jaar. Noorwegen is een prachtig land, Noren zijn sportief en, als je ze eenmaal kent erg gezellig.

Dan overkomt me iets verbazingwekkends: ik word verliefd, niet op een Noor, zoals het in de verwachting lag, maar op een Fransman! Ik had Frans leren spreken tijdens een jaartje “au-pair” aan het Lac Léman, en het volgen van een cursus Frans aan de Universiteit van Lausanne na mijn eindexamen. Van het begin af aan spreken

we dus Frans met elkaar. In het voorjaar van 1976 trouwen we in Stavanger en later wordt onze oudste dochter er geboren.

Als mijn man na paar jaar wordt teruggestuurd naar Frankrijk, een land dat voor mij nog bijna onbekend is, vertrek ik met enige angst en onzekerheid uit dat land dat ik zo goed begon te kennen en waar ik me thuis voelde.

Onze zoon wordt in Dax, badplaats in het Zuidwesten, geboren, in Les Landes, mijn mans land van herkomst, waar ik zonder hem verblijf, want hij gaat werken in Parijs. Gelukkig houd ik wel van deze streek, zo plat is als een dubbeltje!

Gedurende de week ben ik alleen met de kinderen en de familie van mijn man, maar in het voorjaar gaan we samen in een flat aan de buitenkant van de hoofdstad Parijs wonen. Daar besluit ik om mijn tijd nuttig te gebruiken door een cursus te volgen en een Frans diploma te halen. De kinderen gaan op bepaalde dagen naar een oppas. Het lukt me en ik haal mijn bibliothecarisdiploma.

Maar mijn mans werkgever stuurt ons opnieuw naar Noorwegen, en we vertrekken weer naar Stavanger voor vijf jaar. Daar vind ik onmiddellijk werk, want door de Universiteitsbibliotheek wordt gezocht naar een bibliothecaris die belast zal worden met het bijhouden van de periodieken, en wat meer is, deeltijd is mogelijk! Omdat er geen Noorse kandidaten zijn is mijn Franse diploma geen bezwaar.

Onze tweede dochter wordt aan het einde van deze periode van vier en een half jaar ook in Stavanger geboren, waarna we weer terugkeren naar Frankrijk. Deze keer gaan we bij de stad Pau wonen. Mijn man gaat voorlopig per periode van veertien dagen op een platvorm in de Noordzee werken, en om me niet alleen te voelen, neem ik dat jaar een Nederlands meisje au pair.

We zijn nog nauwelijks in het Zuidwesten geïnstalleerd, of mijn man belt me, via de scheepsradio, om me een nieuw voorstel van een buitenlands verblijf voor te stellen. Verrassing: dit keer zal het in Den Haag, mijn geboorteplaats, zijn! Eerst reageer ik met: “Nee, alsjeblieft, ik zit hier nu lekker, ik heb nauwelijks de kans gehad om de stad en de omstreken, de Béam, te leren kennen”, moe als ik ben van de snel op elkaar volgende veranderingen, en van het alleen zijn met de kinderen!

Vierentwintig uur later, mijn gedachten beter op een rijtje gezet, bel ik hem terug en zeg: “OK, ik besef dat ik een dergelijke kans toch niet voorbij kan laten gaan!”.

Wij wonen zo vier jaar in Den Haag met het hele gezin. De kinderen gaan voor in het begin naar de Nederlandse school en ik ga naar de Universiteit van Leiden en maak mijn Doctoraalexamen Nederlandse Taal- en Letterkunde af. Ons gezin profiteert zo van deze gelegenheid om Nederlandse gebruiken te leren kennen, de taal te leren en het land tot in alle uithoeken te bezoeken. Mijn moeder vindt het ook heerlijk dat we er vier jaar wonen. Ik voel me gelukkig, thuis, op mijn gemak.

Na vier jaar vol van spannende ervaringen voor het hele gezin, keren we terug naar Frankrijk, weer naar de Béam. En ik neem me voor om echt mijn best te doen om er mijn plaats te vinden en werk te vinden.

De Béam is een groene en vruchtbare streek, vanwaar je, als de lucht blauw is, overal een subliem gezicht hebt op de Pyreneeën, met hun prachtige witte toppen.

Pau is een mooie, historische stad, in 1990 nog vrij kleinsteeds. Er is nog niet veel te vinden in de winkels en op cultureel gebied voor een op dat gebied verwende Nederlandse.

Omdat ik graag zou willen werken onderzoek ik wat de mogelijkheden voor me zijn met mijn diploma’s, en ik ontdek dat het niet zo gemakkelijk zal lukken, gegeven dat men Nederlands alleen op de Internationale School in Bordeaux onderwijst. Dat is op tweehonderd kilometer afstand, toen nog zonder autoweg. Hetzelfde geldt voor het Consulaat, waar men wel iemand zou willen aantrekken om ondernemers en wijnhandelaren enig Nederlands te leren. Maar in Pau ligt dat anders.

Ik ontdek dan het systeem van het Nationale Onderwijs, gedirigeerd vanuit Parijs, met vergelijkende examens, zogeheten “concours”. Het is niet, zoals bij ons, voldoende om alleen een diploma te bezitten. In Nederland gebeurt dat op lokaal niveau, voor een lokale commissie, heel praktisch. In Frankrijk moet de kandidaat na het behalen van het diploma nog een heel jaar studie maken van een aantal onderwerpen die door het Ministerie van Onderwijs ieder jaar opnieuw bepaald worden binnen elk domein, en meedingen in een concours. Daar ben je één van duizenden. Eigenlijk vragen ze je meer kennis dan vereist voor het diploma. Maar vooral, je moet beter zijn dan de andere mededingers om een van de vacatures te mogen bezetten, waarvan het aantal ook ieder jaar door het Ministerie wordt bepaald. Het probleem is alleen, dat de moeilijkheidsgraad voor de niet-Franstalige is verdubbeld, want je moet schriftelijke verhandelingen houden in het Frans, en in een onberispelijk Frans! De categorie “niet-Franstalig” bestaat niet voor deze vergelijkende examens. Met andere woorden, mocht je je een of twee keer vergissen, in een opstel van vier pagina’s, dan ben je gediskwalificeerd vanwege een paar kleine schrijffoutjes, terwijl je wellicht een uitstekende bekwaamheid hebt in je domein, en je misschien een zeer goede pedagoog bent! Pedagogie telt niet mee in dat concours.

Twee keer doe ik een poging, in de categorie documentatie en Engels, en twee keer zit ik net onder de drempel van de toegang tot het mondeling. Ik ben er zeker van, dat ik, een keer die kaap omzeild en gezeten tegenover een commissie, een goede kans zou hebben gehad. Twee jaar lang een voorbereiding van 750 uur, in mijn eentje, op veertigjarige leeftijd, met drie kinderen, een hele organisatie! Buitenlanders hebben op deze manier uiteraard weinig kans op toegang tot dit bijna hermetisch gesloten corps van leraren.

Ik zoek daarom in andere domeinen, maar, hoewel ik niet kieskeurig wil zijn, wil ik met mijn diploma’s toch ook niet voor manusje van alles spelen.

In het privéonderwijs, is weinig gelegenheid, maar ik probeer het twee keer. Een keer voor een plaats als bibliothecaris in de bibliotheek van een aangrenzende gemeente, en eenmaal in een privéschool. Ik hoor pas later via andere bronnen, dat ik niet aangenomen ben, omdat er ook een mevrouw zonder inkomen was die gesolliciteerd had met minder diploma’s, terwijl ik alle diploma’s die gevraagd worden bezit, maar getrouwd bent met een ingenieur, en ik dus eigenlijk niet hoef te werken. Veel mannen (en zelfs vrouwen) die je ontvangen voor een sollicitatiegesprek, scoren hoog wat seksisme betreft. Ze trekken je op het laatste moment in de val door je lief te vragen: “En uw man wat doet die?”

Omdat ik me verveel en veel alleen ben, val ik in een ernstige nerveuze depressie. Ik beslis in een laatste poging om mee te doen aan een concours om werk als bibliothecaris in een departementale bibliotheek te krijgen, als functionaris. Ik kan

nog nét aan dat concours meedoen voor ik tweeënveertig wordt, omdat ik drie kinderen heb opgevoed... maar de overheidssector aangaande bibliotheken staat niet open voor inwoners van de lidstaten van de Europese Unie, in tegenstelling tot die van andere sectoren zoals koophandel, volksgezondheid, onderwijs en onderzoek voor civiele doeleinden. Dat is zo omdat het werk van departementsarchivaris beschouwd wordt als confidentieel, want de documenten, die je daar hanteert, zouden eventueel betrekking kunnen hebben op de nationale zekerheid. Nogmaals een kwestie van loyaliteit!

Ten einde raad beslis ik om de Franse nationaliteit maar aan te vragen ... in december 1994. Ik heb al een nieuw Nederlands paspoort aangevraagd, dat afgegeven wordt in juli 1995.

Maar, dat valt slecht, we vertrekken in september 1995 weer naar het buitenland. Deze keer naar het Midden-Oosten, naar Katar, voor twee jaar.

Een vriendin doet me aan de hand om er pianoles te gaan geven, want ik speel goed en heb, sinds enkele jaren, les op hoog niveau. Ik speel piano sinds mijn vijfde jaar, en ben altijd doorgegaan met muziek te maken. Ook heb ik heb dwarsfluit en gitaar gespeeld. Uiteraard ben ik geen specialist in solfège, en ik zal snel moeten worden in het vervangen van Do, Ré, Mi, Fa, Sol door C,D,E,F en G, maar mijn kennis is voldoende om beginners voor het instrument te zetten en hen de beginselen van de solfège bij te brengen, terwijl ze tezelfdertijd kleine stukjes leren spelen. Dat is de Angelsaksische méthode.

Katar is een piepklein, op dat moment nog redelijk aantrekkelijk landje in het Midden-Oosten, met maar één grote stad: Doha. De inwoners beginnen nog maar nauwelijks aan hun geschiedenis van vissen en parelduiken te ontgroeien.

Ik besluit om het maar te proberen, dat beroep van pianolerares. Uiteindelijk is het altijd mijn grootste wens en mijn roeping geweest om kennis over taal aan anderen over te brengen. Muziek is ook een taal.

Ik koop lokaal een piano, bij een Libanees, van beroep luthier. Hij fabriceert luiten van kostbaar hout, die hij rijkelijk versiert met parelmoer, zijn winkel hangt er vol mee. Ik onderwijs thuis aan verscheidene kinderen en volwassenen, beginnelingen en gevorderden, de meeste van de Franse gemeenschap, en ik laat ze voorspelen in mijn zitkamer. Dan vraagt het Franse Lyceum van Doha tegelijkertijd een bibliothecaris en een muziekleraar, de twee vakken waarvoor het niet gewoon is om iemand regulier te laten overkomen uit het moederland. Ik word aangesteld op een eenvoudige motivatiebrief. Ik heb een diploma voor de eerste, maar ik vraag de tweede vacature, een uitdaging voor me. Zo geef ik enkele uren per week les in de laagste klassen van het lyceum, het college. Het is niet altijd even gemakkelijk, maar het boeit me. Aan het eind van het jaar organiseren we een uitvoering in het auditorium, met piano, fluit en zang, en slagwerk door een groepje jongeren als sluitstuk.

Halverwege dit verblijf teken ik de naturalisatiedocumenten op de Ambassade, en word ik Franse. Ik weet nog niet dat het nergens toe zal dienen, en ik heb er zelfs geen flauw idee van welke onaangename verrassing het me nog zal brengen ... Maar als ik in Frankrijk terug ben, in juni 1997, besef ik dat ik voorbij de tijdsgrens ben om mee te kunnen dingen in het concours dat ik op het oog had toen ik de Franse nationaliteit aanvroeg.

Ik neem mijn eigen pianostudie weer op en blijf tegelijkertijd muziek maken met vrienden. De leerlingen komen bijna vanzelf, door horen zeggen. Ieder jaar geven we bij ons thuis een muziekfeest waar we een dertigtal genodigden, ouders, broers en zusjes, met hun vrienden en vriendjes, ontvangen. Daarna eten en drinken we gezamenlijk wat. Het is ontzettend gezellig. Ook maak ik kennis met een nieuwe pianoleraar, een uitstekende pedagoog, waar ik goed mee overweg kan. Ik werk enorm hard op mijn instrument.

Omstreeks 2000 vind ik dat het nuttig zou zijn als ik wat beter in solfège was en als ik wat meer wist over compositie en muziekgeschiedenis en ik schrijf me in voor de colleges musicologie aan de Sorbonne die per correspondentie gegeven worden. Alleen de examens worden in Parijs afgenomen.

Ik haal het basisexamen en dus ga ik verder, want eenmaal zo goed op dreef ga ik niet stoppen. Zo haal ik het kandidaatsexamen eveneens. Maar om verder te gaan, daar heb ik geen zin meer in. Na een poosje wordt me gevraagd om les te geven in het kader van een vereniging. Nog later zetten we thuis zelf een vereniging op, waarvan ik werknemer word. Geen gezoek meer naar werk, geen sollicitatiebrieven meer, geen vernederingen meer ondanks al mijn diploma’s. Eindelijk een doel, en een zekere sociale erkenning, al is het maar binnen een klein kringetje.

In het jaar 2000 vraag ik opnieuw de verlenging van mijn paspoort aan, zonder argwaan, en ontvang dat negatieve antwoord. En zelfs als ik vraag of ik het materiaal mag behouden is het antwoord nee! Het is voor mijn eigen veiligheid, opdat niemand hem na kan maken, zegt de administratie. Laat het zo zijn, denk ik.

De twee oudste kinderen zijn uit huis vertrokken en ik heb meer vrijheid en tijd voor mezelf. Hier begint mijn lange weg van speurwerk en bezwaarschriften, want de opgegeven reden, dat ik mijn staatsburgerschap kwijt zou zijn geraakt omdat ik uit volle wil voor een andere zou hebben gekozen, stelt me niet tevreden. Ik meen dat er wel degelijk een verband is tussen mijn verzoek en mijn huwelijk, ondanks de twintig jaar die ertussen liggen.

Internet is intussen een bondgenoot voor de oplossing van mijn probleem geworden, want het bekende spreekwoord, dat eenieder geacht wordt de wet te kennen, wordt door dit netwerk inderdaad mogelijk gemaakt. De teksten verschijnen, stuk voor stuk, op het scherm. Het is voldoende om met goede sleutelwoorden te zoeken en de vaktaal, het jargon van administratie en justitie, te begrijpen, soms wel heel speciaal voor niet ingewijden.

In 2005, na mijn examens in de musicologie aan de Sorbonne, kom ik te weten dat men nu een aanvraag kan doen, per brief, in het kader van de Nieuwe Wet op het Staatsburgerschap en de Immigratie, die in Nederland is aangenomen en van kracht is geworden in 2003.

Ik schrijf naar de ambassade in Parijs. Men vraagt mij om een formulier in te vullen, geld over te maken en foto’s op te sturen. De viceconsul antwoordt me dat ik kan postuleren en een optieverklaring kan tekenen op het Consulaat in Bordeaux. Het is juni. Ik kan pas een afspraak maken in augustus, want op dat moment is het consulaat aan het verhuizen, de ambassade zal er de nodige documenten heen sturen.

Ik bel in augustus. Niemand weet er iets van, er zijn geen documenten ontvangen. Ik bel de ambassade. De viceconsul, met wie ik te doen had gehad, is er niet meer. Er is een nieuwe viceconsul! Dit wordt ubuesque!

De nieuwe viceconsul legt mij uit, eerst per telefoon, daarna per brief, dat er een misverstand moet zijn, want voor hem val ik niet onder de categorie van diegenen die voor re-integratie in aanmerking komen, maar hij belooft een onderzoek te laten doen bij het Ministerie van Justitie, de IND, in Den Haag.

Ik ga zelf opnieuw op zoek en ik vind deze keer verduidelijking. In de paragrafen van de Rijkswet op het Nederlanderschap van 1985, die ik dit keer op Internet vindt, staan uitzonderingsregels, en er is er een waarvan ik niet begrijp waarom hij niet op mij van toepassing was, indertijd. Die uitzondering bepaalt dat iemand, in het bezit van de Nederlandse nationaliteit, die trouwt met iemand met de nationaliteit van een van de andere lidstaten van de Europese Gemeenschap, zijn vroegere nationaliteit niet verliest, wanneer hij, of zij, de nationaliteit van het land in kwestie aanvraagt. Dat is toch in mijn geval van toepassing?

Ik bel weer naar de ambassade. De viceconsul legt me uit, dat een verdrag altijd rechtsgeldig is boven de individuele wetten van de landen die dat verdrag hebben ondertekend en dat het Verdrag van Straatsburg gold in 1994 toen ik de Franse nationaliteit heb aangevraagd. Dat deze dus gold boven de Wet en zijn uitzondering, die door mijn land was verkozen. Dit Verdrag was er speciaal op gericht om de dubbele nationaliteit tegen te gaan om problemen met de militaire dienst te voorkomen!

Verder kom ik tot de ontdekking dat de Unie eveneens een Tweede Protocol heeft voorbereid, in de jaren 90, dat voor ieder van de lidstaten de mogelijkheid opende om de uitzonderingen in zijn eigen wet toe te passen. Het geval van vrouwen bijvoorbeeld, die per traditie in Europa niet aan de militaire dienst onderworpen zijn. Of het geval van diegenen, die de nationaliteit van hun echtgenoot of echtgenote aanvragen. Dit Protocol kon vrijelijk van toepassing worden in iedere lidstaat, op het door het land gekozen ogenblik. In Frankrijk gebeurde dat in 1995, in Nederland eind 1996. Ik vis dus net achter het net!

Bovendien werd dit Protocol niet met terugwerkende kracht ingevoerd in de nieuwe Rijkswet op het Nederlanderschap dat in 2003 in werking trad. Toch had de wetgever deze uitzondering wel voorzien en daarmee, impliciet, het principe van de onrechtvaardigheid van het Verdrag van Straatsburg voor de genoemde categorieën van zijn burgers toegegeven, maar heeft de maatregelen niet genomen om dit te herstellen voor diegenen die hierdoor hun nationaliteit van geboorte waren kwijtgeraakt, door hen in de verloren nationaliteit te re-integreren.

Frankrijk had dit probleem op een heel praktische wijze opgelost: Fransen in dezelfde situatie hoefden dan slechts, bij de Franse Ambassade of het dichtstbijzijnde Consulaat van hun huidige woonplaats, te verklaren dat zij het Franse staatsburgerschap wensten terug te krijgen.

Begin 2001 ontvang ik een brief van de Ambassade, die me uitlegt dat de wet op het Nederlanderschap veranderd zal worden. Nederland schijnt nu toch wel toe te geven, dat bepaalde categorieën van zijn burgers hun burgerschap op onjuiste gronden hebben verloren, in het vuur van het opbouwproces van de Europese Unie. Ik vraag me af of de Nederlandse regering ook zal toegeven dat ik daar deel van uitmaak.

Ik wacht af, om te zien hoever de werkelijke veranderingen zullen gaan. Er gebeurt echter niet veel en ik ga weer verder met zoeken op Internet.

De Nieuwe Rijkswet op het Nederlanderschap van 2003 stipuleert, dat iemand, die zijn staatsburgerschap is kwijtgeraakt op grond van het feit dat hij vrijwillig een andere nationaliteit heeft aangevraagd, en die de wens heeft om zijn vroegere nationaliteit terug te krijgen, moet aantonen dat hij nog een sterke band met het land heeft. Zelfs als hij getrouwd is met iemand die staatsburger is van een ander land dat tot de Europese Unie hoort, kan hij dat niet doen in het dichtstbijzijnde Consulaat of de Ambassade, zoals een Frans staatsburger dat vandaag kan doen in hetzelfde geval. De enige manier is om Nederland voor een jaar als zijn hoofdverblijf kiezen, voordat hij een optieverklaring zal kunnen tekenen.

De formule was me aan de hand gedaan door het Ministerie van Justitie zelf, en, volgens zeggen in een schrijven van een ambtenaar van de Immigratie- en Naturalisatie Dienst, zou dat voor mij toch niet moeilijk zijn! Ik voel het als een straf mijn goede intenties ten overstaan van mijn geboorteland te moeten bewijzen, er een heleboel geld aan te besteden en heen en weer te moeten reizen, wat toch ook heel vermoeiend is. Want als gevolg moet ik mijn man, mijn kinderen en kleinkinderen, mijn werk, zowel als mijn vrienden en mijn sociale activiteiten gedurende die tijd officieel verlaten.

We houden samen een paar beraadslagingen, mijn man en ik, en zijn er beiden verbaasd over dat een autoriteit als de Immigratie- en Nationalisatie Dienst suggereert ten overstaan van een oud-ingezetene om terug te keren in het land voor een jaar, zoals de Wet dat heeft vastgesteld, en daarbij te voegen dat “het toch niet moeilijk voor hem, of haar, moet zijn, en dat hij, of zij, daarna gewoon terug kan keren naar zijn nieuwe woonland en zo de twee nationaliteiten behouden!”

Hij, of zij, dat ben ik in dit geval. Men is van mening dat het voor mij niet moeilijk moet zijn om in Nederland te gaan wonen. Hoe dat zo? Dat gaat ons toch een heleboel geld en energie kosten? Ook moet ik een pied-a-terre vinden. Kortom, we vinden de praktische kant van de zaak niet denkbaar en het gehele idee onzinnig.

En dan is er nog de sociale kant van de zaak. Ik heb wel familie en enkele vrienden in Nederland, maar die wonen allemaal in verschillende steden, en, al zijn de afstanden klein, het is niet gemakkelijk om opnieuw een sociaal leven op te bouwen in een jaar tijds, wij weten dat maar al te goed na zo vaak te zijn verhuisd. En onze kinderen en kleinkinderen wonen in het zuiden van Frankrijk en in Parijs. En wat stelt men zich voor dat we een jaar lang gaan doen in Nederland? Musea bezoeken en concerten bij wonen? Geld uitgeven? Met onze duimendraaien? Ja, Nederland is wel een land van negotie, dat is duidelijk, en we zijn er trots op. Maar er zijn grenzen.

Er zijn nog drie andere mogelijkheden volgens de Wet. De tweede is een scheiding. Dat kost op ongeveer vijfhonderd euro voor een korte procedure, daarna vraag ik mijn Nederlandse nationaliteit aan, die ik in dat geval zonder meer zou krijgen en dan trouwen we daarna weer. Dat brengt ook weer kosten met zich mee.

De derde mogelijkheid is het overlijden van de echtgenoot, dat uiteraard niet, volgens wens, op natuurlijke wijze te bestellen is. Lachend stellen we ons het organiseren ervan voor.

Ik zoek toch maar weer naar andere oplossingen.

Ik schrijf de Nationale Ombudsman aan. Deze geeft me vriendelijk ten antwoord dat hij zich alleen bezighoudt met klachten over overheidsinstanties, en hij geeft met het telefoonnummer van het Juridisch Loket ... dat men niet kan bellen vanuit het buitenland!

Als antwoord op mijn eerste brief geadresseerd aan de Rechtbank in Den Haag, met het verzoek om mijn probleem te beoordelen, laat men mij weten, dat ik geen kopie heb toegevoegd van de beslissing van de zaak. Toch had ik een kopie van de brief van de Ambassade in Parijs ingesloten. Ik wijs hen daarop. Vervolgens vraagt men mij om mijn beschuldiging goed te formuleren. Ik zoek informatie, vraag raad, en formuleer zo goed mogelijk dat ik van mening ben dat de Nederlandse wet zijn burgers in dezelfde situatie op verschillende wijze behandeld, en dat dat ingaat tegen het principe van goed bestuur. Daarna vraagt men mij om honderd vijftig euro voor de griffie, die ik overmaak. Vervolgens laat men mij weten dat de ontvangsttermijn voor deze zaak verstreken is. Ook laten ze me dan pas weten dat deze zaak niet in hun competentie ligt en naar een ander bureau is overgebracht. Dit bureau laat me weten dat ik een advocaat dien te nemen. Het geheel neemt een onwaarschijnlijke allure ...

Ik was ook nooit van plan geweest een advocaat te nemen, omdat ik van mening was, dat deze zaak mij geen cent moest kosten. Die honderd vijftig euro zaten me al meer dan dwars. Voor mij is dit een principekwestie, het recht op een nationaliteit moet geen zaak van geld zijn, punt uit. Maar ik ontdek op Internet, dat er een markt van advocatenkantoren is die hun zakken ermee vol steken, door handige administratieve bedriegerijen uit te voeren voor rijke cliënten uit de Verenigde Staten, Zuid-Afrika en Australië. Zij doen voorkomen, zelfs aan hen die duidelijk minder ruim zitten op financieel gebied, dat alles mogelijk is, omdat ze hun bureau op één van de belangrijkste grachten in Amsterdam hebben en ze op Internet het beste gereferencieerd zijn.

Ik ga over tot de instantie erboven en stuur een petitie aan het Kabinet der Koningin. Welk Kabinet me laat weten dat Mevrouw de Koningin geen competentie heeft in de zaak en niets voor mij kan doen, het gaat hier immers om een wet die in de Tweede Kamer goedgekeurd is. Er is geen uitzondering, geen gratie. Het kabinet stuurt mijn verzoek naar het Ministerie van Justitie en ik ben terug naar af.

Dezelfde instantie buigt zich dus voor de tweede keer over mijn zaak en hoewel het antwoord me deze keer direct bereikt en het wat gedetailleerder is, zegt het precies hetzelfde als dat, indertijd gegeven door de Consul in Parijs.

Ik beslis om mijn relaties te gebruiken, zoals iedereen dat doet, en ik stuur een verzoek tot hulp aan een vroegere lyceumgenoot die in de Raad van State zit. Hij antwoordt mij heel vriendelijk en legt me uit dat ik zou moeten proberen om een lid van de Tweede Kamer te interesseren, om een initiatiefwetsvoorstel te doen om de wet op dit punt te veranderen, zodat het Tweede Protocol met terugwerkende kracht geldig zou kunnen worden tot aan het begin van het tijdperk van het Verdrag van Straatsburg. Hij geeft me de namen van enkele afgevaardigden, die deskundig zijn in deze materie.

Helaas zijn de tijden hard wat betreft onderwerpen als staatsburgerschap en immigratie en alles wat daarmee verbonden is. De Nederlandse regering is niet zolang geleden gevallen op een zaak betreffende de buitenlandse politiek. De strenge politiek inzake immigratie en naturalisatie, versterkt door de kwestie van de veiligheid en vooral van de integratie, is een leidmotief dat het gebrek aan vertrouwen tussen de verschillende partijen verergert en de vorming van een coalitie, waaruit de regering

over het algemeen bestaat, verhindert. Er worden verkiezingen gehouden en de tijd om een nieuwe regering te vormen is eindeloos. De populistische wind blaast hard in mijn kleine landje, en niemand is blijkbaar geneigd om zich politiek te wagen aan het eventuele terugkomen op een recent aangenomen wet op het staatsburgerschap, die nogal restrictief is, dat mag gezegd worden, maar die, volgens vele stemgerechtigden nog veel restrictiever zou moeten zijn. Toch heeft de Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken, geïnstalleerd sinds 2000, zoals ik dat heb gezien in de rapporten en gehoord tijdens discussies met een van mijn vrienden die het kon weten, altijd het advies gegeven soepel te zijn.

Ik schrijf naar het Europese Parlement, naar twee afgevaardigden, waaronder een Nederlandse, die voorzitster is van de commissie die zich met juridische zaken bezighoudt. Zij laat mij weten dat het Parlement geen enkele macht heeft in deze materie, en dat iedere lidstaat soeverein is in zijn beslissing betreffende het toekennen of terugnemen van het staatsburgerschap. Zij moedigt me echter aan om voort te gaan op de weg van het aanzoeken van Tweede Kamerleden.

Zo schrijf ik verscheidene politieke partijen aan en ik ontvang enkele antwoorden, sommige negatief, andere die me wat hoop geven. Weer andere laten nog steeds op zich wachten, waarschijnlijk tot in de eeuwigheid.

Ik schrijf enkele teksten voor de krant, en stuur ze naar twee grote Nederlandse dagbladen. Zij vinden dat mijn verhaal te persoonlijk is! Ja, inderdaad, zolang mijn geschiedenis niet gepubliceerd is, en ik daarmee andere mensen die in dezelfde situatie verkeren kan oproepen, is het waarschijnlijk zo dat velen ervan hun lot accepteren omdat de wet nou eenmaal de wet is.

Vervolgens ga ik op zoek naar consorten op Internet. Ik vind Nederlanders die sinds lang in Frankrijk of Spanje wonen, en er genoeg van hebben om niet op z’n minst in hun gemeente of regio te kunnen stemmen, want, zeggen ze, als ze het burgerschap van het land aanvragen raken ze de Nederlandse kwijt. Zij zijn niet altijd in mijn situatie, dat wil zeggen, getrouwd, of samenwonend, met een burger van hun nieuwe land. Maar ze zijn van mening dat ze de dubbele nationaliteit zouden moeten kunnen verkrijgen om hun fundamentele rechten te kunnen uitoefenen. Ik schrijf me in bij de groep. Dat kan geen kwaad, dat zal toch wel wat beweging brengen en wat aandacht op het probleem vestigen, wat altijd meegenomen is. Toch voel ik me een beetje alleen, ondanks een of twee reacties van netsurfers die toegeven in dezelfde situatie te zijn, zeggen het er maar mee te doen, en niet te zien wat er anders gedaan zou kunnen worden, maar die me toch wel hartelijk bedanken voor het feit dat ik het punt heb aangeroerd!

Ik schrijf aan vrienden en kennissen in Nederland, om hen te vragen om een handtekening op een petitie, waarmee ik zou kunnen zwaaien in het geval ik een geïnteresseerd Tweede Kamerlid zou vinden. Ik schrijf ze ook om ze te laten weten wat mij sinds lang bezighoudt, en om me een beetje ondersteund te weten door anderen. Sommige geven me die steun, en tekenen, andere geven me ook raad, vooral juridische, nog weer anderen lijken er geen begrip voor te hebben.

Een winter gaat voorbij, en er gebeurt niets. De politieke partij die beloofde me te antwoorden doet dat niet, ze hebben het druk met andere dingen. De groep op Internet brengt de winter rustig in het milde Frankrijk door en slaapt in.

Ik wacht niet tot de tijd voorbij gaat en neem de beslissing om precies te gaan doen wat het Ministerie in Den Haag me heeft aangeraden.

Ik kies dus uiteindelijk toch voor de eerste oplossing, maar ik ga het wel doen op mijn manier al is die wel wat angstaanjagend. Eerst zoek ik een onderkomen. Mijn nichtje wil me wel huizen en biedt me een kamer aan bij haar in huis en ik accepteer.

In het begin van het voorjaar 2010 neem ik het vliegtuig en ga in Amsterdam wonen, in mijn kamertje onder de dakpannen. En ik schrijf me in in de registers van de stad.

Sinds mijn vertrek uit Nederland had ik er vaak enkele dagen doorgebracht, eerst bij mijn moeder, later bij dit nichtje en bij vrienden, gewoon voor het plezier, maar ook om het niet te temmen gevoel van heimwee, dat je in je buik hebt, als je lange tijd niet terug geweest bent, tot zwijgen te brengen. In die ogenblikken mis ik de geur van sloten, van meren, van kanalen, van polders, de geur die opstijgt van kroos en bladeren die op het water drijven, het stilstaande water dat te vinden is, om het maar rechtuit te zeggen: moddergeur! En ik mis de wind, een lekker fris briesje dat in je gezicht strijkt...

Iedere keer in al die jaren, dat het vliegtuig bij Schiphol naar beneden zakte, welke de reden ook was en het aantal dagen dat ik in mijn land kon gaan doorbrengen, kreeg ik tranen in mijn ogen na de opening van de wolkenlaag, bij de eerste aanblik van het land, de weiden, de bollenvelden, de meren rond Aalsmeer, de kleine weggetjes, krom langs de rivieren, kaarsrecht langs de kanalen, en de minuscule daken met rode en zwarte dakpannen op de huizen die tegen de dijken aanleunen, de grote, loodkleurige wateroppervlakten, gerimpeld door de wind, met kleine, driehoekige witte vlekjes erop en koperkleurige, golvende rietvelden langs de kanten.

Ik slaap nu dus een paar dagen onder het dak van mijn nichtjes huis in één van de oudste wijken van de stad, de Jordaan, op de vijfde verdieping, met het plafond dat net boven mijn bed schuin naar boven oploopt, net zoals vroeger in mijn eigen slaapkamer in het huis van mijn ouders. Door het raam, in de driehoek tussen de dakschilden, zie ik een zee van puntige daken. De voorkant van het huis wordt, vanbinnen, door schuinstaande ijzeren balken gesteund, die in het linoleum op de grond wegzinken. Het huis dateert uit de 17e eeuw en de treden zijn schots en scheef. Ik heb mijn koffer de steile trappen opgesjouwd, eerst twee etages, tot aan de ingang van hun woonhuis, en daarna, binnen nog eens twee etages hoger. Dit is dus officieel mijn kamer voor een jaar, ik heb de sleutel van de ingangsdeur beneden gekregen en ik betaal mijn nichtje een symbolische huur. Mijn pyjama, mijn tandenborstel en een paar boeken in het Frans, Balzac en Georges Sand blijven op het tafeltje naast het bed staan tot ik weer een poosje terugkom. De boeken die ik in Nederland koop, neem ik mee, want ik ga wel regelmatig terug naar Frankrijk, ik heb daar uiteindelijk mijn leven opgebouwd.

Het lijkt er misschien op alsof ik de boel heb belazerd. Toch is dat op geen enkel moment het geval. Uiteindelijk is het maar een kwestie van interpretatie. In Frankrijk hebben ze me nooit iets gevraagd. De Europese landen staan open voor een verblijf van drie maanden voor inwoners van alle andere lidstaten. Bovendien heb ik nu een sticker in mijn paspoort laten aanbrengen door de lokale antenne van de Immigratie- en Naturalisatie Dienst, die aantoont dat ik officieel in Amsterdam woon als economisch niet-actief. Daarvoor heb ik moeten bewijzen dat mijn man in staat is om me te onderhouden en ik heb weer een Nederlandse bankrekening geopend.

Ik ga net zo doen als al die inwoners van het noorden van Europa die de winter doorbrengen in het zuiden. Al die Nederlanders die een groot deel van het jaar in de Var of de Ardèche wonen.

Nederland heeft op deze manier, sinds 2003, twee soorten Nederlanders gecreëerd, die niet in het Koninkrijk wonen maar ergens anders in de wereld, diegenen die hun oude paspoort hebben kunnen behouden als ze die van hun nieuwe woonland hebben aangevraagd, en diegenen die daar geen recht op hebben gehad. Of zij moeten, als Oud-Nederlander, en dat is de enige oplossing, het trucje toepassen, dat het Ministerie mij zelf aan de hand had gedaan, om hun nationaliteit te herkrijgen door naturalisatie.

Nog een winter gaat voorbij, maar deze keer weet ik dat zodra de datum van de inschrijving opnieuw aangebroken zal zijn, ik die gewenste optieverklaring eindelijk zal kunnen tekenen.

Dat gebeurt in Amsterdam in het voorjaar van 2011, bij de Dienst Persoons- en Geo-informatie, met mijn jongste dochter erbij. Het is er heel “cool” en keurig, dit soort bureau in Nederland, met een oproepnummer systeem, ruime zalen, met vrolijke zitjes van kleurig plastic, “appelgroen” hier of “citroengeel” daar, en een apparaat waarmee men zich gratis koffie of thee kan serveren, heel geruststellend. Maar ik ben wel een beetje zenuwachtig, net zoals toen ik me inschreef. Enkele, voor vreemdelingen, onaangename en wat scherpe opmerkingen klinken me nog na in de oren, zowel als de onderbreking van mijn zin, als ik tracht een vraag die me gesteld wordt te beantwoorden. Hier moet je dus zelf van psychologisch inzicht blijk geven, want het gaat waarschijnlijk om automatische opmerkingen, die gemaakt worden tegenover personen, van wie men vermoedt dat ze proberen te bedriegen. Maar deze mensen, stel ik me zo voor, zijn vaak in situaties die veel alarmerender zijn dan de mijne, hebben niet altijd hetzelfde niveau van onderwijs en zeker niet altijd hetzelfde niveau van kennis van de taal, die ik perfect beheers. Ik denk me in hoe moeilijk deze situatie voor die mensen moet zijn. Ik teken de optieverklaring en zweer dat ik het land niet langer dan zes maanden achter elkaar verlaten heb sinds een jaar. Dat is ook zo.

Nadat ik het antwoord ontvangen heb, dit keer positief, word ik uitgenodigd voor een ceremonie in het stadhuis van Amsterdam, waar ik verklaar dat ik mij aan de Wet zal houden en een goede Nederlandse zal zijn en ik neem de Bevestiging van verkrijging van het Nederlanderschap in ontvangst. Mijn nichtje, mijn schoonzusje en een vriendin van de middelbare school zijn aanwezig bij de ceremonie. Ze hebben kleine cadeautjes en bloemen meegebracht. Ik krijg een album over de geschiedenis van de stad, die naast de vele andere die ik al bezit over het onderwerp op de plank zal komen te staan. In de zaal zitten mensen uit alle werelddelen, met prachtige huidskleuren en exotisch gekleed, die dezelfde eed afleggen als ik, maar met veel accenten en aarzelingen, maar zo oneindig gelukkig en trots. Ik ben waarschijnlijk de enige “Oudnederlandse”.

Veertien dagen nadat ik deze eed heb afgelegd heb ik mijn nieuwe Nederlandse paspoort opgehaald, waarna ik mij heb laten uitschrijven in Amsterdam, als vertrekkende naar Frankrijk, dat kan per Internet. De Sociale Verzekeringsbank schreef nog veertien dagen later dat ik geen ziekteverzekering had afgesloten en ik heb netjes geantwoord dat ik niet meer in Nederland woonde.

Het was vorig jaar alweer tien jaar geleden dat ik mijn dubbele nationaliteit verkreeg, en ik heb opnieuw een paspoort verkregen in Enschede, omdat dat het handigst is, als ik in mijn Nederlandse huis in Meppel ben. Want ik woon nog steeds in Frankrijk, maar we hebben wel een huis in Nederland gekocht na ons pensioen. Dat is nu ons vakantiehuis. Ik ben actief in een koor in de stad en in de Historische Kring.

Vandaag zie ik beide landen, hun sterke en zwakke kanten, met een andere blik dan voorheen. Ik ervaar nu bijna veertig jaar beide culturen, de twee manieren van leven. Na al deze avonturen ben ik me ervan bewust dat ik ook trots ben op bepaalde aspecten van mijn nieuwe land, op zijn geschiedenis, de schoonheid van zijn landschappen, van zijn erfgoed, van zijn fijne kookkunst en lekkerbekkerij, van zijn rijke taal en literatuur, van zijn luchtigheid en nonchalance, van zijn elegantie op vele gebieden. Het is prettig om in Frankrijk te wonen. Het komt voor dat een Nederlander me zegt dat ik erg verfranst ben, daar ben ik dan trots op.

Vandaag heb ik, zonder de nationaliteit van mijn nieuwe land te hebben verloren ook die van mijn geboorteland teruggekregen, want in Frankrijk is dat geen enkel probleem, nee, zelfs, je kan hem als je hem eenmaal verkregen hebt, niet eens meer verliezen! Ik ben van mening dat de Nederlandse mij toekomt en dat het een onrecht was mij hem te ontzeggen.