Een anderstalige nieuwkomer in groep 1 en 2….

….. tips en handvatten voor de leerkracht.Maart 2016

ITK Uithoorn https://itkuithoorn.weebly.com/ 06-52612324

Sinds augustus 2013 vangt de Internationale Taal Klas Uithoorn fulltime leerlingen op die meestal rechtstreeks uit het buitenland komen. Deze anderstalige nieuwkomers tussen de 6-12 jaar worden in gemiddeld een jaar zo goed mogelijk Nederlands geleerd en klaargestoomd om uit te stromen naar het regulier onderwijs.

Natuurlijk zijn er ook anderstalige nieuwkomers jonger dan 6 jaar. Deze leerlingen tussen de 4 en 6 jaar komen in een reguliere kleutergroep terecht en dan…?Veel leerkrachten vragen zich dan af welke ondersteuning ze deze leerlingen moeten en kunnen bieden. Dit document is geschreven om handvatten en tips te geven. Het is verre van compleet maar om het behapbaar en overzichtelijk te houden is er gekozen om een selectie te maken en zo praktisch mogelijke tips te geven.

Mocht je nog vragen hebben? Stel ze gerust!

Jellony Raadschelders Tineke RoodenburgSimone Rossing-Luimstra ITK Uithoorn

Receptieve taalverwerving gaat vooraf aan productieve taalverwerving. De nieuwkomer begrijpt de eerste tijd nog weinig en kan nog (bijna) niets in het Nederlands zeggen. Respecteer dat en verzorg een rijk taalaanbod.

Alle kinderen hebben in het begin een zogenaamde ‘stille periode’. (zie bijlage 1: Fases in de 2e taalverwerving) De lengte van de stille periode is per kind verschillend. Ook in de periode dat kinderen niet spreken zijn ze bezig met taalverwerving. Ze luisteren, leren nieuwe woorden, zinsconstructies enz. Als ze beginnen te spreken, gebruiken ze soms meteen meerwoordszinnen. Kinderen die een lange stille periode hebben, zijn -als ze eenmaal gaan spreken- vaak even ver in hun taalontwikkeling als kinderen die een korte stille periode hebben.

Speel en werk met attributen, zoals voedingsmiddelen en keukengerei uit de huishoek of van de ontdektafel. Echte materialen zijn hier uiterst geschikt voor omdat het meer spel uitdaagt en zorgt voor een realistisch beeld. Geef een kind als eerste opdrachtjes om bijvoorbeeld iets te geven, te pakken, aan te wijzen, op te ruimen of terug te zetten, te verzamelen, in te richten. Laat eventueel tellen en rubriceren. En breidt dan de complexiteit en zinsbouw van de opdrachtjes langzaamaan uit. Wees je bewust van je taalgebruik en speel met het stellen van vragen. Kies in de begin periode voor vragen waarbij de passieve woordenschat centraal staat. Open vragen zijn voor deze kinderen te moeilijk. Denk er ook aan om de kinderen impliciet te verbeteren door te zin in correct Nederlands te herhalen: ‘boodschappen mama Jumbo’ wordt dan “Ging je gister met mama boodschappen doen bij de Jumbo?” Blijf in hele, volledige zinnen praten in correct Nederlands. Het is verleidelijk om, zeker in het begin, in telegramstijl of in kromme zinnen te gaan praten. Als het kind wat taalvaardiger is, kun je ook in samengestelde zinnen praten. Benadruk de belangrijkste woorden in de zin (topicalisatie) en pas je spreektempo aan. Overdrijf alleen niet! Meer tips: https://www.augeo.nl/Demo/Promo%20Cursus%20Vluchtelingenjongeren/Taallijn_NT2.pdf

2

- Stel het kind ja of nee vragen; Schijnt de zon daar?

- Geef het kind een keuze; Ga je met het vliegtuig of met de trein? Vind je melk of

limonade lekker?

-Laat het kind aanwijzen; Waar wil je de stempel ?

- Of/of vragen; Schijnt hier de zon of regent het?

Tegendeelvragen; Is dit een zonnebril? (terwijl de leerkracht een zwembroek

aanwijst).

2. Verzorg een rijke thematische leeromgeving. Het geldt voor alle kinderen, maar voor de nieuwkomer is het extra belangrijk: een thematafel met attributen en begrippen (woordkaartjes)van het thema, een speelhoek ingericht volgens het thema, een thematische boekenhoek met informatieve (Kijkdoos)- en prentenboeken binnen het thema. Het beeldmateriaal helpt in de eerste periode om duidelijk te maken waar al die onbegrepen nieuwe taal die het kind hoort zo ongeveer over gaat.

3.

Verzorg herhaald taalaanbod en doe - opdrachtjes. Pas bij herhaling gaan nieuwkomers woorden onderscheiden en zinspatronen horen. Bij nadere herhaling gaan ze die ook onthouden. Liedjes, speelliedjes, spellen in het speellokaal en verkeersopdrachten zijn geschikt voor herhaling. Voorbeelden: doe - opdrachtjes en doe - liedjes in het speellokaal en buiten zoals "ga allemaal zitten, ga allemaal staan, ga allemaal lopen" , "hoofd - schouders - knie en teen...". Doe -opdrachten met attributen: pak de muts, zet de muts op, geef de muts aan....Total Physical Response is een mooi woord voor doe - opdrachten: kijk naar links, kijk naar rechts, en loop over het zebrapad .....

Herhaal ook aangeboden prentenboeken, vertel het meerdere malen. De nieuwkomer zal steeds meer gaan herkennen en dit vergroot het zelfvertrouwen.

4. Klanken: het is voor nieuwkomers extra belangrijk dat leerkrachten goed articuleren, duidelijke opdrachten geven en opletten wat het kind snapt. Ook is het extra belangrijk om klankspelletjes te doen. Het leren van de Nederlandse klanken is noodzakelijk voor het verstaan en spreken van Nederlands. Het is ook een voorwaarde voor kinderen om te kunnen starten met het leesproces. Het juist aanleren van deze klanken bepaalt ook de uitspraak en daarmee de mate waarin het kind met een accent Nederlands zal leren spreken.

Tweetekenklanken zijn erg moeilijk voor anderstalige kinderen. Besteed in de beginperiode veel aandacht aan het verwerven en automatiseren van de klanken: klinkers, medeklinkers, tweetekenklanken, lange en korte klanken etc. Doe dit d.m.v. korte oefeningen, klankversjes, rijmspelletjes etc. Op allerlei kleutersites (bijv. www.jufjanneke.nl ) worden per thema auditieve oefeningen aangeboden. Extra aandacht is hierbij nodig voor klanken die in hun moedertaal niet betekenisonderscheidend zijn (bijvoorbeeld i-ie bij Turkse kinderen, de b/p v/f en s/z bij Somalische kinderen en het verschil tussen een lange en korte klank bij Arabisch sprekende kinderen). Middelen om dit te oefenen is het leerlingprogramma van Veilig Leren Lezen en het computerprogramma Klankie.

3

In de klas staat een nieuwe thematafel over het ziekenhuis. De leerkracht vertelt de kinderen dat Ko erg ziek is. Met realistisch materiaal mogen de kinderen proberen om Ko weer beter te maken. Fatima is net een paar weken op school en samen met Hakim en de leerkracht ontdekt ze de themahoek. De leerkracht vertelt bij haar handelen en benadrukt de themawoorden. Zij stimuleert de samenwerking en stelt ‘’een probleem’’ aan de orde. Tijdens het samenspel hoort Fatima één en al taal.

Een aanrader is ook de werkmap Fonemisch Bewustzijn van het CPS.

5. Verzorg zoveel mogelijk auditief – visueel – handelend aanbod op de computer. Moderne rekensoftware met geluid voor de groepen 1 en 2 geeft kansen voor het oefenen van voorzetsels, hoofdtelwoorden, rangtelwoorden en eenvoudige zinsbouw. Digiboeken, ingesproken prentenboeken en ingesproken infoboekjes bieden kansen voor het inslijpen op het gebied van woordenschat, articulatie, woordaccent, zinsmelodie, woord- en zinsbouw. Daarnaast zijn er kansen voor uitbreiding van thematische kennis van de wereld.

6. Lezen, (laten) lezen en nog eens (voor) lezen!Dat voorlezen belangrijk is, behoeft ongetwijfeld geen verdere uitleg. Creëer lees -luisterhoeken met koptelefoon, waar voorgelezen prentenboeken (in tweetallen) gekeken, verteld, beluisterd en gelezen worden. Als boeken aansluiten op het thema is dat extra effectief. De combinatie van verhalende boeken met informatieve boeken per thema heeft het meeste effect op de woordenschat. Herhaald luisteren is goed voor de klankontwikkeling, de grammaticale ontwikkeling en de woordenschat. Webabonnementen als Bereslimme

4

Boeken en Mijn naam is Haas zijn (prijzige) mogelijkheden. Zie ook bij de tips voor ouders voor gratis sites met digitale prentenboeken.

Lees interactief prentenboeken voor in kleine groepen. Gebruik prentenboeken en betrek de doelleerlingen extra. Prentenboeken die bij het thema horen bieden extra kansen voor de woordenschat, want de themawoorden zullen in de komende periode veel herhaald worden. Bij het interactief voorlezen van prentenboeken is het ook van belang dat ' de verteltafel' een plek in de klas krijgt. Bij de verteltafel

kunnen kinderen het verhaal naspelen en kernzinnen uit het boek leren. Ook kunnen ze kleine conversaties oefenen. Dit is niet alleen waardevol voor de nieuwkomer…

7. Blijf in het begin korte opdrachten geven. Door zoveel mogelijk korte opdrachten te laten uitvoeren is er maximaal kans op succeservaring en oefening van begrippen, en zo krijg je als leerkracht maximale feedback of het aanbod goed afgestemd is.

8. woordenschat uitbreidenVanaf de 1e dag dat het kind Nederlands onderwijs volgt, moet er vanzelfsprekend geïnvesteerd worden in woordenschat. In het 1e jaar moet een anderstalige nieuwkomer circa 50 woorden per week bijleren! Hiervoor kan als bron de BAK (Basislijst Amsterdamse Kleuters. 3000 woorden voor groep 1 en 2) gebruikt worden. Kijk ook bij bruikbare links.Belangrijk is dat de woorden worden:

aangeboden - gevisualiseerd - geconsolideerd

aanbiedenEen kind moet een woord minimaal 7 keer horen voordat het in zijn/haar hersenen blijft hangen. De beste manier van aanbieden is via de methodiek Met Woorden in de Weer van Marianne Verhallen. Deze methodiek gaat er van dat je woorden aanbiedt via clusters.

een woordparachute een woordkast

5

Wanneer is een prentenboek geschikt voor een verteltafel?

- Kies prentenboeken met duidelijke afbeeldingen- Let erop dat de afbeeldingen goed aansluiten bij de tekst. Het is belangrijk dat de plaatjes de gebeurtenissen uit het verhaal verbeelden.- Let op eenvoudig taalgebruik.- Kies een boek dat zich afspeelt in het hier en nu.- Let op diversiteit in het prentenboek zodat verschillende leerlingen zich kunnen identificeren met de hoofdpersonen.

VisualiserenHet belang van visualisatie lijkt een open deur, maar wordt helaas vaak met name in de midden- en bovenbouw niet gedaan. Een woordmuur met daarop de aangeboden woorden vergezeld met een tekening of plaatje is een absolute voorwaarde om intensief met nieuwe woorden bezig te zijn. Woorden alleen mondeling aanbieden geeft een veel kleinere kans op het daadwerkelijk inprenten van de woorden.

Op de site van Met Woorden in de Weer http://www.rezulto.nl/?page_id=279 zijn allerlei woordspelletjes (per bouw) en voorbeelden van de woordkast –woordspin- parachute – woordtrap te vinden.

Tegenwoordig vind je ook enorm veel kant-en-klare woordenschatclusters op internet. Bijvoorbeeld op: http://woorden.wiki.kennisnet.nl/Portaal:Woordclusters

ConsoliderenConsolideren is het inslijpen van de woorden en de betekenissen in het geheugen. De kinderen moeten de betekenissen niet alleen begrijpen, ze moeten deze woorden en hun bijbehorende betekenissen ook onthouden. Hiervoor is het belangrijk dat de aangeboden woorden elke dag herhaald en geoefend worden met consolideerspelletjes.

9. Bruikbare LinksOp de volgende sites vindt u nog meer informatie over woordenschat en consolideerspelletjes:

Kant en klare woordclusters bij de BAK: http://www.logo3000.nl/ Woordkaarten bij de kleutermethode Uk en Puk:

http://www.cedgroep.nl/sitecore/content/uk-en-puk/materialen/gratis-woordkaarten/woordkaarten-ik-ko.aspx

BAK lijst: https://s3-eu-west-1.amazonaws.com/logo3000/static_files/webflow/BAK-woorden.pdf

Handleiding BAK lijst en woordlijsten ITTA via: http://www.cyberkidz.nl/pdf/woordenschat_baklijst.pdf

Digiwak: https://www.digiwak.nl/intro.php Pinterest (bijv. op trefwoord consolideren / zien is snappen / met woorden in de weer) Filmpjes semantiseringen: https://www.youtube.com/watch?v=pRjfXpFfixY Overzichtspagina Fontys Master Sen woordenschat:

http://fontys-master-sen.yurls.net/nl/page/707402

10. Meer uitgebreide suggesties vindt u in het boek Klein Beginnen van CED. “Klein beginnen” is er voor kleuters die weinig bekend zijn met de Nederlandse taal en/of geen ervaring hebben met de peuterspeelzaal of het kinderdagverblijf. Met Klein beginnen bereikt u dus de kleuters met een achterstand in de taalontwikkeling. Het biedt leerkrachten praktische handvatten en suggesties voor de aanpak van allerlei dagelijkse kleuteractiviteiten. Deze activiteiten zijn verdeeld over 17 thema’s. Door de inzet van de activiteiten wordt spelenderwijs de woordenschat vergroot. Hierdoor zullen de kinderen makkelijker aan kunnen sluiten bij het reguliere (NT2)aanbod van de kleutergroep.https://mijn.cedgroep.nl/default.aspx?qvId=24769461&qvCrc=kciaDjjJialeXePb&qvAdapterId=4177041d-b955-4c9c-95e6-be9e8d72de60&qvActie=AISstart

6

7

Bijlage 1: Adviezen voor anderstalige ouders met kinderen in groep 1, 2 en 3

Adviseer ouders om hun kind te betrekken bij dagelijkse activiteiten zoals boodschappen doen, over straat naar school gaan en het vervoer. Adviseer ouders om met hun kind te praten over wat ze samen zien en meemaken.

Adviseer ouders om vooral in hun eigen taal met de leerling te blijven communiceren. Kinderen die hun eigen (eerste) taal goed beheersen, leren makkelijker Nederlands omdat ze dan alleen maar hoeven te labelen: het juiste Nederlandse woord te koppelen aan het woord in hun moedertaal.

Adviseer ouders om lid te worden van de bibliotheek en vertel ze ook dat dit (voor kinderen) gratis is.U kunt ze adviezen geven welke prentenboeken en informatieve boeken geschikt zijn, en welke thema's u dit leerjaar gaat behandelen. Kinderen kunnen daarover kijken en lezen. Attendeer ouders op de voorleesmiddagen die Bibliotheek Amstelland verzorgt.

Geef ‘huiswerk’: adviseer ouders welke kinderprogramma’s met een rijk taalaanbod ze hun kind kunnen laten kijken. Bijvoorbeeld: Zandkasteel, Koekeloere, Moffel en Piertje (taal met Moffel en Pier / rekenen met Moffel en Pier), Flip de Beer, Beestenboerderij, Knofje, De Zandtovenaar en Hoelahoep.

Een handige verzamelsite hiervoor is:http://teleblik.yurls.net/nl/page/643410 Ook via You Tube en Uitzending Gemist kunnen deze programma’s

bekeken worden.

Geef ouders de tip om hun kind naar digitale prentenboeken te laten kijken. Met Wepboek kunnen kinderen zich laten voorlezen. Op de site is een verdeling per thema gemaakt. www.wepboek.nl Andere tips: www.leesmevoor.nl of http://digitaleprentenboeken.yurls.net/nl/page/

Er zijn nu een paar Dikkie Dik boeken met dvd. Geschikt om ook thuis te luisteren. Laat de kinderen zo veel mogelijk liedjes beluisteren. Liedjes van bijvoorbeeld Dirk Scheele zijn goed voor de woordenschat. Ouders kunnen thuis tekstloze boeken in de eigen taal bespreken die in de school ook besproken worden, zoals: 

'Zomaar een straat door de eeuwen heen' van Anne MillardDit is een kijkboek over geschiedenis in het Nederlands. Er is weinig tekst, het beeldmateriaal is cognitief uitdagend en lokt uit tot benoemen, beschrijven en vergelijken. Geschikt om twee aan twee te laten kijken, aanwijzen en praten.

'De gele ballon', van Charlotte DermatonsOm dit prachtige prentenboek te begrijpen hoef je geen letter te kunnen lezen.

8

Kinderen kunnen er urenlang in dromen, denken, bladeren, aanwijzen, vergelijken, zoeken, vinden, en de wereld rondreizen in een gele ballon.

9

Bijlage 2: Informatie over de 2e taalverwerving

Onder 2e taalverwerving wordt verstaan dat een kind een nieuwe taal leert in de omgeving waar de taal gesproken wordt. Hoewel het leren van een 1e taal bijna vanzelf gaat, kot het leren van een leren van een 2e taal veel moeite.

Factoren die invloed hebben op de mate van succes in de 2e taalverwerving

1. De leeftijd waarop de 2e taal geleerd wordt;2. De aanleg om een 2e taal te leren. Hier hoort ook de taalvaardigheid en het

woordenschatniveau in de moedertaal bij;3. De motivatie om een 2e taal te leren;4. De manier waarop een 2e taal geleerd word (het onderwijs!);5. Contact met omgeving die de te leren taal spreekt (belangrijke factor waar het veel

anderstalige nieuwkomers aan ontbreekt. Zij spreken vaak alleen Nederlands op school).

Fase 1: gewenningsfase

Veilig voelen, plaats in de groep, wennen aan de 2e taal.

Deze fase wordt meestal ingeleid door de stille periode. Deze periode (die enkele dagen tot enkele maanden kan duren) is het kind bezig met luisteren naar en het in zich opnemen van klanken, intonatie, woorden en zinspatronen.Het is belangrijk dat het kind hier tijd voor krijgt en niet te snel gedwongen wordt om in de 2e taal te spreken.

Actieve woordenschat:0 - 50 woorden

Kenmerken

Kind kent regels en routines van de groep

Kind heeft belangstelling voor andere kinderen en zoekt contact

Praat in zichzelf in moedertaal

Begint te reageren op aanwijzingen in NL (pak je jas)

Kind gebruikt standaard uitdrukkingen (ja/nee/hallo/dankjewel)

Kind luistert mee naar verhalen en probeert liedjes mee te zingen

passend leerkrachtgedrag

positief waarderen van uitingen in het NL

voordoen en meedoen taalhulpvriendje bieden duidelijk spreken

ondersteunt met plaatjes en gebaren

visualiseren!!

Fase 2: redzaamheidstaal

Taalgebruik om situaties aan te kunnen

Actieve woordenschat:

Kenmerken

2-3 woordzinnen met veel inhoudswoorden (‘man komen’)

Kind houdt vaste woordvolgorde vast

passend leerkrachtgedrag

Kernzinnen bieden (“het meisje speelt buiten, de pen valt van de tafel’

Woordenschat uitbreiden (minstens 10 per dag)

10

20 - 1000 woorden met vaak werkwoord onvervoegd aan het eind van de zin ( ‘meisje buiten spelen, ik brood eten’)

Kind gebruikt nog geen lidwoorden, voorzetsels, persoonlijke vnw en meervoudsvormen

Meedoen met activiteiten en daarin een rijk taalaanbod aanbieden die kinderen uitdaagt tot benoemen en beschrijven

Fase 3: handelingstaal / omgangstaal

Taalgebruik om handelingen en activiteiten te verwoorden

Actieve woordenschat:1000 -1500 woorden

Kenmerken

Woordenschat kind groeit

Meestal 5-6 woordzinnen

Woordvolgorde gaat variëren maar klopt vaak nog niet (‘dan gaat hij die weggooien die bal’)

Kind gebruikt lidwoorden /voorzetels/ persoonlijke vnw maar nog met fouten

Passend leerkrachtgedrag

Gesprekken in kleine groepjes

Doorvragen, samenvatten, uitbreiden en positief corrigeren

Specifieke aandacht besteden aan lidwoorden/voorzetsels/meervoudsvormen en persoonlijke vnw.

Fase 4: redeneer- en leertaal

Taalgebruik voor veelzijdige communicatie

Actieve woordenschat:1500 -2500 woorden

Kenmerken

Kind heeft grotere woordenschat

Kind vormt langere zinnen, ook zinnen in zinnen (‘toen valde het meisje toen ze op de banaan trapte’)

Kind heeft moeite met werkwoordvervorming, met name bij sterke werkwoorden

Passend leerkrachtgedrag

Doorvragen, samenvatten, uitbreiden en positief corrigeren

Specifieke aandacht besteden aan lidwoorden/voorzetsels/meervoudsvormen en persoonlijke vnw.

11