5

'rKrekt foar de oarloch leine de omstannlchheden der sa

r-tiÀn", dat der feroarlng komme moast'Der waard OoÀ-fàarttid àf ir"i bytsJe propaganda rnakke

6t oÍtsran *ei:-ii";i; àèt "a àn ia fansels, de IJÏcièr wlene sa wolsteld' Mar se lriene te min romte' dat;;-*;;;1""-Àt*t'"iààJ"" De massa leaude lt dèr' se

waarden opswypke troch alles hlnne'In stikmanniàh gn:tte mannen oan it roer' Hitler hietààr ae man te'-rË2"n. Ik kin no aI dy nammen net mear'

Doe koene wy se aI sawat en oars blnne wy dat ynteoarfoch wo1 wYswurden'Hjir wiene n.í-iotle, dy,t leauden dat der feroaringkomme moast en soe. Wy seagen tt swerk wol driuwen'want se {Oe "asjonaal'sosJàffsten).wiene

aI Yn'tbegjln daliks oln it nroarózien slein' .QYtt dèr syn

!"ií""* upt"[tà 1iet, dy'.t qoeo ynseach dat it fer-keard komme ;;;r-àv ,t"ld o$rommq o* der nea wer fante hearen" Dat wle it Oeqjin en doq gle it der gp los'It gie as it spoar ranserÉl "àI:t

de-oare kant 6t'De belofte wià" se soene Nederlàn net oanfalle, mar

evensagoed ooei t se tochten dat se de hiele wràld wo1

feroarje roenÀ, doet t "9 ís wol br0ke koene' wieneder gjin grinzén mear. Jur doe-hawwe.wy ek de minsken

kennen learci, wat der yn 6s folk siet oan goeden en

kweaden. Guon dyt t och sa meiwurken mei de Dótsers en

;è;;t Je wor fertrouwen yn hàn hienet ntar dat doe

weifoel'r.

Arlen Veltman e-n Nanne Wa

Hoe beg0n no de oarloch foar in Marrumer?

In koart relaas fan Nanne l'Jagenaar'

rrlk wit noch krekt it begjin, dat ik it' wyswaard' -

Dat hawwe jo (veltman) my ferteld' rk wie doe op 6s

heit syn hoekj"-ian en jó gonsen de reed del nei de

'rKoarte trije"'fa. sart jo 6v ív ,àns r6nen seine jomy dat it oarloch wurden wie'Itwiedemoarnsalbetiidbeg0nrmarlkwistitdoenoch net. Yn it earst like it wol as soe alles watitselde bliuwe; der barden net sokke rare d5-ngen'

Deearstedeidatwyderechtmeiynoanrekkingkamen'wie, dat wy nel Ljouwert ta moasten om in persoafls-Ë"rii". oèi sj-eteí in pear Dltsers mei de learzens oan'rà.t ^yn

g"roài ,i".,. it nitt"^gefaarlike manl ju'Ik wie sa bang as wat" Sa ferr0n it earste jier'It skarrele njir noch wol sarn bytsJe troch'Wy hiene wo1 ín'. gaten 19"'t tt allegearre komme koe'màrt t wie krekt as gong it net sa raar'

6

Dèrnei sons :l '.i Ë11"rÏ.Ë::1i.::Ë:?: tg%i"i'*ï.1?[o""ffiï;;""o0ó*1;,. ce Leertvi=s"i-Ël:" 11,,"1? i'.::;ï:-""Foar Jonse;-it;; ;;--Ëis] _,:*feariik" r'oë

il;i:' à"i.Ëío*;;h"íí 1".;'; ïï ;l -::':- -,I:.Ïl?: *"':l::

ir. [àail-ri.s 1Ï."1.ii:T:. É**,.Ë;ïà.à','.^1.?il.,n:::

::?';i'.."';""il;;. rrg is ví.:toflet "";;";àxen.r"* MlraT::l o3l._'rx

fi'àï"Éi*l;í"#'ï":ï"fii'ro':.IIJI. net rerneare" dat

waard sa "'àr*ï"ï'8t', _:--a q.r- T\ue oerfaiwelrie;:lÏÏ"to" se der wer .,rarn rvts sr(otl;iË-l::'?:'"::ïï-Ï' ïï;":ï;.;;; h'urcen'f oar de doar" 'LK wr§:

:s i, . i-; ilettt:. - _^ Írra{- ÍyrV rrc)cf,

us heit en Tem seirtet lni.s f*ai3í warsr<Öge' ldat ITIY rt

;;;"ï=;i ti:lH?t" ï,'ï,i*nïi,.à,',"" '::- ï- :,:-l"i:: ï,;, Í,i,

ïài'ïrà'ïfi'Ïï;;:"i:J::"'"f1,.";1,',:.ï :l:ll "';i ï: i*,íÏ' ,'i,à!g;; l..:,:.,;ï'-,;rt'Ï;"-',''uilu*.*.1 . :. .-,'

i' iu'6i'n; ""':i'?;

*i",' i'i'1i -,- :q., *i-Í i::ii,:'.ïï'I;i;rl:',,ï:.;?: í;';i;':-ï'i"i;i: du,*t "f 52]1': -'

,.,= ï,,,*;-, ,rïi'l:':;;,-;r;;';11.t',,;r"Ë;;-;;,.:,,:::" ..ï íl:;:=l''*".,- ::,:11'11i,"à*i i=y u.- t'ït*Ï;;Ï ï.I.,rr.,,,,,i;,,", :,.1: f ii r'i Yïr. -

nocir in PCa

Dan ferforgje wy -no it I*1?1: ::ri

Àr1r':n vertman

cer de soarqen om ít-c"iscicn bestean:

,,sa stadichoan beg0n,':,t* I<nipen' Ít bakkersguod' 'de

Lekstyl , a*-ï"ulxí " "lï"ï"à-""i1t -^3lii !Ë!ï#''"§x i;fi ,r r*:i*t:; :*i" ilï*,Ïï: -ii::íïl*'*,,[.:::,tlln';uï-nv' . :'.'n"uL

mar raar de

dan haww" ïr-y:lÏ11.'nr* in n1mer- .wie der dan fleisËrl""ni€n vn it dcaíP 'l-r"nö*.r" titd'=Ëloi" rgpel jen.

ï:;"Í:ïar 3ï'"l]lli-::ïI ïËËi;:11 ïï-*;, de *neppel '

ï: "ï" :::: ;Li" t1i I

^:t :iï.::i't' Xïï lit * ^;1?, ïI'

:ïi'tà-"oplrien rnei ""'-:i:;=;'.;-;;;L dan qYng"I^*Y

ien by o"'IàíiË. Y',"*o-"'*ïïlrï;: ïËï-"àil**ít ó*j"stra'dermei nei de mealden]'doe m.nd.; ;; g: *. :Ël::::i3ïï:Ï"i".iïil:ii":';=?"::el-ektrvsi<à mealderii' 9?:-:"ï,'à7"',-*à,,.t dan vrce it net

weet *o*"ï n"t-"r tà str*'m vièze, *"n: ""__;:^ -*"a foar

mealle- rrr r-i i d oan in Ëouprelr I;;;-; f an wat-

ïï tf:i J :'.:" ;',-: itï#iË:ï:# "il iï'ï' r':;' d e

oare kear wie der wat-of ie naioË;-*;i-ef tedrt'

Wy woene eltseni.en wo1 gerive, mar ;a dat koe netr Jemoasten wat ynee streek bliuwe. Às der bygelyks teskewaard, dan t<àam der ln klof i: folk fan LJouwert 6f .:e Le :e".,.rie by it spoer, d* oars by de P'T.?. É{ar ynaiie :e:i.eXj"en kaam it cier cp del. det se hasL aliegearrewoL ín stik à.s tslen heri-' ';iiene"Sa wj-e der es initnen dy b..r'.-r<:ïic weet nel Den Haach. De

J.ju dër, )riene it g&ns rni;-icier as wy hjlr yrr Marrum.Dy minsken ferrr;kten, dat <ièr hàlden Jo dan wol rekkenmei" Dy lju hoegden tt net te betel.jen; mar der waardek in soad nnisbr0k fan haruen makke troch de swart-h annel €f,s.Der waard fansels ek noch wolris wat slachte sa hJ iren dèr. Wy wiene sa gelokkich en koene sels noch inbaarch meste en flerders kochten wy sa inkeld wolriswat swart, hear. SeIs haw ik net oanre slachterij dÍen"Wo1 hawwe se my twa skiep 0ntstellen. Ik leau, dat lkek wit wart it dien hawweo ïk bln der noait efteroangien" l,*tter nei de oarloch m,cast der groeven wurde byirr L.ransformatorhokje yn in tfin" Der kamen doe gànsskieppekappen foar it l.jocht, dat sacir*aande"3i in-l-§sen fan de skiep hai: gjin swiers'i,-.:hheden oplevere'Il: íee ncasi "-ic*dest.iids be boek steicj ttrusde en by ceicornrniis cpj0n "*'i:rde" Dy nran hàlde my letter oènr v',ei | 1--

-ik my'n papieren irnlevere hie" Hv sei: ?'ï'e.'ritmèn, lk kan*:: -'r j-e i. ritkcrnme mei dte skapen u'" Ik s+i: ir D&n bi.nrie j ckrel<.t,;afier as ilc" Se b:i.nr:e my 0ntstelL{int'*lio ',r':ene der woi rnear Cyo t seine ciat ha.r;'en els skiep0ntstellen wienen. §e joeger dat oan Ét"r cioe in plysje-inan ier hinne. De man kaari^, la de cloal'yn en it r0i<teferr f -i-err,:n" Hja w:-et':e oan§ | skiepf .!.eis brleden"Ile pll*sjeman neiÉ t fjoer ta en hy i.ilde it lid t'anrepanrle opÈ Doe wie de moard ít.A1 hoe gocchem se oars ek wiene, dit hiene se ferkeardoanlein.Sa hat it ris west, dat wy ynre skearwlnkel sieten.Der kaam ek in CÉtst<e soldaat yntt fermj"dden.Hy moast skeard wurde" Ik wie oan bar, mar hy sei:rrlk heb dienst, koe ik wo1 begripe. Ik sei, dat ik ek"dlenstrt hie. No, wat Ík dan moast. Tja, melke ensokssawat. ÀIde àjlstra, de help fanre skearbaas, dytocht: 'fldat sille wy hjir bellbJer'. Hy trille as lnwetterr8t. Hy hat it net raar dien, hear, dy soldaat.Nee, der barde neat.Wy hawwe fterder alhie1 gjin muoite mei de Dítsers hàn.Wy hiene ek hielendal gJin gemienskip mei harrenfansels.Fan ien ding stean lk noch altiten fersteld.

IÀnne Andrae, dy hie d8r jaaej*:r en.l* iir:§d fan,"iy joadarbeide oante HaJ-.1,r:merdyk, by de i.fitske karnrnar:dàr,**Dy man m*ast wsl rsj"tte dat Frja in j*aCi*rr* !rjj_sj"Kanen der Can lr*gere ossies'en, dan íno&sÈ i:Jo SL:e v;e".;wiene r:y ;ier fuort, da;: k.-;* ii.i* l:.:r g:rig iier ?e*í:sMen stj.e'; d*n' f srrgt<li.e f ,=*, 'r:i: i *a!:s rsies t in i;rinc.dy rnan. Dit is net in fer*e"r,tsje, ;aar it is -l<-.ar h0i,,.cert pe;'s,1nt wier*itJo wi.ene der mear goed* DGcsers* D*:: lv1e ek j,n soldaalynte,pas!9rij - hy hie-"t l-Jiii'ir'.- dy warsköge as der ínrazzLa hàlcien rrmrrie soeo.Fiy i'rr:ng cie.n iu.: íer, ö::.,'t:&r oe.rde hage" Dytt ier cian J.&ns fytste u-isL: jo::;;e L;&z*rr *n0nderd0kers rn*atte 6tre.urei of it fjild Ín. Dochsrekken der woi jonges en manlju nei altstàn ta enwaarden der oanrt un:rk set. Guon kamen siim siik h/err;ï,arndat se besmet wierre mei tbc"Dat wiene nanJju,iyst by;i-i: fee en ynre stàten arbei.Czjerrloas'ten" ] r: i.):tSiàn '.'rj e ::a{- sa ;f e. j.', j ch í:*ï dï h j in-5v frs wear-ci j.t. fee ai spr--rl-:i] er eÍ"rupi;eii:-: ts,;in Ée tl:r,r,nt*r wie gau..ri; i.n bi.sL rqe:- i.r:c er: Cà" j-rntiis ,-t.ro,rl;*r: .le,tiloike, omciat §* cier j_r.,:r.l*t :f*n hi.en*"!"Jy lre.i,;w.§ r,:;: i::;e *.,r-ak"ui$*s kr1n, -i+;rge iir=er-i*:.rr ;] ar:netr,a.:'ís ka"il€n §.e:? &t À-r-,r;:Ím ..{*r, i.,.rei s t -rl::p L*l'!*i lum oët'i& Sljn* jonges, iïrà:-r. .jjtiiu;l!c,ï. i-* ËÍ t*n {?n f aiiall*,s hienu ee j-Leri" Doe hawlv*: i.ry in ba;c*.]a ;j.rchc:"Je :;ti*ne der fersteld fen hoer t .j.y* sLr_rriiper,s i.tr.: ho*nen.ït hat lang duome foar se wer opr t foer sieten.Beide ;*an3. ju wiene roomsl<*katoIyk, lvkas 1n procteevakue*s 'it dy tild. Paters en prystàrs hiene sel-nr S€giene de ferkearde hoeke yn; hji:. sieten ommers mar inpear katoliken. Dirze jonges seine op it 1èst, dat senea tocht hiene dat hJir yn Fryslàn sokke goede mins-ken wennen.Sa no en dan kaam der 1n pater ynr t kafee. Dan moastende manlju der hinne om te bychtsJen fansels. Dat wiesomtiden ek wor nedich, want de iene hie de oare wolrlsin prlpke j0n mel it lerappetskilersmeske.

Sa passearuen der yn dy jierren gàns saken, moai-e enminder moale. Ik tink noch oan iÀ ferske fan foar deoarloch. Dat gie sa:

'tJan gapt van piet en piet van Jan,en Je snapt er toch geen bliksem van[o

Sa wiet t doe ynre oarloch ek. Der l.raard stellen fitynklauwerlgenq, mar ek Ét need, omdat men oars bygeryksit iten net nSch krije koe" Somtiden hiene je Ce ynCnit,dat der in soad mlnne minsken wienen" Mar it goede - datde iene de oare holp - hle fler de boppeh&n,Lokkich wol ja. Dochs hawwe wy doe ln soad mlnskekennÍsopdi.en rt.