M A G A Z I N N A M I N I S T E R S T V O T O Z A O D B R A N A N A R E P U B L I K A M A K E D O N I J AM A G A Z I N N A M I N I S T E R S T V O T O Z A O D B R A N A N A R E P U B L I K A M A K E D O N I J AM A G A Z I N N A M I N I S T E R S T V O T O Z A O D B R A N A N A R E P U B L I K A M A K E D O N I J AM A G A Z I N N A M I N I S T E R S T V O T O Z A O D B R A N A N A R E P U B L I K A M A K E D O N I J AM A G A Z I N N A M I N I S T E R S T V O T O Z A O D B R A N A N A R E P U B L I K A M A K E D O N I J AM A G A Z I N N A M I N I S T E R S T V O T O Z A O D B R A N A N A R E P U B L I K A M A K E D O N I J AM A G A Z I N N A M I N I S T E R S T V O T O Z A O D B R A N A N A R E P U B L I K A M A K E D O N I J AM A G A Z I N N A M I N I S T E R S T V O T O Z A O D B R A N A N A R E P U B L I K A M A K E D O N I J AM A G A Z I N N A M I N I S T E R S T V O T O Z A O D B R A N A N A R E P U B L I K A M A K E D O N I J AM A G A Z I N N A M I N I S T E R S T V O T O Z A O D B R A N A N A R E P U B L I K A M A K E D O N I J AM A G A Z I N N A M I N I S T E R S T V O T O Z A O D B R A N A N A R E P U B L I K A M A K E D O N I J A

Br. 68 Cena: 50 den. април 2015IS

SN

: ��

��-

���

�IS

SN

: ��

��-

���

�

АРМ - НАТО РАПОРТИРАЊЕ ОРУЖЈE ВОЕНА ИСТОРИЈА ИГРИ И СИМУЛАЦИИ

Д Е Н З А P А М Е Т Е Њ ЕД Е Н З А P А М Е Т Е Њ Е

С В Е Ч Е Н О О Д Б Е Л Е Ж А Н 1 М А Р Т – Д Е Н О Т Н А P О Л К О Т З А С P Е Ц И Ј А Л Н И О P Е Р А Ц И И

ЧЕСТ, ГОРДОСТ И PАТРИОТСКА ДОЛЖНОСТЧЕСТ, ГОРДОСТ И PАТРИОТСКА ДОЛЖНОСТС В Е Ч Е Н А З А К Л Е Т В А Н А 2 5 - Т А Т А Г Е Н Е Р А Ц И Ј А В О Ј Н И Ц И Н А Д О Б Р О В О Л Н О С Л У Ж Е Њ Е В О Е Н Р О К

а 17 и 18 март во просториите на Регионалниот центар за односи со јавноста (РЦОЈ), кој воедно e и сертцифиран НАТО центар за едукација (PARC), се одржа курс за воени

фотографи. Курсот беше организиран во соработка со инструк-тори од британската армија.На курсот свое учество како слушатели земаа вработе-ни во Oдделението за продукција при МО, претставник на Oдделението за медиуми при ГШ, претставници на PARC и двајца претставници на вооружените сили на Косово.Двајцата инструктори од британската армија г. Нолан и г-ѓа

Добсон со својата професионална техника, веш-тина во ракувањето и соодветна теориска елаборација успеаја на присутните на двод-невниот курс да им ги доловат сите техники на фотографирањето, да ги запознаат со опремата и низ интерактивна вежбовна настава да ги збогатат нивните знаења во врска со оваа интересна тема. Две фотографии направени од слушатели-те на курсот беа посебно потенцирани и наградени, а нив ги направија Кри-стина Илиевска, новинар во „Штит“ и Јасмина Дуриќ вработена во PARC.Овој курс е оценет како мошне успе-шен, поради големиот интерес на вработените во МО и АРМ би било добро и во иднина да се продолжи со ваков вид на активности во рам-ките на активностите во РЦОЈ.

КУРС ЗА ВОЕНА ФОТОГРАФИЈА

фотографи. Курсот беше организиран во соработка со инструк-тори од британската армија.На курсот свое учество како слушатели земаа вработе-ни во Oдделението за продукција при МО, претставник на Oдделението за медиуми при ГШ, претставници на PARC и двајца претставници на вооружените сили на Косово.Двајцата инструктори од британската армија г. Нолан и г-ѓа

Добсон со својата професионална техника, веш-тина во ракувањето и соодветна теориска елаборација успеаја на присутните на двод-невниот курс да им ги доловат сите техники на фотографирањето, да ги запознаат со опремата и низ интерактивна вежбовна настава да ги збогатат нивните знаења во врска со оваа интересна тема. Две фотографии направени од слушатели-те на курсот беа посебно потенцирани и наградени, а нив ги направија Кри-стина Илиевска, новинар во „Штит“ и Јасмина Дуриќ вработена во PARC.Овој курс е оценет како мошне успе-шен, поради големиот интерес на вработените во МО и АРМ би било добро и во иднина да се продолжи со ваков вид на активности во рам-ките на активностите во РЦОЈ.

ТЕХНОЛОГИЈА НА ИДНИНАТА

ДЕТЕКТОР НА МИНИ ВО ОБУВКИТЕ

АЈДЕ ДА ЛЕТАМЕ!

онот на човекот да полета во височините е еден од најстарите

во колективното паметење на на-родите. Од митот за Дедал и Икар, преку нацртите на генијот Леонардо да Винчи, до првиот лет на браќата Рајт – човекот постојано се стремел да успее да ја совлада гравитацијата и да лета со птиците. Од првите примитивни двокрилци до денешните суперсонични авио-ни и мултифункционални и модер-ни хеликоптери – вековниот сон за освојување на небесните височини стана наше секојдневие. Современи-от свет не може да се замисли без авиосообраќајот, авиотранспортот итн. Употребата на леталата опфаќа многу сфери од општествениот жи-вот, а секако дека е значајна и за по-требите на армијата.Секоја современа армија има и своја современа авијација. Родот авијација секогаш се вбројувал во елитните, во кој стапуваат врвно об-учени и образовани припадници. Да се биде пилот на авион или на хеликоптер е високо ценета и по-сакувана професија, но и професија која бара многу знаење, вештина, психофизички баланс и тренинг.Министерството за одбрана на Ре-публика Македонија и оваа година објави Конкурс за запишување на слушатели за стручно оспособување и усовршување на родот авијација, повикувајќи ги сите граѓани на Ре-публика Македонија да се пријават на конкурсот. Овој конкурс е од по-себна можност за стекнување со специфични знаења од областа на военото воздухопловство и мож-ност за пилотска кариера во Ар ми-јата на Република Македонија. Да се стане пилот на Армијата на Република Македонија значи да се поминат сите соодветни здравстве-ни проверки, физички проверки, проверка на знаењето на англиски јазик, проверка на земја и проверка во воздух. Оние кои ќе ги поминат сите примарни селекции ќе имаат можност во период од 18 месеци да бидат обучувани од врвни обучува-чи во рамките на Центарот за обу-ка на пилоти на Министерството за одбрана, кој функционира според највисоките светски стандарди и во чии рамки се врши обука на авиони од типот „Злин 242“, хеликоптери „Бел-206“ и два најсовремени full motion-симулатори за хеликоптери-те „Ми-8/17“ и „Ми-24“.На сите пријавени кандидати им посакуваме успешно да ги поминат тестирањата и искрено се надеваме дека преку оваа можност што им ја нуди Министерството за одбрана ќе успееме да им исполниме некои од неостварените желби, меѓу кои е и вековниот сон, да се полета.

д-р Жанет Ристоска

СОЦИЈАЛНИ МЕДИУМИ

МОЖНОСТИ ЗА УПОТРЕБА И ПРИДОБИВКИ ВО АРМИСКИТЕ СТРУКТУРИ

РОДОВА ОБУКА

СООДВЕТНА ПОДГОТОВКА НА ВРАБОТЕНИТЕ И НА ВОЈНИЦИТЕ НА ДОБРОВОЛНО СЛУЖЕЊЕ НА ВОЕНИОТ РОК

ЗАШТИТА НА ЖИВОТНАТА СРЕДИНА

ПРИДОНЕСОТ НА ВООРУЖЕНИТЕ СИЛИ НА ЗЕМЈИТЕ ОД РЕГИОНОТ

НАТО И МЕЃУНАРОДНАТА БЕЗБЕДНОСТ

ОДБРАНБЕНИТЕ АЛАТКИ НА АЛИЈАНСАТА

КРАЈ НА ВТОРАТА СВЕТСКА ВОЈНА

70 ГОДИНИ ОД ПОБЕДАТА НАД ФАШИЗМОТ

ИНТЕРНЕТ

ИЗВОР ЗА СОБИРАЊЕ НА ПОДАТОЦИ ОД ОТВОРЕНИ ИЗВОРИ

��

��

�� ��

��

�� ��

��

��

Страница

Страница

СтраницаСтраница

Страница

Страница

Страница

Страница

Страница Страница

ШТИТ - Година VII, број 68, април, 2015 година, излегува еднаш месечноИЗДАВАЧ - МИНИСТЕРСТВО ЗА ОДБРАНА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

ИЗДАВАЧКИ СОВЕТд-р Зоран Јолевски (претседател)Генерал-потполковник Горанчо Котески, полковник Љубе Дукоски, полковник Петре Велковски, полковник Мирче Ѓоргоски, полковник Мери Ринџова, Билјана Иванова, д-р Жанет Ристоска

ГЛАВЕН И ОДГОВОРЕН УРЕДНИКд-р Жанет Ристоска

РЕДАКЦИЈАБилјана Иванова (технички, ликовно-графички уредник), Митко Василевски (новинар), Кристина Илиевска (новинар), Ксенија Митева-Котеска (лектор); Александар Атанасов (фотографии)

АДРЕСА НА РЕДАКЦИЈАТАМИНИСТЕРСТВО ЗА ОДБРАНА - СПИСАНИЕ „ШТИТ“ул. „Орце Николов“ 116, 1000 СкопјеТелефони: 02 3128 276www.morm.gov.mk; E-mail: stit@morm.gov.mk

Содржина:

�

АЈДЕ ДА ЛЕТАМЕ!

ЦЕНАТА НА ЕДЕН ПРИМЕРОК Е 50 ДЕНАРИГОДИШНА ПРЕТПЛАТА 600 ДЕНАРИ

жиро с-ка 05001001 1678720(повикување на број: 725939-10)даночен број: 4030990271748ТС 100000000063095

��

�Страница ЕВРОПА НЕ САКА ВОЈНА ЕВРОПА НЕ САКА ВОЈНА ЕВРОПА НЕ САКА ВОЈНА

НА НЕЈЗИНА ТЕРИТОРИЈАНА НЕЈЗИНА ТЕРИТОРИЈАНА НЕЈЗИНА ТЕРИТОРИЈА

УЛОГАТА НА ЕВРОПСКАТА УНИЈА ВО КРИЗАТА ВО УКРАИНАУЛОГАТА НА ЕВРОПСКАТА УНИЈА ВО КРИЗАТА ВО УКРАИНАУЛОГАТА НА ЕВРОПСКАТА УНИЈА ВО КРИЗАТА ВО УКРАИНА

�

еќе подолго време Украина и сос-тојбата во Украина се под по сто-јан надзор од страна на светските

лидери. Она што се случува во Украина во голема мера ги помести границите на неверувањето за можност од нови стравотни конфликти и дестабилизација на еден поширок реон кој можеби во најлошите сценарија ќе зафати и дел од ЕУ. До ситуацијата во Украина, а особено по анексијата на Крим од страна на Русија, Европа не веруваше дека по Втората светска војна на нејзина територија е можно со воени средства, заплашување или воена агресија да се окупира територија на друга независна држава. САД и дел од земјите од ЕУ, стравот од ваквата агресија го темелат на фактот дека се работи за светска сила која сака да направи територијална експанзија која, како што наведуваат некои автори, е желба за враќање на Русија во границите-влијанијата кои ги имаше СССР. Ова ги мобилизираше Европејците и САД да преземат мерки со кои јасно ќе се даде до знаење дека нема да се толерира вакви-от начин на дејствување. Од друга страна, Русија, на чело со Пу-тин го негира овој факт. Според Русија, ситуацијата е резултат на апетитите на НАТО и ЕУ да го прошират својот интерес

кон САД. Путин, исто така, истакна дека доколку не беше Украина, САД повторно ќе најдеа нешто како да се доближат до Русија. Според него, Украина не е причина за рускиот конфликт со Западот, туку тоа е последица.

ВНАТРЕШНАТА СОСТОЈБА НА УКРАИНА – ПРЕДВЕСНИК НА КРИЗАТАВнатрешните проблеми на Украина кои не запреа од 2004 година кога Виктор Јушенко и Јулија Тимошенко ја започна Портокаловата револуција, на извесен начин најавија дека Украина е на почеток на сериозни проблеми. Добивањето на власта, која беше проследена со демон-страции, контроверзии, ненасилни и на-силни протести. ја започна болната поно-ва историја на Украина. Борбата за власт особена јачина доби по 2010 година кога Виктор Јанукович го презеде претседателствувањето со Укра-ина. По неговото прогласување следеа апсења, од кое најпознато е апсењето на премиерот Јулија Тимошенко во октом-ври 2011 година.Две години потоа, во 2013 година, сос-тојбата во Украина полека започна да до-бива поголем интензитет. Протестите кои започнаа во ноември, по отфрлањето на договорот за блиска соработка со ЕУ

во Украина, а со тоа да се доближат не-дозволено блиску на самата граница со Русија. Русите и претходно го искажаа својот цврст став за одбрана од ваквата состојба, а особено по падот на Виктор Јанукович, што според Русија е резултат на американските специјални служби, за потоа НАТО на Украина да понуди 25 милијарди евра за распоредување на одбранбен-ракетен штит на границата со Русија. Целта на ова, според Путин, е да се воспостави баланс на нуклеарната моќ

ЕВРОПА НЕ САКА ВОЈНА НА НЕЈЗИНА ТЕРИТОРИЈА

Улогата на Европската унија во кризата во Украина

ВОЈНАТА Е НЕШТО ШТО НИКАКО НЕ Е СРЕДСТВО КОЕ САКА ДА ГО ПРИФАТИ ЕВРОПСКАТА УНИЈА. ЕУ КАКО ОРГАНИЗАЦИЈА Е ФОРМИРАНА НА ТЕМЕЛИТЕ НА МИРОТ, ПО ЗАВРШУВАЊЕ НА ВТОРАТА СВЕТСКА ВОЈНА И АНУЛИРАЊЕТО КАКВА БИЛО МОЖНОСТ ОВА ДА СЕ ПОВТОРИ. ОВАА ОРГАНИЗАЦИЈА, И ПОКРАЈ МНОГУТЕ ПРЕДИЗВИЦИ КОИ ГИ ИМАШЕ, ЗА ВРЕМЕ НА СТУДЕНАТА ВОЈНА УСПЕА ДА ОСТАНЕ ФАКТОР НА БЕЗБЕДНОСТА И МИРОТ ВО ЕВРОПА, ПРЕД СÈ ПОРАДИ НЕЈЗИНАТА ЦВРСТА ОПРЕДЕЛБА ДЕКА ВОЈНАТА Е ЗЛО ЧИЈ ГОРЧЛИВ ВКУС ЕВРОПА ПОВЕЌЕ НЕ САКА ДА ГО ВКУСИ

�

Руската Федерација. На почетокот на кри-зата во Украина Европејците ги каракте-ризираше превентивната дипломатија во која покрај упатување на јасни пораки за смирување на ситуацијата беа упатени и настојувања Украинците да изготват план кој ќе биде нивен и подржан од граѓаните на Украина, бидејќи само таков може да има трајна вредност и да функционира. На самиот почеток на кризата ЕУ орга-низираше серија средби, од кој најважен е состанокот на Европскиот совет кој се одржа на 3 март 2014 година. На овој состанок европските лидери ја нагласија значајната врска на ЕУ со Украина и Ру-ската Федерација каде потврдија дека се подготвени да се ангажираат со искрен и отворен дијалог. ЕУ на оваа средба про-изнесе дека ЕУ има посебна одговорност за мир, стабилност и напредок на Европа. Челниците на ЕУ на средбата се заложија за употреба на сите можни канали и наложување на нивните претставници да ги преземат сите неопходни мерки. ЕУ, исто така, имаше намера да учествува во мултилатералните механизми (контакт/координативни групи), кои ќе имаат цел да ја спречат ескалацијата на кризата, со цел градење доверба помеѓу инвол-вираните страни. ЕУ во овој заклучок ја потврди нејзината заложба за грижа за територијалниот интегритет и сувере-нитет на Украина, упатувајќи порака до Руската Федерација за повлекување на нејзините сили од територијата на Украи-на, во согласност со постојните договори. Во овој заклучок беше јасно дадено до знаење дека референдумот кој се под-готвуваше од Советот на автономната Република Крим во овие услови ќе се сме-та за нелегален и неважечки, а откако Ру-ската Федерација изврши анексија на овој полуостров, ЕУ даде задача на Европ-

од страна на претседателот Јанукович, на крајот од истиот месец завршија со 100.000 лица на улиците на Киев.Наредниот месец, и покрај 15-те мили-јарди долари поддршка за Украина од страна на Русија, како и намалување на долгот за гас на третина, околу 800.000 лица во Киев на драматичен начин го освоија Плоштадот на независноста. Во февруари 2014 година протестите во Киев доживеаја кулминација. На 20 фев-руари најмалку 88 лица ги изгубија своите животи во демонстрациите во главниот град. На 22 февруари, Виктор Јанукович ја напушти државата, а во периодот од 23 до 26 јануари Украинците го номинираат Александар Турчинов, претседателот на Собранието за привремен претседа-тел на Украина. Украинскиот парламент во овој период го отфрла рускиот јазик како втор официјален јазик во Украина. Ова предизвика бран од незадоволства во подрачјата каде живее население од руско говорно подрачје. Во Севастопол и на Крим се појавуваат првите вооружени лица кои ги заземаа главните објекти на администрацијата. Русија, сметајќи дека се длабоко загро-зени нејзините интереси, преку рускиот Парламент му даваше можност на Влади-мир Путин да употреби сила за заштита на руските интереси. Веќе на 18 март, повикувајќи се на 97-те % изјаснети со „да“ на референдумот за припојување на Крим кон Русија, Путин ја потпишува апсорпцијата на овој витален полуостров кон Русија. Кризата со молскавична брзина се проши-ри во источните делови на Украина, каде проруското население е мнозинство. Тие го следеа ефектот од Крим, каде со појава на неидентификувани вооружени лица пред главните објекти на администраци-ите во наведените области ги отфрлаат властите на Украина. Украина, под при-тисок на дел од сопственото население и меѓународниот фактор за спроведување на власта на целата нејзина територија повеќе не можеше да остане неутрална. Како резултат на ваквите акции, како и постепеното влегување на вооружени борци во конфликт со вооружените сили на Украина, тогашниот украински претсе-дател Турчинов, на 15 април објави дека вооружените сили на Украина ќе започнат со „антитерористичките операции“. Ова е моментот кога во Украина мирот се прелеа во војна. Болната точка која до овој момент Укра-ина, како и меѓународниот фактор не мо жеше да ја сопре, веќе доби друга ди-мензија. Завојуваните страни од тој момент започ-наа со вооружени дејствија кои до март 2015 година однесоа преку 6000 заги-нати и околу еден милион раселени лица, како и огромни материјални штети.

ЕУ И НЕЈЗИНАТА УЛОГА ВО УКРАИНАОсновата со која ЕУ ги започна своите активности во кризата во Украина се почитување на интегритетот и сувере-нитетот на државата, како и почитување на човековите права и правата на мал-

цинствата. Тие, исто така, ја почитуваа и цврстата определба (како што авторите-тите од ЕУ наведуваат) на слободната и суверена одлука на Украина за политичка асоцијација и економска интеграција со ЕУ. Ваквиот пристап кон украинската криза ги натера Европејците во нејзиниот ангаж-ман и улога да добијат уште една спец-ифична карактеристика која ја издвојува од голем дел од останатите нејзини ангажирања. Таа димензија ЕУ главно ја добива од два аспекти, и тоа од една страна поради инволвираноста на Русија, која има длабоки интереси за нејзината источна граница, како и нејзиното истори-ско минато со Украина, а од друга страна, поради НАТО и делумно ЕУ, организации кон кои Украина покажа стремеж да биде членка. Во оваа комплицирана ситуација, допол-нета со руското мнозинско население во источниот дел на Украина, ја доведува состојбата во оваа земја како мошне сло-жена, со многу ограничени средства кои може да се применат за превенција на кризи. ЕУ, како организација која има најширока палета на мерки кои може да ги презе-ме во кризна ситуација, во кризата во Украина виде неопходност од нејзино ангажирање. Според многу автори, активното анга-жирањето на ЕУ, како што беше и е на-правено, е сосема логичен чекор. ЕУ во оваа криза претставува баланс помеѓу НАТО и Русија, односно како прегова-рач кој може да има тројна улога, и тоа од една страна да ги застапува двете страни, Русија и НАТО, да не ги застапу-ва двете страни, Русија и НАТО и да го застапува својот интерес. Така во оваа криза ЕУ се најде како елемент кој може да договара, да прекорува и да насочува, а притоа да биде неутрален сегмент на меѓународниот фактор. Детерминирајќи ја сложеноста на си-туацијата, а земајќи го фактот дека ЕУ веќе се карактеризира како еминентен меѓународен фактор, таа на самиот по-четок покажа јасна определеност за ре-шавање на оваа криза.Уште пред да започне кризата европски-те авторитети имаа чести средби со авто-ритетите на Украина. Директно или инди-ректно тие работеа и со авторитетите на

�

ската комисија правно да го преиспита ваквиот акт, и притоа да даде и предлози за економски, трговски и финансиски ре-стрикции коишто ќе се преземат доколку овој чин се прогласи за нелегален.Во ваква заострената состојба, а особено по ескалацијата на кризата во источните делови на Украина, ЕУ презема мерки со кои не само што ги почитуваше одлуките донесени на Европскиот совет, туку и ак-тивно проба да делува на кризата. Овие мерки може да ги класифицираме според следново:– Дипломатски мерки

ЕУ јасно даде до знаење на Русија дека нема да толерира мешање во внатреш-ните работи на Украина. Таа ја повика Русија да го повлече вооружувањето, опремата и да не ги поддржува прору-ските бунтовници. Со цел да го спречи ова ЕУ ги замрзна билатералните са-мити помеѓу ЕУ, вклучувајќи ги земјите-членки на ЕУ и Русија. Во контекст на ова, одржувањето на Г-8 самитот кој требаше да биде во Сочи беше отфрле-

врати ја ревидираше, ја прошируваше и ја продлабочуваше.

ЕУ во оваа криза нема улога само на „фак тор“ кој треба да дисциплинира, ту ку напротив, ЕУ, како баланс помеѓу твр дата страна на НАТО-САД која се состоеше во вооружување на Украина и „меката“ страна на Европа изразена преку дипломатија, санкции и останати рестриктивни мерки, туку ЕУ имаше уло-га на поддржувач на мировните напори и процеси. Така, ЕУ, не само што во целост го поддржа планот на германскиот кан-целар Анѓела Меркел и на францускиот претседател Франсоа Оланд, со што му даде дополнително значење на Мин-скиот договор кој се склучи во февруа-ри таа година, туку и отворено се по-нуди за помош. Планот кој се состоеше од 15 точки и имаше за цел конечно да стави крај на насилствата во Украина, од страна на високиот претставник на ЕУ, Моњери, беше класифициран како „не-што што нè води на вистинскиот пат“. Моњери, исто така, наведе дека ЕУ „бара практични алатки кои треба да ја напра-ват имплементацијата возможна, за таа да се поддржи, а нејзините ефекти да бидат одржливи. Несебичноста на Европската унија во ко-нечното наоѓање на мирно решение може да се види и во нејзиното настојување за ангажирање на меѓународно признат не-агресивен, неутрален елемент – ОБСЕ, кој треба дополнително да ја зголеми довер-бата во мировниот процес.Оваа криза, која се одвива на самата гра-ница на Европската унија, за неа претста-вува состојба која мора да се реши. ЕУ, уште пред почетокот на кризата јасно застана зад мирот и дипломатијата како единствено средство кое може да доне-се конечен мир во оваа кризна состојба. ЕУ понуди многу можности и несебично ги стави на располагање во оваа криза, бидејќи мирот и безбедноста во Европа се приоритет за ЕУ.

Дарко Стерјоски

но, Русија беше оттргната од оваа гру-па, а со тоа во рамки на Г-7 самит (без Русија) се организираше средба во Бри-сел.

– Економски санкцииОвие санкции опфаќаа забрана за увоз и извоз на стоки помеѓу ЕУ и Русија, за-брана за купување и продавање на об-врзници од петте најголеми руски нацио-нални банки, ембарго на увоз и извоз на оружје и слични средства и материјали. ЕУ презема и мерки преку Европската инвестициска банка и Европската банка за реконструкција и развој да ги запре операциите во Русија, а доколку Русија не го изврши бараното од ЕУ тогаш ЕУ ќе ги запре програмите за билатерална и регионална соработка со можност за нивно комплетно прекинување.

– Забрана за влез и замрзнување на имот ЕУ изготви листа на лица на кои им беше забранет влез и им беше замрзнат имо-тот во ЕУ. Оваа листа, во зависност од развојот на настаните, ЕУ во повеќе на-

�

азвојот на лидерството и раз-мената на искуства и мислења околу местото на теориите и

моделите на лидерство во обла-ста на одбраната е од исклучи-телно значење, имајќи ја предвид нашата цел за воспоставување ефикасен одбранбен систем. Ова го истакна министерот за од-брана на Република Македонија, Зоран Јолевски, пред учесниците на еднонеделниот Курс за страте-гиско лидерство кој се одржа во Охрид, во коорганизација на Ми-нистерството за одбрана и Ам-басадата на Обединетото Крал-ство во Република Македонија.

а 10 март во Охрид, минис-терот Зоран Јолевски оства-

ри билатерална средба со др жавниот секретар за пора-нешни борци и историски наста-ни во Ми нистерството за одбра-на на Француската Република, Жан-Марк Тодешини. Главна цел на оваа регионална посета е започнувањето на комемора-циите за Источниот фронт, како дел од одбележувањето на сто-годишнината од Првата светска војна, во партнерство со власти-те и државните институции во Република Македонија. За време на средбата двајцата соговорници истакнаа дека би-латералните односи помеѓу две те земји се на одлично ни-во. На средбата, министерот Јо левски ја истакна заложбата на Република Македонија за интеграција во НАТО и во ЕУ и воедно изрази благодарност за поддршката која ја добива РМ од Франција во таа насока. Министерот Јолевски го изрази

и своето задоволство за овоз-можените обуки и школувања во Франција за нашите припад-ници. Државниот секретар То-дешини го изрази задоволство-то од посетата на Република Македонија, истакнувајќи дека целта на посетата е да се од-даде почит кон сите француски војници кои го дале својот живот на Источниот фронт. Тој нагла-си дека со министерот Јолевски остварил конструктивен дијалог во врска со сите комеморативни настани и сеќавања кои беа за-еднички организирани но, исто така, и за подготвеноста на ид-ните генерации да се сеќаваат на тоа минато, но и дека раз-говарале и за интеграцијата на Република Македонија во ЕУ и во НАТО. Тој го искажа и ставот дека треба да се продолжи со напорите за модернизација на АРМ и со реформите и кога ќе дојде моментот Македонија да стане дел од НАТО. Како дел од планираните актив-

СТРАТЕГИСКО ЛИДЕРСТВО

учествуваа триесетина високи претставници и офицери од одбранбениот сектор и срод-ните институции во Република

Министерот Јолевски додаде дека станува збор за многу ин-тересна материја која мора да биде предмет на изучување, особено ако се земе предвид дека вработените во Министер-ствата за одбрана работат во една стратешка област, како што е одбраната и безбедноста. На курсот кој обработува повеќе теми, меѓу кои и лидерството, командувањето и менаџирањето во стратешки средини, потребата за развој на меѓукултурно лидер-ство, запознавање со етичките теории и носење критични од-луки во комплексни ситуации,

Македонија, Албанија, Босна и Херцеговина, Украина, Грузија, Ерменија, Азербејџан и Обеди-нетото Кралство.

инфо

ности бе ше посетата на Францу-ските гробишта во Битола, каде што се одржа комеморативна це ремонија на која делегации од Министерствата за одбрана на Република Македонија и на Фран цуската Република, пред-водени од министерот за од-брана Зоран Јолевски и држав-ниот секретар за поранешни бор ци и историски настани, Жан-Марк Тодешини положија вен ци со свежо цвеќе. Воедно, во Музејот на општина Битола

беше отворена и изложба на фотографии за Првата свет-ска војна од Фондот на браќата Манаки. По отворањето на из-ложбата, полковникот Ен вер Јакупи од Армијата на Репу-блика Македонија, инаку по-ранешно одбранбено аташе на Македонија во Франција, беше одликуван со Медал за национална одбрана, златен ред за неговиот придонес кон унапредувањето на билатерал-ните односи помеѓу двете земји.

АКТИВНОСТИ ВО СПОМЕН НА ИСТОЧНИОТ ФРОНТ

�

а крајот од декември 2014 година, Република Македонија го за-почна учеството во мисијата ,,Одлучна поддршка“ со тринаесет штабни офицери на АРМ, кои се распоредени во командата во Ка-

бул и дваесет припадници како дел од единицата за обезбедување на главната команда на мисијата. Во наредните шест месеци уште шест штабни офицери на АРМ ќе извршуваат задачи на високи должности во рамките на командата „Север“ во Мазар е Шариф во Авганистан, која е во надлежност на германскиот Бундесвер. На 27 февруари, министерот за одбрана Зоран Јолевски и заменикот на началникот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник Насер Сејдини, остварија сред-ба со шесте штабни офицери на АРМ кои заминуваат во мисијата ,,Одлучна поддршка“ во Авганистан. Министерот Јолевски им посака успешна и безбедна работа на штабните офицери и им порача дека со учеството во новата мисија на НАТО во Авганистан, Република Македонија ја искажува силната заложба за полноправно членство

во Алијансата. Изразувајќи цврсто убедување дека штабните офи-цери на АРМ достојно ќе ја прет-ставуваат Република Македонија, министерот за одбрана изрази подготвеност за секаков вид под-дршка кон нив од страна на Мини-стерството и Генералштабот на АРМ.

а 24 март во Домот на АРМ во Скопје, министерот за одбрана на РМ, Зоран Јо-

лев ски, присуствуваше на Маке-донско-францускиот форум од областа на вооружувањето. Тој посочи дека „оваа средба ќе овоз-можи размена на мислења и иску-ства од областа на воената индустрија, како и можност за започнување на соработ-ка помеѓу француските и македонските компании. Со помош на Стопанската ко-мора на Македонија, додаде министерот, ние поканивме повеќе македонски компа-нии кои можат да бидат пар-тнери на француските компании во процесот на модернизација на АРМ, што ќе претставува при-добивка, не само за АРМ, туку и за македонското стопанство. Колку што е подобра македон-ската економија, толку е поголем буџетот за одбраната и средства-та наменети за модернизација на Армијата“, заклучи министерот Јолевски.Понатаму тој истакна дека овој форум претставува добра при-лика за разгледување на можно-стите за модернизација на АРМ.

УШТЕ ШЕСТ ШТАБНИ ОФИЦЕРИ ВО „ОДЛУЧНА ПОДДРШКА“

д 23 март, на Воената ака-демија „Генерал Михајло Апостолски“ во Скопје се ре-

ализираше Курс за ракувачи со муниција и минско-експлозивни средства.Целта на Курсот на кој учество зе-маа 18 припадници од Армијата на Република Македонија и 12 припадници на Министер-ството за внатрешни работи е обезбедување на напредна обу-ка во врска со муницијата и мин-ско-експлозивните средства, а исто така и примената на совре-

КУРС ЗА РАКУВАЧИ СО МУНИЦИЈА И МИНСКО-ЕКСПЛОЗИВНИ СРЕДСТВA

МАКЕДОНСКO-ФРАНЦУСКИ ФОРУМ Опремувањето на Армијата со современа опрема е долгорочен процес кој ќе се одвива континуи-рано. Во наредните 10 до 15 годи-ни, приоритет во опремувањето ќе се даде на копнените сили, од-носно на единиците кои учеству-ваат во меѓународните мисии“.

Јелисавета Георгиева, потпретсе-дател на Стопанската комора на Македонија, посочи дека Комо-рата активно се вклучува во про-цесот на соработка со Министер-ството за одбрана. Амбасадорот на Република Фран-ција во РМ, Лоренс Оер истакна дека станува збор за стратешка соработка која се развива меѓу армиите на Македонија и на Франција: „Продолжуваме во рам-ките на овие активност да активи-раме проекти на долгорочен план за размената меѓу двете земји.“

мената методологија при нив-ното чување и одржувањето, запазувајки ги строгите мерки на безбедност при манипулирање со нив.Курсот е поддржан од стра-на на Програмата за развој на Обединетите нации, одно-сно Центарот за мало и лесно вооружување на земјите на Југоисточна Европа – SEESAC, а го реализираше Одделението за контрола и верификација на вооружувањето во Министер-ството за одбрана во соработ-

о Центарот за обука ,,Д-р Џозеф Крузел“ на 11 и 12 март се организираа двод-

невни експертски разговори на тема „Системот за психолошка поддршка на единиците, пред, за време и по враќањето од мировна мисија“. Целта на раз-говорите беше да се споделат информации, знаења и искуства поврзани со системот за психо-лошка поддршка на единиците пред, за време и по враќањето од мировна мисија, како и за психосоциолошкиот ризик во војничка средина, повратно иску-ство за психолошката состојба на војникот во мировна операција (синтеза по завршувањето на мисијата, модел на декопресија); (синтеза по завршувањето на мисијата, модел на декопресија); (синтеза по завршувањето на

организација на кризни ќелии; примена на истражувањата:

кохезија на малите групи, формализирање на периодот за нормализација; следење на пси-холошката состојба на ранетите (повредените) и третман. На овие разговори се вклучени експерти од Министерството за одбрана на Република Франција, кои за-едно со македонските учесници, психолози, психијатри и лица кои непосредно се вклучени во планирањето и подготовките на контингентите за учество во опе-рации во странство, дискутираат за научените лекции од искуства-та во имплементација на систе-мот за психолошка поддршка на единиците. Ваквите експертски разговори овозможуваат да се воспостави мрежа на соработка и размена на искуства од областа на системот за психолошка под-дршка. Оваа активност се реали-зира во континуитет изминатите години и е дел од билатералниот план за соработка со Република Франција во областа на одбрана-та во насока на поддршка на од-бранбените реформи и во проце-сот на интеграција на Македонија во НАТО.

ПСИХОЛОШКА ПОДДРШКА НА ЕДИНИЦИТЕ ПРЕД, ЗА ВРЕМЕ И ПО ВРАЌАЊЕТО ОД МИРОВНА МИСИЈА

ка со Армијата на Република Македонија и Воената академија.Курсот го отвори деканот на Вое-

ната Академија „Генерал Михајло Апостолски“, полковникот Орце Поповски.

а 18 март во Домот на АРМ во Скопје, во организација на секцијата Обука и вежби - Ј-7 на ГШ на АРМ, се одржа Кон-ференција за обука на АРМ. Конференцијата ја отвори начал-

никот на Ј-7 на ГШ на АРМ, полковник Зоран Додевски, кој го нагласи значењето на конференцијата на која потчинетите команди и едини-ци до ГШ на АРМ ги искажуваат буџетските потреби за 2016 година кои се во функција на изведувањето на обуката. На конференцијата за обука присуствуваше заменикот на командантот на ЗОК, бригаден генерал Мухамет Рацај, претставници од организациските единици на ГШ на АРМ, заменици на команданти или началници на штаб на потчинетите команди и единици, началниците на секциите одговорни за обука и вежби (Ј/Г/А/С-7) до ниво на баталјон и главните подо-фицери од сите команди и единици. Целта на конференцијата беше да се координира планирањето на обуката и вежбите и да се согле-даат буџетските потреби по овие прашања на ниво на АРМ за 2016 година. Конференцијата за обука во АРМ се реализира двапати годишно. Во месец март се реализира Конференцијата за планирање и про гра-мирање на активно сти за об-ука, а во ме сец ноември се реализира Конференцијата за буџетирање на активно-стите за обука за наредната година.

ГОДИШНА КОНФЕРЕНЦИЈА ЗА ОБУКА НА АРМ

УЧЕСТВО НА МИНИСТЕРОТ ЈОЛЕВСКИ НА ДЕСЕТТИОТ ЈУБИЛЕЕН БРИСЕЛСКИ ФОРУМ

а 21 март министерот за од -брана на РМ, Зоран Јолев-

ски, зе де учество на десеттиот јуби ле ен Бриселски форум во ор-га низација на германскиот Мар -шал фонд (ГМФ). На вечерата посветена на претставниците на земјите од Југоисточна Европа, министерот Јолевски говореше за плановите на РМ за интеграција во НАТО и во Европската унија, за реформите во областа на образо-ванието и за приливот на странски инвестиции во државата. Покрај Министерот Јолевски, на вечера-та се обратија и Џорџ Воиновиќ, поранешен сенатор на САД, Кори Удовички, потпретседател на Вла-дата на Р. Србија, г. Иван Вејвода, потпретседател за програми при ГМФ и домаќинот на вечерата. „Местото на Р. Маке до нија е во рамките на НАТО и ЕУ како рам-ноправен член кој се залага за економски просперитет, мир и безбедност во Европа и светот“ – изјави министерот Јолевски.За време на форумот, министерот Зоран Јолевски оствари средби со државни и тинк-тенк претставни-ци како Да ниел Фрид, координа-тор за политика во Стејт депар-тментот, Дејмон Вилсон, извршен потпретседател при Атлантскиот совет, Ален Лероа, генерален секретар на Европската служба за надворешни работи и амбаса-дорот Алесандро Минуто-Ризо, поранешен заменик-генерален се-кретар на НАТО. На средбите беа потврдени аспирациите на РМ за членство во НАТО и во ЕУ, беа

истакнати реформите во областа на образованието и здравството, ре формите и модернизацијата на АРМ. Република Македонија беше поддржана од страна на соговор-ниците да продолжи да се движи по патот кон НАТО и ЕУ. При раз-говорите соговорниците изразија благодарност за придонесот на македонските војници во мисиите ИСАФ и „Оддлучна поддршка“ во Авганистан, со која РМ докажува дека е партнер на НАТО и на ЕУ, за промоција на слобода и без-бедност во светот. На панел-дис-кусиите на Форумот стана збор и за иднината на соработката меѓу ЕУ и САД. Говорниците истакнаа дека односите со САД треба и понатаму да се негуваат и да се унапредуваат, особено во сегаш-ниот геополитички период на про-мени и конфликти во Украина и на Блискиот Исток. Истакнато беше дека е време ЕУ да ги промени до-сегашните фискални и монетарни политики и дека Грција треба да се однесува како достоен член на НАТО и ЕУ, ги прифати предлози-те за излез од економската криза и враќањето на долгот кон ЕУ.Министерот Јолевски во разгово-рите со високи функционери на аме риканската администрација за должени за преговорите за Транс атлантската спогодба за сло бодна трговија и заштита на инвестициите (TTIP), укажа на по-требата во овој договор да има клаузула за пристапување на земјите од Западен Балкан, вклу-чувајќи ја и Македонија.

ОД АКТИВНОСТИТЕ НА ОРОРМ

ките цели најчесто се од политич-ка, етничка, религиозна или идео-лошка природа.“ ЧЕСТВУВАЊАОпштинските организации на ре-зервните офицери (ООЕ) од Вини-ца и од Куманово, во своите план-ски активности посебно внимание им посветуваат на слободарските традиции и на значајните истори-ски настани од подалечното и по-блиско минато. На 4 март, Денот на резервни-те офицери на Виница, беше одбележана 14-годишнината од загинувањето на резервниот ка-петан Кирчо Димитриев, кој како припадник на безбедносните сили на 4 март 2001 г. во месноста Рамно го даде својот живот во од-браната на татковината. По овој повод, пред спомен-обележјето на бранителот, во знак на почит, беше положено свежо цвеќе. Во Куманово, на 4 март беше одбележана и 14-годишнината од загинувањето на бранителот Дејан Јакимовски, припадник на АРМ. Крај неговото вечно почи-валиште, беше подигнато држав-

ното знаме во знак на почит и трајно сеќавање на храбриот бранител. Пригоден збор за живо-тот на Дејан Јакимовски имаа Си-ниша Богдановски, претседател на Извршниот одбор на ООЕ во Куманово како и претседателот на ОРОРМ проф. д-р Ѓорѓи Мал-ковски.

НАТПРЕВАР ВО КОШАРКАПо повод 11 март, Денот на ре-зервните офицери на Крива Па-ланка, во спортската сала „Петар Попарсов“ се одржа Првиот ре-гионален натпревар во кошар-ка за ООЕ од источниот дел на Македонија. На овој натпревар, чиј домаќин и организатор беше Извршниот одбор на ООЕ од

Кри ва Паланка, со кој раководи резервниот потпоручник Влатко Митовски, учествуваа екипи од: Кратово, Куманово, Свети Нико-ле, Пробиштип и Крива Паланка.Претседателот на ОРОРМ, проф. д-р Ѓорѓи Малковски го отвори натпреварот. Екипата на резерв-ните офицери и подофицери од Крива Паланка го освои првото место.

РАБОТЕН ДОГОВОРНа 20 март во Скопје се од-ржа седница на Собранието на ОРОРМ со која раководеше прет-седателот Ѓорѓи Малковски. Беше дадена позитивна оцена за оства-рените активности во првото тримесечје од 2015 г., усвоени се повеќе значајни документи, меѓу кои: Извештај за материјално-финансиското работење на ОРОРМ во 2014 г. и за 2015 г. беа усвоени Финансиски план за користење на финансиските средства, Програма за работа на Собранието и Програма за едукација и обука на членовите на Организацијата.

Живко Трајановски

АКТУЕЛНА ТРИБИНАВо рамките на Програмата за едукација и обука на ООЕ на ОРОРМ од Свети Николе, а по по-вод Денот на резервните офице-ри, на 19 март се одржа трибина на тема: „Кризите и заканите кои произлегуваат од тероризмот и терористичките движења“. При-сутните ги поздрави претседате-лот на Извршниот одбор на ООЕ, м-р Ристе Панов.Проф. д-р Ѓорѓи Малковски на от-м-р Ристе Панов.Проф. д-р Ѓорѓи Малковски на от-м-р Ристе Панов.

варањето нагласи дека во текот на годинава ќе бидат организира-ни повеќе вакви трибини на реги-онално ниво.На трибината настапи проф. д-р Злате Димовски од Факултетот за безбедност од Скопје, кој меѓу другото нагласи: „Тероризмот е специфичен вид на политичко насилство, односно систематска примена на грубо насилство за постигнување на политички цели. Тој е однапред смислен акт кој тежнее да произведе екстремен страв и насилство. Нападите се фокусирани на симболични или случајни цели, насочени на што поголем број цивили. Терористич-

ПОСЕТА НА ВООРУЖЕНИТЕ СИЛИ НА ШПАНИЈА

елегација на АРМ предводе-на од началникот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник

Горанчо Ко тески, оствари ра-ботна посета на ВС на Шпанија. Тој во Мадрид беше пречекан со високи воени почести од страна на началникот на ГШ на ВС на Кралството Шпанија, генерал-ад-мирал Фернандо Гарсија Санчез. Ова е прва официјална посета на ВС на Кралството Шпанија од страна на НГШ на АРМ, на која покрај унапредувањето на би-латералната воена соработка, се разговараше и за искуствата на двете армии од учеството во мисии предводени од НАТО и ЕУ и за трансформацијата. На средбата посебно стана збор за проширување на соработката на полето на военото образова-ние и користењето на услугите на центрите за обука на ВС на Шпанија за потребите на АРМ. Генералот Котески ја истакна со-работката со ВС на Шпанија како исклучително важна во процесот на евроатлантските интеграции на Р. Македонија, при што како можни форми за проширување

на билатералната соработка ја посочи можноста за користење на Армискиот полигон ,,Криво-лак“, организирање на заеднички вежби, како и соработка и раз-мена на искуства од доменот на военото планирање и обуката за справување со импровизирани експлозивни направи. Генералот Котески ги посети НАТО центрите за обука за справување со импро-визирани експлозивни направи и за водење на воздухопловни опе-рации и имаше можност да се за-познае со капацитетите, мисијата и задачите на Падобранската бри-гада на ВС на Шпанија. Билатералната соработка на по-лето на одбраната со Кралството Шпанија официјално е воспоста-вена во октомври 2009 г., со пот-пишување на Меморандум за со-работка помеѓу министерствата за одбрана. Во изминативе три години, соработката се одвива на повеќе полиња: военото об-разование, јазичната обука, об-ука на клучни специјалности пред упатување во мисија и обука за проверка на воздухопловни ради-онавигациски уреди.

�

��

„„„ШтитШтитШтит” ” ” ви претставувави претставувави претставува

1. Антена (L- бранова должина)2. Приклучок за дополнување на

гориво во лет3. HUD-нишански систем4. Катапулт-седишта „Martin-Beker

SICAMB IT 16D“ (0-0)5. HUD-нишански систем6. Поклопец на кокпитот7. Уред за сателитска

навигација (GPS)8. Навигациски систем „TACAN“9. Насочувач на воздушно струење10. Воздушна кочница11. Конструкција на крилото12. Резервоар за гориво со капацитет

од 630 kg13. Механизам за придвижување на

елеронот14. Механизам за придвижување на

флапсот15. Структура на вертикалниот

стабилизатор 16. Антена VOR/ILS17. Антена V/UHF

Школско- борбен авион „M-346 Master“ВО 1993 г. КОМПАНИЈАТА „AERMACCHI“ СО БИРОТО „ЈАКОВЛЕВ“ ПОТПИШАЛЕ ДОГОВОР ЗА ПРИКЛУЧУВАЊЕ ВО РАЗВОЈОТ НА ШКОЛСКО-БОРБЕНИОТ АВИОН „ЈАК-130“. НО, ВО 1999 г., ПОРАДИ НЕДОРАЗБИРАЊА ВО ОДРЕДЕНИ ГЛЕДИШТА, СЕКОЈА ОД КОМПАНИИТЕ ИНДИВИДУАЛНО ПРОДОЛЖУВА СО РАВОЈ НА ЛЕТАЛОТO, A КОМПАНИЈАТА „AERMACCHI“ НЕЈЗИНАТА ВЕРЗИЈА ЈА ЗАВЕДУВА ПОД ОЗНАКАТА „М-346“. ИЗРАБОТКАТА НА ПРВИОТ ПРОТОТИП СО ОЗНАКА „CM.X615“ Е ЗАПОЧНАТА 2001 г., А ВО ЈАВНОСТА ПРВПАТ Е ПРИКАЖАН 2003 г. ПРВИОТ ЛЕТ СО ЛЕТАЛОТО Е НАПРАВЕН НА 15.7.2004 г. ВО ВЕНЕГОНО (ИТАЛИЈА). НА 26.6.2008 г. ПРВИОТ ЛЕТ ГО ПРАВИ ЛЕТАЛОТО ОД ПРЕДСЕРИСКОТО ПРОИЗВОДСТВО CM.X617, НА КОE СЕ НАПРАВЕНИ ПОВЕЌЕ ИЗМЕНИ (ВГРАДЕНИ СЕ НОВИ СТРОЈНИ ТРАПОВИ, ПРЕЛОЦИРАНА Е ВОЗДУШНАТА КОЧНИЦА, ИМА СТРУКТУРНИ ИЗМЕНИ НА КОНСТРУКЦИЈАТА СО ПОГОЛЕМ ПРИМЕНА НА КОМПОЗИТИ И ТИТАНИУМ), КОИ ГИ ПОДОБРУВААТ КАРАКТЕРИСТИКИ НА ЛЕТАЛОТО ВО НЕКОЛКУ СЕГМЕНТИ, А ПРИТОА Е НАМАЛЕНА ТЕЖИНАТА ЗА 780 kg.ШКОЛСКО-БОРБЕНИОТ ДВОСЕД „M-346 MASTER“ Е ДВОМОТОРЕН МЛАЗЕН АВИОН, СО КОНСТРУКЦИЈА ИЗРАБОТЕНА ОД МЕТАЛНИ ЛЕГУРИ И КОМПОЗИТНИ МАТЕРИЈАЛИ. СПОРЕД ГРАДБАТА ПРИПАЃА НА КЛАСАТА СРЕДНОКРИЛНИ ЛЕТАЛА, НА КОЈ КРИЛАТА СЕ ХИБРИДНИ И КОСИ. КОНСТРУКЦИЈАТА ПОСЕДУВА РЕСУРС ОД 10.000 ЧАСА НА ЛЕТАЊЕ И ОВОЗМОЖУВА ИЗВЕДУВАЊЕ НАПАДНИ АГЛИ ОД 35º. ПРАКТИЧНО ИЗДРЖУВА МАНЕВАРСКИ ОПТОВАРУВАЊА ОД +8 ДО -3 ,,G”, ШТО ОВОЗМОЖУВА ИЗВЕДУВАЊЕ ЕФИКАСНА ОСНОВНА И НАПРЕДНА ПРЕОДНА ЛЕТАЧКА ОБУКА ЗА УПРАВУВАЊЕ СО НАЈСОВРЕМЕНИТЕ ЛОВЦИ И ЛОВЦИ-БОМБАРДЕРИ. ГОЛЕМ ПРИДОНЕС ВО ЛЕТАЧКАТА ОБУКА ИМА И ВГРАДЕНИОТ СОФТВЕРСКИ ПАКЕТ КОЈ ОВОЗМОЖУВА СИМУЛИРАЊЕ НА РАДАРСКО ФУНКЦИОНИРАЊЕ И ДУРИ АВИОНСКИ СИСТЕМИ КОИ СЕ ВГРАДУВААТ ВО НАЈСОВРЕМЕНИТЕ БОРБЕНИ АВИОНИ И СИМУЛИРАНА

ПРИМЕНА НА РАЗЛИЧНИ СОВРЕМЕНИ ОРУЖЈА. КОКПИТОТ НА ЛЕТАЛОТО Е СО ТАДЕМ-РАСПОРЕД НА СЕДИШТА, ВО КОЈ ЗАДНОТО СЕДИШТЕ ЗА ИНСТРУКТОРОТ Е ПОСТАВЕНО ЕДНА СКАЛА ПОВИСОКО, СО ЦЕЛ ОБЕЗБЕДУВАЊЕ ПОДОБРА ВИДЛИВОСТ. ПРАКТИЧНО, ВИДЛИВОСТ ОД ПРЕДНОТО СЕДИШТЕ Е 16º НАДОЛЕ, А ОД ЗАДНОТО 6º НАДОЛЕ. ИНАКУ, ВО КЛИМАТИЗИРАНИОТ КОКПИТ СЕ ВГРАДУВААТ КАТАПУЛТ-СЕДИШТАТА „MARTIN-BEKER SICAMB IT 16D’ (0-0), HUD-НИШАНСКИТЕ СИСТЕМИ, НА ИНСТРУМЕНТАЛНИТЕ ТАБЛИ СЕ ВГРАДЕНИ ПО 3 ПОВЕЌЕНАМЕНСКИ КОЛОР ДИСПЕИ, А ЗА УПРАВУВАЊЕ СЕ ВГРАДЕНИ HOTAS-КОМАНДИ. СИСТЕМОТ ЗА КОНТРОЛАТА НА ЛЕТАЊЕ СЕ ОСТВАРУВА ПРЕКУ ЧЕТИРИКАНАЛНИ ДИГИТАЛНИ КОМАНДИ НА ЛЕТ. ПИЛОТИТЕ НА ЛЕТАЛОТО МОЖЕ ДА СЕ ОПРЕМАТ СО ШЛЕМ КОЈА ИМА ВГРАДЕН НИШАНСКИ СИСТЕМ И СО ВИЗИРИ ЗА НОЌНО ЛЕТАЊЕ, А СЕ ПЛАНИРА ВГРАДУВАЊЕ И НА СИСТЕМ ЗА УПРАВУВАЊЕ СО ГЛАСОВНИ КОМАНДИ. ЗА ДА СЕ ПОСТИГНЕ ПОГОЛЕМА БЕЗБЕДНОСТ НА ФУНКЦИОНИРАЊЕ, КОНСТРУКЦИЈАТА ПОСЕДУВА 2 МОТОРИ, ДУПЛИРАНА АВИОНИКА И ХИДРАУЛИЧНИ СИСТЕМИ. ОД СТАНДАРДНА ОПРЕМА ВО ЛЕТАЛОТО СЕ ВГРАДЕНИ И ДИГИТАЛНАТА МАГИСТРАЛА НА ПОДАТОЦИ, MIL-STD-1553B, ЗА КОМУНИКАЦИЈА ДАТА-ЛОНК, VHF, UHF-СИСТЕМ ЗА ПРЕПОЗНАВАЊЕ „СВОЈ-ТУЃ“, НАВИГАЦИСКИТЕ СИСТЕМИ GPS, INS И TACAN И ДРУГА ОПРЕМА. ВО ЛЕТАЛОТО НЕ Е ВГРАДЕН РАДАР, НО Е ОСТАВЕН ПРОСТОР ЗА НЕГОВО ВГРАДУВАЊЕ. КАКО ПОГОН ВО АВИОНОТ СЕ ВГРАДЕНИ ДВА ТУРБОВЕНТИЛАТОРСКИ МОТОРИ „HONEYWELL F124-GA-200“, СЕКОЈ СО МОЌНОСТ ОД 28 KN, КОИ СЕ КОНТРОЛИРААТ СО ДИГИТАЛНИОТ СИСТЕМ FADEC. „M-346“ ПОСЕДУВА 9 НОСАЧИ НА ОРУЖЈЕ (ЕДЕН НА ТРУПОТ, ПО 3 ПОД КРИЛАТА И ПО ЕДЕН НА КРАЕВИТЕ ОД КРИЛАТА) НА КОИ МОЖЕ ДА ПОНЕСЕ ТЕЖИНА ОД 3.000 КИЛОГРАМИ. АВИОНОТ НЕМА ВГРАДЕНО ФИКСНО ОРУЖЈЕ, НО МОЖЕ ДА ПОНЕСЕ ПОДВЕСЕН КОНТЕЈНЕР СО АВТОМАТСКИ ТОП.

ЗА САМООДБРАНА МОЖЕ ДА ГИ КОРИСТИ ИЦ-НАВЕДУВАНИТЕ РАКЕТИ СО КРАТОК ДОСТРЕЛ „AIM-9 SIDEWINDER“ И „IRIS-T“. ОД НАВЕДУВАНИ ОРУЖЈА МОЖЕ ДА ГИ КОРИСТИ НАВЕДУВАНИТЕ РАКЕТИ ОД ФАМИЛИЈАТА „AGM-65 MAVERIC“ И ПРОТИВБРОДСКАТА РАКЕТА „MBDA MARTEL MK-2A“, ЛАСЕРСКИ НАВЕДУВАНИ БОМБИ, А СЕ ПЛАНИРА ВОВЕДУВАЊЕ И НА РАКЕТАТА „BRIMSTONE“. ОД НЕНАВЕДУВАНИ ОРУЖЈА „M-346“ ГИ КОРИСТИ БОМБИТЕ „MK82“, „MK83“ И ПОВЕЌЕЦЕВНИ ЛАНСЕРИ НА НЕНАВЕДУВАНИ РАКЕТИ. ПОКРАЈ ОРУЖЈЕ, НА ТРИ НОСАЧИ МОЖЕ ДА ПОНЕСЕ И 3 ПОДВЕСНИ РЕЗЕРВОАРИ ЗА ГОРИВО, СЕКОЈ СО КАПАЦИТЕТ ОД 630 ЛИТРИ. ИСТО ТАКА, НА НОСАЧИТЕ МОЖЕ ДА СЕ ПОСТАВИ И ПОДВЕСЕН КОНТЕЈНЕР ЗА ИЗВИДУВАЊЕ „VINTEN VICON-601“, КОНТЕЈНЕР ЗА ЕЛЕКТРОНСКИ КОНТРАМЕРКИ „ELETTRONICA ELT-55“, КОНТЕЈНЕРИ ЗА ЛАСЕРСКО ОЗНАЧУВАЊЕ НА ЦЕЛИ И ДЕТЕКЦИЈА ОД РАДАРСКА ОЗРАЧЕНОСТ.ОВИЕ АВИОНИ ГИ КОРИСТАТ ВОЕНИТЕ ВОЗДУХОПЛОВСТВА НА ИТАЛИЈА, НА ИЗРАЕЛ И НА СИНГАПУР, А ГИ НАРАЧА И ВОЕНОТО ВОЗДУХОПЛОВСТВО НА ПОЛСКА.

Ивица Дамески

1

��

Школско- борбен авион „M-346 Master“

18. Управувачко кормило на вертикалниот стабилизатор

19. Хоризонтален стабилизатор20. Вентил за испуштање на гориво21. Механизам за придвижување на

хоризонталниот стабилизатор22. „Microturbo Rubis 3“, дополнителен

погонски агрегат23. Млазник од млазниот мотор24. Турбовентилаторски мотор

„Honeywell F124-GA-200“25. Флапс26. Елерон27. Заден стоен трап28. Подвижни предкрилца29. Вшмукувач на воздух30. Компјутер за контрола на летот31. Преден стоен трап32. Мисиски компјутер33. Простор за електрониката на

повеќенаменскиот радар (ако е вграден радар)

34. Носач на радарската антена (ако е вграден радар)

ТАКТИЧКО- ТЕХНИЧКИ КАРАКТЕРИСТИКИ НА „M-��� MASTER“

ДОЛЖИНА ��.�� m

ВИСОЧИНА �.�� m

РАСПОН НА КРИЛАТА �.¤� m

ПОВРШИНА НА КРИЛАТА ���,� m²

ТЕЖИНА, ПРАЗЕН �.��� kg

ТЕЖИНА ПРИ ПОЛЕТУВАЊЕ БЕЗ ТОВАР ¤.��� kg

МАКСИМАЛНА ТЕЖИНА ПРИ ПОЛЕТУВАЊЕ �.��� kg

НОСИВОСТ НА БОЕВ ТОВАР � тони

ПОГОН � х „Honeywell F���-GA-���“, секој со моќност од �¥ kN

КАПАЦИТЕТ НА ВНАТРЕШНО ГОРИВО �.��� kg

МАКСИМАЛНА БРЗИНА �.��� km/h

ОГРАНИЧЕНА БРЗИНА �.��� km/h

БРЗИНА НА ПАЃАЊЕ ВО КОВИТ �¤� km/h

БРЗИНА НА ИСКАЧУВАЊЕ �.¤�� m/min

ПЛАФОН НА ЛЕТАЊЕ ��.¤�� m

ДОЛЕТ (СО ��% РЕЗЕРВА) �.�¥� km

ДОЛЕТ СО � ПОДВEСНИ РЕЗЕРВОАРИ ОД ПО ��� ЛИТРИ �.¤�� km

ДОЛЖИНА НА ПОЛЕТУВАЊЕ ��� m

ДОЛЖИНА НА СЛЕТУВАЊЕ ��� m

Г-ОПТОВАРУВАЊЕ НА КОСТРУКЦИЈАТА +¥/ -�

1

2

34

5 6

78

9

1011 12

13

14

1516

17

18

19

20

21222324

25

2627

28

29

30

31

3233

34

��

енкот „Olifant” е основен борбен тенк во армијата на Јужно аф-риканската република, разви ен и произвeден од „Olifant Manu-

facturing Company” во Јужна Африка. Развојот на тенкот „Olifant” започнува во 1976 година, а неговото првично ак-тивирање се случува во доцните седум-десетти години на 20 век во Оклопниот корпус на јужноафриканската армија. Под синонимот „Olifant” се развиени и произведени повеќе варијанти на тенко-ви, како што се: „Olifant Mark 1”, “Olifant Mark 1A”, „Olifant Mark 1B”, „Olifant Mark 2”, „Olifant ARV“ (Armoured Recovery Vehicle) и „Olifant AVLB“ (Armoured Vehicle-Launched Bridge). Тенкот „Olifant” со текот на годините е во постојана над-градба и осовременување. „Olifant Mark 1” во служба во Оклопни-от корпус на јужноафриканската армија влегува во 1978 година. Изгледот на „Olifant Mark 1” e многу сличен на јуж-ноафриканскиот тенк „Semel”, кој се ба-зира на надградена конверзија на бри-танскиот тенк „Centurion”. Надградената верзија „Olifant Mark 1A” започнува да се произведува во 1983 година, а во служба во 1985 година, и веднаш се ангажира во војната со Ан-гола. Следната верзија е тенкот „Olifant Mark 1B”, чии модификации во голема мера се вградени според оперативното искуство стекнато во анголската војна. Тенкот „Olifant Mark 1B” е вооружен со топ 105 мм, кој е обложен со термална

тенкот од Јужна Африка

„Olifant”

��

облога и вградена барутна комора за исфрлање на барутните гасови, со бор-бен комплет од 68 проектили. Топот е стабилизиран по хоризонтална и верти-кална рамнина. Дополнително, тенкот е вооружен со спрегнат митралез 7,62 мм за општа намена и на куполата е поста-вен противавионски митралез 7,62 мм. Позицијата на возачот е опремена со дневно-ноќна направа за набљудување, додека позицијата на нишанџијата е опремена со дневно-ноќна нишанска на-права со интегриран ласерски далечино-мер. Поради големиот број на поставени про-тивтенковски мини во соседните аф-рикански земји, на тенкот, во однос на неговиот претходник, двојно е зајакнат долниот дел и додаден е дополнителен слој на оклопна заштита на останатиот

дел на телото и на куполата на тенкот. Оклопното борбено возило има можност да генерира димна завеса со дирекно вбризгување на гориво во загреаниот систем за исфрлање на издувните гасо-ви. Во овој тенк е вграден и систем за противпожарна заштита на борбеното и на моторното одделение.Тенкот го придвижува „V-12 Rolls-Royce Meteor 4B” турбо дизел-мотор со воз-душно ладење, кој во спрега со AMTRA III-автоматскиот менувачот со двојно диференцијално управување (со 4 бр-зини за напред и 2 брзини за назад) со двобрзинско механичко управување и хидрауличен ретардер, нуди излезна моќност од 950 кс и максимална брзина до 58 км/ч со акционен радиус до 500 км. Тенкот има можност за движење низ вода до длабочина од 1,5 м, може да се движи по терен под агол до 60%, и има можност за поминување низ вертикал-ни пречки во висина од 1 м. Во тенкот е вграден и компјутеризиран систем за управување со оган. Борбената тежина на овој тенк достигнува до 58 тони.

За операции во области со густи ни-скостеблести растенија на тенкот може да биде монтиран нож во форма на буквата „V“ на предниот дел, што овоз-можува возилото полесно да го про-бие својот пат низ густите грмушки без оштетувања. На предниот дел од тенкот можат да бидат поставени механички ролери и електрохидрауличен дозер-ски нож за уништување и ископување на противтенковски мини. Дозерскиот нож со ширина од 3,5 метри и тежина од 1500кг, со помош на кран може да се монтира на тенкот за 7 минути или за 15 минути без кран. Во 2003 година компанија „BAE Systems” склучува договор за надградба на вкуп-но 26 тенкови од типот „Olifant Mark 1B”, кои прераснаа во најновата варијанта „Olifant Mark 2”. Договорот предвидува-ше првите возила од оваа надградба да бидат во оперативна употреба во 2006 – 2007 година. Новиот тенк задржува голем број компоненти од претходната варијанта, но во голема мерка ги подо-брува своите карактеристики. Тенкот „Olifant Mark 2” добива подобра заштита од предходниот тенк и целосно модула-рен оклоп. Елементите од ваков вид на оклопна заштита можат многу лесно да бидат заменети во многу краток времен-ски интервал доколку бидат оштетени, уништени или, пак, да се заменат со по-напредна варијанта. Прототипот на тен-кот на предниот дел на оклопот од купо-лата има форма на клин, слично како кај германскиот тенк „Leopard 2A5”.И овој тенк е вооружен со потполно ста-билизиран топ 105 мм. Топот се полни рачно и истиот користи стандарни НА-ТО-проектили 105 мм. Муницијата се чува во куполата на тенкот во простор обложен со заштитни панели. При над-градбата на тенкот бил предложен топ со 120 мм со мазна цевка, но во поната-мошното планирање оваа идеја не била остварена.Извршена е надградба и на системот за управување со оган со пософистицира-на варијанта која овозможува детекција и автоматско следење на подвижни цели дење и ноќе, во движење, со можност за меморирање на цели од страна на ко-мандирот на тенк. Тенкот го опслужува четворочлена посада составена од ко-мандир, нишанџија, возач и послужител. Вака надградениот тенк „Olifant Мark 2” е супериорен во однос на кој било друг тенк кој доаѓа од африканскиот конти-нент.

Зоран Стојановски

„MRAP M-ATV“ - ВОЗИЛА ЗА ПОЛСКИТЕ СПЕЦИЈАЛНИ ЕДИНИЦИ

Специјалните сили на полската армија добија на подарок речиси нови 45 возила „MRAP M-ATV“ (Mine Resistant Ambush Protected) од армијата на САД, кои се отпорни на мини и за-штитени од заседа. Церемонијата на примопредавањето на возилата се одржа во Краков, во присуство на ам-басадорот на САД во Полска, Стивен Д. Мул. Возилата имаат поминато одвај 3000 км, а вкупната вредност на цело-купната донација изнесува повеќе од 7,5 милиони американски долари.

Испорака на возилата се врши во рам-ките на програмата за ослободување од вишокот опрема (Excess Defense Articles programme), стандарден начин кога американската војска ја донира ваквата борбена опрема на своите сојузници. Претходно, преку истата програма Полска доби борбени плови-ла и транспортни авиони „Ц-130 Херку-лес“ транспортни авиони. Донацијата беше во врска со фактот дека Амери-канците имаат вишок на „MRAP“ воз-ила на располагање, по завршувањето на операцијата „Слобода за Ирак“. Вакви „MRAP“ возила биле донирани на другите сојузници, вклучувајќи ја на пример Хрватска, како и ирачките и курдските сили кои се борат против ISIS-терористите. Сепак, „MRAP All-Terrain“ возилата сè уште се користат од страна на армијата на САД и се предмет на модернизација. Секако, овие возила се значително помобилни отколку претходната генерација на „MRAPs“.

К.И.

„MRAP M-ATV“ - ВОЗИЛА ЗА ПОЛСКИТЕ СПЕЦИЈАЛНИ ЕДИНИЦИ

��

омпанијата „Aгуста“ била основана од Џовани Агуста во 1923 г. После Вто-рата светска војна, оваа компанија се вклучила во производство на хели-

коптери. Најпрвин соработката започнала со компанијата „Bell“ преку договор за ли-ценцирано производство, а потоа и произ-водство на воздухоплови од компаниите „Sikorsky“, „Boeing“ и „McDonnell Douglas“. Компанијата „AgustaWestland“ е основана во 2000 г. како резултат на спојување на две компании, италијанската „Agusta“ и ан-глиската „Westland“ со по 50% учество, како одговор на националните барања за по-требите на развој на нов хеликоптер за по-морската флота. Денеска „AgustaWestland“ е светски лидер во производството на хели-коптери, во обуката на пилотскиот и технич-киот состав и има повеќе години искуство зад себе со кое се обезбедува висок квали-тет на сите полиња од овој домен. Во 1977 г. Министерството за одбрана на Велика Британија издало барање за хели-коптер за противподморничко во ју вање за да ги замени хеликоптерите „Westland Sea King“, кои станале несоодветни со оглед на напредокот во советската подморничка технологија. Во исто време, италијанската морнарица ја разгледувала можноста за за-мена на својата флота изградена од страна на италијанската компанија „Agusta“, така што „Westland“ и „Agusta“ ги започнале пре-говорите за заеднички развој на хеликоп-терот наследник. Главниот договор, кој обе-збедувал финансирање за поголемиот дел од Програмата за развој на „EH101“ бил потпишан од страна на двете влади во 1984 г. Претходно името на хеликоптерот било

сто во буџетот на компанијата, со обучени 4.500 припадници (пилоти и техничари) во 2011 г., за разлика од 630 припадници во 2005 г. Во ноември 2007 г., Алжир потпиша договор за купување шест хеликоптери „AW101“. Во август 2012 г. беше објавено дека Алжир потпиша договор со „AgustaWestland“ за обезбедување 80 хеликоптери, од кои 42 биле „AW101“. На 7 јуни 2010 г. беше најавено дека „Boeing“ добил лиценца за производство на „AgustaWestland“ за американскиот па-зар, варијанта позната како „Boeing 101“. Во текот на 2012 г. „AW101“ во силна конкуренција требаше да го замени „HH-60 Pave Hawk“, но понудата беше три месеци подоцна. Друга варијанта, назначена како „Lockheed Martin VH-71 Kestrel“, исто така варијанта на „AW101“, била развиена за потребите на американскиот претседател-ски возен парк (United States Marine Corps - Marine One). Програмата била откажана по-ски возен парк (United States Marine Corps - Marine One). Програмата била откажана по-ски возен парк (United States Marine Corps

ради пречекорување на трошоците и крити-ките на опозицијата во САД.Исланд соработуваше со Норвешка за купување на 3 до 4 хеликоптери со цел за-мена на хеликоптерите „Super Puma“, но се повлече во 2012 г. поради ограничени-те финансии. После една година, „AW101“ беше повторно избран.Канадските кралски воздухопловни сили - Royal Canadian Air Force работат на ва-ријанта на „AW101“, назначена како „CH-149 Cormorant“. Хеликоптерот „AW101“ е кандидат и во нор-вешкото воздухопловство како хеликоптер за пребарување и спасување во сите вре-

Сенаменски транспортен хеликоптер„EH101“, а со спојувањето на двете компа-нии, тоа преминува во „AW101“. Првиот прототип полетал на 9 октомври 1987 г., а стапил во оперативна служба во 1999 г. Во февруари 1995 г., Велика Британија фор-мално ја издала нарачката за вкупно 22 хе ликоптери „EH101“, а ова било брзо про-следено од Италија за 16 нарачки истата година.Кралската морнарица на Велика Британија хеликоптерите ги има употребено на Кари-бите за борба против трговијата со нарко-тици, во поморски активности во Перси-скиот Залив, како и во мисии во Ирак при обезбедување поддршка на британските и коалиционите сили стационирани во регио-нот. Во Авганистан овие хеликоптери имале налет од 18.000 часови со превезени 7.900 тони карго и 130.000 песонал.

ПРОИЗВОДСТВО И ПРОДАЖБА„AgustaWestland AW101“ е среден транс-портен и сенаменски хеликоптер кој се ко-ристи во две варијанти, воена и цивилна. Неколку оператори, вклучувајќи ги воору-жените сили на Велика Британија, Данска и Португалија, го користат името „Мерлин“ за нивните хеликоптери „AW 101“. Се про-изведува во фабриките „Yeovil“ во Англија и „Vergiatе“ во Италија. Производство со ли-ценци е воспоставено во Јапонија и во САД. До април 2009 г., повеќе од 180 парчиња „AW101“ биле продадени низ целиот свет. Флотата има акумулирано вкупно 170.000 часови летање. Во текот на 2010 г., од компанијата за сите типови хеликоптери се примени 197 нарачки, а во 2011 г. околу 200 нарачки. Обуката зазема значајно ме-

„АW 101 Merlin“

��

менски услови. Договорот од 2013 г. пред-видува набавка, логистичка поддршка и об-ука за 16 хеликоптери во вкупна вредност од една милијарда фунти. Испораката ќе започне во 2017 г. Како оператори, покрај Велика Британија, Италија и гореспоменатите, се јавуваат и следните држави: Саудиска Арабија, Туркме-нистан, Нигерија итн.

КАРАКТЕРИСТИКИХеликоптерот користи напредни техноло-гии, посебно во дизајнот на роторите и ави-онските системи, како и во употребата на композитни материјали. Структурата на тру-пот е модуларна и се состои од алуминиум-ско-литиумска легура, дизајнирана да биде и лесна и отпорна на оштетување. „AW101“ е дизајниран за работа во екстремни вре-менски услови, опремен е со систем за одмрзнување и може да оперира на темпе-ратури кои се движат помеѓу -45 до +50°C. Системите за контрола на воздухопловот овозможуваат да се одржи стабилно и при лебдење на брзина од 74 км/час страничен ветер.Активниот систем за контрола на вибра-циите ги намалува вибрациите на конструк-цијата до 80%, со што се зголемува удобноста на екипажот и го минимизира оптоварувањето на самата конструкција. Постојат шест дисплеи кои целосно се во боја и со висока резолуција, како и дополни-телни системи: Mission Display, Digital Map и Forward-Looking Infrared (FLIR).Со цел да се намали обемот на работа и да им овозможи на пилотите на хеликоптерот концентрација за преземање широк спек-тар на мисии, вградени се следните системи:

Digital Automatic Flight Control System (pitch, roll, yaw, collective), Autopilot & Automatic Stabilisation System поврзани со Flight Management System. Дополнително на ова, има системи како, на пример: Navigation System - GPS Receiver и Inertial Navigation System, VHF Omnidirectional Radio Range (VOR), Instrument Landing System (ILS), TACAN, како и Automatic Direction Finding. Потоа следуваат: Search And Detection Radar, Search аnd Weather Radar, Anti-Submarine System, Doppler Velocity System (DVS), Obstacle аnd Terrain Avoidance Warning Systems, Traffic Collision Avoidance System (TCAS) и Voice аnd Flight Data Recorders. Ваквата опрема дозволува извршување широк спектар на мисии: Troop Transport, Casualty Evacuation, Tactical аnd Amphibious Support, Combat SAR, Disaster Relief, Anti-

ГЕНЕРАЛНИ КАРАКТЕРИСТИКИ НА „AW ��� MERLIN“

ПОСАДА � до � членови

ДОЛЖИНА ��.¥� мВИСИНА �.�� м

ТЕЖИНА НА ПРАЗЕН ХЕЛИКОПТЕР ��.��� кг

МАКСИМАЛНА ТЕЖИНА НА ПОЛЕТУВАЊЕ ��.��� кгМАКСИМАЛНА БРЗИНА ��� км/час

ВРЕМЕТРАЕЊЕ НА ЛЕТ � часа

МАКСИМАЛЕН ДОЛЕТ ¥�� кмПЛАФОН НА ЛЕТ �.�¤� метри

МОТОРИ � × turboshafts, �.��¤ КС секој мотор

Submarine аnd Anti-Surface Warfare, Airborne Mine Countermeasures, Long Range Search аnd Rescue (SAR), Maritime Interdiction и Airborne Surveillance аnd Area Control (ASAC). Сепак, најзначајни се мисиите за среден транспорт и мисиите за противподморнич-ко војување. „AW101“ се напојува со три млазни мотори. Достапни за операторите се два различни видови на мотори: Rolls-Royce/Turbomeca RTM322 се користи од страна на Велика Британија, Јапонија, Данска и Португалија односно General Electric CT7 се користи од страна на Италија, Канада и Јапонија.Пилотската кабина е опремена со оклопни места за членовите на екипажот. Повеќето

варијанти на „AW101“ се опремени со системи за самоодбрана како на при-мер: Chaff and Flare Dispensers, Directed Infrared Countermeasures, Infrared Jammers, Electronic Support Measures, Laser Detection, Warning System, Armouring Against Small-Arms Fire и Forward Looking Infrared (FLIR) Imaging Sensor.Хеликоптерот најчесто е управуван од страна на екипаж од тројца членови: пилот, набљудувач, како и член на екипажот-опе-ратор. Пилотот е во состојба да лета во те-кот на поголемиот дел од мисијата во мод без раце (hands-off mode), овозможено од страна на софистицирани автоматики. Сите членови на екипажот имаат индивидуален пристап кон управувањето со компјутерите и тактичките информации. Во кабината можат да се сместат војници-патници на 38 седишта или во неседечка варијанта до 45 припадници со нивната опрема. Алтернативните товари вклучуваат медицински тим и 16 носила, како и карго-палети. Карго-куката под трупот дозволува носење надворешен товар од 5.440 кило-грами.

Драган Павловски

��

о конфликтните региони, дури и по прекините на непријателствата, веќе поставените нагазни мини продолжуваат да им се заканува-

ат на луѓето. Постојат околу 3 милио-ни мини поставени низ целиот свет. Нормален животен век на една мина е повеќе од 50 години. Статистичките податоци укажуваат на тоа дека Авга-нистан е најминирана земја во светот, а потоа Колумбија. Колумбија има голем проблем со нагазните мини. Според Меѓународната кампања за забрана на нагазни мини (ICBL), земјата е на второ-то место на минирани земји во светот, по Авганистан со над 10.000 жртви од 1990 година, вклучувајќи и околу 2.000 убиени. Колумбија е жртва на бунтов-ничка герилска војна. Антивладините бунтовнички групи имаат поставено

„SaveOneLife“ е електронски уред кој ги детектира нагазните мини, а е на-менет за луѓе кои се изложени на овие експлозивни направи, на при-мер: воени сили, тимови на полицијата за искоренување на недозволени растенија и земјоделците. Главната цел на проектот е да се спаси човеч-киот живот, бидејќи тој е бесценет и највредното нешто што треба да се чува, а со оглед на тоа дека кога тој е под влијание на мина, не е само тој живот засегнат, туку исто така и мно-гу други луѓе во близина, но исто така и сите оние кои се со него поврзани. Мината не напаѓа само една личност, таа напаѓа цели семејства, пријатели, всушност сите луѓе кои се поврзани со жртвата. Обидот да се реализира овој проект,

Детектор на мини во обувките

Технологија на иднината

противпешадиски мини и противоклоп-ни мини покрај патиштата и пешачките патеки во близина на владините бази, во руралните средини, околу училиш-тата, куќите, националните паркови, полињата и земјиштата на локални заедници. Проблемот го влошуваат и нарко-бандите кои ги користат мините за да ги заштитат своите фарми на ко-каин од натрапниците.Ова широко распространето минирање на теренот, кој е комбинација на пла-нински предели и џунгла, го прават откривањето и расчистувањето на ми ните, исклучително тешко. Деми-нирањето е опасна работа која бара пари, специјална опрема и стручни екипи. Тоа е долг, бавен процес, кој дури и во најдобри услови, за да се заврши се потребни децении. Во ме-ѓувреме, војниците, тимовите на по-лицијата за искоренување на кокаи-нот, земјоделците и луѓето во целина, секојдневно се изложени на ризик да бидат осакатени или убиени од мините.„SaveOneLife“ е проект произлезен од светскиот, но и од локалниот проблем со нагазните мини кои осакатуваат и убиваат илјадници луѓе секоја годи-на. Согледувајќи ја оваа голема опас-ност, студиото „Lemur Design Studio“ со седиште во Богота, Колумбија, се обиде да излезе со иновативно реше-ние за овој проблем. „SaveOneLife“ е дизајниран од страна на Иван Перез, под раководство на лидерот на проек-тот Лорена Карденас.

��

всушност е обид да се придонесе за решавањето на проблемот - спасување од мини, а многу луѓе ќе бидат благо-дарни за ова. Целта е да се спаси жи-вотот, да се биде во можност да им се помогне и на луѓе кои постојано се во опасност, а не само на армијата, туку да им се помогне и на земјоделците кои си ја вршат својата секојдневна работа и се во постојана опасност поради близи-ната на мините.Ова е иницијатива на група млади луѓе кои работат во име на општеството и предлагаат решенија кои ќе придоне-сат за тоа. Ова е проект кој обезбеду-ва глобално решение, што влијае не само на одредена група луѓе, не само на една земја, туку ги засега сите, а тоа значи дека влијае на светот во целина, бидејќи во над 144 земји има поставе-но мини на нивните територии, од кои никој не е сигурен, бидејќи мините мо-жат да се најдат дури и во градовите. Проектот „SaveOneLife“, на „Lemur Design Studio“ вклучува детектор на мини дизајниран во согласност со фи-зиологија на стапалото, доз во лу вајќи тој да биде инсталиран како влошка која ќе може да се користи во сите ви-дови обувки, со цел да ги заштити ко-рисниците од тоа да бидат убиени или осакатени од поставените мини. Награ-ден со светска награда за влијателен дизајн за 2013-2014 година, проектот „SaveOneLife“ е преносен детектор на мини кој се вклопува во обувките и ги предупредува корисниците дали и каде во близина можеби демне потенцијално смртоносна мина. Според дизајнерите, „SaveOneLife“ не е решение за пробле-

мот, туку повеќе е привремена примена на технологија за намалување на опас-носта од противпешадиските мини. Таа работи на принцип на метал-детектор. Влошката е направена од материјал кој претставува проводник и има рам-нински калем отпечатен на неа. Ова создава електромагнетно поле. Кога носителот на влошките оди, пред него на растојание до два метри од мината која содржи метални делови, се нару-шува полето и се детектира од страна на микропроцесорот, кој исто така е отпечатен на влошката, што претста-вува радиопредавател. Предавателот испраќа безжичен сигнал до рачен ча-совник на кој отчитувањето се огласува со аларм и се прикажува локацијата на мината на неговиот мал екран.Во моментов уредот се уште е во кон-цептуална фаза поради економски причини, но е дизајниран да биде што е можно пореален, со цел да се обезбе-дат услови за производство на уред кој би спасувал животи, а кој би бил произ-веден врз база на нано-технологијата. Бидејќи уредот треба да се прави со по-мош на нано-технологијата, што е мно-гу скапо да се направи во една земја како што е Колумбија, во моментов се бараат надворешни соработници од други земји за успешно завршување на проектот.И покрај фактот што во моментов ова е само во концептуална фаза, проектот „SaveOneLife“ има потенцијал драма-тично да ја намали опасноста од нагаз-ни мини.

Александар Стојчевски

NIMR-ОКЛОПНО ВОЗИЛО СО „RAYTHEON TALON“ ЛАСЕРСКИ ВОДЕНИ РАКЕТИ IDEX 2015

Raytheon и NIMR ќе интегрираат Talon-ласерски водени ракети на UAE-копнени возила.

Многу вести пристигнуваат од IDEX 2015. Компанијата Raytheon и NIMR автомобилската индустрија, дел од Emirates Defence Industries Company (EDIC), соработуваат за да им овозможат NIMR-оклопни возила со Talon ™ ласерски водени раке-ти. Користејќи Raytheon-станица и

далечински оружја, секое возило ќе го носи 16 Talon LGRs.

RWS овозможува „Talon“ да биде отпуштен од двете стационарни и движечки возила, додека зголе-мената сензор-ознака овозможува „Talon“ да биде отпуштен од сокрие-ни позиции кои обезбедуваат ефи-касност на мисијата, вклучувајќи опстанок за копнени возила.

NIMR 6x6 тактичка платформа овозможува спектар на моду-ларен систем на интеграција за поддршка на целиот спектар на мисии кои се вклучени во вооруже-ни извидувања, инфраструктура за одбрана, дефанзивно гаснење пожар и безбедност на границите. Тоа, исто така, може да поддржи брзо напредување на пешадијата на мобилни и фиксни режими, отпуштање на подобрување на ефи-касноста на возилото и да обезбеди значајна предност во однос на по-стоечката тешка артилерија.

Во 2014 година, „Raytheon“ почна со полна работна стапка за произ-водство на „Talon“ LGR за ОАЕ во-оружени сили. Според потпишаниот договор „Raytheon“ ќе одржи цело-сна интеграција на Talon-систем во ОАЕ-вооружените сили да вклучува-ат логистика, обука и поддршка.

Подготвила: Кристина Илиевска

NIMR-ОКЛОПНО ВОЗИЛО СО „RAYTHEON TALON“ ЛАСЕРСКИ ВОДЕНИ РАКЕТИ IDEX 2015

��

tarstreak High Velocity Missile“ или „Starstreak HVM“ претставува раке-тен систем за ПВО на мали височини од типот „земја-воздух“, опремен со високобрзинска ракета. Наменет е за

гаѓање на напредни нападни средства во воздушниот простор.Ракетниот систем од британско производ-ство, „Starstreak“, спаѓа во категоријата на лесни преносни ракетни ситеми - ЛПРС (Man Portablle Air Defence System – MANPADS). лесни преносни ракетни ситеми - ЛПРС (Man Portablle Air Defence System – MANPADS). лесни преносни ракетни ситеми - ЛПРС (Man

Овој ракетен систем е произведен од страна на фирмата „Thales Air Defence“ (претходно именувана како „Shorts Missile Systems“), ло-на фирмата „Thales Air Defence“ (претходно именувана како „Shorts Missile Systems“), ло-на фирмата „Thales Air Defence“ (претходно

цирана во Белфаст. Системот, исто така, е познат како „Starstreak HVM“ (Starstreak High Velocity Missile). По лансирањето, ракетата познат како „Starstreak HVM“ (Starstreak High Velocity Missile). По лансирањето, ракетата познат како „Starstreak HVM“ (Starstreak High

се забрзува до брзина од околу 3,5 маха, ставајќи ја оваа ракета во групата на најбрзите ракети во светот од овој ранг. Ракетата во текот на летот се дели на три дела, со што ја зголемува веројатноста за погодување на

беше ставен во активна употреба од 2000 г. Така, системот „Starstreak“ со високоб-рзинска ракета продолжува со напредокот парлелно со ракетните системи „Blowpipe“ и „Javelin“. Ракетата за ракетниот систем „Starstreak HVM“ може да биде лансирана од рамо на стрелецот или, пак, од платфор-ма монтирана на лесно возило (4 ракети), односно од платформа на оклопно возило (8 ракети).

БРИТАНСКИ РАКЕТЕН СИСТЕМ ЗА ПВО СО КРАТОК ДОСТРЕЛ БРИТАНСКИ РАКЕТЕН СИСТЕМ ЗА ПВО СО

„STARSTREAK HVM“целта. Ракетниот систем „Starstreak“ се наоѓа во служба на бри танската армија од 1997 г., а предвидувањата се дека ќе остане во служ-ба најмалку до 2020 г.Развојот на ракетниот систем „Starstreak“ за-почна на почетокот на осумдесеттите години на 20 век, со цел да се произведе ракетен систем кој ќе се каракетризира по високоб-рзинската ракета.Во 1984 г., британското Министерство за од-брана им додели грант на „British Aero space“ и на „Shorts Missile Systems“ за раз вој на ви-сокобрзинска ракета. Во оваа трка „Shorts Missile Systems“ беше поуспешен, со што си обезбеди соодветни финансиски средства. Договорот за производство беше склучен две години подоцна, есента 1986 г., а една година потоа беше дадено одобрението за користење на ракетата. Ракетата беше дизајнирана како замена за ракетниот си-стем „Javelin“, исто така од британско произ-водство. Ракетниот систем „Starstreak HVM“

��

Ракетата „Starstreak I“, која е воведена во употреба во 1997 година, е карактеристич-на по можноста да гаѓа цели во воздушниот простор на коса далечина од 300 до 6000 метри. Ракетата е тешка околу 16 килогра-ми, долга е 1,39 метри и има дијаметар од 270 mm. Со овој тип на ракета може да се гаѓаат авиони и хеликоптери, што овозмо-жува противвоздушна одбрана и заштита на копнените сили.

основа користат специјално дизајнирано возило.Ракетата за ракетниот систем „Starstreak“ има висок имунитет во однос на контра-мерките, споредено со ракетните систе-ми кои се наведуваат на инфрацрвено зрачење, односно системите кои се радио или радарски водени. Значи, оваа ракета не може да биде блокирана (збунета) со обични мамци (инфрацрвени контрамерки)

втората фаза од ракетниот мотор. Притоа, ракетата многу брзо се забрзува и достиг-нува максимална брзина од околу 3,5 маха, на оддалеченост од стрелецот од 400 ме-три. По престанок на работа на ракетниот мотор, ракетата се дели на три дела. Секој дел е составен од вртливо тело со две кор-мила во предниот дел и четири крилца во задниот дел. Покрај тоа, во задниот дел е сместена инсталација каде се наоѓаат елек-тронските компоненти кои ја насочуваат ракетата кон целта. Ракетатите се наведу-ваат од страна на два ласерски зраци во дводимензионална матрица со помош на елементот за нишанење на целта. Ласерот ги наведува трите делови од ракатата кон целта. Овие три дела во текот на летот се во формација триаголник со радиус од око-лу 1,5 метри. Тие имаат доволна количина на кинетичка енергија да ја погодат целта на максимална далечина од 7 километри, при маневар на целта за избегнување на погодокот со оптоварување до 9 G.Откако ќе дојде до средба на деловите од ракетата со целта, се активира запалката за одложено (задоцнето) активирање, што овозможува нанесување на поголеми ште-ти на целта. Дополнителни оштетувања во внатрешноста на целта прави и волфра-мот, кој е составен дел на ракатата.Генерално, ракетниот систем „Starstreak HVM“ се произведува во четири варијанти. Имено, се работи за следните варијанти: – „Starstreak SP HVM“ (Self-Propelled High

Velocity Missile);– „Starstreak LML“ (Lightweight Multiple

Laun cher);– „Starstreak MANPADS“ (Man Portablle Air

De fence System);– „Starstreak ATASK“ (Air-to-Air Starstreak).„Starstreak SP HVM“ претставува самоодно лансирно орудие вооружено со високоб-рзински ракети. На кровниот дел на воз-илото фиксно е инсталиран лансирниот уред со уред за алармирање за противвоз-душна одбрана (Air Defence Alerting Device - ADAD), произведени од страна на фирмата „Thales Optronics“. Лансирниот уред од ти-пот „Alvis Stormer“ е монтиран на оклопно борбено возило. Скенерот на инфрацрве-ниот спектар и процесорот обезбедуваат брзо откривање на целите во воздушни-от простор, при што системот автоматски го насочува лансирниот уред кон целите. За да се изврши лансирање на ракета не треба многу време, а исто така, може да се лансира од кратко застанување. „Starstreak LML“ претставува варијанта на овој ракетен систем, при што стативот со ракти е монтиран на неборбени возила од различен тип.„Starstreak MANPADS“ е пренослива ва-ријанта на овој ракетен систем, при што лансирањето се врши од рамото на стре-лецот. Оваа варијанта на преносливиот ракетен систем бара да се спои (состави системот) за да се изврши лансирање, за што секако е потребно многу кратко време. Подготовка за лансирање опфаќа спојување на електронскиот блок и на уре-дот за нишанење со лансирната цевка. „Starstreak ATASK“ (ракетен систем „воз-дух-воздух“) претставува систем којшто е монтиран на хеликоптер и обезбедува способност за борба против хеликоптери. Овој систем е тестиран на хеликоптерот „Apache“.

Т.Д.

СПЕЦИФИКАЦИИ

АКТИВИРАЊЕ ОдложеноОРУЖЈЕ Три боеви делови со по �,� кг експлозивБРЗИНА �.� Mach

ДИМЕНЗИИ Должина: �.� м, калибар: �¤� ммТЕЖИНА НА РАКЕТАТА ��.¥� кг

ТЕЖИНА НА ЕДНА БОЕВА ГЛАВА �,� кгНАВЕДУВАЊЕ Ласерско

КОСА ДАЛЕЧИНА ДО ЦЕЛТА �,� - ¤ кмМАКСИМАЛНА ВИСОЧИНА НА ЛЕТ � км

ВРЕМЕ НА ЛЕТ НА РАКЕТАТА ¥ секЗЕМЈИ-КОРИСНИЦИ Обединетото Кралство, Јужна Африка и Тајланд.

Во текот на 2007 година, „Thales“ во Се-верна Ирска објави во јавноста дека тие ја имаат произведено ракетата „Starstreak II“, која претставува супериорен наследник на ракетата „Starstreak“. Некои од предностите кои се јавуваат кај новата ракета се зголе-мената максимална коса далечина до целта на околу 7 километри. Исто така, подобрен е системот за наведување на ракетата кон целта и способноста да функционира систе-мот на поголеми надморски височини.Ракетниот систем „Starstreak“ никогаш не бил користен во борба, па затоа неговите способности на бојното поле и вкупните перформанси не се познати. Високобрзин-ската ракета за овој ракетен систем е наме-нета за успешно дејство во сите делови на зоната на уништување. Ракетата е ласерски наведувана, единствена од ваков вид, по-ради нејзината прецизна ласерска контрола и кратко времетраењето на летот. Оваа ра-кета има способност за дејство по различни закани, вклучително и цели како што се бес-пилотни летала и хеликоптери. Комбинацијата на големата кинетичка енергија и карактеристиките на боевата глава се гаранција дека може да се постигне уништување на целта со еден погодок. Овој ракетен систем може да се монтира на ши-рок спектар на платформи, од обичен три-ножник до покомплексни системи, кои како

или со радарски-радиоконтрамерки. Исто така, системите AN/ALQ-144 или ALQ-157 кои се користат за заштита на хеликоптери-те, теоретски, не можат да ја залажат оваа ракета.Антирадарските ракети немаат способност да ја пресретнат (уништат) ракетета на ра-кетниот систем „Starstreak“, бидејќи поради големата брзина на лет на ракетата се нама-лува времето за реакција, како и можноста за преземање на противмерки. Интересен е фактот дека ласерскиот сноп кој ја насочува ракетата кон целта е со мала енергија. Со тоа детекцијата за опасност по воздухопло-вот е сведена на минимум.Ракатата за овој ракатен систем се чува затворена во цевка се до нејзиното лансирање. За да се изврши лансирањето, неопходно е лансирната цевка да се поврзе со елемент кој овозможува нишанење на целта. Стрелецот којшто работи на систе-мот, ја следи целта со помош на овој еле-мент преку оптички уред. Откако ќе се из-врши лансирање, во првата фаза ракетниот мотор се активира, со што се обезбедува енергија ракетата да ја напушти лансирната цевка. При реализација на овој процес, стре-лецот е безбеден и нема опасност за него од барутните гасови на ракетата.Откако ракетата ќе се оддалечи на безбедно растојание од стрелецот, тогаш се активира

ПРОТОКОЛ

��

о поново време, според најновите анализи на стратегискиот марке-тинг, на луѓето кои се занимаваат со протокол им е дозволено да

им провизираат, но сето тоа да биде беспрекорно изведено и реализирано. За жал, успехот на протоколот не се за-бележува, ниту се истакнува. Од друга страна, за грешките од кој било вид од одвивање на јавни настани и манифеста-ции, по правило, секогаш е виновен про-токолот, без разлика на тоа дали истиот имал удел во сето тоа или не. Мора да се спомене дека протоколот не е работа за секого. Особено тоа не е работа за оној вид на водачи кои сметаат дека можат сè да сработат самите. Успешен водач-лидер во протоколот секогаш се потпира на тимската и однапред испланирана ра-бота, на стручна оспособеност за тој вид работа и на секогаш добредојдена среќа. Добар водач-лидер во протоколот, за да „преживее“ во оваа професија мора да поседува одредени карактеристики.

не смее однапред да се подразбира или претпоставува. Сите учесници во прото-колот мораат да имаат јасни, недвосмис-лени индикации во смисла на тоа што, кога, како, со кој, со што или на кој начин треба да се извршат работите.Организациски способности. Добрата координација на работите е клуч на ус-пешна организација на некој протоко-ларен настан, без разлика дали станува збор за посета на странски државник, го-лема меѓународна конференција, свечен

Овој напис ќе се обиде поконкретно да ги определи лидерските карактеристи-ки кои се неопходни за правил но функ-ционирање и доследно извршу ва ње на протоколарните активности.Комуникативност. Навремените и от-ворените комуникации се предуслов за успешно и навремено извршување на протоколарните работи. Најголем број проблеми настануваат поради нена-времени и неквалитетни комуникации. Кога е во прашање протоколот, ништо

ЛИДЕРСКИ КАРАКТЕРИСТИКИ НА ОДГОВОРНИТЕПРОТОКОЛОТ Е МНОГУ ОДГОВОРНА И СПЕЦИФИЧНА РАБОТА. СÈ МОЖЕ ДА ГО НАРУШИ РЕДОТ, А НАЈЧЕСТО ТОА И СЕ СЛУЧУВА. ТОКМУ ЗАТОА ОДГОВОРНИОТ ДРЖАВЕН СЛУЖБЕНИК ЗА ПРОТОКОЛ ВО СЕКОЈА ПРИЛИКА МОРА ДА БИДЕ ПОДГОТВЕН ДА ДАДЕ ОДГОВОР НА НЕПРЕДВИДЕНИТЕ И НЕПРИЈАТНИТЕ СИТУАЦИИ, ОДНОСНО ЧЕСТО ТРЕБА ТРЕБА И ДА ИМПРОВИЗИРА

ста на протоколот, како и во секоја друга работа, се случуваат грешки. Сепак, она што е најважно, е тие грешки навреме-но да се уочат, доколку е возможно да се преземе сè за штетата да биде мини-мална, како и да се преземат сите мерки грешките да не се повторат. Најважно е кога ќе дојде до грешка да не настапи паника, односно потребно е енергијата да се фокусира на зголемување на концентрацијата и на активностите за коригирање и остранување на греш-ката. На учесниците секогаш треба со љубезност да им се понуди извинување, а на претпоставените да не им се даваат лажни изговори туку напротив, да им се кажат вистинските причини за пропустот или грешката.Критиките или приговорот, водачот-ли-дерот на протоколот мора да ги прими мирно, без дискусија и коментари. Докол-ку приговорот не е заслужен, треба да се

почека прилика која е посоодветна и која овозможува да се изнесат причините и објаснувањата за тоа дека протоколот постапил правилно.Личен изглед. Водачот-лидерот и сите останати државни службеници од про-токолот секогаш треба да имаат беспре-корен изглед и соодветно однесување. На преден план треба да биде професи-оналноста и сериозноста, а потоа уредна фризура, соодветно одело или фустан, дискретна шминка, а се подразбира и за-

должителна насмевка. Сето друго е рути-на, искуство и доблест. Останати особини. Водачот-лидерот за протокол мора да биде подготвен да преземе сè, со цел работата успешно да биде завршена. Службеник за протокол на кого му е „под чест“ да отвори вра-та на автомобил, да му држи чадор на гостинот, да ја прифати папката или на пример, паѓање на мобилен телефон, работни материјали, часовник и слично, тој не е личност адекватна за работа во протокол. Тој мора секогаш да биде подготвен, да поседува професионална етика и лојалност кон институцијата и личноста за која работи. Протоколот е чувствителна работа, па затоа службе-никот за протокол треба да внимава на личниот, на професионалиот и на инсти-туционалниот интегритет, како на луѓето за кои работи така и за својот. Доколку му е доверена одредена работа тој тре-ба да ги исполни очекувањата на претпо-ставените. За успешно извршување на протоко-ларните работи многу е важна меѓу-себ ната доверба, која се гради преку секојдневното искуство и практика. Протоколот не треба многу да го опто-варува претпоставениот со сценариото и неговите обврски пред самата актив-ност. Но, тој мора да биде подготвен во

вистински момент да ја изврши работа-та. Тоа се однесува и на информациите каде да седи во автомобилот, на работна маса, за време на ручекот, за време на свечени церемонии, протоколи и слич-но. Протоколот треба да биде вистински мајстор за „директното наведување“ на претпоставениот во моментот на самото одвивање на протоколарниот настан.

МБА спец. Санде Смиљанов

��

прием или одбележување на годишнина. Протоколот е инженеринг во којшто треба да се поврзат десетици различни активности и услуги. Најважно е за сè да се има т.н. „чек-листа“ за проверка на сите конкретни работи што треба да се извршат пред, за време, и по одржување на некој јавен настан. Тоа е „закон“.Кооперативност. Протоколот е тимска работа во која треба да соработуваат повеќе луѓе со цел да се предвидат, да се испланираат координираат, органи-зираат, извршат и контролираат голем број задачи и обврски. На водачот-ли-дерот за протокол секогаш му се по-требни директни и конкретни контакти и успешна соработка со сите луѓе во ла-нецот на организацијата на конкретната работа. Водачот-лидер за протокол се-когаш мора да биде присебен, смирен, љубезен и секогаш со насмевка, без разлика што се случува пред сцената или зад неа. Флексибилност. Водачот-лидер за про-токол мора да има постојан преглед на работите и ситуацијата, брзо, навремено и професионално да реагира на непла-нирани и неочекувани случки. Секако, не мора секогаш сè да биде како што пред-видува протоколариот прирачник или конкретната прилика за направеното

сценарио. Протоколот понекогаш може да биде и добра импровизација, секако, доколку успеете да оставите впечаток дека токму така тоа и било планирано. Учесниците на конкретниот настан на тој начин ќе ги натерате да веруваат дека во потполност како протокол ја контролира-те ситуацијата. Способност да се признае грешката. Луѓето не се машини, па така и во обла-

Кога градинарот на Луј 16 видел дека аристократите му ја газат тревата во дворецот Версај, тој ставил натписи, етикети, за да ги предупреди.Но, буржоазијата и понатаму ја газела тревата, па кралот морал да усвои закон според кој никој не смеел да минува подалеку од знаците.Подоцна, значењето на етикецијата се проширило на дворските функции како список на правила, кој каде да стои и што да прави.Етикецијата и понатаму го проширува

своето значење, но се уште во суштина значи „не гази ја тревата“. Доколку ги почитуваме правилата на етикеција, нашите пријателства ќе се зголемуваат, ние ќе се усовршуваме, ќе бидеме во можност да се претста-виме со доверба и so авторитет во сите области на нашето работење.Сè до 1960-тите години, учењето за бон-тон се сметаше за интегрален дел од воспитувањето на децата. Јавните и приватните школи ја вклучуваа етикецијата во своите наставни програ-

ми, а училиштата за добро однесување се специјализираа за настава по граци-озност, држење и манири на маса.Либерализмот во 1960-тите и 1970-тите години ја намали вредноста на етикецијата, а во 1980-титегодини, интересот за неа се враќа. Во 1990-тите години се враќаат традиционал-ните вредности, а сегашната остра конкуренција во деловната арена ја враќа етикецијата како уште една алатка со која ќе ја победите својата конкуренција.

ЕТИКЕЦИЈА

��

логата на интернетот како начин на комуникација и меѓусебна размена и пренесување на податоци помеѓу ко-рисниците веќе им е добро позната

на сите. Користејќи ги погодностите што ги нуди интернет-поврзувањето, социјалните мрежи во последните години со забрзано темпо почнуваат да ја преземаат улогата на најмасовен начин на комуникација, не само меѓу групите кои ги користат, туку и за пренесување на информации за случувањата. Со зголеменото значење на социјалните медиуми во военото новинарство и со улогата што ја имаат во цивилното нови-нарство и во пренесување на вестите кои се поврзани со воените дејствија се запо-знавме во претходните броеви на „Штит“, но кое и какво е влијанието на социјалните медиуми за воените организации и пора-ди кои причини им се придава сè поголемо значење во односите со јавноста од стра-на на министерствата за одбрана и арми-ите од земјите-членки на НАТО-сојузот, пред сè од водечките земји како САД, Обе-

и воените организации активно почнуваат со вклучување на социјалните мрежи. Но, најпрвин да погледнеме неколку видо-ви социјални мрежи или платформи кои најмногу се користат во светски рамки, вклучително и кај нас, и на кој начин ар-миската организација може да ги користи овие платформи.

„ФЕЈСБУК“ (FACEBOOK)Како социјална мрежна платформа овоз-можувана поединци и групи да ги споде-луваат информациите (текст, фотогра-фии, видеа) со пријатели преку креирани профили. Кон крајот на 2014 година во светот оваа платформа ја користеле 1,35

динетото Кралство, Канада и другите. Комуникацијата помеѓу поединци или на еден со повеќе луѓе односно група(и) осо-бено доаѓа до израз преку социјалните платформи каде луѓето се поврзани вир-туелно, комуницираат и споделуваат во исто време информации и податоци меѓу себе, со можност за увид на сите остана-ти корисници на таа мрежа. Корисници на овие мрежи се речиси од сите генерации и демографски структури, што е особено значајно за комуникацијата со јавноста по-ради тоа што се опфатени сите категории на население.Генерално, медиумите и бизнис-организа-циите преку користење на овие платфор-ми стекнуваат важни бенефити, додека воените и организациите кои се занимава-ат со безбедност сè уште го немаат иско-ристено овој начини на комуницирање во толкав обем и начин како останатите. Социјалните медиуми како начин на комуникација и споделување информации го користат поединци и организации кои се поврзуваат во мрежни групи со исти или слични интереси, меѓу кои припаѓаат и припадниците на армиските структури. Членувањето и вклучувањето во групи во кои се вклучуваат армиските припадници е факт кој не може да се пренебрегне, затоа и со големо внимание во сè поголема мера

ДОКОЛКУ НА ПРЕБАРУВАЧОТ „ГУГЛ“ ГО НАПИШЕТЕ ЗБОРОТ „ARMY“ ЌЕ ДОБИЕТЕ ПРЕКУ 785 МИЛИОНИ РЕЗУЛТАТИ, ИЛИ АКО НА КИРИЛИЦА НАПИШЕТЕ „АРМИЈА“ ЌЕ ДОБИЕТЕ 350 ИЛЈАДИ ПРОНАЈДЕНИ РЕЗУЛТАТИ КОИ СЕКОЈДНЕВНО СЕ ЗГОЛЕМУВААТ, ШТО САМО ПО СЕБЕ ЗБОРУВА ЗА ТОА КОЕ Е ПРИСУСТВОТО НА НАТПИСИ КОИ СЕ ПОВРЗАНИ СО АРМИСКИТЕ СТРУКТУРИ И МОЖНОСТИТЕ КОИ НА ОВОЈ НАЧИН ИМ СЕ НУДАТ НА АРМИИТЕ ЗА КОМУНИКАЦИЈА СО ПОШИРОКАТА ЈАВНОСТ

МОЖНОСТИ ЗА УПОТРЕБА И ПРИДОБИВКИ ВО АРМИСКИТЕ СТРУКТУРИ

МОЖНОСТИ ЗА УПОТРЕБА И ПРИДОБИВКИ ВО АРМИСКИТЕ

СОЦИЈАЛНИ МЕДИУМИ

��

милијарди корисници, од кои активни про-фили биле 1,12 милијарди, Дневно се ло-гираат преку 864 милиони профили. Секои 60 секунди се поставуваат 510 коментари, 293.000 статуси и 136.000 фотографии, додека секој ден се споделуваат 4,75 милијарди постови (извор: Facebook). Во Македонија според последните статистики има преку еден милион корисници на оваа платформа што нè става на 51 место од 101 земја според бројот на проценти од вкупната популација која го користи овој медиум. Армиските структури можат да ја кори-стат оваа платформа како механизам за споделување на информации и вести кои се заначајни за армијата. Исто така, може да биде значајно за повисоките структури во армиските организации да достигнат до поширока целна публика и да ги пласира-ат актуелните прашања околу животот и работатат во армиската организација. Ос-новните принципи на Фејсбук се во соглас-ност со ставот на армијата за транспарент-ност и посветеност кон населението која е најголема предност на армијата.

„ЈУ ТЈУБ“ (YOUTUBE) Вид видеофорум кој овозможува поедин-ци или организации преку по ста вување на видеофајлови и нивно споделување да ги искажат своите идеи, вредности итн., при што може да се ставаат коментари и мислења. „Ју тјуб“, исто така, може да биде добар механизам за обука и учење на ко-рисниците. Овој форум е креиран во 2007 година, а во 2014 година има повеќе од 1 милијарда поедини посети секој месец, повеќе од 6 милијарди видеа се поставува-ат месечно (извор .youtube.com/yt/press/statistics.html).Армијата може да го користи овој канал како облик на комуникација и споделување на видеа од важни настани и активности

како хуманитарни акции на кои учествува армиската организација и да ја пласираат својата приказна. Повисоките структури во армиските организации можат на овој начин да го согледаат интересот на поши-роките структури за армијата и да добијат соодветен фидбек.

„ТВИТЕР“ ( TWITTER) Овој социјален медиум претставува ми-кро блогинг веб-сајт кој им овозможува на корисниците да постираат кратки по-раки (140 карактери максимум) до голем

број корисници. Преку него може да се следи колку и кој ја прочитал вашата ин-формација. „Твитер“ има 284 милиони ак-тивни корисници на месечно ниво. Дневно се постираат преку 500 милиони инфор-мации, додека 80% од активните корисни-ци алатката ја користат од мобилен теле-фон. Ова е одлична алатка за пласирање крат-ки информации, како и за дополнување на истите од оние кои ве следат. Исто така, од својата корисничка сметка може да ги линкувате официјалните вести од официјалната веб-страница на армиската организација. Освен што сите можат да ја видат веста, може да дадат коментар на истата, да ја споделат со други или да ја одбележат како важна.

„ФЛИКР“(FLICKR)Социјален медиум кој овозможува спо-де лување на фотографии, вклу чу вај ќи и професионални фотографии (92 милиони активни корисници). Преку „Фликр“ може да ја пласирате својата сторија визуелно.Покрај овие социјални мрежи, меѓу најкористените спаѓаат и „Линкедин“, про-фесионална мрежа за поврзување на луѓе со исти инереси, „Гугл +“, кој веќе има пре-ку 540 милиони активни корисници, „Ин-стаграм“, „Вајн“ и други.Можностите што ги нудат овие социјални мрежи се огромни, но проблемот е да се разграничат позитивните ефекти кои ги дава овој вид на комуникација на организацијата и потенцијалните несакани ефекти кои одредени персонални пораки можат да ги имаат за армијата во својата земја, но и како тие се претставуваат пред очите на останатите корисници од поши-рокото надворешно опкружување , особе-но затоа што денес во голем број мировни операции се вклучени повеќенационални контингенти .

Ако не постои стратегија и постојан увид во своите активности може да се изгуби контрола на пораката која ја поставувате за аудиториумот. На пример, на „Фејсбук“ на т.н. „ѕид“ , или на „Твитер“, „Фликр“ и на други социјални мрежи може да се пласи-раат и позитивни и негативни коментари на објавените постови, но дали тоа треба да биде причина да не се инволвираат ар-миските структури во споделување на сво-ите пораки преку овие мрежи?Речиси сите армиски организации има ат свои официјални армиски веб-стра ници

каде се објавуваат сите официјални посто-ви, информации и вести за активностите што ги имаат. Истите инфор мации, доколку се поврзат на една од социјалните мрежи се постигнува мултиплицирање на пора-ката, информацијата или фотографијата. Социјалните медиуми последните неколку години дефинитивно станаа моќни алатки кои ги прикажуваат активностите на арми-ските организации на пошироката јавност и средината каде тие работат, но и надвор од границите на државата. Стандардните армиски страници не овозможуваат „фид-бек“, односно повратна информација за тоа како веста е прифатена и дали можеби има недостатоци или нема и која информација може да се искористи позитивно за по доб-ру вање на работата на самата армиска ор-ганизација. Социјалните медиуми овозмо-жуваат отворање на тој комуникациски канал.На припадниците на армиските организа-ции и на членовите на нивните семејства е невозможно да се им се ограничи при-ват ното користење на социјалните мрежи, но може организирано преку нив но вклу -чување во армиски групи на со ци јал ните мрежи да се овозможи тие да ги почи ту ваат и да ги следат армиските ко дови на од -несување и следење на безбедносни пра -вила кои владеат во воените организации. Најголемите грижи за вклучувањето на ар-миските структури во социјалните мрежи до неодамна претставуваше изворот на пласираната сторија и дали е таа валидна, меѓутоа согледувајќи ги предностите пред негативностите,. речиси сите армиски струк-тури во светот се вклучуваат во овој процес, при што придобивките кои ги имаат, според многу анализи, се големи. Во армијата на САД во јуни 2009 година е добиена опера-тивна наредба до сите команди и единици да не се блокираат повеќе на своите ин-терни мрежи, на „Фејсбук“ и на останатите

социјални медиуми. Истата година претход-но, во јануари, во рамките на своите канце-ларии за односи со јавноста, се формирани посебни одделенија за социјални мрежи. Со ова Армијата на САД одлучува да ја отвори и оваа линија на комуникациски канал со оп-штеството.Причините поради кои е направено тоа се следните:– зголемено присуство меѓу пошироката

јавност. Ако не комуницирате и ги пласи-рате вашите пораки, некој друг ќе го на-прави тоа на неконтролиран начин;

��

– давање на значење на информациите. Не е неопходно присуството на социјалните медиуми но, сепак, ин формациите кои ги пласирате на вообичаен начин не се доволни и не достигнуваат до поширока јавност од сите слоеви;

– оневозможување на креирање на лаж-ни профили на армиската организација кои, секако, колку и да се добронамерни, не работат во согласност со армиската стратегија.

Секако, со вклучувањето во овој начин на комуникација постојат и ќе постојат ризици и предизвици. Основен ризик е сигурно-ста, односно излегување на безбедносни информации, што е примарна грижа која може да биде нарушена преку ваков начин на комуникација, каде секој учесник може да го изрази својот став на пошироката јавност. Предизвикот претставува балансирање по меѓу заштита на класифицирани или на чув ствителни информации, но и на оние ин формации кои може да се пласираат во јавноста, односно дали вестите или комен-тарите кои ќе се пласираат може да содржат податоци или фотографии кои покажуваат доверливи информации.Без соодветна обука персоналот ненамер-но може да пласира порака и чувствител-ни информации на сајтовите за социјално вмрежување. Поради тоа е важно припадниците на армијата, членовите на семејството и нивни-те пријтели да ја разберат важноста на без-бедноста на операциите и она што може и не може да се објавува. Министерството за одбрана на САД во февруари 2010 година има регулирано и објавено сеопфатни насоки во однос на социјалните медиуми. Со насоките се поставуваат стандарди за користење на овие мрежи и се овозможува користење на социјалните медиуми, со што овие социјалните мрежи се ставаат во функција на ефикасна и потребна комуникациска алатка со која армиската организација ги на-сочува своите припадници да се приклучува-ат на официјалните армиски групи и ги става во функција на помагање во извршувањето на мисијата на воената организација.Армијата на САД во 2013 година изда-ла Прирачник за начинот на користење на социјалните мрежи со кој не само што се даваат насоки за припадниците на армијата како да се користат овие алатки, туку и на некој начин ги охрабруваат со свои постови да ја промовираат својата организација на правилен начин. Се работи за документ од 52 страници на кој се дава-ат прецизни насоки како за обликување на официјалните страни на армиските едини-ци на социјалните мрежи така и за правила-та за користење на мрежите од страна на припадниците на армијата. Во Прирачни-кот се содржани правила кои се однесуваат на старешините и на останатите раководи-тели и директни препораки за најголемата група по бројност во армиите- војниците, како на пример следните:– сите лидери и нивните потчинети е потреб-

но да ги исполнат очекувањата во однос на комуникацијата преку со цијалните ме-диуми. Важно е да се следат правилата на единицата (армијата) и да се осигура дека сите припадници на армијата знаат што треба, а што не треба да прават кога ги користат социјалните медиуми;

соките, а може да се каже и правила кои тре-ба да ги следат припадниците на армијата на САД. Вакви прирачници имаат издадено повеќе големи армии во светот.Можеби изгледа дека наједноставен на-чин е да им се забрани користењето на социјалните медиуми на припадниците на армиските структури, но дали тоа ќе значи дека нема да ги користат социјалните мрежи под лажни профили или, пак, дека нема да ги користат преку профилите на членовите на нивните фамилии.По сите проучувања и анализи за корис-носта или штетноста од користење на социјалните мрежи, сепак се дошло до за-клучок дека придобивките што ги нуди овој начин на комуникација се поголеми од ште-тите кои може да ги нанесат несовесните припадници на армијата и оние кои не ги следат правилата на однесување.Како факт на ова тврдење е дека сите го-леми армии, не само што имаат официјални кориснички профили на сите горенаведе-ни социјални мрежи, туку тие редовно ги апдејтираат и ги збогатуваат со нови сод-ржини.Исто така, социјалните медиуми можат да бидат особено поволни за армиите кои не-мат доволно ресурси и буџет како што има-ат големите армии за промовирање на сво-ите пораки и идеи.Армиските структури кои сè уште офи-цијално не ги користат социјалните мрежи и тоа не е регулирано, можат да изградат свој концепт за користење на социјалните меди-уми заради промовирање на активностите на армиската структура и подобрување на армискиот имиџ кај пошироката јавност - концепт преку кој можат да се воведат

правила на постирање, односно користење на социјалните мрежи, ако за ништо дру-го барем за споделување на вести од официјалните веб-страници на своите ар-мии.И покрај ризикот и предизвиците кои по-сотјат од користењето на овој вид медиум, помалите армии можат преку добро органи-зиран начин на користење максимално да го искористат и да го извлечат најпозитивното од присуството на социјалните мрежи на глобално ниво.

Тони Јаневски

– сите корисници на социјалните медиуми мора да се придржуваат на Правилата на службата и на законите кои се однесу-ваат на воената служба (во армијата на САД тоа е Унифициран кодекс на военото право - UCMJ);

– сите коментари, објави или линкување до материјали кои се во спротивност со одредбите од овие правила и закони се забранети. Покрај тоа што на социјалните медиуми се дава можност отворено да се зборува за сè, сепак следејќи го фактот што секој припадник на вооружените сили и кога не е на должност е припадник на армијата, сите објавени негативни комен-тари кон своите претпоставени или пот-чинети и општо кон својата организација значат прекршување на правилата кои владеат во воената структура. Важно е дека сите војници треба да знаат дека и кога се на социјалните мрежи тие ја прет-ставуваат армиската организација;

– забрането е да се споделуваат осетливи и доверливи информации, дури и оние персоналните, кои се однесуват на служ-бата, односно објавување графикони, локации на места или вооружувања;

– секогаш пред објавување запрашајте се што може да се злоупотреби со об-ја веното доолку некој сака да го злоу-потреби тоа. Дали истото може да ја за-грози личната безбедност, безбедноста на семејството и на воената единица;

– геоозначувањето е функција која ја от-крива вашата и локацијата на другите корисници во вашата мрежа. Размислете дали треба да се исклучи GPS-функцијата на вашиот „паметен“ телефон и дигита-лен фотоапарат;

– фотографиите и видеата по обја ву ва ње-то се шират со молскавична брзина меѓу корисниците на мрежата, затоа пред се-кое прикачување на фотографии и ви-деа добро треба да се размисли дали со нив се оддава некоја чувствителна информација;

– следете ги постојано поставките за без-бедност на профилот и уредувајте ги ис-тите да бидат приспоосбени за следење на вашиот профил само од страна на пријателите кои ги имате на мрежата, а не од сите корисници.

Ова се само еден дел од препораките и на-

��

а 6 март во велешката касарна „Алек-со Демниевски – Бауман“, во при-суство на министерот за одбрана, Зоран Јолевски, се одржа свечена

заклетва на 25-тата генерација војници на доброволно служење воен рок во АРМ.165 војници на Република Македонија, меѓу кои 12 жени, во наредните три месеци ќе би-дат обучувани од инструктори од Центарот за индивидуална обука во Велес, кои ќе се запознаат со основната воена обука и, воед-но, тие ќе претставуваат база за понатамош-ниот избор на професионални војници.Министерот за одбрана, Зоран Јолевски, има-ше свое обраќање нa свеченостa, при што на новите војници кои ја потпишаа заклетвата им порача: „За сите нас, исполнувањето на уставната обврска за чување и бранење на територијалниот интегритет и суверенитет на татковината претставува чест, гордост и највисок чин на патриотска должност. Со све-чената заклетва вие се обврзавте на тоа, да ја браните татковината и највисоките устав-ни и човекови вредности“.Имајќи предвид дека оваа година ќе се рас-пише уште еден конкурс за прием на нови 125 професионални војници, при што услов е граѓаните доброволно да имаат завршено воен рок, министерот Јолевски дополнител-но истакна дека нивниот избор им отвора можност да продолжат со надградба на во-ената професија во професионалниот со-став во служба во Армијата на Република Македонија, а на тој начин ќе им се отвори можност да станат столб на одбраната на на-шата татковина.„Да се поминат три месеци во Армијата е школа од непроценлива вредност. Војниците во овој период ќе се здобијат со многу

знаење и вештини кои не само што ќе им по-могнат да ја бранат својата татковина, туку и да бидат подобри личности, подобри си-нови и ќерки, подобри граѓани на Република Македонија“ рече министерот Јолевски.Во рамки на свеченоста се обрати и коман-дантот на Командата за обука и доктрини, полковник Љупчо Костовски, кој истакна дека со овој свечен чин овие млади луѓе се приклучија на големото семејство на Армијата на Република Македонија. „Со вашето со-весно и дисциплинирано однесување треба да придонесете во градењето на цврсти меѓучовечки и меѓуетнички односи. Армијата е заедничка вооружена сила на сите граѓани на Македонија и тука нема место за етничка, партиска, верска или која било друга подвое-ност,“ додаде Костовски. На свеченоста, покрај министерот Јолевски, присуствуваа и заменик-началникот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник Насер Сејдини и останати високи претставници и офицери од Министерството за одбрана и Армијата на Република Македонија, претставници на ло-калната самоуправа, граѓани и родители на новите доброволци.Некои од војниците ги кажаа своите причини зошто одлучиле да бидат дел од добровол-ниот состав на македонската армија.„Отсекогаш ми било предизвик и чест да служам на мојата татковина. Тука веќе се навикнав на раното станување наутро и легнување навечер,“ рече војник Анисија Павловска од Скопје, која е студентка на Фа-култетот за психологија. „Отсекогаш сум ја сакал униформата, да би-дам бранител на Република Македонија, да

бидам дел од составот на АРМ, заедно со оние кои стојат зад вратите на безбедноста на нашата држава. Во велешката касарна сум единаесет дена и веќе се исполнети мо-ите очекувања, сè е организирано како под конец, легнување и станување, потоа обука, поточно сè е како што треба да биде. Отка-ко ќе ја завршам обуката се надевам дека ќе успеам да влезам во составот на професио-налните војници,“ рече војник Стојан Крстов од Куманово.Првите честитки по заклетвата Павловска и Крстов, како и другите војници, ги добија од своите семејства.Досега во Центарот за индивидуална обука на АРМ во велешкиот гарнизон се обучија над 4.000 војници, од кои голем дел станаа професионални војници, а некои од нив уче-ствуваа и во меѓународните мировни опера-ции низ светот.

Кристина Илиевска

ЧЕСТ, ГОРДОСТ И ПАТРИОТСКА ДОЛЖНОСТСВЕЧЕНА ЗАКЛЕТВА НА 25-ТАТА ГЕНЕРАЦИЈА

ВОЈНИЦИ НА ДОБРОВОЛНО СЛУЖЕЊЕ ВОЕН РОК

��

олкот за специјални операции е фор миран во 2005 година, кога со трансформацијата на Армијата на Република Македонија беа оп-

фатени и нејзините специјални единици. Со трансформацијата беа опфатени при-падниците на Единицата за специјална на-мена „Волци“, Извидувачкиот баталјон и Падобранскиот одред. Од овие единици се пополни 60 проценти од Полкот, а други-от дел беше пополнет од други единици. Формирањето на единицата се одвиваше под постојана контрола од НАТО-советодав-ниот тим и денес Полкот за специјални опе-рации претставува силно професионално јадро на нашата мала, мобилна и ефикасна армија, армија формирана според сите стан-дарди на НАТО-алијансата.Полкот за специјални операции го просла-вува 1 Март како Ден на единицата, а тоа е денот кога во далечната 1994 беше форми-рана првата специјална единица на Армијата на Република Македонија „Волци“, која има-ше задача во мир да се подготвува за воени услови, да ја брани Република Македонија од дејствата на диверзантско-терористички групи и поединци уфрлени за изведување на диверзии, саботажи, субверзии и други видови неконвенционално војување. Оттогаш па до денес многу нешта се изменија, се менуваа формациите, број-ната состојба, терминологијата, мисиите и задачите но, сепак, остана споменот и чествувањето на денот кога Македонија ги доби своите први специјалци, споменот за малата единица која беше никулецот од кој израсна денешниот Полк за специјални опе-рации – единица со импозантна бројка од припадници, со сложена формациско-орга-

ните граници така и надвор од татковината преку учеството на нејзини припадници во повеќе меѓународни мисии.Како и секоја година и овојпат бевме пока-нети да ја проследиме свеченоста по повод Денот на Полкот за специјални операции. На свеченоста беа поканети голем број ви-соки гости од Министерството за одбрана и од Армијата на Република Македонија, меѓу кои министерот за одбрана Зоран Јолевски, заменик-началникот на Генералштабот на АРМ, генерал-потполковник Насер Сејдини, а не беа заборавени ниту поранешните при-падници, како и семејствата на загинатите припадници. Министерот за одбрана Зоран Јолевски во своето обраќање и честитки по повод Денот на единицата ги истакна сите атрибути и до-блести кои ги красат припадниците на оваа елитна единица. „Вие, заедно со сите припадници на Армијата на Република Македонија сте темелот на су-вереноста и територијалниот интегритет на Република Македонија. Тоа е голема обврска и патриотска должност која граѓаните на Ре-публика Македонија неизмерно ја ценат. Вие сте подготвени да извршувате најсложени задачи, демонстрирајќи највисоки капаци-тети и затоа ве охрабрувам да останете подготвени и мотивирани како и досега“, искрено им порача по тој повод министерот Јолевски на припадниците. Министерот не заборави да спомене дека на повидок е подмладување и освежување на Армијата на Република Македонија со нови припадници кои ќе бидат селектирани од пријавените на конкурсот за прием на професионални војници, за кој имаше неви-дено голем интерес и голем број пријавени

низациска структура составена од Баталјон за специјална намена, од Ренџерски баталјон, Чета за обезбедување и солидна борбено-сервисна поддршка. Основна мисија на Пол-кот за специјални операции е изведување на специјални операции во мирновременски и во услови на конфликт, борба против теро-ризмот и други активности. Покрај тоа, една од задачите, како дел од декларираните еди-ници на АРМ, е и учество во меѓународни операции за поддршка на мирот, превенција и справување со регионални конфликти и кризи во операции предводени од НАТО, Обединетите нации и Европската унија.Малиот одред од храбри и врвно обучени командоси прерасна во врвно обучена про-фесионална единица која постигнува натпро-сечни резултати, прекалена во многу мисии, одликувана со безброј медали, пофалници, благодарници, како во рамките на национал-

СВЕЧЕНО ОДБЕЛЕЖАН 1 МАРТ – ДЕНОТ НА ПОЛКОТ ЗА СПЕЦИЈАЛНИ ОПЕРАЦИИ

ДЕН ЗА ПАМЕТЕЊЕ

��

кандидати, но само најдобрите ќе имаат чест да ја облечат униформата на Полкот за специјални операции. Министерот по-тенцираше дека формирање на Полкот за специјални операции се покажа како целосно успешен процес на професионализација на Армијата. А, преку учеството на припадници-те на Полкот во мисиите „Слобода за Ирак“ и како дел од наменските сили „Феникс“ во ИСАФ, целата меѓународна заедница имаше прилика да се запознае со високите способ-ности и капацитети на специјалните сили на Армијата на Република Македонија. Во-едно, министерот посочи дека реформите и реализацијата на проектите, чија основна цел е унапредувањето на стандардот на сите припадници на Армијата, вклучувајќи ги и специјалните сили, продолжуваат со заб-рзано темпо.„Свесни за предизвиците од сегашноста, за-едно, напорно, храбро и доследно ќе рабо-тиме да ја оправдаме високата доверба од граѓаните на Македонија. Ќе продолжиме да бидеме извозници на мирот во меѓународни рамки, да ги следиме стандардите на НАТО и да ја достигнеме нашата стратегиска цел – членство во НАТО“, рече министерот Јолевски во обраќањето.Исто така, министерот Јолевски, на припад-ниците на Полкот им порача: „Ве охрабру-вам во сите ваши наредни мисии и задачи. Вие сте пример за вистински патриотизам.“На свеченоста пред присутните припадници и гости беше прочитана и пораката од начал-никот на Генералштабот, генерал-потполков-ник Горанчо Котески, во која им го честита-ше Денот на сите припадници на Полкот за специјални операции.Следуваше јавно читање на имињата на сите припадници кои на овој ден се здобија

со стимулативни мерки, наградно отсуство и пофалници со наредба од министерот за одбрана, а со наредба од началникот на ГШ, на припадниците од Полкот им беа доделе-ни пофалници, златна, сребрена и бронзена значка. Министерот Јолевски, ЗНГШ, гене-рал-потполковник Насер Сејдини и коман-дантот на Полкот за специјални операции, бригадниот генерал Васко Ѓурчиновски, лич-но им оддадоа признание и им честитаа на наградените.А, потоа следуваше најинтересното.Изведување на работна точка по однапред определено сценарио. Целта беше да се оневозможи и да се неутрализира уфрлена терористичка група, која со помош на разуз-навачки податоци добиени од беспилотното летало на АРМ била лоцирана на теренот. Во оваа акција беа прикажани повеќе спец-ифични тактички постапки и техники со кои владеат припадниците на специјалните еди-ници.Најнапред го проследивме посебниот начин на инфилтрација по воздушен пат со помош на армиските хеликоптери и посебни техники на инфилтрација, а по инфилтрирањето на теренот следуваа постапки и техники на упад и чистење на објектот во кој беше лоцирана терористичката група. По успешно изведе-ната акција следуваше ексфилтрација од те-ренот, исто така со помош на хеликоптер и специјални борбени возила. Навистина одлично испланирана и извршена задача.Кулминација на настанот беше презента-цијата на боречките вештини со кои владеат припадниците на специјалните единици на АРМ. И минатата година имавме можност да видиме колку добро припадниците ги владе-ат боречките вештини, но овојпат вежбата се одвиваше во салата за вежбање, па можев-ме речиси на чекор од нас да го слушнеме секој извик, секој звук на кршење на тулите со голи раце, како и одекнувањето од уда-рите во тврдите предмети кои се парчосу-ваа од челичните мускули на војниците. Со перфектно совладани зафати се совладуваа повеќе вооружени противници, а извиците и пламените погледи на прекалените војници придонесоа спонтано да се излеат емоции и кај набљудувачите со громогласен аплауз на крајот. Заминувајќи од салата, заедно со претстав-ниците на другите медиуми, слушнав еден коментар зад мене кој народски го искажа доживеаното: „На овие да не им се најдеш на патот!“.И оваа година Денот на Полкот за специјални операции беше ден кој долго ќе го паметиме.

Ж.Р.

КРВОДАРИТЕЛНА АКЦИЈА ПО ПОВОД ДЕНОТ НА ПОЛКОТ ЗА СПЕЦИЈАЛНИ ОПЕРАЦИИ

Во рамки на одбележувањето на Денот на Полкот за специјални операции, во касарната „Илинден“ се реализираше акција за доброволно дарување на крв. Во оваа прилика, припадниците на Полкот за специјални операции ја покажаа својата хуманост доброволно давајќи 37 крвни единици. Оваа акција е реализирана во соработка со Црвениот крст на Република Македонија. Ваквите крводарителни акции во Полкот се реализираат неколку пати во годината со една цел - да се спаси човечки живот.

КРВОДАРИТЕЛНА АКЦИЈА ПО ПОВОД ДЕНОТ НА ПОЛКОТ ЗА СПЕЦИЈАЛНИ ОПЕРАЦИИ

��

онцето сјаеше над Воениот стадион во Скопје во средата на 18 февруа-ри. Иако поддувнуваше студен ве-тер, сепак тоа не беше ни најмала

препрека припадниците на АРМ и МО да застанат во стројот пред говорницата преку која надлежните авторитети треба-ше да ги отворат игрите. Доминираа спортски реквизити. Соод-ветна гардероба и натпреварувачки дух кај речиси сите присутни. Неврзано, пред официјалното отворање, во разговор спарингуваа тие што подоцна се најдоа и на спортските терени. Многуте дисци-плини и игри беа извонреден повод да се соберат најдобрите од армиските редови засилени со тимови од Министерството за одбрана. Навистина интересен амбиент кој навестуваше силни дуели во повеќе правци. Полковникот Борко Симовски, шеф на АРМ-секцијата на МСВС во чија ингеренција беше организацијата на са-миот настан, ги подготвуваше присутните натпреварувачи за чинот на отворање, проследен со мала церемонија.Игрите свечено ги отвори командантот на ЗОК, генерал-мајор Методија Велич-ковски. Во таа пригода тој им се обрати на присутните: „Денешниот ден е многу значаен сегмент во обуката и развојот на борбената готовност на припадниците на АРМ. Победата мора да се стекне со рам-ноправна и чесна игра, што е најголема одлика на армиската професија. Преку ваквите натпревари ќе извршиме се-лекција на најдобрите кои оваа година ќе ја претставуваат АРМ на шестата Воена олимпијада во Јужна Кореја“.На истата свеченост професионалниот војник од Полкот за специјални операции, Игор Цветановски, беше прогласен за „спортист на годината за 2015 година“. Титулата соодветствува на целиот придо-нес што овој припадник на АРМ ја дава за развојот на спортот и натпреварувачкиот дух. Од генералот Величковски доби и ди-плома и пехар со амблемот на МСВС.Како и секоја година така и оваа околу 3000 припадници на АРМ низ сите гар-низони во државата земаа активно уче-ство одбележувајќи го овој ден, а мотото

Денот на Меѓународниот совет за воени спортови

ПРЕУБАВ СПОРТСКИ ДЕН

стадион каде што има одлични услови за натпреварување.Кошарката е кралица на игрите и тука нема дилема. Учествуваа 6 екипи, и тоа заедничка на ГШ и МО, екипа од Ба-талјонот за почести, од Полкот за спе-цијални операции, од ЗОК – Воена по-лиција, ЗОК – Бригада за логистичка под дршка и екипа на питомците од Вое-ната академија. Во системот на елими-нации излегоа три екипи, три останаа, и тројцата победници одиграа меѓусебно, секој со секој за да во малку поспецифи-

„Спорт за сите“, беше говорната порака која го подгреваше спортскиот дух и потенцијалот на учесниците.АРМ од 2005 година е рамноправен член на МСВС и има право да учествува во сите натпреварувања од овој формат ор-ганизирани ширум светот.На надлежните потчинети им беше даде-на команда да ги поведат натпреварува-чите кон терените за натпреварување. Повеќе дисциплини и игри започнаа со своите содржини. Крос на 8 километри за мажи и 4 километри за жени, одбојка, мал фудбал, кошарка, пинг-понг и шах. Дисциплината крос секогаш се одржува на патеката на кејот на реката Вардар, а останатите игри се играа на Воениот

ност. Од Баталјонот за почести се задо-волни со освојувањето на второто место, а третото место беше резервирано за шаховската екипа од Командата за обука и доктрини.На кросот 8 километри за мажи треба неверојатна физичка кондиција и под-готвеност која граничи со прагот на чо-вечката издржливост. Но, тоа не прет-ставуваше проблем за потпоручникот Жан Тосев од Баталјонот за почести, кој го освои првото место. Зад него, на вто-рата позиција беше Игор Јакимовски од Полкот за специјални операции, додека третопласиран беше Игор Цветановски, исто така од Полкот за специјални опе-рации. Поединечно се натпреваруваа 54 учесници, што е одлична бројка за една таква динамика каква што е кросот на 8 километри. Во истата дисциплина, екип-но, првото место го освои тимот на Пол-кот за специјални операции, втори беа Здружената оперативна команда, трети Баталјонот за почести и четврти од Ко-мандата за обука и доктрини.На кросот од 4 километри за жени во ин-дивидуалното натпреварување, првото место припадна на Марија Пеликон од Баталјонот за почести, второпласирана беше Александра Кузмановска од Пол-кот за специјални операции, трета беше Александра Тошева, исто така од Полкот за специјални операции.Во оваа дисциплина, дамите-припаднич-ки на АРМ се покажаа достојни на голе-миот предизвик за екипна игра, а тоа го потврдија и припадничките на Полкот за специјални операции кои го освоија прво-

��

чен систем, заедничкиот тим на ГШ и МО успее да го освои првото место. Судеа самите екипи, но немаше никакви тензии. Една девојка-припадничка на тимот на питомците, постигна и поени, што беше бурно поздравено од публиката, а еден натпреварувач успеа да го погоди и соп-ствениот кош, односно постигна автокош, што исто беше поздравеноТурнирот во пинг-понг, што лично ме за-сега и мене како автор на текстот и нат-преварувач, беше одржан во најубавата сала за пинг-понг во цело Скопје, салата во Воениот стадион. Стадионот беше место на тешки борби и извици, како да се освојува светско првенство против неприкосновените Кинези. Тимови од МО- ГШ, ЗОК, ПСО, Воената полиција, ВМЦ, единицата за врски ги одиграа меѓусебните елиминации за на крајот да се одигра финалето од заедничкиот тим на МО- ГШ и тимот на Баталјонот на Во-ената полиција. Бидејќи се играше на две добиени , предвидени беа две поединеч-ни средби и ако нема победник, мајсторка во двојки или светски популарниот дубл. Успеавме како МО- ГШ да се вратиме од 0:2 во сетови и да го добиеме финалето со 3:2 против повеќе од мотивираните воени полицајци. Ова беше мошне атрак-тивна игра со преубави спинови кои ле-таа по таблите на сите страни.Фудбалот секогаш изобилува со так-тичност и тука, на зелениот терен, и енергијата е насочена на играта едни про-тив други. Пет екипи ги вкрстија копјата. Најпознатата игра секогаш има свои мајстори. Полкот за специјални операции го освои првото место, фудбалерите од Баталјонот на Воената полиција беа вто-

ри, а екипата на Бригадата за логистичка поддршка го освои третото место.Одбојката е техника, навистина тимски синхронизирана игра полна со атракции. За топката да не падне на земја во својата половина најдобро се погрижија играчите на Баталјонот за почести, кои воедно беа и првопласирани. Второпласирани беа од Полкот за специјални операции и трети беа претставниците на Здружената опе-ративна команда.Најстарата древна игра и истовреме-но најмисловна, е старата вештина ша-хот која има свои приврзаници и во АРМ. Црно-белите полиња најдобро ги отворија и ги затворија припадниците на Полкот за специјални операции, чии ша-хисти демонстрираа перфектна тактич-

то место. Второпласирани беа припад-ничките на Баталјонот за почести, а трети беа натпреварувачките од Командата за обука и доктрини.Тоа беше еден прекрасен сончев спорт-ски ден кој на припадниците на АРМ и на Министерството за одбрана им наметна содржински еден малку поинаков ритам од секојдневните работни обврски. Спор-тот е силна мотивација и една од клучните алки во креирањето на работниот ден и профилирањето на борбената готовност во интегрална смисла, особено кај при-падниците на АРМ, клучна компонента во одржувањето на физичката и ментал-ната кондиција и стимулирачка во поглед на креативноста и личната промоција во индивидуалните и колективните дисци-плини и игри.АРМ го насочува целокупниот концепци-ски сегмент кон афирмација на спортот бидејќи сите искуства и испитувања, и теоретски и практични, укажуваат на тоа

дека, всушност, секоја успешна армија почива на силни спортски програми како дел од нејзиното работно секојдневие.Што се однесува до другата страна која ја афирмира уметноста, витештвото и џентлменството, кога е во прашање техниките на манипулација со топка или силата на издржливост во кросот, тогаш евидентно е дека АРМ во своите редови има одлични спортисти кои ги надмину-ваат војничките стандарди, кои можат да бидат дел од големите континентални и светски натпреварувања.Тоа што го видовме на Денот на Меѓу-народниот совет на воени спортови во целост ги оправда очекувањата.

Митко Василевски

��

рипадниците на Командата за обука и доктрини во касарната „Алексо Демни-евски-Бауман“ во Велес имаа можност да проследат предавање изведено од

страна на тим составен од родови обучува-чи-припадници на МО и ГШ на АРМ, претход-но сертифицирани од страна на Нордискиот центар за родот во воените операции со поддршка на UNDP SEESAC.Ова е прво предавање од ваков вид од страна на обучени родови инструктори, кое започна од Командата за обука и доктрини (КОД) затоа што КОД претставува главен столб на обуката во Армијата на Република Македонија. Предавања на родовите об-учувачи ќе продолжат во сите единици на Армијата на Република Македонија.Предавањето го проследија сите вработени во Командата на КОД, Центарот за инди-видуална обука и војниците на доброволно служење на воениот рок.Родовата обука за учесниците главно ги опфаќаше меѓународните правни рамки за имплементација на Резолуцијата на Советот за безбедност на ОН 1325, која е донесена на 31 октомври 2000 година, а се однесува на жените, мирот и безбедноста, практич-ната примена на родовата перспектива во процесот на планирање на операциите, ро-довата перспектива во воените операции и важноста на лидерството за интеграција и имплементација на родовата перспектива на сите нивоа во Министерството за одбрана и Армијата на Република Македонија.Цел на предавањето е запознавање со меѓународните обврски, со резолуциите на ОН и како истите да се применат во еду ка-цијата на обуката и вежбите во МО и АРМ. До сегашното искуство во некои армии во

СООДВЕТНА ПОДГОТОВКА НА ВРАБОТЕНИТЕ И НА ВОЈНИЦИТЕ НА ДОБРОВОЛНО СЛУЖЕЊЕ НА ВОЕНИОТ РОК

РОДОВА ОБУКА

светот укажуваат на активноста на родови-те советници, кои секогаш се вклучени при донесување на воените одлуки. Главен координатор за родова еднаквост во МО е г-ѓата Оливера Трајкова, додека во ГШ на АРМ главен координатор е полковник Мери Ринџова.

ЗОШТО Е ПОТРЕБНА РОДОВАТА ПЕРСПЕКТИВАОпшто познато е дека жените многу подо-бро и поуспешно преговараат во момент на конфликт, потоа многу е голема групата на жени-жртви на насилства во конфликт, како и бројот на жени-бегалци и иселеници, а многу е мал бројот на жени на раководни позиции во државата и во армијата.Процентот на жени во АРМ изнесува 8,7%. Во 2009 година за прв пат се примени кандидат-ки од понежниот пол на Воената академија кои со успех ја завршија. Родовата рамноправност е засегната со унапредување на личната, социјалната, кул-турната, политичката и економската рамно-правност за сите.Еднакви можности за жените и за мажите е промовирање на начелото за воведување на еднакво учество на жените и на мажите во сите области од јавниот и приватниот сектор, еднаков статус и третман во остварувањето на сите права и во развојот на нивните инди-видуални потенцијали, преку кои тие придоне-суваат за општествениот развој, како и еднак-ви придобивки од резултатите произлезени од тој развој.Вклучување на родовата перспектива во глав ните текови, политики и практики (Gen der mainstreaming) претставува интег-ри рање на родовата перспектива во секоја

фаза на процесот на градење, донесување, спроведување, следење и евалуација на по-литики, имајќи го предвид про мо вирањето и унапредувањето на еднаквоста меѓу жените и мажите. Тоа значи процена на тоа како по-литиката влијае врз животот и местото на жената и мажот и преземање одговорност истите да се адресираат со соз давање про-стор за секого, од ниво на се мејната заед-ница до ниво на пошироката заедница, да придонесат во тој процес на градење заед-ничка и разбрана визија за постигнување на одржлив развој, притоа преточувајќи ја таа политика во реалност. За да се постигне ова, неопходно е високо ни во на политичка волја, посветеност и раз бирање низ сите структу-ри и сфери во општеството.Со организацијата на оваа обука, родовите обучувачи продолжуваат да бидат пред-водник на активностите за вклучување на родовата рамноправност и перспектива во рамките на Министерството и Армијата на Република Македонија.

Славица Николовска

��

устафа Кемал Ататурк е најсилната историска фигура во демократска Турција чиј реформаторски капацитет го доведе до позицијата на прв прет-

седател и на како што го нарекуваат денес Турците, „вечен командант на вооружените сили“. Ататурк претставува пресвртница за Турција, лик кој ги постави темелите на секуларизмот, како основен предуслов на развојот на Република Турција децении на-назад. Република Турција ја слави 116-го-дишнината од дипломирањето на творецот на модерна Турција Мустафа Кемал Ататурк на Воената гимназија во Битола пред 116 го-дини. Турците го почитуваат својот основач и длабоко му се поклонуваат. И ден-денес весниците се преполни со статии за него, а неговата поставка во Музејот на град Бито-ла, со сите предмети, фотографии и остана-ти содржини, алудира на еден беспрекорно добро спроведен проект кој, ете, во еден дел од музејот го оживува сеќавањето на најпознатиот ученик од битолската Воена гимназија, Мустафа Кемал Ататурк. Во кон-текст на оваа пригода, во кругот на некогаш-ната Воена гимназија или денешен Музеј на град Битола каде што е поместена и спомен-собата на Ататурк, на 13 март беше одржана свечена манифестација која опфати повеќе говорници кои го претставија животот и де-лото на Ататурк.Во присуство на ЗНГШ, генерал-потполков-ник Насер Сејдини, г. Фурхан Чако, мини-стер во Владата на Р. Македонија, г. Синан Ертај, заменик-амбасадор на Р. Турција во Р. Македонија, бригаден генерал, Шукру Екен, со присуство на делегација од турските во-оружени сили, претставници на локалната самоуправа, многубројни гости, оваа приред-

Во чест на 116 години од дипломирањето на Кемал Ататурк во Битола

Колку значи ликот и делото на таткото на мо-дерна Турција во потсвеста на младите Тур-ци се уверивме и при интонирањето на хим-ната на Р. Турција, која кадетите од турската делегација во војнички став мирно ја пееја на цел глас. Еден од кадетите одржа емотивен говор, а неговиот продорен глас одекнуваше во кругот на гимназијата како да муе упатен токму на самиот Ататурк. После него уште еден од кадетите се претстави со лична по-етска творба посветена на Мустафа Кемал. За сите присутни од турската националност ова беше голем момент за кој организато-рите навистина се погрижиле сè да изгледа перфектно, а за нас останатите, ова беше еден преубав школски час кој ја отвори по-знатата фаза од животот на Мустафа Кемал Ататурк помината на школување во Битола, но и многу повеќе од тоа.Битола е стар конзулски град, според мно-гумина најстариот центар на балканската дипломатија. Голема придобивка е што Ататурк овде поминал една многу важ-на фаза од неговиот живот. Тоа и денес ја прави Битола епицентар на многу културни збиднувања кои ја обединуваат нејзината енергија, проследена со многу историја, многу националности, многу битки кои се значајни за Република Македонија, а неко-гаш биле пресудни и за големиот Мустафа Кемал Ататурк. Присуствувавме на преубав настан кој само може уште повеќе да ги продлабочи пријателските релации помеѓу двете држави и во иднина да биде заедничка основа на политичко-дипломатските одно-си кои секогаш треба да водат кон прогрес, меѓусебно разбирање, толеранција и сожи-вот.

Митко Василевски

ба со историска конотација, на најсуптилен начин ни го долови животот на големиот реформатор Кемал Ататурк, водејќи нè низ временските едукативни фази од не-говата брилијантна кариера и животен пат. Потенцирајќи ја блискоста на Р. Македонија со Р. Турција во сите сфери на современата соработка, ЗНГШ, генерал-потполковник, На-сер Сејдини, одржа инспиративен говор во кој им се заблагодари на делегацијата на воо-ружените сили на Р. Турција за присуството и им посака пријатен престој во Р. Македонија. ЗНГШ генерал-потполковник Насер Сејдини истакна дека е задоволство и денес да се слушне дека таткото на демократска Турција, Кемал Ататурк, има завршено воено образо-вание токму во Битола и дека тоа е осно-вата на која и ден-денес почиваат односите помеѓу нашите две Републики кои се темелат на заемна помош, респект и меѓународна ди-пломатска лоби-иницијатива која Р. Турција и ја укажува на Р. Македонија, посебно кога е во прашање тема која го опфаќа нашиот национален и културен идентитет. Битола во тој период била силен центар на балканската воена наука, а гледано од аспект на тоа кој сè овде има завршено средно училиште, се за-бележува дека гимназијата била платформа на тогашната турска воена елита која била одлична референца во нивното понатамош-но школување. Бригадниот генерал од Вооружените сили на Р. Турција, Шукру Екен, говореше за сил-ната билатерала помеѓу вооружените сили на двете земји, наведувајќи дека и во ид-нина тие односи ќе се развиваат, со цел Р. Македонија да стане полноправен член на НАТО-алијансата, за што Р. Турција ни дава несебична помош.

ГОЛЕМИОТ РЕФОРМАТОР ОД БИТОЛСКАТА ГИМНАЗИЈА

��

ежбите со боеви минско-експлозив-ни средства (МЕС) претставуваат најсложен и највисок облик на обука на припадниците на Инженериски-

от баталјон. Вежбите опфаќаат обука за ракување со експлозивите и средствата за палење на експлозивните полнења (е/п) при рушење, запречување, употреба на истите средства за време на вежби, при работи за уредување на територијата и други задачи кои се во надлежност на ин-женериските единици.Вежбите имаат цел припадниците на Ин-женерискиот баталјон да се оспособат за самостојно, вешто, ефикасно, сигурно и безбедно ракување со експлозивите и средствата за палење на е/п, да ги совла-даат начините и техниките при рушење со експлозив на разни видови објекти и материјали (мостови, патишта, дрва, че-лик, земја, камен и сл.) и да се придржува-ат кон пропишаните мерки за безбедност при работа со боеви МЕС, со цел заштита на животот и здравјето на луѓето.Вежбите со боеви МЕС во мирновременски услови се само обука и усовршување на припадниците на Инженерискиот баталјон при ракување со експлозивите, за во воени услови, пред сè, имаат цел да го забават, пренасочат, отежнат или канализираат движењето на непријателот, односно да го спречат движењето на непријателот на одреден правец, а на сопствените сили да им обезбедат поволни услови за дејство.Во согласност со Планот за обука во пот-чинетите единици на Здружената опе-

СТАЦИОНАРНО ЛОГОРУВАЊЕ СО РЕАЛИЗИРАЊЕ ОБУКА –ПРОГРАМСКИ ГАЃАЊА И ВЕЖБИ СО БОЕВИ МЕС

МЕСТО ЗА ГРЕШКИ НЕМА

каде се воспостави внатрешна служба, се формираше автопарк за моторни возила и се презедоа сите подготовки за живот и работа при стационарното логорување на единицата за наредните седум дена. Веднаш се отпочна со подготовки за престојната обука - програмски гаѓања со лично вооружување (л/в) на стре-лиштето за пешадиско вооружување „Брест“ на АП „Криволак“. Подготовки-те опфатија организација, подготовка и извршување на гаѓањата, подготовки на самото стрелиште, должности на ор-ганите кои го опслужуваат стрелиштето и органите кои раководат со гаѓањето, со цел успешна реализација на самите

ративна команда (ЗОК), припадниците од Инженерискиот баталјон (инжб) од состав на 1. механизирана пешадиска бригада (1.мпбр), во периодот од 09.03. до 16.03.2015 година реализираа стаци-онарно логорување на Армискиот поли-гон (АП) „Криволак“, со реализирање на обука – програмски гаѓања и вежби со боеви МЕС.По претходно презмените подготовки во просториите на Инженерискиот баталјон во касарната „Илинден“, започна маршот на единицата од касарната „Илинден“ до АП „Криволак“. По пристигнувањето на местото за стационарно логорување, следеше сместување на Инженериска-та единица во летниот логор „Стрела“,

��

гаѓања, со оглед на специфичноста на гаѓањата под заштитна маска и во ноќни услови. По извршените подготовки и поста ву-вање на обезбедувањето на самото стрелиште, под команда на раководите-лот на гаѓањето, со голема доза на од-говорност и самодоверба се реализираа програмските гаѓања.Резултатите кои се постигнаа докажаа дека персоналот е подготвен и обучен за гаѓање со л/в во дневни и во ноќни ус-лови. Персоналот ја подобри точноста и прецизноста при гаѓањето и се оспособи за брзо гаѓање со и без заштитна маска.Во деновите кои следеа, на полигонот за инженериска обука „Мушанци“ се одржаа вежби со боеви МЕС, кои претставуваат врв на обуката на секој инженерец. Вежбите кои се реализираа на стацио-нарното логорување на АП „Криволак“, Инженерискиот баталјон ги изведе во две фази: вежби со поединец и вежби со единица.Вежбите со поединец се наменети за поединечно оспособување на војниците-инженерци за правилно, брзо, вешто и сигурно ракување со експлозивите и средствата за палење на е/п и за са-мостојно извршување на задачи од об-ласта на уривање и запречување со при-мена на експлозивите и средствата за палење во различни услови.Во првите денови се реализираа вежби со боеви МЕС за поединец: „Изработка на запалка којашто бавно гори и палење на експлозивно полнење со ваква запал-ка“ и „Палење на електрична детонатор-

ска каписла (ЕДК) со машина за електрич-но палење и палење на е/п со ЕДК“.По успешно поминатите вежби со поеди-нец и претходната одлична обученост на поединците во ракувањето со боевите МЕС, Инженерискиот баталјон премина на изведување на вежби со боеви МЕС со единица. Вежбите на единица се на-менети за обучување и оспособување на единица во подготовка и уривање на сите видови објекти и создавање навика кај инженерците за заедничка и коорди-нирана работа во состав на единицата, како и во координација со останатите пријателски единици.

Во наредните денови се реализираа веж-би со боеви МЕС за единица: „Изработка на мрежи за фитилно палење и палење на е/п“ и „Изработка на мрежи за елек-трично палење и палење на е/п“, за на крај да кулминираат со најсложените и најодговорните вежби со боеви МЕС - „Уривање на елементи и материјали“ и „Подготовка и палење на каменоментна и пламена фугаса“, на кои присуствуваа претставници од Командата на 1. механи-зирана пешадиска бригада, командантот на Инженерискиот баталјон – потполков-ник Дејан Чиплаковски со претставници од командата и штабот на единицата. Со тоа се заврши циклусот вежби со боеви МЕС, каде што припадниците на Инже-нерискиот баталјон многу храбро ги по-кажаа своите способности при работа со експлозивите и облиците на експлозив-ните полнења при уривање на различни елементи и материјали и при изработка и палење на различни видови фугаси.При изведувањето на вежбите со бое-ви МЕС во целост беа запазени мерките на безбедност по животот и здравјето на персоналот, техничката заштита и зачувувањето на животната средина. Вежбите се реализираа под надзор на претставници од Командата на 1. мпбр, Командата на инжб и под постојан надзор од страна на најискусните инженерци од единицата – специјализирани за работа со МЕС, кои зедоа активно учество на вежбите со боеви МЕС на стационарното логорување. Своето долгогодишно иску-ство, знаење и научените лекции од раз-

ните курсеви и школувања, несебично им го пренесуваа на помладите.На вежбите со боеви МЕС кои ги изведоа инженерците се користеа силни бризант-ни експлозиви со голема и разорна моќ. Затоа овие вежби се специфични и мно-гу опасни. Бараат голема концентрација и одлично познавање на својствата на експлозивите и на средствата за палење на е/п. Во духот на она „инженерецот греши само еднаш”, се воспитуваат и се обучуваат сите припадници на Инжене-рискиот баталјон. И најмала грешка при ракувањето со МЕС може да има сери-озни последици. Но, за инженерецот, тоа се само рутински вежби, кои редовно се изведуваат на воените полигони но, се-пак, тоа што се знае, потребно е и да се повтори. Со завршувањето на стационарното ло-го рување на Инженерискиот баталјон, по враќањето во матичната единица, рако-водителот на гаѓањата и вежбите со бо-еви МЕС, капетан Ласте Ѓоргиев, изврши брифирање за одржаните активности на АП „Криволак“ пред командантот на Ин-женерискиот баталјон и клучниот персо-нал од командата и штабот на Инженери-скиот баталјон. Донесен е заклучок дека целта – војниците да се обучат и извежба-ат во гаѓање со л/в, како и на правилна и безбедна работа со боеви МЕС, во целост е постигната и реализирана. Припадниците на Инженерискиот батал-јон уште еднаш ја докажаа својата одлич-на обученост, професионалност и подгот-веност.

СЈ/ИЈ

��

одбележан 11 Март, Комеморативен ден на холокаустот на македонските Евреи

врејската заедница во Република Македонија е единствена еврејска за-едница во Македонија која брои околу 250 членови, од кои најголем број се

со сефардско потекло. Заедницата е една од петте верски заедници во Уставот на РМ.Традицијата на еврејски заедници во Ма-кедонија е долга. Евреите се населиле во Македонија и пошироко на Балканот со по-ходот на Александар Велики во Мала Азија во 330 год. пр.н.е. Еден од најстарите архе-олошки наоди за организирани романиотски (од периодот на Римското Царство) еврејски заедници е Полихармовиот столб од синаго-га во античкиот град Стоби, којшто датира од 3 или 4 век од н.е. Најголемото населување на Евреи во Македонија и во регионот се слу-чува од 1492 до 1496 г. со прогонот на Ев-реите од Шпанија и Португалија. Сефарад на хебрејски значи Шпанија, и затоа овие Евреи се наречени сефардски Евреи. Сефардите со себе ја донеле својата развиена култура, традиција, обичаите, песните и јазикот јудео-шпански (уште наречен и ладино и џудезму) и целосно ја потиснале културата на романиот-ските Евреи. Во холокаустот во Македонија 98% од вкупното еврејско население или 7200 Евреи се убиени во логорот „Треблин-ка“. Заедницата во Скопје е обновена во де-кември 1944 г. и се приклучува на Сојузот на еврејските заедници на Југославија. Во 1991 г., по осамостојувањето на Македонија, заед-ницата се одделува од Сојузот и продолжува да работи независно.Денес заедницата е организирана во раз-лични структури: Собрание, коешто е со-ставено од сите полнолетни членови на заедницата, Управен одбор, составен од шест члена и претседател на Управниот од-бор, којшто е воедно и претседател на за-едницата. Постојат и повеќе комисии што

почит за погубените во „логорот на смртта“

одбележан 11 Март, Комеморативен ден на холокаустот на македонските Евреи

врејската заедница во Република

��

заедница го одбележува Јом Хашоа со палење на 6 меморијални свеќи во сеќавање на 6 милиони Евреи, жртви на холокаустот. 11 Март се одбележува секоја година со низа комеморативни активности во сеќавање на 7200 македонски Евреи депортирани во ло-горот на смртта Треблинка. Ноќта спроти 11 март 1943 г., Евреите од Скопје, од Битола и од Штип се собрани и на 11 март се доне-сени во Скопје, во привремениот транзитен логор – Тутунскиот комбинат. Со денови опстојувајќи во нечовечки услови, тие се ис-пратени со три последователни транспорти во возови на 22, 25 и 29 март во логорот „Треблинка“. Оттаму никој не се вратил.На 10 март 2015 г. во Скопје се отвори из-ложбата „Нови сведоци на холокаустот 4“ во Меморијалниот центар на холокаустот на Евреите од Македонија. На 10 март делегации од Еврејската за-едница беа во посета на Битола и на Штип каде што положија цвеќиња на еврејските споменици и беа на прием кај градоначал-ниците Владимир Талески и Илчо Захариев. Во галеријата „Магаза“ во Битола и во До-мот на културата „Ацо Шопов“ во Штип се отворија изложбите „Нови сведоци на холо-каустот“. На делегацијата во Битола се при-дружи амбасадорот на Израел во Република Македонија, Дан Оријан. На 11 март во Скопје делегација од заедни-цата и многубројни делегации од Владата, политичките партии, Сојузот на борците, невладиниот сектор, дипломатскиот кор и претставници на странски еврејски заедници и организации положуваат цвеќиња пред Споменикот на 7200 македонски Евреи во бившиот Тутунски комбинат, Споменикот на депортираните Евреи на Еврејските гробиш-та и Споменикот на паднатите борци во НОБ на градските гробишта.Градоначалникот на град Скопје оваа годи-на нè прими во Градското собрание. Потоа на присутните им се обрати градоначални-кот Коце Трајановски и претседателот на Еврејската заедница Берта Романо-Николиќ. Во киното „Фросина“ одржавме вечерен ко-меморативен концерт на којшто учествуваа хорот на Еврејската заедница „Моис Хасон“, во поетско-музичкиот дел учествуваа Ронит Бергман, којашто ја прочита молитвата „Из-кор“ и дел од поезијата на Дан Пагис и Зелда во придружба на Дориан Јовановиќ на ут и Ристо Солунчев на кавал. Одлична изведба на „Ерусалим во злато“ имаа младите члено-ви на заедницата, Андреј Јаневски, гитара, и Хелена Мочевиќ-Суша, соло. На концертот пригодни обраќања имаа претседателот на Еврејската заедница Романо-Николиќ и ам-басадорот Оријан.

Јана Ничота

се задолжени за различни прашања, како што се Комисијата за култура, Социјалната комисија, Комисијата за грижа и одржување на Еврејските гробишта и Верската комисија. Исто така, постојат и клубови, како што се Детскиот, Младинскиот и Женскиот клуб. Ка-мерниот хор на заедницата, „Моис Хасон“, ја почнува својата активност во 2004 г., со што е остварена долгогодишната желба за продолжување на старата хорска и музичка традиција на Сефардите. Во 2000 г. е изградена новата синагога „Бет Јаков“, којашто го носи името на старата скопска синагога. Синагогата е изградена и уредена според обичаите и традицијата на сефардските Евреи и спаѓа во групата на се-фардските ортодоксни синагоги.

Библиотеката на заедницата располага со книжен фонд од 1150 наслови на книги, а Еврејската заедница има своја издавачка дејност и досега се објавени повеќе десетици наслови, како и преводи на книги.Меморијалниот центар на холокаустот на Евреите од Македонија беше отворен на 10 март 2011 година.Заедницата, секоја година во март го од-бележува холокаустот на македонските Ев реи. Покрај овој комеморативен ден, во Македонија се одбележуваат и два други – 27 јануари, Меѓународен ден на сеќавање на холокаустот, прогласен од Организацијата на Обединетите нации со Резолуцијата 60/7 на Генералното собрание. Со оваа резолуција се обврзуваат земјите-членки на ОН да им оддадат почит на жртвите од холо-

каустот и се охрабруваат да работат на еду-кативни програми во насока на спречување на секаков геноцид во иднина. На 27 јануари 1945 г. советската војска го ослободила најозлогласениот логор на смртта, „Аушвиц-Биркенау“.Вториот комеморативен ден што го одбеле-жува Еврејската заедница е Јом Хашоа – Ден на сеќавање на холокаустот и херојството. Во државата Израел е национален комемо-ративен ден, прогласен во 1953 г. со Закон потпишан од премиерот Давид Бен-Гурион и претседателот Јицак Бен-Цви. Се одбележу-ва на 27 нисан според хебрејскиот календар (во месеците април/мај).Поводот е Воста-нието во варшавското гето, кога Евреите, и покрај тоа што знаеле дека нема да победат, се бореле за достоинствена смрт. Еврејската

��

ПРИДОНЕСОТ НА ВООРУЖЕНИТЕ СИЛИ НА ЗЕМЈИТЕ ОД РЕГИОНОТ

беше третирано за најнеподготвено за пре-мин кон демократијата и слободниот пазар, речиси целосно да се сврти кон отворање за западниот свет. Ваквата брза промена не донесе и брз развој на демократијата и во-општо на економијата, напротив, во 1997 г. се случи и колапсот со пирамидалните ште-дилници, а со тоа и колапс на целата држава. Слабата инфраструктура, сиромаштијата, главно во руралните средини, придонесе оп-штеството да се заврти кон пронаоѓање на извор на основните ресурси за своите живот-ни потреби. Со интервенција на западните сили, пред се САД и Италија, започна бавен но сигурен пат на албанското општество кон целосно интегрирање во меѓународната за-едница и градење на модерна демократија.

онфликтите на Балканот оставија стотина илјади мртви, разурнати до-мови и инфраструктура, колабирана економија и, секако, поради релатив-

но големиот воен потенцијал што го имаа и одржуваа, загадена почва и вода, опасни ма-терии, нечиста околина, дури и честички од осиромашен ураниум.Меѓународната заедница во изминативе 20-тина години имаше интерес кон овој дел од светот со неколку клучни цели: постигнување на релативно траен мир со Дејтонскиот до-говор; спречување на ширење на конфлик-тите низ превентивното распоредување на сили (УНПРЕДЕП); со програмите за развој и стабилизација да придонесат државите да го зајакнат демократскиот развој; про-грами за реформи на безбедносниот сек-тор со демилитаризација, демобилизација и репатријација; градење на регионален при-стап и добрососедство што би овозможил приклучок во меѓународните асоцијации како што е Европската заедница и НАТО-пак-тот. Ваквиот интерес на меѓународната за-едница придонесе одделни држави како што се Албанија и Хрватска да станат членки на НАТО во 2008 година и Република Хрватска да ги исполни Копенхашките критериуми во 2012 година и стане најновата членка на ЕУ во 2013 година.Сепак, мора да истакнаме, дека интересот за државите од Западен Бал-кан полека но сигурно се помести од страна на меѓународната заедница кон други ин-тереси и сфери, а тоа, пред сè, се Блискиот Исток и борбата против тероризмот. Секако, и светската економска криза во 2008 го-дина придонесе да се намали интересот за инвестирање во овој дел од светот, ставајќи ги во положба сами да изнаоѓаат начини за

соработка и борба против сиромаштијата, невработеноста, слабата инфраструктура...Ваквата состојба придонесе земјите од Запа-ден Балкан, иако повеќето од нив ги имаат потпишано скоро сите меѓународни дого-вори за заштита на животната средина, да не отидат подалеку или да не започнат со имплементација на овие договори.

ВООРУЖЕНИТЕ СИЛИ НА РЕПУБЛИКА АЛБАНИЈА И ЗАШТИТАТА НА ЖИВОТНАТА СРЕДИНА ВО ВОЕНИ УСЛОВИВо 2010 година Албанија прослави 20-годиш-нина од рушењето на ненародниот и дикта-торски режим на Енвер Хоџа. Демократските промени влијаеја на општеството, кое иако

ЗАШТИТА НА ЖИВОТНАТА СРЕДИНА

��

ВОЈСКАТА НА РЕПУБЛИКА СРБИЈА И ПРЕДИЗВИЦИТЕ ЗА ЗАЧУВУВАЊЕ НА ЖИВОТНАТА СРЕДИНА Стратегијата за национална безбедност на Република Србија усвоена на 26.10.2009 година јасно ги дефинира приоритетите и темелите на националната безбедност и во исто време еколошката безбедност ја ста-ва на врвот од приоритетите за наредниот период. Истото може да го најдеме и во Стратегијата за одбрана на Република Србија и во Белата книга на одбраната. Со тоа се за-окружени стратегиските документи со кои на Војската на Србија се дава можност како дел од задачите од суштински карактер да биде и придонесот во заштитата на животна-та средина и јакнење на еколошката безбед-ност во државата, а и во регионот.Војската на Република Србија има една од најдолгите традици на „војникување“ на про-сторот на Југоисточна Европа, и со тоа спаѓа во една од армиите која има непрекинатост во своето постоење од приближно 200 го-дини. Иако оваа традиција најчесто е повр-зана со делувањето и учеството во воени дејствија од ослободителен карактер, сепак војската често се користела и за освојувачки цели. Традицијата на изработка на оружје и муниција на просторот на денешна Србија датира уште од средниот век, додека орга-низирани и модерни фабрики се појавуваат во деветнаесеттиот век. Република Србија, денеска, како и сите балкански држави, се соочува со напласте-ните проблеми од минатото. Во време на транзиција, политичка и економска нестабил-ност. Нејзините вооружени сили се одраз на состојбата во целото општество. Војската на Република Србија, како наследник на по-ранешната федерална армија со себе насле-ди и голем дел на военотехнички средства, муниција и оружје од секаков вид. Државната политика на поранешните лидери на Србија настојуваа да извлечат од поранешните ре-публики, кои се одвоија од Југославија, што поголем број на техника и оружје со цел да спречат истото тоа оружје и муниција да не се употреби против во тоа време Сојузна Република Југославија, а денес Република Србија. Покрај вишокот на оружје, муниција и техника, во тоа време на просторот на де-нешна Србија се влеаја и голем број бегалци и припадници на југословенската армија. Заед-но со бегалците од просторите на Хрватска и Босна и Херцеговина, оваа групација на луѓе во деведесеттите години изнесуваше околу 700.000 бегалци, и преставуваше повеќе од 10% од домашното население. Секако,

Ова отворање придонесе Албанија во 2008 година да добие покана за да стане членка на НАТО, а во 2009 година поднесе апликација за членство во ЕУ. Сепак, и покрај сите пози-тивни промени во Албанија кои беа пратени со растот на економијата на годишно ниво за скоро 8 %, како и останатите држави погоде-ни од светската економска криза, се забави нејзиниот раст, а со тоа се вратија и стари-те проблеми. Денешната слика за Албанија останува да биде иста како и во изминатите години, една од најсиромашните држави во Европа. Состојбата со животната средина најдобро е прикажана во Националната стратегија за заштита на животната средина донесена во 2006 година. Соработката на албанската армија со земјите-членки на НАТО почнува уште на почетокот на деведесеттите годи-ни. Посебно интензивна соработка има за време на Косовската криза кога во Албанија се формира Оперативен штаб на НАТО во Драч, а подоцна и регионален штаб во Тирана, како дел од поддршката и соработ-ката што албанската држава i ја укажа на НАТО во поглед на интервенцијата во Ко-сово. Оваа поддршка беше интензивирана и проширена со Министерството за одбра-на на САД, кои помогнаа на Албанија да помогнаа на Албанија да донесе во 2002 година десетгодишен план за развој, модернизација, намалување на воените капацитети и ослободување од вишокот на муниција и неперспективното оружје. Овој план беше поддржан од прет-седателот Џорџ Буш, за прв пат на држава надвор од поранешните граници на СССР. Посебно беше ставен акцент на уништување на вишокот на муниција и на хемиските аген-си. Ваквиот смел акционен план не помина без проблеми. Сè уште се свежи сеќавањата од експлозијата на складот за муниција во близина на Тирана која се почувствува и во нашата земја. Издвојувањата за потребите на армијата се движеа од 1,35 % во 2002 година до 2,1 % од бруто-националниот приход. Реформите во армијата вклучуваа намалување на воените авиони, тенковите, хеликоптерите, воените бродови, против-воздушната артилерија и ракетите, а со тоа и напуштање на одделни воени капацитети и касарни. Процената беше дека Албанија располага со околу 104.000 тони вишок на муниција од разни калибри и дека треба да се сочува само муницијата со калибар до 7,62 мм. Во воената стратегија од 2005 година, која е надградба на стратегијата од 2002 година, за прв пат во еден стратегиски документ се среќаваме со дел од задачите на армијата во поглед на заштита и менаџирање на оштетената околина од воени активности. Албанија, во поглед на заканите од еколош-ка природа, се соочува со следниве преди-звици: загадување на воздухот; климатски промени; обесшумување; ерозија на почва-та; загадување на водата од индустриски капацитети и домашни извори. Во соглас-ност со поставените цели и предизвици во Министерството за одбрана на Република Албанија во 2012 година е издаден Доку-мент за политики за околината кој ги содржи националните закони и регулативи, како и европските и НАТО политики и доктрини во поглед на заштитата на животната сре-дина. Во тој документ акцентот се става на продолжување на имплементација на националните и европските стандарди со фокусирање за 2013 година на следните цели: интегрирано менаџирање на урбаниот отпад во воените бази; систематски трет-

ман на канализациониот систем во базите во Јала, Пашмалиан и Драч; третманот на маслата и гумите да биде во согласност со прописите, а носител на активноста е логи-стичката бригада; намалување на емисијата на штетни гасови во атмосферата од страна на воените фабрики.Албанската армија во наредниот период ќе се соочува со следниве предизвици во по-глед на имплементација на националните стандарди, пред се исполнување на Доктри-ната за заштита на животната средина на НАТО: враќање во првобитна состојба на почвата или доведување во состојба на упо-требливост на напуштените воени објекти и бази, третманот на тврдиот отпад, гори-вата, мазивата и останатите загадувачи кои како извор се наоѓаат во воената средина, касарните и воените објекти да биде во со-гласност со националните стандарди, а при учеството во мисии предводени од НАТО, ЕУ или ОН да се придржуваат на стандардите на наведените организации, зачувување на биодиверзитетот и на соработката со локал-ната власт, владините и невладините органи-зации и програмата на НАТО за заштита на околината.Албанија и албанската армија како членка на Алијансата несомнено ќе ги стави сите свои сили за придонес на глобалната поли-тика за заштита и зачувување на животната средина и со користењето на ресурсите за одржлив развој ќе даде значителен придо-нес во градењето на регионалната еколош-ка политика, а со тоа и нејзината улога во спречувањето на конфликтите од региона-лен карактер ќе биде уочлива.

��

телно потекло), направија вистински урбан „бум“, пред сè на црногорското крајбрежје. телно потекло), направија вистински урбан „бум“, пред сè на црногорското крајбрежје. телно потекло), направија вистински урбан

Брзата и неконтролирана урбанизација на крајбрежјето предизвика дотогаш чиста-та и недопрена природа да стане жртва на таканаречениот инвестициски „бум“, про-следен во голем дел со нелегална градба поради непостоењето на плански и урбани-стички планови, кој сепак го намали својот обем поради светската економска криза во 2008 година, а годините после тоа жестоко се почувствува во сите сегменти од опште-ството. Прогласувањето на Црна Гора за еколошка држава кај невладиниот сектор беше проследено со големо одобрување, но и разочарување за состојбата во која се наоѓа денес. Министерството за просторно планирање и заштита на животната сре-дина како клучни предизвици и проблеми ги истакнува следниве: сеизмички ризик; планска и урбанистичка дезорганизација на просторот;недоволна инфраструктурна опременост на просторот; низок квалитет на живот;непостоење на адекватни социјални или јавни институции; кршење на еколошки-те стандарди и ризици за здравјето на чове-кот.Екологистите и граѓанскиот сектор не се за-доволни од декларативното однесување во поглед на заштитата на животната средина туку бараат и преземање на конкретни мер-ки. Товарот од прогласувањето за еколошка држава мора да го преземе и Војската на Црна Гора како организирана институција која со своите капацитети значително влијае

на нарушувањето на здравата животна средина. И покрај намалувањето на значи-телен дел од воената техника која остана по одвојувањето од Србија на територијата Црна Гора, одржувањето и користењето на истата бараат значителни ресурси. Ми-нистерство за одбрана на Република Црна Гора прави напори дел од воената техника да ја продаде или да им ја врати на Хрват-ска и на Србија со делбениот биланс, со што значително би се намалиле трошоците за одржување на воената техника. Предизвиците за наредниот период за при-падниците на армијата се содржани во Го-дишниот извештај за состојбата во Војската на Црна Гора во 2011 година каде се за-клучува и дека: вишокот на вооружување и опрема и понатаму преставуваат еден од основните проблеми за армијата; заклучно со 2011 година, почнувајќи од 2006 година, уништени се околу 267 тони на убојни сред-ства; во текот на 2011 година продадени се 163.032 тони муниција и 210 парчиња на различно вооружување.

м-р Каменко Аврамовски

овие бројки ги спомнувам со цел да укажам на економските проблеми со кои се соочу-ваше Република Србија, а со тоа и нејзините вооружени сили. И денес, според извори на „Слободна Европа“, Србија има најголем број на бегалци и жители со нерешен статус од сите држави во Европа. Наследувајќи ја вак-вата состојба, Војската на Србија започна со акциони планови за намалување на бројот на вработените во армијата, следено со кон-тинуирано уништување на неперспективно-то оружје и муниција и како потписничка на Виенскиот договор (VD ’99) транспарентно да развива и да одржува воена компонента во согласност со меѓународните стандарди. Во 2010 година со реформите во армијата, Војската на Србија го напушти задолжител-ното служење на воениот рок и премина во целосна професионализација на при-падниците на армијата. Покрај ова, мора да истакнам дека Војската на Србија, следејќи ја политиката на државата, војската започ-нува со реформи во одбраната и во поглед на смалување на персоналот, бројката на припадници се движи од 45.000 до проек-тираните 27.000 во 2010 година. Државата за поткрепа на реформите, и воопшто за трошоци во одбраната, издвојува буџет од околу 2,4% од Буџетот на Република Србија.Во поглед на меѓународната активност и регионалниот пристап, мора да истакнаме дека Србија е потписничка на асоцијацијата Партнерство за мир во 2006 година и актив-но учествува во градењето на мирот преку меѓународна и регионална соработка.Војската на Република Србија денеска е мо-дерна армија која е подготвена да се соочи со предизвиците на модерните општества. Сепак, Војската на Република Србија, иако со својата организациона поставеност и капацитети не заостанува зад модерните армии во регионот, нема многу сторено во поглед на заштитата на животната средина и градењето и помагањето на локалната самоуправа во изградбата на капацитети за одржлив развој. Оваа констатација ја поткре-пува и ја уочува и експертската јавност во Република Србија. Во студијата на истакна-тите професори од Факултетот за политички науки на Универзитетот во Белград се на-гласува потребата од промена на курсот на ангажирање и развој на цивилно-воени од-носи на Војската на Република Србија на сите нивоа, со акцент на зачувување и заштита на животната средина. Понатаму се истак-нува потребата од развој и едукација на ка-дри кои би ја иницирале свеста за заштита на околината кај припадниците на армијата и би се пренасочиле од дотогаш доминантни-те загрозувачи на националната безбедност како што се надворешните фактори и други-те закани кон асиметричните закани кои про-излегуваат од нарушената животна средина.Територијата на Република Србија и неј-зините граѓани се соочуваат со следниве несреќи и катастрофи кои произлегуваат од природата: земјотреси од стравичен размер, како што беше случајот во 2009 година, по-плави од невидени размери какви што беа оние од 2014 година, снежни наноси и по-жари.Сепак, како подоминантни извори на за-грозување би ги истакнал загрозувањата кои потекнуваат од техничко-технолошки-те инциденти како што се: пожарите и експлозијата на складовите за муниција, истекувањата на опасни материи од хеми-ските фабрики и рударско-индустриските комплекси, загадувањата на воздухот и во-дата кои посебно се истакнати во големите

градови како што се Белград, Нови Сад и Ниш.Војската на Република Србија, заедно со ар-миите од регионот со размената на искуства и градењето на капацитети за справување со еколошките проблеми во воената средина и спроведување на еколошката политика ќе стане успешен партнер и пример за регионал-на соработка во регионот на земјите од Запа-ден Балкан и пошироко. Со имплементација на националните и меѓународните закони кои ги опфаќаат прашањата од заштитата и зачувувањето на животната средина би придонела за еколошката безбедност во Ре-публика Србија и во поширокиот регион на Југоисточна Европа.

ВОЈСКАТА НА РЕПУБЛИКА ЦРНА ГОРА И УЛОГАТА ВО ЗАШТИТАТА НА ЖИВОТНАТА СРЕДИНАЕколошките закани за светската безбед-ност произлегуваат од низа проблеми како што се: глобалното затоплување, емисијата на штетни гасови, уништувањето на озо-нот, намалување на плодните обработливи површини и резервите на питка вода. На-ведените проблеми можат да ја нарушат безбедноста во одделни делови на светот, а таквите нарушувања можат да се одразат и на безбедноста на Република Црна Гора. Ова се дел од заклучоците во Стратегијата за национална безбедност и Стратегијата за одбрана на Република Црна Гора. Со ова јасно се дава значењето кое Република Црна Гора и Војската на Црна Гора ги има ставено како предизвици и задачи за наредниот пе-риод во поглед на заштитата на животната средина, природата и околината. Црна Гора има поднебје кое е изложено на природни несреќи, пред сè од разурнувачки земјотреси и јаки снежни наноси во континен-талниот дел.Република Црна Гора со референдумот во 2006 година ја поврати својата независ-ност со одвојување од Република Србија. Еден дел од припадниците на армијата од федералната држава преминаа во новофор-мираната Војска на Република Црна Гора. Истата година во месец август се напушти регрутниот систем и се пристапи кон целосна професионална армија. Со донесувањето на стратегиските документи, меѓу кои и Страте-гискиот одбранбен преглед, се дефинираа правците и тежиштето на развој на одбран-бените капацитети на Република Црна Гора. Со пристапувањето на Црна Гора во декем-ври 2006 година во Програмата за мир на НАТО, јасно се дефинираа идните правци за развој во поглед на безбедноста. Низ годишните акциони планови за членство, почнувајќи од 2009 година, Војската на Црна Гора ги исполнува политичките определби на Владата на Црна Гора за пристапување кон НАТО-алијансата. Воедно, на политичката агенда на раководството на Црна Гора јасно е дефиниран правецот за исполнување на стандардите за приклучување и кон Европ-ската унија. Вака заокружената политичка рамка дава добра почетна иницијална слика за исполнување на меѓународните норми и на потпишаните и усвоените деклара-ции и протоколи, меѓу кои и договорите за имплементација на меѓународните норми во поглед на заштита на животната средина. Република Црна Гора на почетокот од својата независност имаше еден од највисоките еко-номски подеми во однос на државите од За-паден Балкан. Директните инвестиции кои доаѓаа од Руската Федерација (финансирано од тајкуни со стекнати богатства од сомни-

��

Одбранбените алатки на Алијансата

иницијативи за ширење на демократските вредности и јакнење на демократиите.

ОДБРАНБЕНА УЛОГА – МИСИИ И ОПЕРАЦИИКако што беше и претходно споменато, од-бранбената улога на НАТО се однесува на територијалната одбрана и зачувувањето на безбедноста. Иако делувањето на Алијансата подразбира широк спектар на испреплетени мисии и операции, со политички алатки и кри-зен менаџмент, систематизацијата и нивното просто објаснување мора да започне од не-каде. НАТО, преку употреба на микс од конвен-ционални сили и активности за справување, превенција, менаџмент на кризи или посткон-фликтна реконструкција, успеа да спроведе или е во тек на спроведување на солиден број мисии и операции, со акцент дека истите се реализирани во и надвор од територијата на Северноатлантската област.

ко се тргне од основната дефиниција за Алијансата во која се вели дека НАТО е одбранбена и политичка организација, логично е да се раз-

мислува дека нејзиното делување би било двојно, преку мисии и операции од една стра-на и преку употреба на политички алатки од друга страна. Но, активностите на Алијансата во меѓународната безбедност се исто толку испреплетени и комплексни колку и сами-те безбедносни предизвици, па затоа јасна дистинкција не може да се стави каде завр-шува улогата на класичните борбени сили, а каде започнува употребата на политички алатки. Исто така, кога се размислува за улогата на НАТО во меѓународната безбедност не смее да се заборави дека периодот на дефинирање на активностите е долг колку и самиот период после Студена војна, за-тоа што безбедносните предизвици се во постојан раст. Периодот на донесување на

Стратегискиот концепт од 2010 година е период на заокружување на сите досегашни активности затоа што безбедносните преди-звици се раѓаат, но не згаснуваат. Она што било предизвик за НАТО пред 10 години останува и денес, но бројот на предизвици е зголемен. Во периодот од 2010 година наваму, улогата на НАТО е насочена кон ко-лективната одбрана, кризниот менаџмент и здружената безбедност.Во тој контекст, одбранбените алатки на НАТО (мисиите и операциите), но и дел од политичките алатки, претставуваат микс на конвенционални и модерни одбран-бени методи за справување на појавата на дестабилизација и кризи, нивно брзо прекинување и реконструкција на кризни подрачја. Во однос на колективната одбрана и членот 5, отсуството од класична територијална закана за безбедноста на Евроатланската област и членките во последните дваесет и неколку години, со исклучок на терористич-ките напади на САД, придонесе за мал број примери на мисии и операции за конкретна територијална одрана, освен борбата против глобалниот терор. Здружената безбедност претставува без-бедност на сите демократски ориентирани држави и недржавни актери кои се соочува-ат со новите безбедносни предизвици, но и безбедноста на држави кои својата безбед-ност не се во можност сами да ја одржат па ја бараат под „капата“ на најмоќната алијанса. За оживување на концептот за здружена безбедност, НАТО нуди микс од политич-ки алатки, каде водечката улога ја имаат партнерствата, проширувањата и разните

НАТО и меѓународната безбедност

��

за надгледување на Косовските безбеднос-ни сили. Денес НАТО на Косово има при-ближно 5000 војници кои остануваат како резултат на повременото појавување на кон-фликти помеѓу двата етникуми. Денес целта на КФОР е обезбедување на безбедноста и стабилноста на земјата. Во својата улога во текот на годината на Косово, силите на НАТО соработуваа со мисиите на Обедине-тите нации (UMNIC) и мисијата на Европската унија (EULEX). тите нации (UMNIC) и мисијата на Европската унија (EULEX). тите нации (UMNIC) и мисијата на Европската

Република Македонија дава придонес кон мисијата на НАТО на Косово преку поддршка на земја-домаќин. KFOR е втора тековна мисија на НАТО кон која придонесува Репу-блика Македонија.

МОНИТОРИНГ НА МЕДИТЕРАНОТМисијата на НАТО за мониторинг на Медите-ранот „Active Endeavour“ е дел од напорите на НАТО за борба против тероризмот. Во склоп на „Active Endeavour“, бродови, а по по-треба и воздухоплови на НАТО, патролираат по Медитеранот со цел одбивање, одбрана и сузбивање на евентуални терористички активности. Мониторингот произлегува како резултат на извлекување на членот 5 од Се-верноатлантскиот договор, а во насока на заштита од евентуални терористички актив-ности.

МИСИЈА ЗА БОРБА ПРОТИВ ПИРАТИТЕ НА РОГОТ НА АФРИКАЦелта на оваа мисија, како што кажува и самиот наслов, е борба против пиратските напади на Рогот на Африка како критична транзитна рута на трговски бродови. Може да се каже дека целта на мисијата е зголеме-на стабилност за реализација на економски активности со акцент на трговијата на држа-вите-членки на Алијансата.

Ќе разгледаме некои од мисиите и опера-циите на НАТО со цел да ги видиме нивните карактеристики и да се формира основа за понатамошно донесување на заклучоци.И покрај обидот да направиме рамка на по-делба на мисиите и операциите во смисла на нивно разграничување во категории, како кризен менаџмент, борба против тероризам за спречување на закани по безбедноста на земјите-членки или мисии и операции за поддршка, наспроти мисии и операции како одговор на закана, поделбата се чини невоз-можна. Поделбата е невозможна заради:– различноста на временскиот интервал на

изведување и препознавањето на безбед-носните предизвици во различните перио-ди од историјата на НАТО;

– комплексноста и испреплетеноста на алат-ки кои се неопходни за успехот на една мисија/операција. На пример, често се спо-менува дека воената интервенција сама по себе не носи мир и стабилност доколку не се вклучат систематски алатки за по-ствоена реконструкција;

– основната причина за интервенција и фак-торите кои предизвикуваат парична за интервенција;

– целта на мисијата и операциите.Затоа во понатамошниот текст ќе се по-каже пристапот на НАТО на едноставно подредување на мисиите и операциите во периодот по Студената војна. Според официјалните информации на НАТО, во по-следните 24 години Алијансата се вклучила или сè уште активно изведува повеќе од 15 тековни или завршени мисии/операции.

МИСИЈАТА НА НАТО ВО АВГАНИСТАНМисијата ИСАФ во Авганистан претставува најдолга и најопсежна мисија на НАТО по-сле Студената војна. Во тој контекст, ИСАФ е интерпретација на напорите за борба против тероризмот и превенција на кризи – преку дејствувањето за уништување на терористички жаришта, напорите за пост-кризна реконструкција – преку активности за поддршка на преодната влада има еле-менти на класична операција, за класично воени интервенции преку континуираното војување со Талибанците, со цел преземање и контрола над определени региони во Ав-ганистан, но и вклучување на¬ политичките алатки на Алијансата. Како пример може да се земат напорите за родова еднаквост во изградбата на националните безбедносни сили на Авганистан.Во согласност со официјалните информа-ции, целта на ИСАФ беше да овозможи на Владата на Авганистан имплементација на одржлива безбедност на целата територија и развој на Авганистански национални без-

бедносни сили со цел спречување на можно-ста Авганистан повторно да се претвори во упориште на терористите. Со оглед дека се работи за опширна мисија со вклученост на повеќе од 48 нации и за-ради подобро разбирање на мисијата, но и заради подобро разбирање на напорите на Алијансата во практика, треба да се даде мало објаснување за причините за воената интервенција во Авганистан и вклучувањето на НАТО. По нападите на кулите близначки во САД, тогашниот претседател на САД, Џорџ Буш, побара од Авганистан предавање на Осама бин Ладен и прекинување на поддршката за терористичките организации и нивните тренинг-кампови на територијата на Авгани-стан. По нивното одбивање да го предадат на меѓународен суд и инсистирањето тој да биде изведен пред исламски суд, американ-скиот претседател објавува војна против тероризмот и војна за соборување на тали-банскиот режим во Авганистан. Во тој кон-текст се изведени здружени воздушни опе-рации на САД и Обединетото Кралство за уништување на упориштата на Талибанците. По падот на поголемиот дел од упориштата на Талибанците на Конференција во Бон, до-несен е договор за формирање на преодна Влада од присутната опозиција на талибан-скиот режим, на чело со Хамид Карзаи, а на НАТО е доделен мандат од Обединетите нации да ја формира мисијата ИСАФ со цел поддршка и обезбедување безбедност за работата на преодната Влада во Авганистан. Мисијата ИСАФ функционира во четири фази на ширење на работата на провинци-ски тимови за реконструкција до комплетно покривање на целата територија на Авга-нистан во 2006 година. По завршување на овие фази во 2009 година, со помош на НАТО-тренинг мисија, пристапено е кон формирање и оспособување на авганистан-ските национални безбедносни сили соста-вени од војска, полиција, гранична контрола воздушни сили и разузнавачка агенција, за преземање на контролата над безбедноста на земјата и оневозможување на терори-стички упоришта. Процесот заврши во 2014 година, со што заврши и мисијата ИСАФ, но НАТО продолжува со поддршка на овие ин-ституции. Република Македонија активно придоне-сува кон мисијата ИСАФ од 2002 година, а напорите и активностите на припадниците на АРМ се силен аргумент за напорите кои Република Македонија ги прави на патот кон полноправно членство, но и за споделените вредности со членките на Алијансата.

МИСИЈАТА НА НАТО НА КОСОВОИ мисијата КФОР на Косово како и мисијата ИСАФ е мисија со долг мандат, па следстве-но и нејзината основна функција еволуира. Во согласност со официјалните информа-ции, мисијата КФОР на Косово е започна во 1999 година со цел одбивање на зака-ната од југословенските и српските воени сили, воспоставување на безбедносна сре-дина и јавен ред и мир, демилитаризација на Косовската национална ослободителна армија, поддршка и хуманитарни напори и координација и поддршка на меѓународното цивилно присуство. Дополнително, во 2008 година, силите на НАТО на Косово помогнаа во формирање на Косовски безбедносни сили како наследник на Косовскиот безбед-носен корпус и создавање на цивилно тело

��

делувања, а како пример можат да се на-ведат Олимписките игри во 2004 година во Атина и Самитот на НАТО во Рига во 2006 година.По разгледување на поголем дел од тековни-те и завршените мисии и операции на НАТО и на нивните особености ќе заклучиме дека заради заштита на сопствените интереси преку промоција на стабилност, односно со цел сузбивање на жаришта на конфликт или на барање на определени земји, НАТО кре-ира и реализира мисии и операции; мисиите и операциите на НАТО се одделни, со свои специфичности и нивна јасна поделба по определени критериуми не е корисна; НАТО се вклучува во мисии и операции за борба против тероризмот, заштита на цивилно на-селение, превенција на кризи, менаџирање со кризи, посткризна реконструкција, суз-би вање на пиратски активности и слични активности, односно секаде каде што ри-зикот од ескалација на штетите би значел загрозување на меѓународната безбедност, а со тоа и безбедност на земјите-членки на долг рок, односно загрозување на демократ-ските принципи; мандатот на НАТО најчесто доаѓа од Обединетите нации или од самите земји кои бараат асистенција, но честопати е оспоруван; нема насока која земја-членка и на каков начин ќе се вклучи во една мисија, односно операција, одлуката е национална.Република Македонија како земја-парт нер, побара од НАТО асистенција за за о кру-жување на конфликтот од 2001 година и пре венција на понатамошни конфликти.Република Македонија беше активен кон-трибутор кон мисиите ИСАФ и КФОР, а сво-евремено придонесуваше и кон мисијата на НАТО во ИРАК.

м-р Дарко Трајковски

МИСИЈА ЗА ПОДДРШКА НА АФРИКАНСКАТА УНИЈА Мисијата за поддршка на Африканската унија е мировна мисија надвор од Евро-атлантската област. Воспоставена е на барање на Африканската унија за поддршка на активности за обезбедување на стабил-носта. Оваа мисија е доказ за сеопфатниот пристап кој Алијансата го има кон безбедно-ста, па оттука произлегува и нејзината улога во меѓународната безбедност, како дел од активностите за заштита на безбедноста на своите земји-членки.Покрај тековните постојат и поголем број на завршени мисии и операции на Алијансата, но заради избегнување на дупликација и повторување на деловите кои се важни за разбирање, во текстот ќе се пристапи кон разгледување само на некои.

НАТО ВО БОСНА И ХЕРЦЕГОВИНАМисијата на НАТО во БиХ, како и ми-сијата на НАТО во Авганистан е долга и повеќекратна. Започнува со мисија за одбивање на евентуален агресор-те ро-ристичка група, па продолжува со пост-конфликтна реконструкција и напори за градење на институции за трајно вос-поставување на стабилност. Првичната вклученост на НАТО во БиХ е врз основа на барањето на Обединетите нации за овозможување на улови за реализација на ембарго на оружје во областа на Јадранот, па продолжува со одделни ми-сии, чија цел е преку воздушни напади да ги одбијат силите на српската војска. По потпишување на Дејтонскиот мировен до-говор се создадени сили за стабилизација, SFOR. Мировната мисија на НАТО заврши во 2004 година, а нејзиното место го пре-зеде мисијата на Европската унија, EULEX.

НАТО ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈАВо согласност со официјалните информа-ции од НАТО, на барање на македонската Влада со цел разрешување на конфликтот од 2001 година, во Република Македонија се реализирани три последователни опе-рации во периодот од август 2001 до март 2003 година. Првата операција „Суштинска жетва“ е реализирана со цел разоружување на албанските етнички групации. Втората операција „Килибарна лисица“ е наменета за поддршка на меѓународниот фактор вклучен во преговорите, но и на процесот преговори за постигнување договор за надминување на конфликтот. Повторно

на барање на Република Македонија, НАТО ја реализира третата и последна операција во Република Македонија - „Здружена хар-монија“. Целта на последната операција е стабилизација и превентивни активности за оневозможување на повторно оживување на конфликтот. Од важност е да се спомене дека контролата над безбедноста на Репу-блика Македонија ја презема Европската унија со лансирањето на својата прва воена мисија „Конкордија“. Овој податок говори за зголемената соработка помеѓу НАТО и оста-натите меѓународни актери-партнери како Европската унија.

НАТО ВО ЛИБИЈАПод мандат на Обединетите нации, а како резултат на потребата од заштита на насе-ление по бунтот против режимот на Гадафи, НАТО ја презеде операцијата „Здружен за-штитник“. Операцијата е реализирана преку воспоставување на зона на забранети лето-ви заради заштита на цивилите од евенту-ални воздушни напади, ембарго на оружје на водите во Медитеранот и воздушни и поморски напади на цели од режимот кои се насочени кон цивилни цели.

НАТО ВО ИРАКПо падот на режимот на Садам Хусеин, во периодот од 2004 до 2011 година, дел од земјите-членки на НАТО и партнерите, изве-доа операција за обука, менторство и под-дршка на ирачките безбедносни сили, „Сло-бода за Ирак“. Целта на операцијата беше асистенција при изградба на сигурни без-бедносни сили на Ирак. Операцијата, покрај инструктори, овозможи и парична помош и опрема. Операциите на НАТО во Ирак, спо-ред информациите на НАТО, е на покана на ирачката Влада. Република Македонија, како земја-партнер, придонесуваше кон Мисијата на НАТО во Ирак.

АКТИВНОСТИ ОД ХУМАНИТАРЕН КАРАКТЕРПокрај класичните, НАТО се вклучува во активности и од хуманитарен карак-тер, во склоп на својата функција за кри-зен менаџмент. Во таа насока се бележи вклучување на НАТО со логистичка капаци-тети, со цел обезбедување или пренесување на обезбедена помош, но и извлекување и останати активности од својот домен при хуманитарни катастрофи, како оние при ударот на ураганот „Катрина“ и земјотресот во Пакистан. Исто така, НАТО се вклучува и во обезбедување на јавни настани, пред сè, заради заштита од можни терористички

��

РЕЛАЦИИТЕ СО ПзМ-ДРЖАВИТЕ

и стана членка на Евроатлантскиот пар-тнерски совет – Euro Atlantic Partnership Council, Швајцарија одигра активна улога во партнерството. Таа нуди експертиза, едукација и обука на други земји-партнери и сојузници, со посебен фокус на хумани-тарни мисии, хуманитарно право, напори за деминирање, уништување на оружје и муниција, контрола на вооружувањето и разоружувањето, човековите права и ци-вилно-воената соработка, како и во транс-парентноста и демократската контрола на вооружените сили. Програмата за индивидуално партнер-ство и соработка на земјата – Individual Partnership and Cooperation Programme, заеднички ја договораат двете страни секоја година. Исто така, Швајцарија уче-ствува во Процесот за планирање и ана-лиза - Planning and Review Process, кој е поставен со цел да помогне во развојот на интероперабилноста и способноста на единиците кои би можеле да бидат ставе-ни на располагање за обука, НАТО-вежби и мултинационални справувања со кризи и мировни операции.Соработката помеѓу Швајцарија и НАТО се продлабочи за време на кризата во Босна и Херцеговина. Кон крајот на 1995 година, државата го отвори својот воз-душен простор, железничките и патните мрежи на НАТО-силите за имплементација - Implementation Force (IFOR), кои беа одго-ворни за спроведување на воените аспек-ти на Дејтонскиот мировен договор. Држа-вата беше учесник и во ЕУ-предводената мисија во Босна и Херцеговина, „Алтеа“.Друга важна област на соработка е под-дршката на земјата за операциите пред-водени од НАТО. Швајцарија продолжува

НАТО И ШВАЈЦАРИЈАШвајцарија како неутрална држава се приклучи на Партнерството за мир во 1996 година и заедно со НАТО активно соработува во обуката при управување со кризи и операции, а практичната со-работка се развива во голем број други области. Во рамките на Партнерството за мир, Швајцарија е домаќин на повеќе од 30 редовни курсеви. Центри кои ра-ботат за потребите на НАТО-сојузниците се: Центар за информации и обука за ко-муникации, планински центар за обука, меѓународен центар за обука и тактички центар за обука. Исто така, голем број цивилни објекти за обука се ставени на располагање во рамките на ПзМ. Тоа се:

Женевскиот центар за безбедносна поли-тика, Меѓународниот центар за хумани-тарно деминирање, Женевскиот центар за демократска контрола на вооружените сили и Центарот за меѓународни односи и безбедност на мрежата.Сојузниците и Швајцарија ги споделува-ат клучните вредности како што се про-мо ција на меѓународна безбедност, де мократија, човекови права, ме ѓу на-род но хуманитарно право, обука за пре-барување и спасување, основни сло-боди и владеењето на правото. НАТО и Швајцарија ги избираат областите на практична соработка кои одговараат на нивните заеднички цели. Откако се при-клучи кон програмата Партнерство за мир

НАТО

��

Таџикистан испрати голем број на пер-сонал да посетат обука за борба против наркотици спонзорирана од страна на иницијатива на Советот НАТО-Русија.Таџикистан активно соработува во борба-та против меѓународниот тероризам и има развиено практична соработка во многу други области. Земјата одигра важна улога во поддршката на сојузничките операции во Авганистан во текот на приемот и под-дршката на француските воени авиони на аеродромот во Душанбе. Сојузниците и Таџикистан, исто така вршат размена на релевантна експертиза и информации.Таџикистан нуди неколку сопствени едини-ци расположиви за операциите на НАТО-ПзМ и за учество на вежби. Учеството се базира на одлука на владата за секој поединечен случај. Единиците вклучува-ат пешадиски вод за поддршка на актив-ностите на ПзМ во Таџикистан, група од штабни офицери и група на воени меди-цински лица. Таџикистан партиципира со сојузниците на НАТО во активности на расчистување на мини. Военото образование е клучна област на соработка. Заедничките напори се во тек со цел да се организираат курсеви во не-колку области, вклучително и погранична-та безбедност и контрола, како и обуката за англиски јазик и можното воведување на стандардите на Алијансата во програ-мите на военото образование во земјата. Таџикистан испрати офицери за обука и курсирање во школата на НАТО во Обе-рамергау.Таџикистан работи на усвојување проце-дури во случај на елементарни непогоди, а размислува за создавање на свој опера-тивниот центар за спасување при елемен-тарни непогоди. Сојузниците во соработка со Таџикистан ги развиваат системите за рано предупредување при природни не-погоди.Соработка со НАТО и со другите земји-партнери се одвива и на полето на ископување ураниум и заштита на жи-вотната средина. Таџикистан учествува во „Виртуелниот пат на свилата“, кој има цел да се зголеми интернет-пристапот за академските и истражувачки заедници во земјите од Кавказот и Централна Азија преку сателитски базирана мрежа.

Драган Павловски

да придонесува во операцијата за под-дршка на мирот во Косово. Во согласност со својата неутралност, Швајцарија уче-ствува во мировните операции и мулти-латералната соработка во воената обука. Швајцарскиот закон го исклучува учество во борбени операции за спроведување на мирот. Швајцарските единици ќе уче-ствуваат само во активности во рамки-те на мандатот на Обединетите нации и Организацијата за безбедност и сора-ботка во Европа (ОБСЕ). Врз основа на ова, Швајцарската влада во 1999 година одлучи да придонесе во косовските сили (КФОР), што беше прв пат Швајцарија да учествува во НАТО мировна операција. Во моментов, швајцарскиот контингент (SWISSCOY) служи во рамките на КФОР, како дел од Мултинационална оператив-на група. Контингентот брои максимум 220 припадници на вооружените сили и се состои од: два средни транспортни хеликоптери, пешадиска чета, елемент за поддршка, транспортен вод, штабни офицери на различни нивоа во штабот на КФОР. На располагање има и медицин-ски тим - медицински специјалисти, воена полиција, како и угостителски персонал. Во јуни 2011 година, швајцарската влада и парламентот го продолжија мандатот на SWISSCOY до крајот на 2014 година, и тој ќе продолжи да се приспособува на по-требите на КФОР. Швајцарија игра важна улога и во поддржување на развојот на Косово преку билатерални и мултилате-рални програми.Од февруари 2004 година до февруа-ри 2007 година, со мал број на штабни офицери се придружи на Меѓународните безбедносни сили за помош (ИСАФ) во Авганистан. Тие обезбедија експертиза и помош во зачувување на контактите со локалните лидери во рамките на Провин-цискиот тим за реконструкција предводен од Германија.Швајцарија има ставено на располагање голем број на воени и цивилни капаците-ти за потенцијални операции за поддршка на мирот под мандат на ОН или на ОБСЕ. Иако Швајцарија нема постојани воени единици, нема посебни единици кои мо-жат да бидат идентификувани за такви операции, контингентите се приспособени за потребите на која било дадена мисија и се обезбедувани исклучиво со волонтери. Ова го бара Федералниот закон за воору-жените сили и воената администрација. Во 2010 година, извештаите за безбедносна политика и вооружените сили предвидува-ат зголемување на придонесите на воору-жените сили во мировните операции во те-кот на следните години во квантитативна и квалитативна смисла. Специјализираниот воен персонал ќе може да биде ангажиран за медицинска евакуација и хуманитарни операции на краток рок.Во јуни 2010 година, швајцарската влада го одобри извештајот за политиката за безбедност на Швајцарија, заменувајќи го претходниот од 1999 година. Во со-гласност со оваа политика, како што е утврдено во Уставот, земјата има за цел да придонесе за: спречување на војна и одржување на меѓународниот мир и без-бедноста, а во случај кога тоа нема да успее, да учествува во одбрана на земјата и населението, како и во давање под-дршка на цивилните власти во случај на

сериозна закана или големи природни или вештачки катастрофи. Швајцарија е активен донатор во Фон-дот на партнерските проекти и поддржа 14 проекти од 2000 година. Во рамките на овие проекти, Швајцарија, заедно со одредени сојузници и партнери го под-држа уништувањето на мини, оружје и муниција во: Албанија, Азербејџан, Гру-зија, Казахстан, Црна Гора, Србија и Украина, а ги поддржа и проектите за муниција и управувањето со резервите во Мавританија и во Јордан.

НАТО И ТАЏИКИСТАНОдносите на НАТО со Таџикистан мо-жат да се видат преку Партнерството за мир на кое земјата се приклучи во 2002

година. Специјалниот претставник на ге-нералниот секретар на НАТО за Кавказ и Централна Азија спроведува високо ниво на политички дијалог со таџикистанските власти преку редовни посети на земјата. Програмата за индивидуално партнер-ство и соработка – Individual Partnership and Cooperation Programme ја утврдува соработката помеѓу НАТО и Таџикистан, која е заеднички договорена за период од две години. Клучните прашања се: безбед-носна и мировна соработка, управување со кризи, планирање на цивилни вонред-ни состојби, соработка во борбата против тероризмот, граничната безбедност и бор-бата против прекуграничниот криминал, особено трговијата со дрога. За оваа цел

��

БАЛАНС ПОМЕЃУ НАЦИОНАЛНАТА ПОЛИТИКА, НАЦИОНАЛНИТЕ ИНТЕРЕСИ, ПОЛИТИЧКИТЕ ЦЕЛИ И НАЦИОНАЛНАТА МОЌ

меѓународната сцена се случува поради преценување на своите можности, држави-те да задаваат недостижни цели и да раз-виваат погрешна воена стратегија која не ја подготвува државата за вистинските зака-ни. Тука голема улога игра и потенцијалното оперативно опкружување и заканите кои се возможни и реални. Воената стратегија на државата може да биде фокусирана или на одбрана или на напад. Војската се дизајнира да војува активно или пасивно, или со цел од-лучувачко уништување на непријателот или со цел негово исцрпување. Војската може да се подготвува да дејствува симетрично или асиметрично, против конвенционални или неконвенционлани закани. Малку држа-ви во светот можат да си дозволат и успева-ат да развијат воена стратегија за различни закани. Тоа е најавата на хибридна војска за секакви, комбинирани т.е. хибридни закани. Развивањето воена стратегија за хибридна војна би значело дека државата има капа-цитети да задава неограничени политички цели т.е. да дејствува глобално како светски играч.Овој чекор во развојот на стратегијата е многу важен бидејќи желбите се едно, а мож-ностите друго. Ресурсите никогаш нема да бидат доволни, дури и на најбогатите држа-ви, а потребите секогаш ќе се зголемуваат. Но, изборот на соодветна воена стратегија значи живот или смрт на државата во војна. Таа мора да се развие долготрајно, да се претвори во доктрина и да се развие до тактичко ниво со апликативни принципи за војување. Доколку не се направи ова, во војна најверојатно ќе биде доцна за тоа. Има бројни примери кога во сред војна се набавува суштинска опрема за војската која требало да се набави уште во мир. Дури и

ко сакаме да зборуваме за сериозно оперативно планирање, тоа мора да произлезе од воената стратегија на државата, инаку би било или безцел-

но или погрешно. Војската се формира како организација со намера да служи на држа-вата, со цел во мир со својата подготвеност и латентна моќ да го одврати непријателот од војна, а доколку сепак дојде до војна, да биде подготвена да извојува сигурна во-ена победа. Сè друго треба да се смета за секундарно бидејќи времето за подготовки и ресурсите на располагање никогаш не се доволни.Развојот на стратегијата на една држава започнува со постоење на конзистентна национална политика. Тоа значи дека на-ционалната политика не може да биде двос-мислена, променлива и бледа, туку со јасно дефинирани цели кои државата треба да ги исполни т.е. јасно дефинирани национални интереси. Националните интереси на една држава не се толку тешки за сфаќање и се темелат на здрав разум: секоја држава сака да преживее и да обезбеди физичка безбедност за своите граѓани, да обезбеди политички и територијален интегритет во однос на соседните држави во регионот, народот да ужива економска стабилност и благосостојба и да се обезбеди траен мир и внатрешна стабилност. Секако дека различ-ни држави имаат и пошироки национални интереси, но горенаведените се највитални за успешна држава.Само откако ќе се прогласи консезус меѓу креаторите на политиките за тоа кои се крајните цели, треба да се започне со изнаоѓање на начини за остварување на тие цели. Тоа е националната (голема) стратегија на државата. Националната

стратегија е составена од повеќе помошни стратегии, од кои најважни се политичка, дипломатска, економска, воена, информа-циска, научна и технолошка стратегија кои се преклопуваат и заедно ја сочинуваат нациналната моќ на државата. Во завис-ност од моќта на државата, зададените политички цели може да бидат ограничени или неограничени. Многу малку држави во светот може да си дозволат поставување на неограничени цели, и тие се обично свет-ски играчи кои дејствуваат глобално. Втора-та група држави исто така се малубројни, а нивните цели се ограничени регионално, и на крај во најголемата група спаѓаат држа-ви чии политички цели се крајно ограничени на локално ниво. Ова е важно да се сфати заради реално и соодветно преземање на следниот чекор во стратегијата на држава-та, а тоа е изборот на воената стратегија.За тоа каков вид на воена стратегија ќе развие државата треба да се направи што е можно пореален баланс помеѓу нацио-налната политика, националните интереси, политичките цели и националната моќ. На

РАЗВОЈ НА ВОЕНА СТРАТЕГИЈА

��

биде тежиштето (сектор, зона, регион) на нападот или одбраната, во зависност од концептот и дали, како и кога, да се конце-трираат силите во тежиштето. Откако ќе се направи избор на најсоодветен оперативен маневар за секоја операција во кампањата посебно, добро е да се смисли стратегиска и оперативна измама која ќе го извади непријателот од неговата комфорна зона. Оперативната идеја мора да содржи план за заштита на сопствениот стратегиски центар на гравитација, план за стратеги-

ско и оперативно одржување на силите и план за активирање на стратегиската и оперативна резерва. Со одредување на оперативен моментум и темпо кој одгова-ра на реалните можности и капацитети на силите, како и со предвидување на опера-тивна пауза синхронизирана низ фазите на кампањата, најпрецизно може да се опре-дели сопствениот момент на кулминација. Ова треба да е непрекинат процес и по пат на повратна спрега постојано да се развива, да се надополнува и да се менува со проме-ните на оперативното опкружување. Некои вредности остануваа речиси непроменети, како што се посакуваната крајна стратеги-ска цел и внатрешните и надворешните гео-стратегиски позиции на државата, но некои се менуваат во зависност од алтернативни-те сценарија: меѓуцелите на кампањата во војна или оперативните цели во зависност од непријателот, идентификација на не-говите критички фактори и стратегискиот центар на гравитација. Плановите за војна треба да бидат креативни и критички, за да се земат предвид што е можно повеќе сценарија, дури и оние кои не се посакувани и на прв поглед неверојатни.

Ѓорѓи Вељовски

да се набави, обично нема време војниците да се обучат за најзина ефикасна употреба. Времето е неповратен фактор и во војна тешко се надокнадува. Без конзистентна и реална воена стратегија според можностите на државата, војниците несоодветно се под-готвуваат бидејќи тоа што го прават е или погрешно или недоволно за време на војна.Доколку претпоставиме дека воената стратегија е правилна, следен чекор е задавање воени стратегиски цели. Опе-ративната вештина инсистира дека со остварување на повеќе тактички победи се постигнуваат оперативни цели, а преку остварување на повеќе оперативни цели се исполнува крајната стратегиска цел. Поставувањето на воена стратегиска цел, пред сè зависи од стратегиската состојба во која се наоѓа државата т.е стратегиската ситуација во која се наоѓаат вооружените сили со елементите на одбраната. Но, избо-рот на воена стратегиска цел не е само рабо-та на војниците, на нејзиното определување влијае и цивилното раководство бидејќи тие ги даваат стратегиските насоки за време на војна.Воените стратегиски цели треба да грави-тираат во рамки на реалното оперативно опкружување, додека за светските играчи оперативното опкружување е глобално, за помалите држави тоа се стеснува, но не би требало да биде ништо помалку од регионалното опкружување, бидејќи секо-гаш треба покрај зона на операции да се земат предвид и промените пошироко, во зоната на интерес. Тоа значи дека воената стратегија треба да биде во корелација со регионалната стратегија на државата. Стра-тегиската ситуација во опкружувањето ќе влијае на политичките лидери како да ги де-финираат регионалните цели, кои во форма на стратегиски насоки ќе бидат дадени на бидат дадени на војската за да планира курсеви на акција.Понатаму, се развива стратегиски концепт врз основа на стратегиските процени кои мора да бидат реални, недвосмислени и прецизни. Стратегискиот концепт не ги опфаќа само вооружените сили (војската), туку и другите институции кои се елемeнти на одбраната. Не е доволно само војската да се подготвува за војна, мора и останати-те институции да се вклучат. Доколку стра-тегискиот концепт не може да одговори со-одветно на заканата, потребна е по пат на повратна спрега да се изврши реевалуација на воената стратегија, па дури и на регио-налната ако тоа не е доволно. Откако стра-тегискиот концепт ќе биде валиден, војската се подготвува за тоа за што е наменета, примена на воена сила за да постигне по-беда на бојното поле. Со ова не е завршен циклусот на развој на стратегијата, бидејќи тој не е линеарен, туку кружен. Секоја про-

мена во опкружувањето може да ги проме-ни целите, методите и средствата во војна. Војската мора да се третира како жива материја која еволуира со тоа што само оние промени кои опкружувањето ги фаво-ризира т.е. кoи даваат предност и сила, се добри промени, сите останати се губење на време и на ресурси. Државата, кога се подготвува за војна, се-когаш треба предвид да го земе нај ком-плексното можно сценарио - тотална војна. Тоа би значело прогласување на воена состојба и ставање на сите расположливи сили и средства во функција на одбрана. Во ова сценарио, од исходот на војната зависи опстанокот на нацијата (сфаќање на војната според Сунц Цу). Иако денес општествата се обидуваат да ја изолираат војната како локално жариште, држејќи ја во низок интен-зитет (Украина), гледаме дека тоа некогаш е невозможно (Сирија, Ирак). Затоа секоја држава би требало да има план за тотална војна: колку и да изгледа трауматично, тоа не треба да се исклучи од опциите. Тешко е да се надомести времето за подготовки во војна. На пример, иако СССР беше ослабнат после чистките на офицерскиот кор непо-средно пред почеток на Втората светска војна, Црвената армија веќе имаше целосно развиен план за тотална војна со стратегија на исцрпување на непријателот.Кампања претставува збир на повеќе опера-ции кои се симултани и синхронизирани во простор и време со една заедничка намера, остварување на стратегиската крајна цел на државата. Стратегијата треба да биде така дизајнирана за кампањата да ја подели на оптимален, но доволен број на операции за сигурно постигнување на победа. Војските ова го прават со помош на развивање на оперативна вештина која е карактеристична за сопствените услови и начин на војување. Корисна алатка за планирање на војна во мир е методологијата на оперативен дизајн. Оперативната идеја за планирање на кампања треба да е реален и практичен до-кумент, кој се работи со методот на опера-тивен дизајн, а треба јасно, недвосмислено и точно да дефинира неколку суштински елементи. Како појдовен елемент треба да се селектираат најрелевантните принципи на војната кои ќе бидат репер како силите треба да војуваат. Потоа, користејќи ги овие принципи, треба да се одбере методот за победа на непријателот. Врз основа на реал-ни пресметки за капацитетите и можностите на расположливите воени и невоени извори на сила треба точно да се одбере каде ќе

о средината на октомври 1915 годи-на силите на Антантата ја започна-ле операцијата за поврзување со српската војска во вардарскиот дел на

Македонија. Деловите од 156. дивизија се истовариле на 15 октомври на железничката станица во Струмица (Давидово), со задача да ја осигураат пругата меѓу грчката грани-ца и патот Давидово – Раброво – Струмица и во оваа зона да ги заменат српските сили. На 16 октомври во Гевгелија пристигнал и вториот полк на 156. дивизија, од каде што на 19 октомври бил испратен во Давидово. Во Гевгелија е упатен 8. коњанички полк на африканските ловци чиј ескадрон бил упатен кон Дојран. Ноќта на 18-19 октомври српски-те сили се повлекле кон Велес, а француски-

да да се обезбеди железничката пруга меѓу Демир Капија и Криволак и долината на Вар-дар и Црна Река, а со 113-тата бригада да се обезбеди патот од Градец до Демир Капија. Така, 114-тата бригада со еден полк и рид-ски дивизион ги запоседнала позициите кај с. Карахоџали и Пепелиште на левиот брег на Вардар, додека вториот полк бил поставен во завојот меѓу Вардар и Црна Река. Двата полски дивизиони се поставени на десниот брег на Вардар. Така, кон крајот на октом-ври, двете француски дивизии се наоѓале во вардарскиот дел на Македонија, под српска власт, развлечени на околу 70 км со задача да ја обезбедуваат пругата од Гевгелија до Криволак.Бугарската војска била изненадена од тоа што француските единици се движеле кон

БОРБИТЕ МЕЃУ СИЛИТЕ НА АНТАНТАТА И ЦЕНТРАЛНИТЕ СИЛИ

МАКЕДОНСКИОТ ФРОНТ ВО 1915 ГОДИНА

те делови не ги запоседнале српските пози-ции на граничниот фронт, туку само истури-ле по еден баталјон со батерија на позициите кај селото Калучково и Валандово. Задачата на одредот била да го затвори правецот Струмица – Костурино – Валандово. До 20 октомври се концентрирал и остатокот на 156. дивизија кај железничката страница во Струмица, освен еден полк кој е задржан во Солун. Истиот ден пристигнал и генералот Бају и ја примил командата.Од 19 до 21 октомври кон Тиквеш е упате-на 114. мешана бригада на 57. француска дивизија, која се истоварила во Криволак, а од 23 до 29 октомври во Демир Капија се истоварила и 113. бригада. Оваа дивизија имала дефанзивна улога, со 114-тата брига-

��

��

север по долината на Вардар. На 21 октом-ври 1915 година 14. бугарски полк, движејки се јужно од Струмица, со цел да го уништи же-лезничкиот мост близу Давидово, дошол во судир со француската војска, при што бугар-ските единици биле отфрлени. Потоа Фран-цузите ја отфрлиле бугарската војска надвор од Раброво, на околу 10,5 километри источ-но од пругата. На 22 октомври бугарските сили го освоиле Скопје, така што ја прекина-ле железничката и директната телеграфска врска меѓу српските сили и сојузниците. По добиениот извештај за состојбите во Србија, француската влада на 22 октомври му наредила на Сарај да одржува врски само со српската Врховна команда, и во договор со британскиот командант, да ја осигури ба-зата во Солун. Барањето на српската влада упатено до Париз, итно во Србија да се ис-пратат 40.000 војници, бил одбиен. Исто така, генералот Сарај бил категоричен во поглед на употребата на француските сили. Во една наредба што му ја издал на коман-дантот на 57. дивизија, кој сакал на српските сили како помош да им испрати еден пеша-диски полк, генералот Сарај бил категори-чен: „Апсолутно го забранувам преминот на француските сили преку Црна Река, освен патролите; никогаш да не се одговара на барањата на српските генерали. Јас не сакам и нема да можам да дадам никакви сили за поддршка на Србите во отстапувањето од Велес кон Прилеп.“Во тие услови, сè што можела да направи Франција за Србија било да ги обезбеди комуникациите со Егејското Море. Други-те барања Франција била принудена да ги одбие. Француските сили ги држеле по-зициите на околу 45 километри од пругата до железничката станица во Демир Капија. Настојувајќи да пружи на српската војска повеќе помош, следното што го направил генералот Сарај е испраќањето на една бри-гада од 57. дивизија по железничката пруга до Криволак, 30 километри југоисточно од Велес. Уште еднаш бугарската војска била изненаденa, со тоа што патот кон Велес бил отворен. Генералот Сарај не престанал да го притиска британскиот командант да му даде помош. Меѓутоа, на генералот Мехон му било забрането да се движи надвор од Солун, сé до 22 октомври, па дури и тогаш добил инструкции да не ја преминува српско-грчката државна граница со сите британ-ски сили. Британската влада се држела до својата формула дека британските единици се испратени во Солун за да овозможат на Грција да ги исполни обврските кон Србија во согласност со воената конвенција, а не за други цели.На 25 октомври започнало движењето на британските единици кои имале инструкции од воениот министер Киченер, по секоја цена да не ги изневерат француските сили, но да бидат внимателни и да не прават избрзани потези. На 29 октомври 1915 година британ-ската 30. бригада го започнала движењето кон Гевгелија, а на 31 октомври два нејзини баталјони отишле во замена на два фран-цуски баталјони од резервата кај с. Хасанли и с. Чаушли, северозападно од Дојранското Езеро. На 2 ноември уште еден британски баталјон се распоредил кон с. Татарли. На почетокот на ноември 1915 година целиот состав на 10. дивизија бил распореден во вардарскиот дел на Македонија.Состојбата на сојузничките сили при крајот на 1915 година во Македонија била мош-не тешка. Централните сили т.е. силите на Бугарија и на Германија што се наоѓале во

почетокот на таа експедиција за дејства на Балканот немало целосна согласност. Бри-танските единици дури на 14 октомври 1915 година ја поминале српско-грчката државна граница и ги смениле француските единици кај с. Чепели и на Беласица. На тие позиции, француските единици кај Криволак, а бри-танските кај с. Чепели и на Беласица, остана-ле до почетокот на ноември 1915 година. Во тоа време сојузниците веќе осознале дека немаат можност да воспостават физичка врска со српската војска која веќе почнала да се повлекува преку Албанија.По првите делови од 156. дивизија на фрон-тот Криволак – Црна Река пристигнала и 57. француска дивизија, а на 19 октомври во Солун започнало истоварувањето на први-те транспорти на 122. француска дивизија. Британците се подготвувале својата бригада северно од Дојран да ја засилат со нова бри-гада. Со зголемувањето на сојузничките сили генералот Сарај планирал да изврши напад кон селото Костурино и кон Струмица и да насочи една дивизија на бугарските сили кои веќе биле засилени со 11-тата македонска дивизија и се спуштале кон Прилеп. На 21 октомври Французите со силен напад ги за-зеле селата Мемешли и Кајали и се стремеле да ја заземат котата „850“, но тука наишле на силен отпор на бугарските сили, по што Французите биле отфрлени и не успеале да

навлезат кон селото Орманли и Валандово.Во периодот од 17 до 21 октомври 1915 година делови од 7. рилска и од 11. македон-ска дивизија вршеле напади врз 57. францу-ска дивизија кај Криволак. По неколку после-дователни судири до 28 октомври Францу-зите успеале да ги заземат селата: Сирково, Долно Чичево, Хазорат, Виничани, Мрзен и Соколово на левиот брег на реката Црна. Натамошниот план предвидувал силите на Сарај да се насочат во тилот на бугарските единици кои дејствувале кон Прилеп и да им ја попречат отстапницата, потоа да продрат до Велес со 122. дивизија и ако Србите сé уште се држат, да извршат напад кон Скопје и да си обезбедат повлекување кон Прилеп и Битола. Доколку бугарските сили се насо-чат против Французите, Сарај планирал да

Македонија, биле ослободени од грижите поради држењето на Грција. Тие префрли-ле две бригади од бугарската 2. дивизија, претходно распоредени во долината на Струма, во областа на градот Струмица. Со две свежи бригади од 5. бугарска дивизија и една бригада од 11-тата македонска дивизија, Бугарите на теренот имале 10 бригади или 80 баталјони. Тие биле распо-редени на линијата: на реката Црна биле распоредени две бригади од 7. дивизија, една бригада од 5-тата и една од 11-тата македонска дивизија; на реката Вардар до Градец две бригади од 11-тата македонска дивизија и една од 5-тата дивизија и од Гра-дец до селото Орманли на планината Бела-сица три бригади од 2. дивизија. Фактички, според соодносот на силите, бугарските и германските единици можеле да им нанесат катастрофа на сојузничките сили, но тоа не се случило поради вештината и брзината со која Французите успеале да се извлечат во свиокот на реката Црна и потоа по долината на Вардар.На тие позиции, француските единици кај Криволак, а британските кај с. Чепели и на Беласица, останале до почетокот на ноем-ври 1915 година. Во тоа време сојузниците веќе осознале дека немаат можност да вос-постават физичка врска со српската војска која веќе почнала да се повлекува преку

Албанија. На почетокот на ноември 1915 година силите на Антантата во Македонија презеле едновремено офанзива кон Стру-мица преку Црна Река.

БОРБИТЕ КАЈ КРИВОЛАКВооружените дејства помеѓу бугарски-те и француските сили започнале на по-четокот на октомври 1915 година. По навлегувањето на бугарските сили во Ве-лес, делови од француските сили навлегле во Криволак, а делови се подготвувале да се утврдат кај селото Чепели и на падините на планината Беласица и така да ја бранат долината на реката Вардар. Бугарските еди-ници се обиделе да ја срушат железничката станица во селото Удово, но не успеале.Меѓу француската и британската влада на

грчки корпус. Грчката влада им се заканила на сојузничките сили да се движат само по комуникацијата Велес - Солун. Поради тоа сојузниците чувствувале голема потреба од две нови дивизии – една која ќе навлезе во Дојран и ќе ја брани комуникацијата од североисточна страна од евентуален напад на грчките сили и втората која би остана-ла во Солун и таму да се спротивстави во евентуален напад на грчките сили во тил на сојузниците.Желбите на генералот Сарај да ја зголе-ми Источната армија до четири францу-ски корпуси не биле остварени. Поради тоа, тој требало да смисли добра причина за напуштањето на вардарскиот дел на Македонија, за повлекувањето кон Солун и за невоспоставувањето врска со српските сили. Покрај тоа, Грците се заканувале дека ќе ги нападнат сојузничките војски. Во такви услови решението можело да го дадат само дипломатските преговори. Во зависност од преговорите француската влада еднаш наредила да се напушти српската државна територија, а еднаш да останат во реонот Црна Река - Криволак. На генералот Сарај останало самиот да одлучи дали да чека кај Реката Црна додека српските сили не успеат да се пробијат кон Скопје, или, пак, да бидат потиснати кон Албанија, за потоа најбрзо што е можно да се повлече кон Со-лун и така да го избегне опкружувањето и уништувањето на француската армија.

БОРБЕНИТЕ ДЕЈСТВА НА МАКЕДОНЦИТЕ ОД 11. МАКЕДОНСКА ДИВИЗИЈАДо 1 ноември 1915 г. генералот Сарај го про учувал планот за отстапување, но одлу-чил да остане на достигнатата линија додека не се определи каква ќе биде определбата на Грција. Од 1 до 3 ноември 1915 г. бу-гарските сили вршеле континуирани напади врз француските единици на левиот брег на реката Црна. На 3 ноември 1915 г. бли-зу до Карахоџали, делови од француската 57. дивизија кои го покривале фронтот меѓу Градец и Криволак во должина од 25 км се судриле со единиците на 11-тата македонска дивизија. Ова била првата борба што ја во-дела 11-тата македонска дивизија на Маке-донскиот фронт. Во изворите се наведува дека поради слаба обученост и факторот на изненадување во борбата на отворено, Македонците претрпеле тешки загуби со преку 3.000 загинати војници. Во првите борби меѓу француските сили и 11-тата ма-кедонска дивизија загинале повеќе познати војводи и раководители на ВМОРО, меѓу кои кај с. Пепелиште на 5 ноември загинал Христо Чернопеев, командир на 1. чета на 6. македонски пешадиски полк.На 6 и 7 ноември нападнатите француски си-ли на 57. и 148. пешадиски полк кај селата Мр зенци и Возарци претрпеле големи загу-би и биле отфрлени на југ. Како последица на тие напади француската 122. дивизија би ла приморана да се префрли на десниот брег на реката Црна, а на 8 ноември, откако ги срушила сите мостови на реката, и таа се повлекла на југ. На 11 ноември 1915 г. за-почнало организираното повлекување на со јузничките војски од вардарскиот дел на Македонија.Втората бугарска армија го започнала утвр-дувањето на достигнатите позиции: делови од 7. дивизија се утврдувале на позициите по левиот брег на реката Црна од селото Ра-добил до манастирот „Полошково“, со зона на дејствата кон грчката граница до линијата: село Витолиште – Рожден – Мрежичко. Пет-тата бугарска дивизија со два полка од 11-тата македонска дивизија се утврдувала на позициите по левиот брег на реката Црна до реката Вардар. Четири полка од 11-тата ма-кедонска дивизија и два од 5-тата дивизија се распоредиле на позициите по левиот брег на реката Вардар од селото Уланци до к. 750 на планината Градец. Генералот Гешов со 6 полка од својата 2. дивизија се распоредил на позициите од селото Чепели до планината Беласица. Коњаничката дивизија дејствувала северно од Битола, со насока кон Охрид, а 1. коњаничка бригада со дејствувала со десно-то крило на 7. рилска дивизија. Првата брига-да од 7. дивизија и 2. бригада од 5. дивизија се наоѓале на патот за Велес.Откако се стабилизирала на достигната-та линија, командата на II бугарска армија планирала да изврши целосен напад врз сојузничките сили. Задачите на тактичките единици биле издадени и се очекувала на-редба за почеток на дејства за напад. На 21 ноември 1915 г. во раните утрински часови Рилската и Дунавската дивизија ја премина-ле реката Црна кај селата Возарци и Росо-ман, но сојузничките сили веќе се повлекле од десниот брег. Веднаш стигнала наредба за гонење на сојузничките сили, така што секоја од бугарските единици дејствувала во правецот на зоната на своите дејства.

д-р Александар Стојчев

им се спротивстави во зоната Неготино - Криволак.Во меѓувреме, во реонот на борбените дејства пристигнала и бугарската 5. пеша-диска дунавска дивизија, а се комплетирала и 11-тата македонска дивизија. Засилените бугарски единици на 31 октомври тргнале во противофанзива на правецот 26. пернички и 22. тракиски полк напаѓале кон Солунска Глава, а коњаничката дивизија засилена со два пешадиски баталјона во две колони ја форсирала и планината Бабуна во правецот на селата: Богомила - Стерови и Теово - Де-шево. По течението на реката Раец пеша-диски делови со поддршка од артилеријата ги зазеле селата Радобил и Мрамор и стиг-нале до брегот на реката Црна меѓу селата Возарци и Праведник. Во тоа време на Со-лунска Глава се наоѓале околу 5.000 српски војници кои отстапиле кон селото Алинци. Во таквите услови француските сили биле префрлени преку реката Црна.Со пристигнувањето на нови бугарски сили целиот јужен фронт на II бугарска армија се разделил на два сектори: западен до река-та Вардар, и источен од реката Вардар – к. 750 – до планината Градец. Јужно од нив се наоѓала дивизијата на генералот Гешов, распоредена во реонот на с. Чепели и плани-ната Беласица, која била под непосредна ко-манда на штабот на дејствувачката армија.Бугарските сили на 3 ноември 1915 година го зазеле Прилеп и се насочиле кон Битола. Српските сили од реонот на Алинци биле приморани да се повлекуваат. Француските сили распоредени во зоната помеѓу реки-те Црна и Вардар не ризикувале да презе-мат офанзива. Поради повлекувањето на српската војска и постојаното засилување на бугарските сили, состојбата кај сојузниците станувала сé попесимистичка. Им станало јасно дека операцијата не може да постигне позитивни резултати и дека упорноста би се завршила со пораз на нивните единици. Во таквата состојба командата на сојузниците настојувала да ја заштити комуникацијата Скопје - Солун по секоја цена, за да мо-жат да се повлечат од вардарскиот дел на Македонија.Грција во тоа време била неопределена. Во Солун се наоѓала една грчка дивизија, а во околината се наоѓале делови од 2. и 4.

��

Во 20-годишниот мирновременски пери-од од 1919 до 1939 г., светот претрпел огромни измени во сите сфери на живо-тот, особено на политичката сцена, бидејќи значајно била изменета сликата на свет-ската сцена во однос на онаа пред Првата светска војна. Имено, пред Првата светска војна постоеле само капиталистички земји кои едни против други војувале за нова прераспределба на светот и на интересни-те сфери. Но, уште додека траела војната, во царска Русија победила Октомвриската револуција, со што на 1/6 од Земјината топка бил воведен новиот социјалистички општествен систем. Советскиот Сојуз ги поттикнувал левоориентираните движења ширум светот. Тоа ги навело некои од капи-талистичките земји да ги потпомогнат оние сили кои ветувале беспоштедна борба против комунизмот, како на пример фаши-стите во Италија, нацистите во Германија, милитаристите во Јапонија, фалангистите во Шпанија и движњето на Чанг кај Шек во Кина.Но, тогашните збиднувања течеле поина-ку од планираните и од она што очекува-ле владејачките буржоазии во тамошните земји. Јакнењето на крајно десничарските агресивни режими, пред сè во Италија и во Германија, како едни од најзначајните еко-номски силни земји, не одговарало сосема на владејачките кругови во останатите ев-ропски, силни економски земји, како што тоа биле Франција и Велика Британија. На тој начин се развила многу сложена поли-тичка игра, која резултирала со повремени

ваа 2015 година се навршуваат 70 години од победата над фашизмот. Тоа е можност уште еднаш да се на-вратиме на генезата на историските

собитија од периодот на 20 век, кога се слу-чиле двете големи светски војни. Една од карактеристиките на Првата свет-ска војна е што таа главно зафатила 14 европски држави и територија од околу 800.000км2. Во Првата светска војна биле мобилизирани околу 70 милони луѓе, од вкупно 170 милони возрасни машки жите-

70 ГОДИНИ ОД ПОБЕДАТА НАД ФАШИЗМОТ

��

Крај на втората светска војна

ли на тие држави. По поразот во Првата светска војна, Германија била принудена на неколку услови од Версајскиот договор во 1919 г., и тоа: отстапила околу 14% од својата територија, се откажала од идни анектирање на туѓи територии, го огра-ничила бројот на војници во сопствената армија на 100.000 и друго. На тој начин официјално бил означен крајот на Првата светска војна, тогаш уште попозната како Големата војна, војната што се сметала за војна што ќе стави крај на сите војни.

��

за него воените операции на Југоисточна Европа биле толку важни. „Блицкригот“-„молневитата војна“, како нов метод на водење на војната, требала да ги заплаши, или во најмала рака да ги импресионира не-говите соработници и квислиншките струк-тури во тамошните земји. И покрај неуспеш-ниот обид за државен удар во 1923 г. од страна на Хитлер и нацистите, ефектите од економската криза од 1929 г., сè уште биле свежи, што предизвикало незадоволство кај германскиот народ и несогласување помеѓу политичките партии во Германија. Токму поради ова, на парламентарните избори во јули 1932 г., нацистите и кому-нистите освоиле мнозинство од 52% од пратеничките места во Рајхстагот. По ова, претседателот на Германија, Паул фон Хинденбург, морал да му даде мандат на Хитлер за да формира влада, така што тој станал канцелар на Германија. Големата светска економска криза 1929-1933 г., иако ги нарушила економските односи, оставила силни реперкусии израз-ени преку борба за пазарот, сферите на влијание и извозот на капитал. Сето ова уште повеќе ги заострило односите на одделни земји кои започнале и со силата на оружјето и локални воени судири да ги разрешуваат спротивностите на тогаш-

ниот свет. На воената сцена прва стапила Јапонија, која ја започнала вооружена-та борба за новата поделба на светот, кога во 1931г. ја започнала агресијата во Манџурија против Кина.Во Германија, големата светска криза оставила длабоки траги која предизвику-ва големо работничко незадоволство и револт. Работниците им се спротивста-виле на германскиот индустриски и фи-нансиски капитал и дале полна подршка на Националсоцијалистичката партија на Хитлер. Тој во 1933 г. станува канцелар, а 1934 г. се прогласил за неприкосновен

поместувања во лево или, пак, во десно, но сето тоа било базирано врз грбот на по-малите и економски посиромашни, пред сè европски земји. Колку повеќе фашистичка-та агресија се ближела и станувала сè по-очигледна и неизбежна, сè повеќе станува-ле замрсени политичките и дипломатските маневри и шпекулации насочени кон напо-рите кој на која страна ќе се определи, па макар тоа да било и привремено.Всушност, дипломатската игра започнала уште пред завршувањето на Првата свет-ска војна кога, како што се ближел крајот со победа на силите на Антантата,особено Франција, Велика Британија, Италија, Ја-понија и САД, сè почесто и отворено ги ис-такнувале своите територијални претензии

за политичко и економско влијание кои ги креирале во заткулисните игри и во отво-рената борба за нивна реализација. Затоа и мировните преговори по Првата светска војна нималку не ги ублажиле основните противречности на капиталистичкиот свет заради кои избувнала и Првата светска војна, туку тие довеле до борби за нови интересни сфери, нови пазари, извори на сировини и нови стратегиски воени бази. Иако по Првата светска војна се распад-нале три големи светски империи: Австро-Унгарија, Русија и Османслиската Империја, сепак империите на Велика Британија и на Франција останале и понатаму да доми-нираат и во Европа и во светските рамки. Овие две земји цврсто настојувале да ги зачуваат постоечките и новостекнатите по-зиции играјќи клучна улога во креирањето на глобалната светска политичка сцена. Од друга страна, пак, Советскиот Сојуз, Германија, Турција, Унгарија и други по-мали победени земји, не биле задоволни од наметнатите мировни услови, па затоа набргу започнале да ги изигруваат репа-рационите плаќања и тивко меѓусебно се поврзувале заради организација на заедничка борба за ревизија или заради промена на условите на мировните дого-вори. Се здружувале и големите сили, како на пример Франција, Велика Британија и САД, за да ги ослабат Советскиот Сојуз, потоа антиколонијалните движења и зајакнувањето на меѓународното работ-ничко движење. За да го постигнат тоа, тие, молчејќи преминувале преку агресивните планови на Германија, Италија, Јапонија и настаните во Шпанија. Заради свои инте-реси, во оваа насока, Велика Британија се заземала за обнова на економско-финан-сискиот потенцијал на Германија по пат на намалување на репарационите давачки,

давање на крупни парични заеми и други поволности. Тоа придонело Германија да излезе од тешкотиите на воените после-дици и да застане во редот на светските држави со значаен економски потенцијал. Како и да е, историчарите се согласуваат дека главна причина за Втората светска војна лежи во агресивната политика на фа-шистичка Италија, нацистичка Германија и милитаристичка Јапонија. Во Италија дошло до првата појава на фашизмот со доаѓањето на власт на фа-шистичкиот диктатор Бенито Мусоли ни по „Маршот на Рим“ во октомври 1922 година. Тоа бил силен револуционерен бран, кој довел до вооружен судир помеѓу работниците и фашистите на чело со Бенито Мусолини, кои биле поддржува-ни од големите индустриски магнати и земјопоседници. Во оваа борба, Мусоли-ни победил и станал премиер на новата фашистичка влада, која веднаш започна-ла со територијална експанзионистичка политика во Средоземјето, а особено на Балканот. За Мусолини, чии планови за италијанската експанзија на територија на Балканот како еден од најважните региони за него, освојувачката политика заначела и воена окупација на тамошните територии. Така, најпрво во 1939 г. била окупирана

Албанија и пред крај на 1940 г. од таму била нападната и Грција. Во Германија, гневот од поразот во Првата светска војна, потоа последиците од големата економска криза од 1929 и невработеноста, биле вешто ис-користени од страна на Адолф Хитлер и неговата Националсоцијалистичка работ-ничка партија на Германија, уште попозна-та како Нацистичка партија на Германија, за реванш против земјите-победнички. За разлика од Мусолини, Хитлер на списокот на приоритетите ги имал големите наци-стички планови за проширување на исто-кот и окупација на големи територии. Затоа

��

водач (фирер) на нацијата. Оттогаш па натаму, Германија забрзано се вооружу-ва и спроведува систематска воена об-ука, така што таа станала џиновски воен логор и подготвувач на дотогаш неви-ден вооружен арсенал. Територијалната експанзија и барањето на нов животен простор била основната карактеристика на нацистичка Германија. Решението на животниот простор Хитлер го гледал кон проширување кон истокот и југоистокот на Европа, кон плодните житородни земји

и богатите нафтени и индустриски басени. За Хитлер мошне важно прашање било и уредувањето на границите на Третиот рајх, особено оние кон истокот. Меѓу дру-гото, за ова тој во говорот на 26.8.1939 г. истакнува: „...Германија со сите сред-ства ќе се спротивстави на македонската состој-ба (Хитлер алудирал на немирните балкански граници во врска со македон-ското прашање, кое во првите децении на 20 век доведувало до чести воору-жени судири на источната граница). Чем-брленовиот говор во Долниот дом има намера да ја одржи таа состојба. Но, неговиот говор, би можел да предизви-ка покрвава војна од онаа 1914-1918 г. Германија сега не би морала да се бори на два фронта, а спогодбата со Москва е гаранција за тоа“. Како доказ за својата „мирољубивост“, Хитлер дал пријателски предлог со кој ве-тувал дека тој ќе ја признае неприкоснове-носта на британската империја и ќе по- по-могне со силата на германскиот Рајх, ако помеѓу другото, таа ги признае германски-те колонијални побарувања.

и сите останати напредни сили, а по него и на тројниот пакт „Рим-Берлин-Токио“ од 1939 година.Таква била светската и европска кон-стелација на силите непосредно пред поче-токот на Втората светска војна.Втората светска војна била вториот нај-голем воен судир во историјата на чо-вештвото, која траела шест години, од 1939-1945 година. Војната се водела помеѓу силите на Обединетите народи и силите на „Оската на Тројниот пакт“. По-

вод за почеток на војната во Европа било одбивањето на барањето на Хитлер, гра-дот Данциг (денешен Гдањск) во Полска и тесниот полски коридор кој ја разединувал источна Прусија од остатокот на Германија, да бидат отстапени на Германија. На 1 бидат отстапени на Германија. На 1 септември 1939 Хитлер ја започнал гер-манската инвазија со започнување на „Блицкриг“, воена кампања врз Полска, со Блицкриг“, воена кампања врз Полска, со Блицкригшто започнала војната во Европа. По ова, откако Германија го одбила барањето за повлекување од Полска, Франција и Вели-ка Британија објавиле војна на Германија објавиле војна на Германија на 3 септември 1939 година. Понатаму, борби се воделе низ Атлантскиот Океан, Западна и Источна Европа, Средоземно-то Море, Африка, Блискиот Исток, Тихи-от Океан и Југоисточна Азија. Во Европа војната завршила со капитулацијата на Германија на 8 мај 1945 година, а во Азија со капитулацијата на Јапонија на 2 септем-ври 1945 година.

Проф. д-р Марјан ДимитријевскиГенерал во пензија Борис Стојаноски

Гледано во пошироки рамки, со почетокот на Граѓанската војна во Шпанија во јули 1936 г., Хитлер и Мусолини го поддржале фашистичкиот генерал и иден шпански дик-татор Франциско Франко и неговите сили во Граѓанската војна против Шпанската Репу-блика, поддржана од страна на Советскиот Сојуз и низата светски, пред сè, левоориен-тирани сили. И двете страни ја искористи-ле војната за да ги тестираат најновите оружја и методи на војување. Во една таква сложена ситуација Советскиот Сојуз, по завршувањето на Граѓанската војна настојувал да ги совлада крупните потеш-котии во обновата и индустријализацијата на земјата, потоа во борбата против по-литичката и економска блокада. Така, како што одминувало времето, Советскиот Сојуз сè повеќе се консолидирал и на внатрешен, но и на надворешен план, форсирајќи ја државната по петолетки расподелената планска економија.Со зголемувањето на тензиите следувале обиди за консолидирање помеѓу Фран-ција, Велика Британија и СССР, коишто не завршиле успешно, главно поради не-согласувањата на Полска со ставовите на трите држави. Во овие околности, во август 1939 г. била склучена Советско-гер-манската спогодба за ненапаѓање, уште попозната како договорот „Молотов-Ри-бентроп“, потпишана од страна на мини-стерот за надворешни работи на СССР Вјачеслав Молотов и министерот за над-ворешни работи на Германија, Јоаким фон Рибентроп. Од друга страна, Германија и Јапонија ги зацврстиле пријателските од-носи и меѓусебната соработка, уште попо-зната како оската „Берлин-Токио“, прво со потпишувањето на Антикоминтерниот пакт“ во ноември 1936 г., верувајќи дека комунизмот и Советскиот Сојуз се опасна закана за нив. Подоцна, во мај 1939 г., бил потпишан „Челичниот пакт“ помеѓу Германија и Италија, со што се зацврстиле пријателските односи и меѓусебната со-работка помеѓу Германија и Италија, уште попозната како оската „Берлин-Рим“. Вак-виот сојуз бил зацврснат и потврден во септември 1940 г., кога Германија, Италија и Јапонија го потпишале „Тројниот пакт“, уште попознат како оската „Берлин-Рим-Токио“. Истовремено, Јапонија, придржувајќи се до паролата: „Азија на Азијците“, ги на-сочува своите напори кон територијално проширување на Далечниот Исток, пред сè во областа Манџурија во Кина. Од друга страна, во 1937 г., движењето „Куомин-танг“ и кинеските комунисти се согласиле на привремен прекин на огнот во кинеската Граѓанска војна поради јапонската агресија. Јакнењето на фашизмот и нацизмот се разгорувало врз база на реваншистичката и националистичка политика на водачи-те на нациите во Италија и во Германија. Шпанската граѓанска војна од 1936-1939 г. била тест за новите оружја и тактиката на брза победа над непријателот, сплотеноста на овие сили се гледала во здружувањето, најпрво во 1936 г. со склучувањето на пактот „Антикоминтерна“ во кој влегувале сите фашистички држави за борба про-тив меѓународното работничко движење

��

азузнавањето од отворени извори може да се дефинира како отво-рено користење на класифицирани информации, некласифицирани ин-

формации и информации со ограничена дистрибуција. Разузнавањето од отворе-ни извори е резултат на анализа на изво-рите за јавно информирање, споредено со информациите добиени од други из-вори. Експанзија на оваа разузнавачка дисциплина започнува со појавата на ин-тернетот и се поголемиот број на интер-нет-страници кои вршат пребарување на разновидни тематски целини, анализи на одбранбените потенцијали и други неис-црпни содржини кои се ограничени само од имагинацијата на барателот на одреде-на информација.Распространетоста на интернет-мрежата во последниве неколку децении доведе до задолжителен равој на посебни елемен-ти во разузнавачките заедници кои би го имале за објект на интерес овој сегмент.Интернетот како еден од најзначајните развојни апарати на планетата, доведе до функционално менување на начи-нот на кој се води бизнис, промена на перцепцијата за општеството, доведе до повеќе нови видови на технологии, форми на поврзување и милиони апликации. Перцепцијата на идентитетот, односно тоа што е „интернет“, како се дефинира и кои се неговите можности со неговото користење, драматично се промени во текот на последната деценија поради ди-ректна корелација со промената на разуз-навачката дисциплина ОСИНТ.Разновидноста и широкиот опсег на до-стапни информации кои можат да би-дат собрани, анализирани, проверени и десеминирани е речиси бескраен. Ова, пак, доведе до преадаптација на самата дефиниција на ОСИНТ, која од дисциплина што се занимава со податоци и информа-ции, кои не се класифицирани а се доста-пени за јавноста, до една од дефинициите која гласи „ОСИНТ е разузнавачка дисци-плина која има цел намерно собирање на информации, нивна проверка и анализа, и дисеминација на одбрани информации со цел разрешување на одреден проблем“ .Бидејќи еволуцијата на интернетот доведе до формирање на голем број веб-сајтови, ОСИНТ мораше да ги разработува и нив. Вклучувањето на милјарди корисници на веб-сајтовите доведе до тоа ОСИНТ раз-узнавачката дисциплина неминовно да го

ИнтернетИнтернетпрошири полето на интерес, што доведе до вклучување електронски материјали кои, исто така, се вклопуваат во полето на работа.Развојот на интернет-мрежата, а со неа на сајтовите за социјално вмрежување како што се Facebook, Twitter и други, неминов-но го проширија полето на интерес и на ра-бота на ОСИНТ-разузнавачките зедници.Начелно, поделбата на изворите за собирање на податоци преку ОСИНТ-раз-узнавачката дисциплина се дели на :– традиционални извори, односно медиу-

ми;– сива литература и– интернетот како извор.Во продолжение на оваа статија е изврше-на елаборација на погоренаведените из-вори за собирање податоци. Први извори коишто се елаборирани се традиционални извори- медиумите. Традиционалните извори - медиуми за многумина во разузнавачките заедница беа единствениот извор што се користел пред т.н информатичката ера или поточно речено, експанзијата на интернетот . Традиционалните извори ги вклучуваат повеќето странски печатени и електрон-ските медиуми, како што се радио и ТВ и електронски достапни податоци.За остварување на сопствените разузна-вачки цели, традиционалните извори оста-нуваат основна потпора на повеќето свет-ски разузнавачки служби. Традиционал-ните извори се неопходни и за повеќето специјалисти од разузнавачките служби од дисциплината ОСИНТ.Традиционалните медиуми, кои се елабо-рирани подолу во текстот, претставуваат низа на медиуми кои се бесплатни или за нив е потребно да се плати минимален

финансиски надоместок за информациите кои ги објавуваат.Телевизиските куќи како CNN и BBC овоз-можуваат инстантни информации од лице-место кои се бесплатни и достапни ширум светот. Воедно, овие специјализирани телевизиски куќи вршат и реемитување на најважните настани и појави кои се слу-чуваат во кој било дел од светот, а со тоа стануваат и лесно достапни за разузнавач-ките служби без надомест, релативно брзо и точно, воедно преведени на јазик кој е разбирлив.Во следниот дел е извршена елаборација на непристрасноста како карактеристика на овие мегаломански сервиси за пода-тоци. Имено, во зависност од аспектот на гледање, податоците најчесто се не-пристрасни за демократските општества, додека истите податоци во одредени оп-штества може да се третираат како про-паганда. Покрај горенаведените специјализирани телевизиски куќи кои се занимаваат со пренесување на информации, може да се напоменат и радиостаниците кои ги имаат истите горенаведени карактеристики, но со исклучок на визуелниот дел. Како најчеста појава во овие таканаречени „меинстрим “ споделувачи на информа-ции, е можноста за дезинформирање. Ис-тите, покрај сопствените истражувачи-но-винари се потпираат и на надворешни из-вори кои можат да бидат неточни или, пак, наменски пласирани. Овие телевизиски и радио куќи неретко се оградувале од веќе пласирани информации со задоцнување од неколку часа до неколку денови кога информацијата се испоставила за неточ-на. Имајќи го тоа на ум, традиционалните извори (медиуми) остануваат столб за ОСИНТ-специјализираните разузнавачи.Втор извор елабориран извор е „сивата литература“.„Сива литература“ претставуваат инфор-мациите кои се законски и етички достап-ни, но само од специјализирани канали или преку директни локални пристапи.Генерално, сивата литература односно информација, претставува информација чие распространување не е контроли-рано од страна на комерцијалните изда-вачи. Всушност, информациите кои не се објавени, дистрибуирани, каталогизи-рани или немаат стекнати права преку комерцијални книги, претставуваат сива литература . Таа вклучува документи, от-

м-р Бојан Николовски

��

печатоци, технички извештаи и документи, дисертации, збирки на податоци и слики. Производители на сива литература прет-ставуваат:– непрофитни образовни организации; – трговски претпријатија кои создаваат

документи за внатрешна употреба за клиенти и набавувачи;

– локални, државни и владини агенции кои, исто така, произведуваат материјали за внатрешна употреба;

– широк спектар на неформални и фор-мални здруженија, друштва, клубови и слично.

Примери за оваа сива литература прет-ставуваат универзитетски годишници, ре-гистри на корисници на одредена услуга, листи од туристички агенции за одредено патување, разни извештаи и лични белеш-ки од јавните настани кои се објавени на видни места, податоци од огласни табли и слично.Сивата литература речиси е неограничена, но поради својата обемност ја отежнува работата на ОСИНТ-специјализираните разузнавачи.

ИНТЕРНЕТОТ КАКО ИЗВОР ЗА СОБИРАЊЕ НА ПОДАТОЦИТретиот извор елабориран извор е интер-нетот.Информатичката ера или експанзијата на интернетот во изминатите неколку години целосно ја измени сликата за на-чинот за добивање информации преку дисциплината ОСИНТ. Со развојот на ин-тернетот, достапноста на информациите и нивниот проток драстично се зголемија. Кога овде би направиле една паралела на можноста за пристап до информации некогаш и сега, би добиле зачудувачки резултати кои се однесуваат на брзината на проток на информациите. Достапно-ста на информациите, како и можноста за брз пренос, го релативизираат времето и просторот гледано од воено безбедносен аспект. Интернетот како основна алатка за добивање на информации го ревидира-ше погледот на ОСИНТ-специјалистите. Обидите од државите за филтрирање на информации кои се достапни во голема мера се покажаа како неуспешни. Како примери би ги навел обидите на САД (Wikileaks), на Кина (обид за блокирање на делови од интернет-спектарот на инфор-мации), на Иран (обид за блокирање на

ции за многу разузнавачки заедници. Тука мора да се има предвид и двојната улога на достапноста и експанзијата на интерне-тот. Имено, од една страна експанзијата на интернетот овозможува поголема до-стапност на информации, но од друга страна самата експанзија доведува и до можности за пласирање на дезинформа-ции, бидејќи тој претставува отворен си-стем со кој буквално секој може да објави податоци и информации.Разузнавачките заедници ширум све-тот, односно одделите коишто веќе ги споменав, се фокусираа на дел од интер-нет-спектарот кој може да даде најдобри резултати. Воедно, многу невладини и непрофитни агенции формираа сопстве-ни тела кои им ја олеснуваа задачата на

разузнавачите со фокусирање на инфор-мации од одредена област, регион или подрачје во секоја смисла на зборот (науч-на, географска, религиозна и сл.).Со појавата на социјалните интернет-мрежи како нов медиум во спектарот на интернетот, собирањето на податоци и информации кои се однесуваа на одреде-на личност (лични податоци, фотографии, локација, пријатели, и склоности), станаа лесно достапни. Отворената можност за поинакво само-презентирање доведе до објавување на горенаведените информа-ции што, пак, разузнавачките заедници го прифатија веднаш.Како заклучок на сето погоре наведено самостојно се наметнува дека интерне-тот како извор за собирање податоци од отворени извори го зазеде приматот на основен и најголем извор за прибирање информации користејќи ја разузнавачката дисциплина за собирање на разузнавачки информации од отворени извори односно ОСИНТ.

веб-портали) и други. Доколку се направи анализа за причините за неуспешноста на овие држави во обидите за задржување на информациите, многу лесно може да се дојде до заклучок дека борбата со вир-туелниот безлокациски и безвременски свет на интернетот е скоро невозможно да се добие. Како причини за неможноста на државите да победат во оваа битка е мноштвото на индивидуите кои се вмре-жени на интернет. Со други зборови, вмрежените индивидуи однатре ја прават државата порозна за протокот на инфор-мации.Бидејќи во следната точка ќе биде разгле-дан начинот на собирање податоци низ социјалните интернет мрежи, тука не би вршел елаборација на овој дел.

Разузнавачката експлоатација на интерне-тот во денешно време има тенденција на пораст. Всушност, интернетот претставу-ва само еден дел од спектарот на разуз-навачки извори за дисциплината ОСИНТ.Со цел да се објасни важноста на интерне-тот во процесот на собирање информации преку разузнавачката дисциплина ОСИНТ, би морале да ја разгледаме интернет-мре-жата во целост. Обемноста на овој про-цес, како и константното проширување на интернет-мрежата, доведува до не-можност за имплементирање на цело-купната интернет-мрежа во системот за насочување, собирање, анализирање и десеминирање на податоците или, по-точно речено, во разузнавачкиот циклус. Со цел имплементирање на овој дел од ОСИНТ-спектарот во разузнавачкиот ци-клус, разузнавачките заедници ширум светот формираа посебни оддели кои би се занимавале со овој дел од спектарот на информации. Интернетот моментално се користи како важен извор на информа-

Извор за собирање на податоци од отворени извори

��

екое движење и гест може да прет-ставува драгоцено навестување што чувствува лицето во моментот. На пример, маж кој е свесен дека

се дебелее и непријатно му е поради тој фактот, често го допира подбрадокот; жена која е свесна за вишокот на кило-грами во пределот на колковите, често го повлекува здолништето надолу; лицето коешто е дефанзивно, најчесто ги прекр-стува рацете или нозете итн.Говорот на телото е само една од веш-тините на комуникација, која најмногу одговара за опишување на ставовите и емоциите. Бидејќи има витална улога во поддршката на вербалната комуникација, мора да биде развиена на ист начин како и останатите комуникациски вештини.Некои луѓе мислат дека учењето на го-ворот на телото е манипулативно и не-искрено, но настојувањето да бидеме ефикасни во неговото користење или интерпретација не се разликува многу од носење на одреден тип на облека, употре-ба на одреден јазик или раскажување на приказна која ве прикажува во најдобро светло. Разликата е во тоа што повеќе нема да се случува несвесно и што ќе оставите подобар впечаток на другите луѓе.Кога ќе почнете да станувате свесни за вашиот говор на телото, веројатно ќе се почувствувате непријатно и срамежливо. Ќе бидете свесни практично за секој из-раз на лицето, изненадени од гестовите кои ги правите, станувајќи посвесни за вашето тело. Оваа свесност за себе, ќе биде и причина да мислите дека сите луѓе околу вас ве забележуваат што правите. Запаметете дека најголем дел од нив се потполно несвесни за тоа што прави нив-

ното тело, а уште повеќе што прави ва-шето. Во почеток можеби ќе ви изгледа чудно да ги отворате дланките и да зад-ржувате стабилен контакт со погледот, но со тек на време и практика, овие гестови ќе ви станат природни.Генерално, жените повеќе забележуваат од мажите и оттаму произлегува позна-тата „женска интуиција”. Жените имаат вродена способност да примаат и да де-шифрираат невербални сигнали, а имаат и „око“ за ситните нешта. Оваа женска интуиција делумно е забележлива кај мајките кои родиле. Во првите неколку години тие можат да се поврзат со дете-то само преку невербален канал и поради тоа се верува дека жените се подобри преговарачи од мажите. Магнетната ре-зонанца покажува дека при комуникација, кај жените се активираат помеѓу 14 и 16 области во мозокот, додека кај мажите се користат не повеќе од 6 области.Актерите од немиот период на филмот, како што на пример е Чарли Чаплин, се пионери во умешноста на говорот на те-лото, земајќи предвид дека тоа бил един-ствениот начин на комуникација преку екранот. Актерската способност се оцену-

ГОВОРОТ НА ТЕЛОТО ПРЕТСТАВУВА НАДВОРЕШЕН ИЗРАЗ НА ЕМОЦИОНАЛНАТА СОСТОЈБА НА НЕКОЈА ЛИЧНОСТ. ИСТРАЖУВАЊАТА ПОКАЖУВААТ ДЕКА АКО ГО ИЗМЕНИТЕ СВОЈОТ ГОВОР НА ТЕЛОТО, МОЖЕТЕ ДА СМЕНИТЕ МНОГУ РАБОТИ ВО ВРСКА СО ВАШИОТ ПРИСТАП КОН ЖИВОТОТ. МОЖЕТЕ ДА ГО ИЗМЕНИТЕ РАСПОЛОЖЕНИЕТО ПРЕД ИЗЛЕГУВАЊЕ, ДА ЧУВСТВУВАТЕ ПОГОЛЕМА САМОДОВЕРБА НА РАБОТНОТО МЕСТО, ДА СТАНЕТЕ ПОСИМПАТИЧНИ И ПОУБЕДЛИВИ. КОГА ЌЕ ГО СМЕНИТЕ ВАШИОТ ГОВОР НА ТЕЛО, СЕ МЕНУВА И ВАШАТА ИНТЕРАКЦИЈА СО ДРУГИТЕ ЛУЃЕ И ТИЕ, ЗА ВОЗВРАТ, РАЗЛИЧНО РЕАГИРААТ НА ВАС

ГОВОРОТ НА ТЕЛОТО

КАКО ДА ГИ ПОДОБРИМЕ НЕВЕРБАЛНИТЕ КОМУНИКАЦИСКИ ВЕШТИНИ

брадата му е надолу, а денот е студен, тогаш тој човек нема одбранбен став, туку му е студено. Ако место тоа, со ис-тиот став седи спроти некој, кој сака да му продаде идеја, услуга или продукт, точно-то толкување е дека човекот е негативен или дефанзивен во однос на ситуацијата.Секој човек, без разлика на професијата и позицијата во животот, треба да го за-познае овој нем јазик за подобро да го разбере најсложениот настан во живо-тот- средбата лице в лице со друг човек. Пазете на својот говор и на говорот на телото на другите, практикувајте го во секојдневниот живот, бидете свесни за неговото постоење и јазик и ќе откриете дека, додека се подобрува вашата веш-тина, уживањето и задоволството кое го чувствувате во интеракција со другите луѓе ќе расте.На тој начин ќе направите важен чекор во развојот на својот потенцијал и ќе по-могнете, заедно со другите, да се постиг-не највисоката цел кон која тежнее чо-вештвото – поголемо разбирање помеѓу луѓето и унапредување на вистинската меѓучовечка комуникација.

Бојан Тантуровски

��

вала како добра или лоша, во зависност од тоа во која мера актерот можел да ги користи гестовите и телесните сигнали за пренесување на одредени пораки до гледачите. Со појавата на звучниот филм, невербалниот аспект од глумата сè по-малку е застапен и многу актери од нема-та епоха паѓаат во заборав.Сепак, нашиот говорен јазик го признава местото кое го зазема говорот на телото. Еве само некои од фразите кои ги употре-буваме: го дигна носот; затвора очи пред вистината; ставија сè на мои рамена; му свртеа грб; ми се пресекоа колената; од гледање очи им паднаа; кренав раце од сè; му кажав и веднаш „загриза“.Како што вербалниот јазик се разликува од култура до култура, така може да ва-рира и невербалниот. Додека еден гест може да биде еднозначен и вообичаен во една култура, во друга може да има тотално спротивно значење. Сè уште се расправа околу тоа дали некои гестови припаѓаат на одредена култура или, пак, се генетски пренесени. Еволуциското потекло на некои гестови може да се следи од нашето примитивно животинско минато. Покажувањето на за-бите е добиено од чинот на напаѓање и модерниот човек сè уште го користи во

форма на отворање на устата, иако нема да нападне со забите. Насмевката првич-но била заканувачки гест, иако денес се користи за покажување на задоволство. Одмавнувањето со главата лево-десно, со значење „не” (негативно), исто така е универзален гест кој се учи најрано во детството. Кога бебето е доволно наци-цано, почнува да врти лево-десно за да ја одбие брадавицата или цуцлата.Познат е фактот дека потешко е да се „прочитаат” постарите отколку помлади-те лица. На пример, ако петгодишно дете лаже, веројатно со едната или двете раце ќе ја покрие устата. Кога тинејџер лаже, ја подига раката блиску до устата слич-но како детето, но наместо да ја покрие устата, тој со прстите поминува околу неа. Кога возрасно лице лаже, мозокот му налага да ја покрие устата со рака, исто како кај детето и тинејџерот, меѓутоа во последен момент ја заобиколува устата, што резултира со допирање на носот. Како што старее човекот така и неговите гестови стануваат посуптилни и помалку очигледни, поради што е потешко да пре-познаеш гестови на педесетгодишник от-

колку на петгодишно дете.За да можеме правилно да го толкуваме невербалното комуницирање, мора да се почитуваат три правила:Збир од гестовиЕдна од посериозните грешки што може да се направи во говорот на телото е да се интерпретира еден гест, изолиран од другите гестови или од околностите во кои се случува. Како и секој друг јазик, говорот на телото се состои од зборо-ви, реченици и фрази. Секој гест е како еден збор, а зборот може да има некол-ку значења. Дури кога зборот е ставен во реченица, значењето може да биде правилно разбрано. Лице коешто има способност за перцепција е она лице што може да ги чита невербалните реченици и да ги споредува со она што другиот го кажува.Совпаѓање„Не ми се допаѓа тоа што го зборуваш и не се согласувам со тебе” Ако вие како говорник, за соговорник имате човек со став како погоре наведе-ниот и го прашате дали се согласува со вас, а тој ви каже дека не се согласува, тогаш неговите невербални знаци ќе се совпаднат со неговата вербална рече-ница. Ако, од друга страна, тој ви каже дека ужива во она што го зборувате, тој ќе лаже, зашто зборовите и гестовите нема да му се совпаѓаат. Истражувањата покажале дека невербалните сигнали имаат пет пати поголемо значење од изговорените зборови, и кога овие две не се совпаѓаат, луѓето се потпираат на невербалните пораки. Вербалната сод-ржина може воопшто да не биде земена предвид.Гестови во контекстКако додаток во барањето на збирови од гестови и нивно совпаѓање со зборо-вите, сите гестови треба да се земаат во контекст (околината) во кој се случуваат. Ако на пример некој седи на автобуска постројка со прекрстени раце и нозе,

1. Лице: Лицето нека ви биде ведро, а насмевката незаобиколен дел од вашата способност за невербална комуникација. При насмевнувањето, задолжително нека ви се видат за-бите.

2. Гестови: Изразете се, но не претерувајте. Кога гестикулирате, држете ги прстите споени, длан-ките под нивото на брадата и избегнувајте прекрстување на раце-те или на стапалата.

3. Движења со главата: Користете тројно кимнување кога говорите и

искосена глава кога слушате. Поди-гнете ја брадата.

4. Контакт со поглед: Одржувајте го она времетраење на погледот кое придонесува сите да се чувствуваат пријатно, освен ако погледот не е учтив во некои култури, оние кои ги гледаат другите во очи добиваат поголема доверба од оние кои тоа го избегнуваат.

5. Територија: Поставете се на онаа близина на која се чувствувате пријатно. Ако другата личност се по-влече наназад, немојте да правите

чекор кон неа.

6. Копирање: Суптилно копирајте го говорот на телото на другите.

ШЕСТЕ ТАЈНИ ЗА ПРИВЛЕЧЕН ГОВОР НА ТЕЛОТО

��

ма три типови луѓе на овој свет. Не-кои луѓе наивно веруваат дека зло на овој свет не постои и кога тоа ќе им тропне на врата на знаат како да се

заштитат. Тие се „овците“. Има и предато-ри, кои со насилство го покоруваат пленот. Тие се „волците.“ Има и трета група, луѓе надарени со агресија и незапирлив внатре-шен порив да го заштитат стадото. Овие луѓе се редок вид, кој постои за да му се спротивстави на „волкот“, и тие, всушност, се „овчарските кучиња“. Со овие зборови Вејн Кајл му претставува еден упростен поглед на човечките способности и карак-терно детерминирани животни патишта на својот сè уште мал син Крис, поставувајќи го пред него прашањето и изборот да од-лучи на која група ќе припаѓа кога ќе по-расне. Години подоцна, заокружувајќи ја третата деценија од неговиот живот, патот на Крис Кајл се вкрстува со специјалната единица од американската војска „Нејви силс“ , и тој тргнува да го оствари она што чувствува дека треба да биде. На патот да стане „овчарски пес“, тој станува американ-ска легенда.

ВОЈНИК ЗА ПРИМЕРИмето на Крис Кајл е симбол на херојство во американската колективна психа. Него-вата смрт пред повеќе од две години само ја зацврсти и онака позитивната генерална перцепција за неговата личност. Понесен од чувството на патриотизам, но и од од-говорноста која ја чувствувал по нападите на 11 септември, да помогне и да го од-брани сопствениот народ, на 29-годишна возраст станува припадник на елитната единица „Нејви силс“. Оттогаш неговиот живот се трансформира. Мирниот, религи-озен Тексашанец се менува, а со тоа и те-жиштето на неговиот фокус на интерес се поместува од семејството кон неговата ра-бота. Одбраната на неговите идеали значи поставување на потребите на сопствената сопруга и деца зад општата благосостојба на нацијата. Набрзо, поради прецизноста во ракувањето со оружјето, посветеноста и одличните процени, се истакнува уште при првиот престој во Ирак и го добива прека-рот Легендата. Успешноста како снајперист е толку голема што награда во стотици илјади долари е распишана за неговата гла-ва. Самиот филм е една лична перспектива на самиот Крис Кајл, базирана на неговите мемоари за времето поминато во Фалуџа,

Мемоарите на Легендата - Крис Кајл

„Американски снајперист“

гледајќи го светот низ телескопскиот нишан на снајперот, неговата трансформација и губење во виорот на војната и насил-ството и повторното враќање кон себеси и своето семејство преку рехабилитација. Паралелно со приказната за снајперистот, ја следиме и борбата на неговата жена да го задржи семејството цело и да го врати својот сопруг во домот, далеку од правли-вите покриви на опасната Фалуџа.Крис Кајл е сигурен во праведноста на сво-ите постапки и кај него нема двоумење, страв и преиспитување. Неговиот карак-тер е обработен длабински и со посебна грижа, опфаќајќи ја неговата мотивација, причина и движечка енергија, така што теш-ко би можеле да го доловиме во негативен контекст, напротив, го гледаме низ пози-тивна призма, како човек кој секојдневно се соочува со тешки морални дилеми, и кај кого војната оставила тешки траги. Допол-нително, како Пандорина кутија се отво-ра горчливото прашање, колку војниците успеваат по исполнувањето на нивната должност да се вратат на стариот живот? Колку е можно да ја остават војната зад себе и да продолжат каде што застанале? Дали некогаш целосно ќе закрепнат од траумите и дали е возможно да се направи целосна рехабилитација?

АНГЕЛ-ЧУВАР НА МАРИНЦИТЕНиз рацете на Кајл, поминуваат неколку оружја: полуавтоматски, пиштоли, снај-пери. Од нив посебна важност има снај-перската пушка „McMillan Tac-338“, со која Крис Кајл го изведува познатиот истрел, успешно изведен на цел оддалечена ре-чиси два километри, далечина достојна за восхит. Снајперот кој користи „300

Winchester Magnum“, полуавоматската снајперска пушка „МК-11“ (SR-25), како и „М-24“, се дел од оружјата кои Крис Кајл ги користел за време на неговата служба во Ирак. Неговата прецизност во нишанење е неверојатна. Честопати оставен сам да процени дали некоја цел е неопходна жртва, тој е принуден сам да донесе одлу-ка, без конкретна наредба дали ќе одземе нечиј живот или не. Со 160 потврдени ели-минирани цели, но, неофицијално над 250, до ден-денес важи за најсмртоносниот снајперист во американската историја. По-

ради ова го добил и прекарот Леген-дата. Иако многумина на негово ме-сто веројатно би имале внатрешни емотивни кризи, прашувајќи се дали можеби некогаш можеле да поште-дат нечиј живот, Крис Кајл катего-рично тврди дека сите негови жртви претставувале неспорна закана за американските војници, вклучувајќи ги и жените и децата. Впрочем, прва-та цел на снајперистот се всушност жена и мало дете, кои како инстру-менти на талибанската идеологија се обидуваат да гранатираат амери-кански маринци. Иако изгледа дека моментално Кајл покажува емотив-на слабост и двоумење, тој успева да ја надмине моменталната криза и да се потсети дека всушност тоа е неговата работа - да отстранува закани, без разлика колку навидум безопасно да се спакувани.

КОНТРОВЕРЗИИТЕ ЗА ФИЛМОТПремиерата на „Американски снај-перист“ на големото платно беше долго очекувана и најавувана со еуфорија, посебно затоа што и вре менски се доближи до при вр-шувањето на судењето за убиство-то на снајперистот. Но, како и секој настан проследен со многу врева така и овој филм доби низа контро-верзии и критики, како за приказ-ната така и за портретирањето на главниот протагонист. Најсилниот отпор беше за претставувањето на Крис Кајл како херој и претера-ната глорификација на американ-ската војска, како и дилемата за легитимноста на присуството на американската војска на ирачка територија. Исто така, поставувајќи ги Ирачаните искучиво во негати-вен контекст, нецивилизирано и дивјачки, недвосмислено се иници-ра чувство на антипатичност кон овој народ. Иако режисерот Клинт Иствуд јавно го декларира „Амери-кански снајперист“ како антивоен филм, дел од публиката е убедена во сосема спротивниот резултат од филмот, односно, дека тој настојува да даде оправданост на сите воени дејствувања и операции на Амери-канците. Излегувањето од истори-скиот контекст и обработувањето

неговото толкување на Легендата е оценето како сеопфатно, длабоко и сликовито, толку впечатливо што и Американската академија за филм одлучи да го номинира за престиж-ната награда „Оскар“.Како 34-ти филм на Клинт Иствуд, „Американски снајперист“ е уште една потврда дека овој човек може-би повеќе треба да го вреднуваме како режисер, отколку како славен актер. Зад себе ги има режирано воените филмови „Знамињата на нашите татковци“, „Писмата од Иво Џима“, а исто така е и познат по-борник за слободно поседување на оружје во САД. И овој филм, како и претходните, сведочи за умешноста на Иствуд да создаде филм достоен за „Оскар“, тензичен трилер кој сека-ко заслужува да биде дел од вашето филмско мени за овој месец.

Елена Ѓорѓиевска

��

на сегменти од турбулентните на-стани во Фалуџа, како и начинот на интерпретација на сведоштвата на снајперистот , го сведуваат целото дејство на црно-бела приказна на „индијанци и каубојци“. Во однос на ликот на Крис Кајл, според чија автобиографска книга е адаптирано сценариото, нај го ле-мата замерка на публиката е дека сите негативни особини и ставо-ви на снајперистот се премолчени или модифицирани во филмската визуелизација, од неговата слепа лојалност и недискутабилна опре-делба, фанатичното однесување, па се до последиците на посттраумат-скиот стрес. Забелешките отворија прашање кое разбесни многумина патриоти – Дали Кајл е навистина херој или нешто сосема спротивно од тоа? Сепак, актерските квалитети на Бредли Купер, кој ја има носеч-ката улога, се неоспорни, односно,

Режија: Clint Eastwood

Улоги:Bradley Cooper, Sienna Miller,Kyle Gallner,Cole Konis,Ben Reed,Elise Robertson, Luke Sunshine

Сценарио:Jason Hall,Chris Kyle

Кинематографија: Тom Stern

Земја: САД

Година: 2014

Времетраење:132 минути

Награди: Oскар за најдобра монтажа на звук, 5 други номинации за Оскар, 2 номинации за BAFTA, AFI-награда за најдобар филм на годината и др.

Оваа рубрика ја посветуваме на ВОЈНИКОТ – ЧОВЕКОТ кој е прв на удар на виорот наречен војна – ЧОВЕКОТ кој е високо мотивиран да ја брани своината, татковината и идеите – ЧОВЕКОТ кој е физички и психички подготвен на највисоко ниво – ЧОВЕКОТ кој оставил дел од својата душа дома кај своето семејство – ЧОВЕКОТ кој, на крај, сепак, е само ЧОВЕК.И затоа тој е инспирација за многу уметнички филмски дела кои оставиле силен впечаток на неутралната широка публика, ја разбранувале нашата закоравена емотивност и ни покажале колку сурова е всушност војната и како таа делува на луѓето.Во следните броеви на ШТИТ ќе се осврнеме на некои од тие филмови без некоја посебна амбиција да бидеме филмски критичари. Сакаме само да ви пренесеме дел од нашите чувства, да ви покажеме дека една војничка, човечка судбина може да ги промени нашите ставови за вредностите во животот, а посебно да истакнеме колку тој тежок, исполнет со труд, кал и пот војнички живот е достоен за ПОЧИТ.

акедонците во 5260 година пр.н.е подигале езерски населби со дрвена конструкција, со објекти на дрвени платформи подигнати

на колци над водната површина, односно наколни живеалишта на: Костурското Езеро, Охридското Езеро, Дојранското Езеро, Преспанското Езеро, Катлановска Блаце кај Скопје.Наколните населби биле градови правени на платформи, кои стоеле на дрвени колови забодени на дното на езерото. На тие наколни платформи се наоѓале куќите на праисториските луѓе, кои со подвижен мост биле споени со брегот. Жителите на овие населби се занимавале најмногу со риболов, но и со земјоделство и со лов. На ова укажуваат разните садови

и предмети од керамика и камен пронајдени и на суво и под вода.Последните години на 20 век во Македонија се разви досега една непозната област, подводна археологија, која набргу доведе до неколку значајни откритија.Заливот на коските е залив во Охридското Езеро и археолошки локалитет на праисториска наколна населба на полуостровот и автокампот „Градиште“. Од 8 декември 2008 година наваму Заливот претставува атрактивен музејски комплекс насловен како Музеј на вода во чии рамки влегуваат повеќе содржини: претпоставена реконструирана наколна населба на

на дрвена платформа поставена на дрвени колци закачени на дното од езерото, римски каструм кој е конзервиран, реставриран и презентиран на највисокото плато од ридот Градиште, пристапен рустичен објект од камен со музејски витрини и рустичен објект за реализација на подводен туризам.На овој локалитет, на длабочина од 3 до 5 метри се пронајдени остатоци од 6000 дрвени колци кои најверојатно потпирале заедничка платформа на која имало 20-тина дрвени куќарки. Според истражувањата, површината на населбата се простирала на 8500 м2. Со оглед на тоа што биле изградени од дрва, трски и кал,

живеалиштата биле подложни на пожари и честопати биле обновувани, на што се должи големата густина на колците (најдени се остатоци од изгорени дрва и јаглен). Платформата со копното била поврзана со подвижен мост, кој во текот на ноќта се подигал заради заштита од животни и непријатели.Според анализата на пронајдените остатоци, оваа населба датира од 1200-700 година пр.н.е., односно од доцното бронзено и почетоците на железното време. Во тој период тука живееле Бригите, најстарото познато племе на Балканот.Досега е реконструиран еден дел од населбата којшто брои седум куќарки

акедонците во 5260 година пр.н.е подигале езерски населби со

локалитетот „Плоча Миќов град“, на дрвена платформа поставена

акедонците во 5260 година пр.н.е локалитетот „Плоча Миќов град“,

„Заливот на коските“ - најпосетувана туристичка дестинација во Охрид

изградени на платформа поставена дестинација во Охрид

изградени на платформа поставена дестинација во Охрид

над 1200 колци кои се обработени за над 1200 колци кои се обработени за да бидат поотпорни и поиздржливи. Реконструирана e и внатрешноста на куќарките, што нуди интересно доживување за тогашниот начин на живеење. Во музејскиот објект се изложени и пронајдените керамички предмети, а поставен е и аквариум од колците под водата. Во нуркачката база љубителите на нуркањето имаат можност да нуркаат со водич и да ги испитуваат остатоците под вода.Заливот и плажата, поранешен дел од автокампот „Градиште“, каде што е реконструирано ова наколно живеалиште го доби името Залив на коските, бидејќи при истражувањата се најдени многу животински коски,

карактеристично за овој период од кој датира живеалиштето. На оваа локација се откриени многу остатоци од орудија, предмети од керамика, од дрво, од камен и делови од животни, како на пример, рогови од елен.Овој мал „праисториски град“ – музејски комплекс „Заливот на Коските“, е најпосетувана охридска туристичка дестинација и единствена туристичка атракција од ваков вид на Балканот. Бисерно чистата вода на Охридското Езеро, измешана со сончевите зраци преку ден и со сјајот на месечината преку ноќ, е вистински предизвик за сите туристи.

Кристина Илиевска

„Заливот на коските“ - најпосетувана туристичка дестинација во Охрид

Уба

ви

ни

те н

а М

акед

они

ја

Уба

ви

ни

те н

а М

акед

они

ја

Уба

ви

ни

те н

а М

акед

они

ја

�£�£