2015-2016

Vakkenindebovenbouw

WolfertLyceum-VWO

VakkenbovenbouwVWO 2

AardrijkskundeAardrijkskundeiseennuttigvakwaarjederestvanjelevenwataanhebt.Hetisnuttigvooriedereen:alstoerist,alskiezerbijdeverkiezingen,alsbetrokkenebijeenbestemmingsplan,alsondernemerdieeenplekvoorzijn/haarbedrijfzoekt,etc.Ookzuljeonderwerpeninhetjournaalenhetnieuwsindekrantbeterbegrijpen.Aardrijkskundeisbovendieneenheelbreedvak.Jeleertoverthema’sdieonsdagelijksbezighoudenzoalsklimaatverandering,natuur-enmilieurampen,water,energie,Europa,mobiliteit,ruimtelijkeinrichting,migratieenglobalisering.

Waaromzoujeaardrijkskundekiezen?Omdat:

...heteenafwisselendvakis

...jeeenbeterbeeldvandewereldkrijgt

...jeveelpraktischevaardighedenopdoet

...jemetaardrijkskundeeenvoorspronghebtinveelvervolgopleidingen

...hetgeenmoeilijkvakis

...hetgewooneenontzettendleukvakis!

AardrijkskundevoorlaterVooreenvervolgopleidingisaardrijkskundegeenverplichtvak,maarwelvaakgewenst.Aardrijkskundeiszeergewenstbijdevolgendestudies:

• ruimtelijkeordeningenplanologie• milieukunde• geodesie/geo-informatica• PABO• lerarenopleidingaardrijkskunde• journalistiek• toerismeenrecreatie

Kennisvanaardrijkskundekomtookgoedvanpasbijbijvoorbeeld:

• taal-encultuurstudies• agrarischeopleidingen• transportenlogistiek• bouwkunde• communicatie• HBOrechten• Internationalbusiness• maatschappelijkwerkendienstverlening

VakkenbovenbouwVWO 3

BiologieHetdoelvandebiologieistebegrijpenhoelevendewezensfunctioneren.Biologieiseenbreedgeoriënteerdvak.Hetisdaaromeenvakdatsterktbijdraagtaanjealgemeneontwikkeling.Benjegeïnteresseerdindewerkingvanhetmenselijklichaam,geboeiddoordeontwikkelingvanlevenopAardedienogsteedsplaatsvindt,wiljewetenwaarombepaaldemedicijnenkunnenwerkentegenziektes,ofverwonderjejezelferoverdaterfelijkeinformatieviaDNAwordtdoorgegevenaanvolgendegeneraties?Metanderewoorden:benjegefascineerddoordewonderewereldvandenatuur?Kiesdanvoorbiologie!Enanders,zoalsvanKootenendeBieaangeven:

“Opveertigjarigeleeftijddientuerachtertekomendatuvroegerveelbeterophadmoetenlettenbijbiologie.”

OnderwerpenInklas4beginnenweeigenlijkweervanvorenafaanmetbiologie:“Watisleven?”.Daarnabehandelenweveelonderwerpenuitdeonderbouwnogeens,maarnugaanweereenstukdieperopinengaanweersnellerdoorheen.Wehebbenhetbijbiologieoverveeldingendiejeinhetdagelijkseleventegenkomt.Dekrantenstaanercontinuvolmee.Denkaandeinvloedvanmenselijkgedragopdenatuur,hetwereldvoedselprobleemenontwikkelingvanmedicijnenm.b.v.DNA-manipulatie.MaarookWest-Afrika,waardeuitbraakvanebolaertoeheeftgeleiddatmendrukbezigiseenvaccinteproducerentegenhetebola-virus,iseenonderwerpwaardebiologiezichoverbuigt.Voorbeeldonderwerp:atletiekBijbiologieleerjebijvoorbeeldoverhartslagenademhalingvanuithetperspectiefvansporten.Ookdewerkingvanspierenenhoevoedselinjelichaamwordtverwerkt,komthierbijaandeorde.Jeleertookhoejemeetinstrumentenzoalseenhartslagmeterkuntgebruikenenjeleerthoejeeenonderzoekuitvoert.BiologieisonderdeelvanhetprofielNatuurenGezondheid(N&G).MaarookinN&Tkunjebiologiekiezen.Deinhoudvanhetvakbiologieindebovenbouwiswelenigszinsandersdanindeonderbouw.Waarindeonderbouwmeerdenadrukligtophetleren,metsomswatinzicht-entoepassingsvragen,wordtindebovenbouwhettoepassenvankenniseninzichtsteedsbelangrijker.Biologiewordtindetweedefaseookmoeilijker.Maarjijbenttegendietijdnatuurlijkouder,dusdatisooklogisch.Jezulterjebestvoormoetendoen…Maaralsjebiologieleukvindt,dandoejedatgraag,toch?Alsjewiltwetenhoecelleninelkaarzittenenhoezewerken,moetjeookwatwetenvanmoleculenenatomen;eenbeetjescheikundedus.Maarlaatjenietafschrikken:ookzonderscheikundekanjeprimabiologiedoen.Jezultjedanmisschienwelextramoeteninzettenomallestebegrijpen.Daarnaastmakenweookgebruikvaneenvoudigewiskunde.

VakkenbovenbouwVWO 4

CKVInhetvoorexamenjaarkrijgjehetvakCKV.CKVstaatvoorCultureleenKunstzinnigeVorming.CKViseenexamenvakenwordtaanheteindvanhetschooljaarafgeslotenmeteengoedofvoldoende.Totnutoehebjeopschoolvooralgewerktaankennisenvaardigheid.CKVonderscheidtzichwatdatbetreftvanveelanderevakken.CKVisvooralgerichtopuitbreidingenontwikkelingvanjeeigensmaakeninteressesopkunstzinnigencutureelgebied.Indeonderbouwhebjekennisopgedaanvanbijbeeldendevormingendrama,endiekennisgaatjenuhelpenomeeneigensmaakteontwikkelenenmeertewetentekomenoverallerleiverschillendedisciplinesophetgebiedvankunstencultuur.Hetiseenbijdrageaandealgemeneontwikkeling,maargeeftjeookhandvatenomdewereldomjeheenteverkennenenverschillentelerenzieninalhetaanbodvanmuziek,dans,theater,film,fotografie,kunst,etc.Jeleertonbevooroordeeldkijken,luisterenenbeleven.Jeleertjeeigenmeningteformuleren;Jekuntaangevenwaaromeenvoorstellingofexpositiejeaanspreekt,ofwaarjuistniet.Alsjejesmaakontwikkelt,komjeerookachterdatjesommigedingennietlust.Datgaatookopvoorkunst…

Watgajeallemaaldoen?1.CultureleactiviteitenJebezoekt6cultureleactiviteiteningedurendeschooljaar.Dezeactiviteitenzijndoorjouzelfgekozenenvindenbuitenschoolplaats.Jespreidtdecultureleactiviteitenoverdeverschillendekunstdisciplines.Ditzijn:film,cabaret,dans,toneel,architecuurententoonstellingen.wegwijsmaken!Vandezecultureleactiviteitenmaakjeeenpersoonlijkverslagdatbeoordeeldwordtmeteenkwalificatieonvoldoende,voldoendeofgoed.2.KennisvankunstencultuurIndelessenCKVgajeopcultureleontdekkingsreis.Jekomtmeertewetenoverarchitectuur,beeldendekunst,dans,muziek,filmentheater.Aandehandvanvideofragmentenenopdrachtenleerjebetertekijkenenluisterennaarkunstenjeeenmeningoverdeverschillendekunstentevormen.Deopdrachtenindelesendatwatjealshuiswerkverderuitwerktwordenbeoordeeld.Uiteindelijkmoethetallemaalvoldoendewordenafgerond.

3.PraktischeactiviteitenTijdensdelessenkrijgjeookpraktischeopdrachtenaangeboden.Jebentpraktischbezigenstaatzelfevenindeschoenenvandekunstenaarofartiest.Hierbijstaathetzelfdoencentraal.

4.ReflectieviajekunstdossierOndertussenmaakjejouwontwikkelingzichtbaarinjekunstdossier.Aanheteindevanhetjaarmoetjetotalekunstdossiermetminimaaleenvoldoendewordenafgesloten.Letop:CKVishandelingsdeelenstaatookophetdiploma.

VakkenbovenbouwVWO 5

DuitsWiljelaterindetechnische,logistieke,economischeoftoeristischesectorwerken?DanisDuitseenechteaanrader!

Meerinformatie?Ganaar:http://wp.digischool.nl/duits/waarom-duits-leren/

Hetprogrammavandebovenbouwendeonderbouwsluitengoedopelkaaraanmetveelaandachtvoordevaardighedenenhetverwervenvangrammaticalestructuren.

Hetexamenprogrammabestaatuitschrijf-,spreek-,luister-enleesvaardigheid.Dezeklassieketaalvaardighedenwordenuitgebreidmetliteratuur.Zowelinhethavoalsinhetvwowordenenkeleboekengelezen.Inhetvwowordtdaarbijeenliterair-historischkadergeschetst.Literatuuronderwijswordtdooreenaantalfilmsondersteund.

AlsjeindebovenbouweenexcursienaardehippeenpopulairestadBerlijnkiest,krijgjeookdemogelijkheidomjespreekvaardigheidindepraktijktoetepassen.

Wiljemeerwetenenhebjevragenoverditvak,dankunjedienatuurlijkaltijdstellenaanjevakdocent.

VakkenbovenbouwVWO 6

EconomieEconomiewordtindeonderbouwalvanafde2eklasaangeboden.Hierkomenallerleionderwerpenaanbodzodatjeeengoedtotaalbeeldkuntschetsenvandeonderwerpendieerzijn.inde2ebeginjemet1uurenditwordtuitgebreidnaar2uurinde3eklas.Watkunjeverwachten?Indebovenbouwgaanweeenstukdieperopdeonderwerpenin.Daarvoorhebbenweindehavozowelinde4ealsinde5eklas3uurperweekeconomieenopdevwoisditinde4eklas2uurperweekmeteenuitbreidingnaar3uurperweekinde5een6eklas.Bijhetvakeconomiewerkenwemet8concepten.Eenindelingvandeconceptendiebehandeldwordengeefteenbeterbeeld:

- Markt:Hoewerktdemarktenhoekomteenprijstotstand?Welkerolspeeltdeoverheidhierinenhoebepaalikdemaximalewinst?Enhoewerktditdanmethetbuitenland?Hoekomtdekoersvaneenmunttotstand?

- Ruilenoverdetijd:Moetikgaansparenoflenen?Enisstudereneenbetereoptiedandirectwerken?Hoewerktmijnpensioenopbouwenwelkegevarenkomendaarbijkijken?

- Samenwerkenenonderhandelen:Waarombetalenwebelastingwatismeeliftgedrag?Watzijnpositieveennegatieveexterneeffectenenwordendezeaangemoedigd/tegengegaan?

- Risicoeninformatie:Wanneerishetverstandigomeenverzekeringaftesluitenenwaaromzijnsommigeverzekeringenverplichtenandereniet?Enwatzijndegedragsveranderingenalsgevolgvaneenverzekering?

- Welvaartengroei:Hoewordthetinkomeneigenlijkverdeeldenhoewordendeinkomensverschillendichterbijelkaargebracht?Enhoekandeeconomiegestuurdworden?

- Goedetijden,slechtetijden:Hoekandeoverheidervoorzorgendatdeeconomiestabielblijftenwelkemiddelenzijnhierbijtegebruiken?Watzijndevoorennadelenvanvasteenzwevendewisselkoersenenhoewerkendeze?

- Schaarste:keuzesmoetengemaaktworden,maarwelkeoptieishetbeste?Jeleertwerkenmetoneindigebehoeftenenbeperktemiddelen

- Ruil:Geldiserommeetebetalen,maarwatzijnnupreciesallefunctiesvangeld?Wanneerkaneenbankextrageldmakenenwatisheteffecthiervan?Vanruilenwordtjevaakbeter,maarwatvoorrolspeeltspecialisatiehierin?

Maarwathebjedanaaneconomie?Vooralbijdeeconomischestudiesishethandigomhetvakeconomiegehadtehebben.Hetinzichtdatjeopdoettijdensdelessenkomtgoedvanpasbijhetaanpakkenenbegrijpenvanvraagstukkenbijeenvervolgopleiding.Jebegrijptdedenkwijzebeterenzietverbandensneller.Daarnaastsluitendeonderwerpenopdeeenofanderemanieraltijdwelaanbijdestofdiejekuntverwachtenbijdevervolgopleiding.Ookalsjenietvanplanbentomeeneconomischestudietegaanvolgenishethandigomeconomietehebbengehad.Erkomenonderwerpenaanboddieiedereeninhetdagelijksleventegenkomt.Jeleertoververzekeringenenoverhetbelastingstelsel.Maarookoversocialezekerheid,pensioenenenarbeidsmarkt.Wanneerhebjerechtopeenuitkering?Endekennisvanwisselkoersenkomtaltijdvanpasbijbeleggenofeenfunctieinhetbedrijfsleven.Kortom,eenvakwaarjealtijdwataanhebt!

VakkenbovenbouwVWO 7

EngelsHetvakEngelsisverplichtinalleleerjaren.DatisnietvoornietswantooktijdensallevervolgopleidingenophetHBOenopdeUniversiteitisEngelsbelangrijk.Jezultdaarsomsofvaak(vak)boekenmoetenlezeninhetEngelsenooksommigecollegeszulleninhetEngelszijn.InveelberoepenisdecommunicatieinhetEngels,waarbijallevaardighedenaanbodkomen(schrijven,lezen,sprekenenluisteren).Hetisdusdebedoelingdatjenahetbehalenvanjediplomahieropschoolmeteengoedebasisengenoegkennisvandetaalaaneenvervolgopleidingbegint.Indebovenbouwgaanwenogsteedsaandeslagmethetlerenvanwoordenendegrammaticaregels.DaarnaastgajeEngelstaligeliteratuurlezenenleerjehoejeboekenkuntanalyserenmetliterairetermen.Jemoetinformatieoverdeboekenverzamelenenverslageninleveren.WewerkenaanluistervaardigheidensluitendatafmetdeCITO-toets.Jegaatdebattereneno.a.literatuurgeschiedenispresenterenaanjeklasgenoten.Hiermeetrainjejespreekvaardigheid.Uiteindelijkdoejeookeenindividueelmondelingexameninhetlaatstejaar.Heteindexamenbestaatalleenuitleesvaardigheid.Jemoetlangereenkortetekstenkunnenbegrijpenenverklaren.

VakkenbovenbouwVWO 8

FransErzijnveelredenenwaaromhetnuttigenleukisomFranstekiezen.VooreenkleinlandalsNeder-landistalenkenniseengrootvoordeel.Alsjeeenvreemdetaalleert,danopentdatdeurenvoorje.1)Economischbelang.TijdenshetbezoekdatdeFransepresidentHollandeinjanuari2014aanMarkRuttebracht,werdheteconomischeenculturelebelangvandeFransetaalinNederlandonderstreept.GrotebedrijvenzoalsHeineken,PhilipsenShellwarenbijditstaatsbezoekaanwezig.EriseengrotevraagnaarmensendieFransbeheersen.NederlandsebedrijvenenorganisatieshebbennamelijkmoeiteompersoneeltevindendatdeFransetaalbeheerst.GebiedenwaarjeterechtkuntmetFranszijndehandel(import-export),hethotelwezen,degroente-enfruitsector,desierteelt(bloemenenplanten),demode,deruimtevaart,devliegtuigbouw,olie-engasmaatschappijen.DeFransetaalwordtookgebruiktindediplomatie:bijdeVerenigdeNaties,deEuropeseUnie,deUNESCO,deNAVO,bijhetInternationaalOlympischComité,hetInternationaleRodeKruisenbijverschillendeinternationalejuridischeinstanties.KennisvanhetFransisnodigvoormensendieeenloopbaanambiërenineeninternationaleorganisatie.

2)ToerismeFrankrijkisnadeVerenigdeStatenhetlanddatdemeestetoeristenterwereldtrekt.Meerdan80miljoenmensenvierenjaarlijksvakantieinFrankrijk.HetisgoedomeenaardigwoordjeFranstesprekenalsjeeropvakantiebent.JemaaktmakkelijkercontactmetFranseleeftijdgenotenenjeontdektdeinteressesvananderen.Jekuntietsbestellenineenrestaurant,eenplaatsopdecampingreserveren,hulpvragenbijpech,etc.

3)Cultuur&geschiedenisDeFransecultuurengeschiedenishebbenNederlandenderestvandewereldbeïnvloed.DenkaanNapoléon,dechipkaartdieRolandMorenoheeftuitgevonden,hetmetriekstelsel,deschilderijenvandeimpressionisten,Franseleenwoorden…

JealgemeneontwikkelingwordtgroteralsjeFransleertendatkomtjevanpasinhetleven.

Als jedeFransetaalbeheerst,danzalhet lerenvanhetSpaans, ItaliaansenPortugeesmakkelijkerzijn.Dezetalenlijkennamelijkopelkaar.

• BekijkhierwereldkaartenmetdelandenwaarFrans,DuitsenSpaanswordengesproken.Opiederplaatjekanjeklikkenomdekaarttevergroten.

• BekijkhiereenfilmpjewaarinjongereninhetFransuitleggenwaaromzeFranshebbengekozen.

ErzijndusveleredenenomvoorFranstekiezen.Hetisenblijfteenpersoonlijkekeuze!Alsjehettochlastigvindtomeenkeuzetemaken,praatdaneensmetjedocentFrans.Misschienhelptdatjoujekeuzetemaken.Bonnechanceetaurevoirdanslescoursdefrançais!

VakkenbovenbouwVWO 9

GeschiedenisIndeonderbouwhebjedehelegeschiedenisvandeeerstemensentotde21eeeuwchronologischdoorlopen.Diechronologieiseenonderdeelvanheteindexamenin5H/6V.Maarditwordtaangevuldmetenkeleverdiependeonderwerpen,dusvandaardatindebovenbouwgeschiedenisookveelaandachtbesteedwordtaanverdiependethema’s,waarbijwedieperingaanopbepaaldeperiodes/onderwerpen/verschijnselen.Jekunthierbijdenkenaanthema’salsheksenvervolgingen,deVikingenenAlexanderdeGrote(HAVO)enChina,hetMiddenOostenendeVS(VWO),behoorlijkafwisselenddus.

Indebovenbouwisgeschiedenisbijuitstekhetvakwaarindesamenhangindewereldverklaardwordt.Politieke,economische,wetenschappelijkeenreligieuzeelementenzijnmetelkaarverbonden,waardoorjeleertnadenkenoverdeverbandentussenalleschoolvakken.Denkhierbijnietalleenaanaardrijkskunde(natuurlijkeomstandigheden)eneconomie(economischecrises),maarookaanbiologie(evolutie),scheikunde(atoombom),natuurkunde(wetenschappelijkerevolutie)endemodernetalen(literairestromingen).OokhetverbandmetdeKlassiekeTalen,kunstenmaatschappijleerisnietmoeilijkteleggen,zodateigenlijkinbijnaelkschoolvakeenstukjegeschiedenisziteningeschiedeniseenstukjevanelkschoolvakterugkomt.Wathebbendiemetelkaartemaken?Ordeindezechaosscheppenisvooriedereenbelangrijk.Kortom,hetiseenverrijkingvoorelkvakkenpakket.

Ookinvervolgstudiesishistorischinzichteigenlijkaltijdvanbelang.Inveruitdemeestestudieswordteendeelvandetijdbesteedaandegeschiedenisvanhetvakgebied(denkaanwetenschapsgeschiedenis)en/ofverschillendezienswijzendieerinhetvakgebiedbestaan(verlichtingsideeën,Marx).Buitendatishetinelkvakgebiednuttigenraadzaamomtewetenwaarjestaat,hoevoorgangersdachtenenwatdusalgeprobeerdis.

Watmoetjekunnenvoorgeschiedenis?Geschiedenisisveeltekst,dusbegrijpendlezenisheelbelangrijk,dezevaardigheidwordtgedeeldmetdetalen,zowelNederlandsalsdeVreemdeTalen.Verderwordtveelgewerktmethistorischebronnen,zodatjeonderzoeksvaardigheden(watzieik?Watweetikeralvan?Watvindenanderenvaneenbepaaldonderwerp?)veelgetestworden.DitkomtooktotuitingindePraktischeOpdracht(en)dieindebovenbouwgemaaktworden.Hierbijdoejezelfsomseenkleinonderzoeknaareenhistorischonderwerp.

Uiteindelijkdoejein5H/6Vexameninzoweldehelegeschiedenisalsenkeleverdiependethema’s,waaropjeindebovenbouwwordtvoorbereid.

VakkenbovenbouwVWO 10

KlassiekeTalenInhoudelijkeInvullingInhetvierdeleerjaarwordtdegrammaticaafgerondenstartenwemethetlezenvanechte,origineleGriekseen/ofLatijnseteksten.Webeginnenmetrelatiefeenvoudigeteksten,zoalsfabelsvanAisoposeneenredevoeringvanLysiasbijGrieks,ofgeschiedschrijvingvanCaesarenliefdesgedichtenvanCatullusbijLatijn.DaarnaastwordtkennisgemaaktmetdeGriekseenRomeinsekunstendedoorwerkinghiervaninlateretijden.Inhetvijfdeleerjaarwordenperperiodeanderegenresenauteursinhunculturelecontextbestudeerd.BijGriekskomenbijvoorbeelddeepischegedichtenvanHomeros(verhalengoed),geschiedschrijvingvanHerodotos(geschiedenis),eentragedievanEuripidesofSophokles(drama),offilosofischewerkenvanPlato(filosofie)aanbod.BijLatijngaathetombijvoorbeeldgeschiedschrijvingvanLiviusofTacitus(geschiedenis),gedichtenvanOvidius(receptie),filosofischebrievenvanSeneca(filosofie),ofpersoonlijkebrievenvanCiceroenPlinius(geschiedenis).Depreciezekeuzevanauteursengenresverschiltperjaarenismedeafhankelijkvanheteindexamen-onderwerp.Inhetzesdeleerjaarwordtgedurendehethelejaarééngenreenéénauteurinzijnculturelecontextbestudeerd.Hetexamenonderwerpislandelijkvastgesteld,kanéénvanbovengenoemdeonderwerpenzijn,enwisseltperjaar.Omeendeelvanderijkeklassiekecultuurinhetechttezien,maakjeindebovenbouwookeenreisnaarRome.BenodigdeKennisenVaardighedenIndepraktijkbenjeindebovenbouwveelbezigmetvertalen.JevertaaltGriekse/Latijnsetekstenmetbehulpvaneenwoordenboek.Somsleesjeookstukkentekstinvertaling.Daarnaastbeantwoordjevragenoverdevertaaldeofgelezenteksten.DitiseigenlijkeensoortbegrijpendlezeninhetGrieksofLatijn.Tenslotteleerjeoverdeculturelecontextvandetekstendiejeleest:Doorwiezijnzegeschreven?Totwelkgenrebehorenze?Inwelkestijlzijnzegeschreven?Inwelketijdzijnzegeschreven,enmetwelkdoel?ZoleerjeveeloverzoweldetaalalsdecultuurvandeGriekenendeRomeinen.ToekomstigeStudiesenBeroepenGrieksen/ofLatijnzijneenbelangrijkevoorbereidingopstudiesals(Griekseen)LatijnseTaalenCultuur(GLTC),archeologieenoudheidkunde.DaarnaastismetnameLatijnhandigvoorstudieswaarinveelLatijnsetermengebruiktworden,zoalsgeneeskundeofrechten.Ookalsjetaalkunde,talen,ofjournalistiekwiltgaanstuderen,biedenGrieksenLatijnveelvoordeel,omdatzejelerenoverdestructuurvantalen,deverbandentussenverschillendetalen,enhoejejezelfmettaalkuntuitdrukken.CombinatiemetanderevakkenGrieksen/ofLatijnkunnengoedgecombineerdwordenmetanderevakken.AangezienGrieksenLatijnlastigevakkenzijnmetveelstudielasturen,kunjedezevakkenbeternietalsextravaktekiezen,wantdankrijgjegeenlesgarantie.VoordeliefhebbersishetookmogelijkomzowelGrieksalsLatijntekiezen.

VakkenbovenbouwVWO 11

Kunst-AlgemeenIndebovenbouwvandeHavoenhetVwokunjejouwbeeldendeontwikkelingvoortzettenbijhetKunstvak.HetpraktischedeelKunstvakbeeldendenKunstvakdramawordtondersteunddoorhettheoretischedeelKunstvakalgemeen.Kunstvakalgemeensluitjeofmethetcentraalschriftelijkexamen,hetpraktischedeelsluitjeafmethetschoolexamen.

KunstvakalgemeenInhettheoretischedeelbehandelenweindebovenbouwverschillendecultuurperiodenvandegeschiedenis.Diecultuurperiodenzijn:

• Cultuurvandekerkinde11et/mde14eeuw• Hofcultuurinde16een17eeeuw• BurgerlijkecultuurvanNederlandinde17eeeuw• Cultuurvanromantiekenrealismeinde19eeeuw• Cultuurvanhetmoderneinde1ehelftvande20eeeuw• Massacultuurvanaf1950

BijKunstvakalgemeenstaatderelatietussenkunstenmaatschappijcentraal.BijKunstvakalgemeenleerjedatdevorm,inhoudenfunctievaneenkunstwerkwordenbepaalddoordecultuurhistorischesituatiewaarinhetontstaat.Jeleertverbandenleggentussendeverschillendekunstdisciplines,zoalsdans,drama,muziek,beeldendekunstenarchitectuur.Doordatjehierbijtelkensdeeconomische,socialeenpolitiekesituatieineenbepaaldecultuurperiodebetrekt,wordjejebewustvandebetekenisvankunstencultuuralsbelangrijkelementinonzesamenleving.

KennisenvaardighedenwordenbijKunstalgemeengetoetstmiddelstentamensdiedigitaalwordenafgenomen.Zokunnenvragenwordengesteldnaaraanleidingvanteksten,afbeeldingenenbeeld-engeluidsfragmenten.

WatleerjevanKunst?Voelen,ervaren,inlevingsvermogenObserveren,goedkijken,luisterenCreatiefdenkenendoenReflecterenengoednadenkenmetanderensamenwerken

Vaardighedendievanbelangzijnvoorelkberoep!

VakkenbovenbouwVWO 12

Kunst–BeeldendIndebovenbouwvandeHavoenhetVwokunjejouwbeeldendeontwikkelingvoortzettenbijhetKunstvak.HetpraktischedeelKunstvakbeeldendenKunstvakdramawordtondersteunddoorhettheoretischedeelKunstvakalgemeen.Kunstvakalgemeensluitjeofmethetcentraalschriftelijkexamen,hetpraktischedeelsluitjeafmethetschoolexamen.

KunstvakbeeldendIndebovenbouwkrijgjein2lesurenperweekuiteenlopendepraktijkopdrachtenaangeboden.Jewordtuitgedaagdtewerkenmetverschillendematerialenentechnieken,metalsdoelzichttekrijgenopdemogelijkhedenvanbeeldendevormgeving,enjeeigenvoorkeurenentalententeontdekken.Hetleslokaalisingerichtmeteenatelierruimtezodatjeookbuitenjelestijdaandeslagkanmetjeopdrachten.

Indebovenbouwwerkjesteedsmeervanuiteenbepaaldthema.Daarbijonderzoekjedemogelijkhedenvanjezelfgekozenonderwerpquainhoudenvormgeving.Jeproceshoujezelfbijineenlogboek,hierinmaakjeschetsen,schrijfjejeideeenopenverzameljeinspirerendbeeldmateriaal.

Peropdrachtwordtjebeoordeeldopproces(jelogboek)enheteindresultaat(jewerkstuk)

Bijhetzoekennaaroplossingenvoordediversebeeldendeprobleemstellingen,bestudeerjewerkvankunstenaars,zodatjejezelftraintinhetbegrijpenvanhunbeeldtaalenopzoekkannaarjeeigenbeeldtaal.

Kunstvakbeeldenddaagtjeuitprobleemoplossendaandeslagtegaan.Dezevaardigheidisnietalleenvanbelangvoorjecreatieveontwikkelingmaarisookbreedinzetbaarbijalleanderenvakken.‘Outofthebox’kunnendenkeniseentermdietegenwoordigeenbelangrijkeplaatsinneemtinonzemaatschappij.Creativiteitzorgtimmersookvoorontwikkelingenvernieuwing.

VakkenbovenbouwVWO 13

Kunst-Drama:2uurperweekbenjebezigmetdevoorbereidingenhetmakenvanverschillendesoortenpresentatiesenvoorstellingen.

InhoudelijkeinvullingVWO

4VWO Speeljaar,verdiependspelen.

• Verschillendespeelstijlenin“DeParade”• Bestaandepersonages• Tekstanalyse

5VWOVerdiepingsjaar

• Verdiepinginspel/vormgeving• Lerenkijken

Vb:Naarelkaarentheatervoorstellingenkijken• Regie

6VWORegiejaar/Eindexamen

• Regieprojecti.s.m.5HAVOalsspelers• Kijkenvanuitpublieksoogpunt

Vb:kennisovertoneelbeeldVb:tekstzegging

• Spelenindeeindvoorstellingmetdevolledigeklas

Vervolgopleidingen:• Toneelschool• Regieopleiding• DocentDrama• Creatievetherapeut• Lerarenopleiding• Studiesgerelateerdaanpresentatieencommunicatie

VakkenbovenbouwVWO 14

MaatschappijleerIn4Havoen4VWOkrijgjeeenjaarmaatschappijleer.Naditjaarwordthetvakafgerond,maartelthetalwelmeevoorjeexamenonderdenoemervanCombinatiecijfer.Ditiseenextracijferopjeeindlijstnaastjegekozenvakkenuitjepakket.Ophethavoishetje8ecijferenhetbestaatdaaruithetgemiddeldevanmaatschappijleerenjeprofielwerkstuk.Ophetvwoisdithet9ecijferenwordthetgevormddoorhetgemiddeldevanmaatschappijleerenhetprofielwerkstuk.Ditisduseenrelatiefmakkelijkemanieromeengoedcijferopjeeindlijsttezetten,maarerismeerbelangrijkaanmaatschappijleer.

Watdoenwebijmaatschappijleer?Inelkeperiodebehandelenweeenanderonderwerp:dedemocratischerechtsstaat,verdraagzaamheid,mediaendeverzorgingsstaat.Doormiddelvandezeonderwerpenleerjeonzehuidigemaatschappijkennenenleerjewelkepositiejehierinkuntinnemen.Julliezullendusdebatteren(belangrijk!),presenterenendusveelpratenoveronzesamenleving.Ookmaakjepraktischeopdrachtenomdestoftotjetekunnennemen.

Deinhoudvanmaatschappijleerkomthetmeestovereenmetvakkenalsgeschiedenis,aardrijkskundeeneconomie/management&organisatie.Jelegtverbandentussenverschillendemaatschappelijkeproblemenenvormthiereenmeningover.Devaardighedenpresenterenendebatterenkunjebijallevakkengoedgebruiken,dushetisheelbelangrijkomhiermeeteoefenen.

Voorjevervolgstudieishetaltijdbelangrijkomtekunnenpresenterenenookdebatterenofdiscussiërenkomtvaakteruginveelstudies.Ookishetnatuurlijkheelbelangrijkomjeteverdiepeninmaatschappelijkeproblemenomdatjelaterkuntkijkeninwelkevandezeproblemenjejewiltverdiepenofmetwelkeproblemenjetemakenkuntkrijgen.

VakkenbovenbouwVWO 15

ManagementenOrganisatieIndebovenbouwkunjekiezenvooreennieuwvak.Management&Organisatie(m&o)iseenvakdatlijktophetvakdatvoorheeneconomie2heette.Hetheeftdanookveelwegvaneconomiemaarhetistochechteenandervak.Indeonderbouwkrijgjealleeneconomiemaardanwordenerweleenaantalm&oonderwerpenbehandeld.M&Ogaatnamelijkalleenoverdeonderwerpendietemakenhebbenmetorganisaties.Hetberekenenvandenettowinstisbijvoorbeeldeenonderwerpdathoortbijm&o.Bijeconomiegaathetvooraloverdeonderwerpendieeenheellandaangaan.Eenvoorbeeldvaneenonderwerpdatwordtbehandeldbijeconomieisdeinkomensverdelingbinneneenland,deLorenz-curve.Inhetboekvaneconomievanhetderdeleerjaarkunjegoedhetonderscheidzientussendevakkeneconomieenm&o.Hoofdstuk1iseenhoofdstukwaarinonderwerpenwordenbehandelddieindebovenbouwwordenbehandeldbijhetvakeconomie.Hoofdstuk2isechteenhoofdstukmetonderwerpendiehorenbijm&o.

Bijm&ogaathetdusalleenomorganisaties.Eenorganisatieheeftmetveelaspectentemakenenbijm&owordendituitgebreidbehandeld.Hierondereenoverzichtvandeonderwerpen:

• Organisatievorm• Personeelsbeleid• Eigenenvreemdvermogen• Hypotheken• Interestberekeningen• Marketing• Prijsbepalingen• Begrotingen• Berekenenvanresultaten• Break-evenpunt• Balansenresultatenrekening• Logistiek(VWO)• Investeringsselectie(VWO)

Naastdediversiteitvandeonderwerpenvergtditvakookenigerekenkundigevaardigheden.Alsjevoorm&okiest,weeserdanvanbewustdatjeveelmoetrekenen.Hetzalgeenhogerewiskundezijnmaarbijvoorbeeldrekenenmetprocentenkomtveelvuldigvoor.Totopzekerehoogtekandatwordengecompenseerdmetdetheoretischehoofdstukken.Deverhoudingtussentheorieenrekenenisongeveer35:65.Metm&okunjeveelkantenop.Inalleeconomischeopleidingenkomenonderwerpenterugdiebijm&obehandeldzijn.Studenten(oud-leerlingen)ervarendatalsvoordeeltenopzichtevanstudentendiegeenm&ohebbengehad.Ookvoorleerlingendiegeeneconomischestudiewillendoenkomenonderwerpenaanboddieinhetnormalelevennogweleensvoorbijkunnenkomen,zoalsinterestberekeningenenhypotheken.OphetVWOkrijgjevanafdevierdeklasm&o.Inhetvierdeenvijfdeleerjaarkrijgjetweelesureneninhetzesdeleerjaarkrijgjedrielesurenperweek.

Opdehavokrijgjeinhetvierdeleerjaartweelesureneninhetvijfdeleerjaardrielesurenperweek.

VakkenbovenbouwVWO 16

NatuurkundeDenatuurkundeheefteeneenvoudigdoel:begrijpenhoehetheelalwerkt.Natuurkundigenonderzoekendenatuuropalleschalen,vandekleinstedeeltjesbinnendekernvanhetatoomtotsterrenstelselsenhetheelalalsgeheel.Natuurkundigentrachtendenatuurmetdekleinstmogelijkaantalnatuurwettentebeschrijven.Zoishetbijvoorbeeldindeloopvandegeschiedenisgeblekendatdebewegingvanaardsevoorwerpenenhemellichamendoordezelfdewettenwordenverklaardendatelektriciteitenmagnetismedezelfdeoorzaakhebben.Dekennisdienatuurkundigendoordejarenheenoverdewerkingvandenatuurhebbenvergaardstaataandebasisvanbijnaalletechnologieëndiewijtegenwoordigzovanzelfsprekendvinden.DebaanvandeRosettawordtberekendaandehandvandewettendieNewtoninde17eeeuwontdekte;GSMsatellietenkunnendejuistepositienietbepalenzonderderelativiteitstheorievanEinsteintegebruiken;dechipsinjesmartphoneencomputerwerkenaandehandvandewettenvandequantumfysica;delaserdieinjeDVDspelerdeinformatiecodeertenafleestwerdbedachtdoornatuurkundigen;deMRIscannergebruiktdenatuurkundigekennisoverdewisselwerkingvanatomenenmagnetischevelden.Mensenkunnennietaltijddewarewerkingvandenatuurwaarnemen.Onzezintuigenzijngeëvolueerdomalsjagerstekunnenoverleven.Wijhebbenbijvoorbeeldgeenzintuiglijkeervaringmetzeerkleinedeeltjesofzeersnellebewegingen.Alsjenatuurkundeleertofbeoefentmoetjevaakjouw“gezondverstand”loskunnenlatenenmetabstracteconceptenkunnenwerken.Denatuurgedraagtzichvolgenshaarwettenennietvolgensonzewensen.Endus,ookalshetvooronsmoeilijktebegrijpenis,absolutetijdbestaatniet,lichtbestaatuitdeeltjesengolventegelijkertijdenoverzeerkleinedeeltjeskanjeniksmet100%zekerheidzeggen.Indebovenbouwneemtdemechanicaofbewegingsleereencentraleplaatsin.Jeleertbewegingentebeschrijven(kinematica),overkrachtenenbeweging(dynamica,wettenvanNewton),behoudvanenergieenvanimpuls,cirkelbewegingenengravitatie(banenvanplaneten)entrillingen.In5VWOsluitenwemetderelativiteitstheorievanEinstein.Hetonderdeelelektriciteitenmagnetismekomtookaanbod.Inde4eklaskomenweterugopdeelektrischeschakelingendatjealinde3ehebtgeleerd,maaruiteraardbehandelenwedancomplexereschakelingen.In5VWOlerenweoverelektromagnetisme(geenHAVOonderwerp).Golven(muziekinstrumenten,informatieoverdracht)enstralingkomenaanbodindevijfdeklasinbeideafdelingen.IndeHAVObehandelenweeveneensdeonderwerpenOpticaenTechnischeAutomatisering,terwijlinhetVWOKernenDeeltjesfysica,AstrofysicaenQuantumfysicaaanbodkomen.Alsjevoornatuurkundeindebovenbouwkiestzaljeuitgedaagdwordenomabstracttedenken,verbandenteherkenneneningewikkeldeproblementeanalyserenenoptelossen.

VakkenbovenbouwVWO 17

Denatuurkundeiseenexactewetenschap,datwilzeggendatmenstreeftnaarwiskundigeprecisieinuitsprakenovernatuurkundigeverschijnselen.Wiskundeishetbelangrijksteinstrumentomeenbeschrijvingvannatuurkundigewaarnemingenindevormvaneensamenhangende,kwantificerendeentoetsbaretheorietegieten.Hoewelnietalleswatwijdoenbijnatuurkundedirecttemakenheeftmethetvakwiskunde,natuurkundeblijfteensterkwiskundigvak.HetisnietvoorniksdatgrotedelenvanwatjeleertinWiskundeBisontwikkeldomnatuurkundigeproblementekunnenbehandelen.DevakkennatuurkundeenwiskundeBzijn,indenkwijze,inhoudenabstractie,nauwmetelkaarverbonden.AlsjenatuurkundeindebovenbouwwiltkiezenmoetjeookvoorwiskundeBkiezen.Hetvaknatuurkundehebjenietalleennodigalsjenatuurkundewiltstuderen.Voordemeestetechnischestudiesmoetjenatuurkunde(samenmetWiskundeB)injevakkenpakkethebben.Ookvoordemedischestudiesgeldtdatjenatuurkundeinjepakketmoethebben.Natuurkundigewerkennietalleenalshoogleraaropdeuniversiteitofnatuurkundedocentopdemiddelbareschool.Dewiskundige,analytischeenprobleemoplossendevaardighedendienatuurkundigebezittenwordenzeergewaardeerdintalvanbedrijfstakken.Natuurkundigenwerkeninsoftwarebedrijven,technischeindustrieënmaarookalsrisicoanalistenbijbankenenverzekeraars.

VakkenbovenbouwVWO 18

NederlandsInhoudelijkeinvullingvanhetvakNederlandsindebovenbouwIndeonderbouwbenjebijNederlandsvooralbeziggeweestmetdebasisvaardigheden.Indebovenbouwdiepenwedievaardighedennogverderuit.Zozullenweverdergaanmet:- Leesvaardigheid(ditisookheteindexamenonderwerp)- Woordenschat- Spelling- SchrijvenErkomenindebovenbouwookeenpaarnieuweonderdelenaanbodbijhetvakNederlands:- Argumenteren.Hierbijkijkenwenaarwatgoedeenslechteargumentenzijn,hoejeeengoede

redeneringopbouwtenjegaatdebatteren.- Formuleren.Daarbijgajelerenhoejezinnenopeenjuistemanierformuleertenhoeje

verkeerde,ongrammaticaleformuleringenvoorkomt.- Literatuurgeschiedenis.Jeleertbijliteratuurgeschiedenishoeontwikkelingenindemaatschappij

invloedhebbenopboeken,verhalenengedichtendiegeschrevenwerdenenworden.Jegaatdezeontwikkelingenbekijkenvandemiddeleeuwentotnu.

- Verhaalanalyseenfictie.JemoetindebovenbouweenvaststaandaantalNederlandseboekenlezen,dievoorvolwassenenzijngeschreven.Jeleerthoejedezeboekenkuntinterpreterenenhoejemetelkaaroverliteraireboekenkuntpraten.Jegaatookbelezenheidopbouwen,watgoedisvoorjealgemeneontwikkeling,jewoordenschatenjetaalvaardigheid.

BenodigdekennisenvaardighedenvoorhetvakNederlandsindebovenbouwNederlandsiseenverplicht(kern)vak.EengoedebeheersingvanhetNederlandskomtgoedvanpasbijalleanderevakken.Indebovenbouwhebjeveelaandekennisdiejeindeonderbouwhebtopgedaanwatbetreftleesvaardigheid,woordenschat,spelling,schrijvenengrammatica.Webouwenindebovenbouwnamelijkverderopdatwatjegeleerdhebtindeonderbouw.BijhetvakNederlandswordtindebovenbouwveelaandachtbesteedaanlees-enschrijfvaardigheid.Daarnaastwordtervanjeverwachtdatjeeenaantalzakenzelfstandigplantenuitvoert,zoalshetlezenvanliteraireboeken.ZelfstandigheidenplanvaardighedenzijndaarombelangrijkevaardighedenvoorNederlandsindebovenbouw!ToekomstigestudiesenberoepenmethetvakNederlandsBijelkestudiewordtvanjeverwachtdatjeNederlandseschrijf-,spreek-enleesvaardigheidopniveauzijn.Zoiserbij(bijna)elkehbo-studieeenverplichtetaaltoetsinheteerstejaarwaarjeNederlandsetaalvaardigheidgetestwordt.Bijelkestudiemoetjeopdrachten,werkstukken,scriptiesenartikeleninleverendieincorrectNederlandsgeschrevenzijn.OokmoetjebijelkestudiekunnenpresenterenincorrectNederlands.AlsjenajestudieinNederlandaanhetwerkgaat,wordtinelkberoepvanjeverwachtdatjedeNederlandsetaalbeheerst.AlsjenahetvwoNederlandsgaatstuderenophethbo,dankiesjevoordelerarenopleidingNederlands.Ditiseenberoepsopleiding,diejeopleidttotdocentNederlands.AlsjekiestvoorNederlandsopdeuniversiteit,kunjeookdocentworden,maarkunjebijvoorbeeldookterechtkomenindewereldvanjournalistiek,communicatie/pr,bijuitgeverijenenbijtaaladviesbureaus.AnderestudieswaarhetaandeelvanhetvakNederlandsgrootis,zijnjournalistiek,paboenanderelerarenopleidingenenstudiesdietemakenhebbenmetcommunicatie.

VakkenbovenbouwVWO 19

ScheikundeScheikundenietaltijdzichtbaar,maarwelaltijdaanwezig.Deschoonheidvandelevenlozenatuur.Hiernaastzijnnogveelpoëtischemanierenomscheikundeteduiden.Echterscheikundigenzijnmeerpraktischingesteld.

Wiljewerkenindezorg,danzaljemoetenwetenhoejedoseringenuitrekent.Gajevoorontwerpstudies,danzaljemoetenwetenwatbepaaldestofeigenschappenbetekenenvoorjeontwerp.Gajevoorvoedseltechnologie,danzaljemoetenwetenhoedereactiesinjelichaamwerken.Metanderewoordenwelketechnischeofaantechniekgerelateerdestudiejeookwildoen,alsjemetstoffenbezigbentishetscheikunde.

Wegaanindebovenbouwverderinopdebouwenwerkingvanstoffendoorverderonderscheidaantebrengentussenverschillendestoffenenhuneigenschappen,zoalsmetalen,koolstofverbindingen,zouten,zuren&basen,reductoren&oxidatoren.

Scheikundeisnaasteentheoretischvakookeendoevak.Naastderegulierepracticaiseenonderdeelvanhetschoolexamendanookeenpraktischeopdracht,waarbijeenvandetheorieonderwerpenpraktischwordtgetoetst.

Weinigvaneenheftigreagerendestofdoetnogsteedsnietveel.Depraktijkiskannietszonderhetchemischerekenen.Alsjedeeigenschappenenhoeveelhedenvaneenstofkentweetjepashoehetzalreageren.Omdiehoeveelhedengoedtekunnenbepalenduikenwehetrekenwerkinenintroducerenwenieuwebegrippenomhetrekenen(opdelangeduur)makkelijkertemaken.

Scheikunde,vastonderdeelvanzowelhetNatuur&TechniekalshetNatuur&Gezondheidprofiel.Wantzobelangrijkzijnwe!

VakkenbovenbouwVWO 20

Wiskunde

In4vwomoetjegaankiezenwelkewiskundejewiltgaanvolgenindebovenbouw.

Welk profiel en welke wiskunde kies jij? Bij wiskunde A gaat het om onderwerpen die je later misschien weer nodig hebt bij een vervolgopleiding. Bij studies zoals psychologie en pedagogiek krijg je veel te maken met statistiek. In wiskunde A zit daarom een flink stuk statistiek en kansrekening. Ook moet je met functies en grafieken kunnen werken. Bij economische studies is wiskunde ook belangrijk. Bij die studie krijg je ook differentiëren. Je moet dan kunnen bepalen hoe steil een grafiek loopt. Het onderdeel meetkunde zit niet in wiskunde A. Als je verder wilt studeren in de richting van “Gedrag en Maatschappij” of “Economie” is wiskunde A onmisbaar. Let op: bij sommige economische studies op de universiteit moet je wiskunde B hebben. Als wiskunde je goed af gaat en je wilt economie studeren op de universiteit, dan heeft wiskunde B de voorkeur boven wiskunde A. Wiskunde Cis alleen bestemd voor leerlingen met het profiel CM. Die gaan over het algemeen geen sterk wiskundige studies doen. Wiskunde C komt deels overeen met wiskunde A. Er zit wel statistiek en kansrekening in en ook functies en grafieken. Logisch redeneren speelt een grote rol, maar ook een deel van ruimtemeetkunde zit in wiskunde C. Met wiskunde C in je bagage kun je dus de kant van “Gedrag en Maatschappij” op. Voor de richting “Economie” kun je beter wiskunde A of B kiezen. Bij sommige studies komt op het eerste gezicht geen wiskunde aan de orde. Denk maar aan rechten, maar daar gebruik je het onderdeel logisch redeneren weer. Maar bij een aantal onderdelen die op economisch of fiscaal terrein (belastingwetten) terrein liggen, is inzicht in getallen en grafieken toch wel erg handig. Daarom krijgen ook CM-leerlingen op het vwo verplicht wiskunde. Bij wiskunde B krijg je onderwerpen die belangrijk zijn voor opleidingen in de exacte hoek, bijvoorbeeld aan een technische universiteit. Ook voor universitaire studies zoals natuurkunde en scheikunde is wiskunde B verplicht. Daar zitten onderwerpen in zoals functies, differentiëren en integreren, dat heb je nodig als je oppervlaktes wilt uitrekenen. Maar ook meetkunde en goniometrische functies, daar krijg je te maken met de termen sinus, cosinus en tangens. Deze komen van pas als je moet rekenen aan golven en trillingen. Wiskunde B is abstracter dan wiskunde A en de meeste leerlingen vinden wiskunde B moeilijker dan wiskunde A. Je mag wiskunde D als profielvak (alleen bij NT!) of als vak in het vrije deel kiezen als je ook wiskunde B hebt gekozen. Je volgt dan dus twee wiskundevakken, namelijk B en D. Wiskunde D biedt vooral een verbreding van wiskunde B. Hierdoor krijg je te maken met onderwerpen als kansrekening, statistiek, analytische meetkunde, dynamische modellen, lineaire algebra en complexe getallen. Wiskunde D is over het algemeen niet moeilijker dan wiskunde B. Bij veel vervolgstudies aan universiteiten en hogescholen krijg je te maken met onderwerpen uit wiskunde D. Als je kiest voor wiskunde D is het belangrijk dat je wiskunde leuk vindt en dat je er veel tijd in wilt stoppen.