NOTITIEOVERHETDIERENBELEIDOPDEBUURTBOERDERIJDENIJKAMPHOEVE

VERSIE1D.D.1MAART2017

INLEIDINGDeBuurtBoerderijDeNijkamphoeveissindsjuli2012eigendomvanstichtingVriendenvanDeNijkamphoeve.Destichtingisopgerichtdoorvrijwilligersdiewilde

voorkomendatdekinderboerderijzouverdwijnen.Zijheeftdeboerderijmetdeheleveestapelovergenomenvandegemeente.Sindsdietijdisdestichtingverantwoordelijkvoordekwantiteitenkwaliteitvandeveestapel.Delaatstetijdlooptdestichtingaantegenhetfeitdaternoggeenduidelijkbeleidisbepaaldinhetonderhoudenenbeherenvandeveestapel.Gaanwewelofnietfokken.Gaanweactiefdierenvervangenomzoeeninleeftijdsopbouwgoedeengezondedierente

hebben.Metdezenotitiewildestichtingrichtinggevenaanhetbeleidvanhethoudenvaneenveestapelopeenkinderboerderij.

BESCHRIJVINGHUIDIGESITUATIEDeveestapelbestaatuit8geiten,8schapen,2ezels,2varkens,19kippen/hanen,4konijnenen7cavia’s.ErisooknogeenboerderijkatOtjeaanwezig.

Depreciezeomvangvandeveestapelultimo1januari2017staatinbijlage1.

Deleeftijdsopbouwvandegeitenisdiversenlooptvan2008totenmet2014.Bijdeschapenisdeoudstevan2008,maarerzijnertweevan2010envieruit2014.Deezelszijnbeideuit1997enzijndeoudstedierenopdeboerderij.

Degezondheidvandedierenisgoed.Ervindenjaarlijksinentingenplaatsenwordterontwormt.Dedierenwordenregelmatiggecontroleerddoordedierenarts.Per

diersoortwordtdesituatieomschreven:

GeitenWehebbendrieverschillendesoortengeiten.Erzijnviermelkgeiten,eenNubischegeiteneenToggenburger.Tweegeitenzijnnietraszuiverenzijneenkruisingtusseneen

melkgeiteneenToggenburger.Degeitenwordenregelmatigbekapt.Voornaamstezorgdieaandegeitenwordtgegeven,ishetverzorgenvanwondenopgelopendooronderlingestoeipartijenenhetopenbarstenvanbulten.Degeitenkrijgendagelijksruwvoerenbrokken.

Schapen

Erzijnintotaalachtschapenverdeeldoverviersoorten.Tweeheideschapen,tweemelkschapen,tweewitteblesentweebonteschapen.Deschapenwordenregelmatigbekapt.Deschapenhebbenverdergeenbijzonderezorgnodig.Hunvoedingbestaatuitgrasenzekrijgendagelijksruwvoerenbrokken.Alleschapenwordenéénkeerper

jaargeschoren.

EzelsWehebbentweeezels.Eigenlijkezelinnen.Zezijnbijnatwintigjaaroud.Dehoevenwordenregelmatigschoongemaaktenverzorgd.Opgezettetijdenkomtdehoefsmid

langs.Deezelskrijgenomdeanderedageenmuilkorf,omtevoorkomendatzeteveelstroeten.Hetvoerbestaatuitbrokkenenhooi.Ditmoetwelzeerzorgvuldiggebeuren.

VarkensOpdeboerderijzijntweekunekunevarkens.Verzorgingisnietintensief.Devarkenskrijgenhooienbrokkenalsvoer.Zijhebbeneenapartestal.

Konijnen

Devierkonijnenbetrekkenwijvandeknaagdierenopvang.Hetzijnallemaalgrootformaatkonijnen.Zijkrijgenruwvoerenbrokken.Zekrijgenookversegroentezoalswortelen.Dekonijnenwordenregelmatiggewogenendenagelswordengeknipt.Indiennodigwordtdevachtverzorgd.

Cavia’s

Dezevencavia’skomendeelsookvandeknaagdierenopvang.Zijkrijgenruwvoerenbrokken.Daarnaastkrijgenzeveelpaprikavoorgroenvoer.Decavia’swordenregelmatiggewogenendenagelswordengeknipt.

Kippen

Dekippenlopenoverdagvrijrondmetuitzonderingvandekrielkippen.Dekippenkrijgengemengdgraanenlegkorrels.Regelmatigwordenzebijgevoerdmetmacaroni.Dekippenwordenregelmatiggewogen.Devervangingvandierenbijoverlijdengebeurtdooraankoopvanjongedieren.

GanzenOpdeboerderijlopentweewitteganzen.Hetiseenstelletje.Zelevenbuitenenwordendagelijksgevoederd.Eriseenvijverwaarinzekunnenzwemmen.

Erwordtoponzeboerderijnietgefokt.Alswijjongedierenwillenhebbendanwordenzijgeleased.Zohebbenweinhetvoorjaarvaaklammetjesteleen.Ookzijnerweleenskuikensoponzeboerderijtebewonderen.

BESCHRIJVINGGEWENSTESITUATIEHuisvestingHetuitgangspuntbijdehuisvestingisdenatuurlijkebehoeftevanhetdier:

• Groeps-ofkuddedierenwordeningroepenoftenminsteinkoppelsgehouden.• Dierenhebbenonderliggendefamilie-envriendschapsbandenwaarrekeningmeegehoudendientteworden.• Dierenverblijvenwordenzoingerichtdathetdiersoorteigennatuurlijkgedragkanvertonen(mogelijkheidtotwroeten,modderbad,graven,klimmen,zandbak,

zitstokken,zonnebadenwaterbad).Erdientbijdehuisvestinggekekentewordennaardewerkelijkesoorteigenbehoeftenvanhetdier.• Dierenhebbendemogelijkheidomnaarbuitentekunnen.• Dierenhebbenaltijddemogelijkheidbeschutting(schuilstal)optezoekentegenzon,regenenwind.• Dierenhebbenzowelbinnenalsbuitendemogelijkheidomzichterugtetrekkenindienzijgeenzinhebbenincontactmetmensen.• Erwordtrekeninggehoudenmethetklimaatvandeverblijven,dejuistetemperatuurenrelatieveluchtvochtigheid(tocht,ventilatie,isolatie).• Erbevindenzichgeenscherperandenenz.ineenverblijf,waardierenzichaankunnenverwondenofmateriaalmetgiftigestoffen,waarzeaankunnenknagen.• Bodemdekkingvanzowelbinnen-alsbuitenverblijvenvoldoetaandebehoeftenvanhetdier.

Gezondheid

• Bijziektewordteenveeartsofdierenartsgeraadpleegd.Bijtwijfeloverhetoordeelvandeartswordteensecond-opiniongevraagd.• Medischeverrichtingenwordenalleenuitgevoerddoor,ofinoverlegmet,eendierenarts.• Eénkeerperjaarwordtdeveestapelgeschouwddoordedierenarts,waarnainoverlegwordtbeslotenwatdespecifiekeverzorgingisvoordierenvan10jaaren

ouder.• Rantsoenwordtperdierberekend,rekeninghoudendmetdematevanbewegingenfysiekegesteldheid.• Dierenkrijgenvoldoenderuwvoer.• Eriseenlijstbeschikbaarmetsoortenhoeveelheidgroentenenfruitdatelkdiermageten.Dezelijstisinzichtelijkvoorhetpersoneel.• Eriseenvoedingslijstvoordewinterenvoordezomer.• Beschimmeldvoerwordtondergeenenkelbedinggegeven.• Dierenwordeningeënttegenziekten,omdateropeenkinderboerderijaltijdgevaarisvoorinsleepenversleepdoordevelebezoekers.• Hoevenwordenbekaptdooriemandmeteenopleidingenervaring.• Eriseenkalenderopdekinderboerderijaanwezigwaaropalleteverrichtenpreventiemaatregelenwordenvermeld,zoalsontwormenofwormonderzoek

aanvragen,inentingenen,hoevenbekappen.• Eriseenlogboekwaaralleziekten,gedragsveranderingen,problemenenverrichtingeninbijgehoudenwordenperdier.Ditlogboekisinzichtelijkvoorhet

personeelenwordtaltijdaandeveeartsoverhandigdbijeenprobleemmethetdier.Hetlogboekwordtbijgehoudendoordegediplomeerdedierverzorger.• Eriseendagelijksebriefing/overdracht/logboek,zodatdemedewerkerswetenwatdegeschiedenisisvaneendierenhoeerdekomendetijdgehandeldmoet

worden.

• Alledierenhebbenaltijddebeschikkingoverversdrinkwater.• Verblijvenwordenregelmatiggoedgereinigd/uitgemesteneventueelontsmet.• Ermogengeenrestenvanontsmettings-enschoonmaakmiddelenachterblijvenindeverblijven.• Eriseenquarantaineruimteaanwezig.• Eriseenaparteruimtewaareenziekdierrustenverzorgingkrijgtomteherstellen.• Erzijnwarmtelampenaanwezigvoordierenmetondertemperatuur.

InperkingenBewegingsruimtewordtnietonnodigbeperkt.Dierenwordennietbinnengehoudenalsergeenophokplichtisofeenbesmettelijkeziekteopdeboerderijzelfheerst.Erzijnveeldiersoortendieprimatijdensopeningstijdenlosoverhetterreinkunnenlopen.Dierenwordennietonthoornd,snavelswordennietgekaptetc.Benaderenenhanteren

• Bijbenaderingvaneendierdooreenmenswordtrekeninggehoudenmetdeaardvanhetdier.Eendierkandeneiginghebbenomtevluchten,omdathetconformhetsoorteigengedragdeneigingheeftdemenstezienalseenpredator(roofdier).

• Elkdierkrijgtdetijdtewennen,teruiken,tekijkenenzelftoenaderingtezoeken.• Dierenwordennooitzonderbegeleidingopgepakt.• Bijdedierverblijvenstaatuitlegoverdenatuurlijkeleefomstandighedenvanhetdier.Daarbijwordtookuitgelegddateendierbijvoorbeeldeenprooidierisen

waaromdezedierenhetengvindenomopgepaktteworden.Ditzorgtvoormeerbegripenkennisbijbezoekers.• Bezoekersuitleggendatwanneereendierwegrenthetnietbenaderdwilworden.

Fokkenenopvang

• Erwordtnietgefoktmetdierenoponzeboerderij.• Jongedierenwordengeleasedbijeenbedrijfdiegeendierenfoktvoordeslacht.• Alserplekisvooreennieuwdierindegroepwordtgekekenbijopvangplekkenofernogdierenzijndieeen‘huis’zoeken.Vooreengoedekoppelingwordtadvies

gevraagdaaneendeskundige.• Mannelijkedierenwordengecastreerd.• Alleenbijernstigeonoplosbareproblemenmeteendieropdeboerderij(gedragsproblemenofhetdierpastnietindegroep)kanergekekenwordennaareen

anderegoedelocatiewaarhetdierkanleven.Erwordtindiegevalleneencontractafgeslotenwaarinstaatdathetdiernooitgeslachtofverhandeldzalworden.• Kinderboerderijenonderhoudenactiefeennetwerkmetanderekinderboerderijen,zodatdierenindiennodigherplaatstkunnenwordenzonderdatzijindehandel

(Marktplaats)terechtkomen.Levensbeëindiging

• Dierenkunnenoudwordenopdeboerderijwaarzeleven.Dekinderboerderijneemtzoverantwoordelijkheidvoordedierendiezehuisvestengeefthiermeehetjuistesignaalafaandebezoekers.

• Medischekostenmogengeenredenzijnomeendierteeuthanaseren.• Dierengaannietnaardeslacht.• Dierenwordenalleenbijuitzichtlooslijdendooreendierenartsoplocatiegeëuthanaseerd.

Toezichtenveiligheid• Debeheerderiseindverantwoordelijkeopdekinderboerderijenaanspreekpunt.• Vrijwilligersdiemetdierenwerken,zijnopdehoogtevanhetsoorteigengedragvandediersoortenopdekinderboerderij.Deeindverantwoordelijkemoetervoor

zorgendatdevrijwilligersdenodigeinformatiekrijgen.• Deboerderijmoetnasluitingstijdmensenbuitenhouden.Ommensenafteschrikkenofbuitentehouden,wordenveiligheidsmaatregelengenomenzoalslampen

dieaangaanbijbeweging,(hoge)hekken,deugdelijkhang-ensluitwerk,camerabewakingenalarm.• Kleinedierenwordennietopgepaktzondertoezichtentoestemming.Erzijnbordenaanwezigbijdeverblijven,dieduidelijkmakendatditnietmag.• Eris24uurperdagéénpersoneelslidbereikbaaromnaardeboerderijtekomen,mochtditnodigzijn.Ophetbordophethekvandekinderboerderijstaat

duidelijkvermeldhoeingevalvancalamiteitentehandelen.• Dierenmoetennaopeningstijdzogehuisvestzijndatzenietbereikbaarzijnvoormensenmetkwadebedoelingen.

Inbijlage2isperdiersoortaangegevenhoetehandelenwatbetrefthuisvesting,voeding,gezondheid,bejegeningentoezicht.

PLANVANAANPAKONTWIKKELINGVEESTAPELDehuidigeveestapelvoldoetgoedquaomvangendiversiteit.Ditafgezettegendegroottevandeboerderijmetdeopstallenendeweiden.Weldientdeleeftijdsopbouwin

degatentewordengehouden.Voordekomendejarenisgeengerichtplannoodzakelijk.

Bijlage1

OverzichtVeestapelBuurtBoerderijDeNijkamphoeve

Datum:1januari2017

Kolom1 Oornummer Halsnummer Naam Geboortedatum

Geslacht Ras Kenmerken Moeder Oornummermoeder

Geiten

1000548-46265 639 Juultje 20-4-2012 Geit Wittemelkgeit Wit Teuntje 478151-1082

2493897-0131 ? Nikki 21-4-2009 Geit Nubischegeit Bruin Nora Onbekend

2493921-0158 632 Hyacint 1-3-2008 Geit Toggenburgergeit

Bruingrijs Janet 2493921-0109

100054945788 650 Olga 20-3-2011 Geit Bontemelkgeit zwart-wit Nanneke Onbekend

2493921-0144 603 Vlekkie 6-4-2006 Geit Bontemelkgeit zwart-wit Onbekend Onbekend

1000541-46057 645 Nuvi 14-4-2013 Geit Bontemelkgeit zwart/wit Onbekend Onbekend

1000018-45709 644 Sjonnie 27-3-2014 Geit Toggenburgergeit

Bruin/wit Nuvi 1000541-46057

1000015-45708 647 Snoezie 27-3-2014 Geit Toggenburgergeit

Bruin/wit Nuvi 1000541-46057

Schapen

2493921-0159 619 Tulpje 16-3-2008 Schaap Friesmelkschaap

wit Saartje 249392-0078

1000549-46262 601 Madeliefje 1-4-2012 Schaap Friesmelkschaap

wit Tulpje 2493921-0159

10001180-3931 628 Rosemarietje 13-4-2010 Schaap Heideschaap methoorns Onbekend Onbekend

10001190-4032 629 Vergeet-mij-nietje

28-4-2010 Schaap Heideschaap methoorns Onbekend Onbekend

1001716-16453 612 Roxy 31-3-2014 Schaap Zwartebles zwartbles

1001719-16454 611 Foxy 31-3-2014 Schaap Zwartebles zwartbles

1001666-09541 648 Willie 1-5-2014 Schaap Bontschaap wit-bruingevlekt

1001665-09520 649 Wollie 1-5-2014 Schaap Bontschaap wit-bruingevlekt

Ezels

528025051997019

Sanne 22-6-1997 Ezelin

528025051997018

Maaike 20-3-1997 Ezelin

Varkens

1029901-1237 Jut 22-2-2014 Borg KuneKune Gevlekt

1029901-1207 Jul 22-2-2014 Gelt KuneKune Gevlekt

Kippen

Brahma1 Lichtbruin

Brahma2 Bruin

Brahma3 Donkerbruin

Brahma4 Wit

Brahmahaan Diego Wit

Barnevelder1

1blauweringrechts

Barnevelder2 geenring

Krielkip1 1gelering kleinstekip

Krielhaan 1gelering

Krielkip3 1blauweringlinks

Krielkip4 1blauweringrechts

Krielkip5 geenring

WijandotteHaan

Cochinkip1 Donkergrijs

Cochinkip2 Lichtgrijs

Cochinkip3 Grijs

Cochinkip4 Grijs

Cochinkip5 Donkergrijs

Konijnen

Onbekend Jive 2-9-2013 Voedster bruin-wit

Onbekend Nibbles 2-9-2013 Voedster bruin

Onbekend Zwartje 28-8-2014 Rammelaar Zwart

Onbekend Teddy 28-8-2014 Voedster Grijs

Cavia's

Brownie mrt-13 Vrouw Roodbruin

Sneeuwwitje jan-13 Vrouw Wit

Pluisje jan-14 Vrouw Lichtbruin/wit

Frits okt-13 Vrouw Wit

Emma ? Vrouw Bruin/zwart/wit

Dolly mrt-13 Vrouw Grijs/bruin/wit

Diva mrt-13 Vrouw Bruin/zwart/wit

Ganzen

Jozefien ? Vrouw

Gijs ? Man

Kat

Otje 15-7-2008 Kater

Bijlage2

EZELSHuisvesting

• Bijdeinrichtingvanhetverblijfwordtrekeninggehoudenmethetsoorteigengedragvandeezel.• Destalruimtemoetminimaal6m2perezelzijn.Destalisalleenomteschuilenofvoordenacht.• Ezelswordeningroepengehuisvest,minimaalmetzijntweeën.• Ezelsmoetenaltijdeenplekhebbenomteschuilen.Ezelshebbengeenwaterdichtevacht.Ookbijwarmweerhebbenzeeenschaduwpleknodig.• Ezelszijnnamelijkgoedinontsnappen,daarommoethetverblijfvoorzienzijnvaneenstevigeafrastering.

Gezondheidenvoeding

• Ezelsetengraagdooralszeietslekkervinden.Voorkomoveretendooreentegrootvoedselaanbod.• Ezelszijndierendievanoorsprongsoberleven.Paardenbrokwordtdaaromnietgegeven.Ditistevoedingrijkvoorzeendusongeschikt.• Eenezelisgevoeligvoorbeen-envoetkwalenbijverkeerdevoedingentenatteondergrond:houdbeidezodoendegoedindegaten.• Geefeenezelvoldoenderuwvoervangoedekwaliteit,maarmetweinigeiwitten(gerst,haveroftarwestrozijnzeergeschikt).Wortelskunneneengoede

aanvullingophetmenuzijn.• Eenliksteenvoorezelsvoldoetindezoutbehoefte,maarbevatnietallevitaminen.Zorgdusvoorvoldoendekrachtvoer.• Devachtvanezelsbehoeftnietzoveelzorgalsdievaneenpaard,maarzekerindeperiodevanruiishetgoedomdeezelteborstelenomdelosseharente

verwijderen.Laateenezelwennenaanhetborstelenendoehetdaaromtochregelmatig.• Ezelswordenopschemaontwormd.• Erkomtregelmatigeenhoefsmiddieervaringheeftmetezelslangsvooronderhoudaandehoeven.• Hoevenenbeenwerkwordendagelijksgecontroleerd.• Hetgebitwordtjaarlijksgecontroleerd.Bijhettoedienenvandeinentingenkanookdedierenartshetgebitinspecteren.• Wanneereenezelziekiswordterdirecteendierenartsgeraadpleegd.• Indiennodigdientdeziekeezelopeenrustige,drogeentochtvrijeplekapartgezettekunnenworden.

Bejegening

• Eenezelwordtrustigbenaderd.• Laatdestemhorenalsmenhetdierbenadert.Blijfzomogelijkopeenafstandstaanenlaatdeezelnaarjoutoekomen.Ditgeldtzekerwanneermenmet

bezoekershetverblijfbetreedt.

• Eenezelgeeftaanofhijmeerofminderafstandwilenkanbijtenofschoppenalsmentedichtbijkomtterwijldatongewenstis.Ookspelgedragkanbestaanuitschoppenofbijten.Medewerkersvandekinderboerderijhorendaaromopdehoogtetezijnenkennistehebbenoverhetgedragvanezels.

• Eenezelwordtmethalsteropeenplekgehoudenalsditnodigisvooronderzoekofbehandeling.• Eenezelwordtdooriedereenbenaderdzoalshetdiergewendis.Vaakwordendedierenvanlinksbenaderd.Zorgdanookdatallendiedeezelbenaderenditop

dezewijzedoen.Ditgeeftduidelijkheid.Ishetopdekinderboerderijrechts,leerditdanookaandemensendiebijdeezelskomen.• Erwordtnietgeredenopdeezels.• Geefdeezelwatafleidingdoorafentoemethemtelopenofte‘spelen’.

Veiligheidentoezicht

• Deezelsstaanzogehuisvestdatbezoekersernietzelfbijkunnen.• Eenezelkanaltijdeenveilige,rustigeplekopzoeken.• Eenezelwordtnietdeheledaggeborstelddoorkinderen.Ditgebeurtgewoonéénkeerperdag.

VARKENSHuisvesting

• Bijdeinrichtingvandeverblijvenvoorvarkenswordtrekeninggehoudenmethetsoorteigengedragvanhetvarken.• Varkenszijndierendieingroepenleven.Hetminimumaantaltehoudenvarkensisdanooktwee.• Ookvarkensdievarkensbrokkenofvarkensmueslikrijgen,scharrelenenwroetennogeengrootdeelvandedag.Varkensmoetendanookdebeschikkinghebben

overeengrootbuitenterreinmetdemogelijkheidindeaardeentussendebomentewroeten.• Hetbinnenverblijfdientdroogenruimtezijn.Eendikkelaagstroisideaalalsbodembedekkinginhetnachtverblijf.Hetvarkenkanereenbedvanbouwenende

strohoudthenwarm.Takjes,rietenanderematerialenuitdeomgevingkanhetvarkenookgebruikenomdaareenwarmnestvantebouweninhetbinnenverblijf.

• Varkenszijnmeestalzindelijk,maarmoetenwelgenoegruimtehebbenomzindelijktekunnenleven.Hunnachtverblijfmoetderhalvevoldoendeplekhebbenomslapen,drinkenenontlastingvanelkaartekunnenscheiden.Afhankelijkvandeveiligheidishetaantebevelendedierendemogelijkheidtebiedenomdagennachteenuitloopnaarbuitentehebben.Eendeelsverhardeuitloopzorgtervoordatdevarkenshoevenzelfafslijten.Ditisdanookaanteraden.

• Gavoorhetnachtverblijfuitvanminimaal20m2perkoppel.Groterisbeter.Voorziehetverblijfvanvoldoendemogelijkhedenvoordedierenomafleidingtezoeken.

Gezondheidenvoeding

• Deidealeconditievaneenvarkeniswanneermenderibbenkanvoelen,maarnietkanzien.Houdditzodoendegoedindegaten.

• Hetrantsoenbestaatnaastspeciaal(hobby)varkensvoer(ideaalis20%vanhettotalemenu)voor80%uitruwvoer.Ruwvoerisveevoerwaarvanhetpercentageonverteerbarestoffengrootis.Bijvoorbeeldbietenpulp,maiskuil,kuilgras,eikels,hooi,versweidegras,groenteenfruit.Dezezorgenvooreenlangereverzadigingenhoudenhetvarkenbezig.Eenvarkenkrijgtminimaaldriekeerperdagetenaangeboden.Verspreidhetruwvoeroverderuimtediedevarkenshebbenzodatzeernaarkunnenzoeken.

• Varkenszijnslechtinstaathuneigenlichaamstemperatuurteregelenennemendaaromgraageenmodderbadomaftekoelen(zoelen).Ookvormtdemoddereenbeschermendlaagjetegenparasieten.Alsditnietkanopdeboerderijmoetereenanderemanierzijnvoorhetvarkenomzichaftekoelen,zoalsnatzandofeenkoeleschuilplaats.

• Varkensmeteenlichtehuidskleurkunnenverbrandendoordezon.Smeerdevarkensdaarominmetzonnebrandcrèmealszedittoelaten.• Varkenswordenopschemaingeëntenontwormd.• Dehoevenmoetenindegatengehoudenenzonodiggekaptworden.• Wanneereenvarkenziekiswordterdirecteendierenartsmetverstandvanvarkensgeraadpleegd.• Indiennodigdienthetziekevarkenopeenrustige,drogeentochtvrijeplekapartgezettekunnenworden.

Bejegening

• Varkenszijndierendieerghechtenaanhunvertrouwdeomgevingenroutine.Zelfseenkleineveranderingkanhenangstigmaken.Ookherkennenvarkensmensenenhebbenzeeenzeersterkeneus.Benadereenvarkenaltijdrustig,geefhetvarkentijdomtewennen.Alseenvarkenwegloopt,laathetdanmetrust.

• Eenvarkenismeestaltelokkenmeteten,maarbelooneenvarkennietmetetenbijongewenstgedrag.• Aaivarkensalleenalszedatfijnvinden.Sommigevarkenskunnenhierheelergvangenieten,anderestaanhetalleentoebijbepaaldemensen.• Alsvarkensbehandeldmoetenworden,kunnenzesomsinpaniekrakenwaardoorzenietgoedgefixeerdkunnenworden.Daardoorkandebehandelingtelang

gaanduren.Inzo’nsituatieishetsomsbeterommetdedierenartsteoverleggenofeeneventuelebehandelingnietbeterondernarcoseplaatskanvinden.Veiligheidentoezicht

• Varkenskunnenzichnogweleensindenestenwerkendoorhunbehoefteaaneten.Zehebbeneenenormgoedeneusenruikenetenvanmetersver.Ermoetdanookopwordentoegeziendatbezoekershunetennietlatenliggen.

SCHAPENHuisvesting

• Schapenwordengehuisvestminimaalmettwee,maarhetliefstineengroep.• Schapenmoetenookinhunbuitenverblijfbeschuttingkunnenvinden.• Hetbuitenverblijfmoetminimaal40m2zijnperschaap.Bijgrotegroepenmagerperschaapwatmindergerekendworden.

Gezondheidenvoeding• Schapenwordenéénkeerperjaargeschoren.• Schapenwordenpreventiefopschemaontwormdeningeënt.• Dehoevenvanhetschaapwordenindegatengehoudenenregelmatigbekaptalsditnodigis.• Schapenwordenbijwarm,vochtigweerenbijdiarreedagelijksgecontroleerdopmyiases(huismadenziekte).• Eenschaapdatopzijnrugligt,wordtopdejuistemanierrechtgezet.Ditwordtgedaanonderbegeleidingvandedierverzorger.Ermoetsnelengoedgehandeld

worden.Wordthetschaapverkeerdopzijnpotengezet,danbestaaternamelijkeenkansopeenmaagtorsie.• Schapenmogengeengeitenvoerkrijgen.Zekunnenhiervankopervergiftigingkrijgen(heideschapenhebbenwelkopernodig).• Schapenkrijgeneenliksteendieophunbehoefteisafgestemd.• Wanneereenschaapziekiswordterdirecteendierenartsgeraadpleegd.• Indiennodigdienthetziekeschaapopeenrustige,drogeentochtvrijeplekapartgezettekunnenworden.

Bejegening

• Schapenwordennietopgetild,tenzijmedischnoodzakelijk.• Bijhetbekappenvanhoeven,bezoekvaneenartsofingevalvaneenanderebehandelingwordthetschaapeersteentijdjeineenkleiner(binnen)verblijfgezeten

wordtdaarrustigbenaderd.Ditvoorkomteenjachtpartijachterhetschaapaanomhemtepakkenwatvoorhetdierzeerstressvolis.Zomogelijkwordthetschaapmetsoortgenotenapartgezetomdeangstteverkleinen.

• Schapenwordenvaakaanhunvachtgepaktenzogehanteerd.Watnietzichtbaarisdoordegrotevachtisdathierdoorenormeblauweplekkenofanderebeschadigingenontstaan.Eenschaapdientdanooknietaanzijnvachtgetrokkenteworden.Eventueelkaneenhalsbandvoorschapenwordengebruiktalsmenlangermethetschaapbezigzalzijn.

Veiligheidentoezicht

• Schapenmoetenzichkunnenafzonderenvandebezoekers.• Deschapenhebbeneenruimtewaarzezonderanderedierenzoalsgeitenkunnenverblijven,zekerronddevoermomenten.

GEITENHuisvesting

• Bijdeinrichtingvandeverblijvenvoorgeitenwordtrekeninggehoudenmethetsoorteigengedragvandegeit.• Geitenwordentenminstegehuisvestinkoppels,dochbijvoorkeuringroepen.• Indestalmoetendegeitengenoegruimtehebbenofinkleine(ca.5geiten)groepenwordenopgesplitst,zodatgeitenlagerinrangookeencomfortabelenacht

kunnenhebben.

• Ermoetvoldoendestroindestalliggenomgoedtekunnenliggen.• Geitenzijnechteuitbrekers.Dehekkenrondomhetverblijfmoetenzodoendehooggenoegzijn.• Geitenhebbeneenhekelaanregenenmoetenaltijdkunnenschuileninhunbuitenverblijf.• Hetbuitenverblijfmoet60m2zijnperkoppel.Bijgrotegroepenkanerpergeitwatmindergerekendworden.• Geitenzijnnieuwsgierige,actievedierendiegraagklauteren.Hetverblijfdientdanookverrijkttezijnmetklimmogelijkhedenenmetborstelsofboomstammen

omtegenaanteschuren.• Hooimoetineenruifzitten.Geitenetennamelijklievergeenvoerdatopdevloergelegenheeft.

Gezondheidenvoeding

• Bijgeitenwordtconsequenthetrantsoengoedberekend.Biksisnodigvoordenodigevitaminenenmineralen,maarbevatteveelenergie.Geitendienietwerken(dracht,melkgift)vervettensnel.Dedierenzijnvannaturegewendergschaarsvoedselteeten.Tezwaregeitenkrijgensnellergewrichtsklachten.HetisdaarombelangrijkhetrantsoengoedteberekenenmethetTabellenboekveevoeding(voedernormenenvoedingswaardenveevoeders)enditvoorelkformaatgeitapartteberekenen.Indepraktijkzalditneerkomenopzeerweinigtotgeenbiksenveelhooiengroentezoalswinterwortel.Erbestaanvitaminen-enmineralenpoedersenvloeistofdiekunnenwordentoegevoegdaanhetvoer.

• Eengeitheeftvoldoendebeschikkingoverruwvoerenheefteenliksteeninzijnverblijf.• Geitenwordenopschemaontwormdeningeënt.• Indieneengeitziekiswordterdirecteendierenartsgeraadpleegd.• Indiennodigdientdeziekegeitopeenrustige,drogetochtvrijeplekapartgezetteworden.• Hoevenwordenindegatengehoudenenzonodiggekapt.Ditkanmaandelijksnodigzijn.• Erzijnvoldoendevoedselplekkenvoorallegeitenindegroep,zodatookdegeitenlagerinrangvoldoendevoedselbinnenkrijgen.

Bejegening

• Geitenwordennietopgetild,tenzijmedischnoodzakelijk.• Bijhetbekappenvanhoeven,bezoekvandedierenartsofhetuitvoerenvaneenandereingreep,dienteenhoofdstelomgedaanteworden,zodatdegeitnietweg

kankomen.• Eengeitwordtaltijddoortweepersonengefixeerd.

Veiligheidentoezicht

• Geitenhoudenvanetenenknabbelen.Bezoekersbetredenhetverblijfvandegeitendaaromnietwanneerzijetenbijzichdrageninbijvoorbeeldhunkledingofkinderwagens.

• Geitenmoetenzichkunnenafzonderenvandebezoekers.

KIPPENHuisvesting

• Bijdeinrichtingvandeverblijvenvoorkippenwordtrekeninggehoudenmethetsoorteigengedragvandekip.• Kippenlevenintoompjesdiebestaanuitéénhaanenmeerderekippen.Alservastetoompjeszijndieoverdagsamenrondscharrelenen’snachtsineengrote

ruimtezitten,gaathetmeestalprimatussendehanen.Eengroepjekanookzonderhaangevormdworden:dekipmetdehoogsteranginderangordeneemtdandetaakvaneenhaanover.

• Geefeenhaandetijdomeentoompjetevormenmeteenaantalkippenopeenplekwaargeenanderehaan(hanen)zit(ten).Tijdelijkvoorzienineenanderonderkomenkandaarbijhelpen.

• Stopnieuwekippennietineensbijdebestaandegroep,maarlaatzewennenopeengrootterreinofinhokkennaastelkaarzodatzeelkaarwelkunnenzien.• Kippenbestedenvannature60-90%vandetijdaanhetzoekenvanvoedsel.Erdientzodoendevoorgezorgdtewordendatdekippenkunnenscharrelenalshet

lichtis.• Elkevolwassenkipheefteenaantalvierkantemeternodigeneenruimevrijeuitloop.Deminimumuitloopis10m2.Bijmeerdan5kippenwordtderuimte

vergroot:5m2pertweeextrakippen.Bijdebinnenruimteishetbelangrijkdatervoldoendelegnestenenzitstokkenzijn.• Deuitloopisgedeeltelijkoverdekt.Kippenhebbenvoldoendezonlichtnodig.• Erzijnlegnestenaanwezigvoordekippen.• Kippenspenderendagelijksheelwattijdaanhetonderhoudvanhunverenkleed.Eenvastonderdeelhiervanishetregelmatigestofbad(omdedag).Kippen

dienendanookdebeschikkingtekrijgenovereenplekmetfijnedrogegrond.• Kippenzittengraagzohoogmogelijk.Grotekippenkunnenminderhoogvliegenenzijdehoenderszittenmeestallaag.Erdientderhalvetewordengezorgdvoor

zitstokkenopverschillendehoogte.• Erwordtvoorzieningoedezitstokken.Dezezijnvlakmetafgerondepunten.Detenenvandekipmoetenoverdestokheenkunnenkrommen.• Dezitstokkenhangennietbovendevoer,drinkofnestplaats.• GebruikgeenTL–licht.• Kierenennadendienenzoveelmogelijktewordengedichtombroedplekkenvoorbloedmijttebeperken.• Hethokmoetmakkelijktereinigenenbehandelenzijnbijuitbrakenvanparasietenofziekten.

Gezondheidenvoeding

• Kippenkrijgenscharrelkorrelalsbasisvoer.

• Alskippengenoegruimtehebben,kunnenzeonbeperktvoeraangebodenkrijgen.Teveelkippenopeenrelatiefkleinoppervlakkanverenpikkenveroorzakenendeziektedrukverhogen.

• Kippenmoetendebeschikkinghebbenoverkleine(maag)kiezelsdienodigzijnbijdevertering.• Kippenkrijgengritbijhunvoer.Ditisnodigvoordekalkvoorziening.• Parasietenkrijgenminderkansalsdekipregelmatigeenstofbadkannemen.Biedtkippendaaromdemogelijkheidhiertoe.• Hethokendekippenmoetenregelmatiggecontroleerdwordenopbloedluis.• Deruivraagtextraenergieenkandeweerstandverminderen,daarmoetrekeningmeegehoudenworden.Hetgevenvanextraeiwitrijkvoerenvitaminesindeze

periodeisaanbevolen.• Eenziekekipzitvaakbolenislusteloos.Dekipmoetindatgevalapartgezetwordenenzonodigwordenvoorzienvanmedicatieeneenwarmtelamp(bij

ondertemperatuur).• Indieneenkipziekisenstoptmetetenmoeterdirecteenvogeldierenartsgeraadpleegdworden.• Wanneereenziekekipnieteetdientzijvierkeerperdaggedwangvoederdteworden.• Preventiefmoet(jaarlijks)wordenontwormd.• Voorzieineenschoonendroogonderkomen.Ditiseenpreventievemaatregeltegenkalkpoten.Indiendekippenkalkpotenhebben,dienendepotenteworden

ingesmeerdmetvaselineendekippendienentewordenontwormd.• Kropziektemoetbinnen24uurbehandeldworden.• Bijeencloacaprolaps(darmprolaps)moethetdierafgezonderdwordenennaareengespecialiseerdevogeldierenartswordengebracht.• Alseenkipbloedt,dientdezeapartgezetteworden.• WordenerinuitzonderlijkegevallentochkuikensgeborendanwordenzijingeënttegenMarekseverlamming.

Bejegening

• Meestalzijneropeenkinderboerderijeenaantalkippendieoppakkenminderengvindenenopschootzittensomszelfsaangenaamvinden.Gebruikdezekippenbijhetgevenvaneducatieenlaatdeangstigekippenmetrust.

• Benadereenkipaltijdrustigennooitvanbovenaf:eenkipiseenprooi/vluchtdier.• Pakeenkipmetbeidehandenoverdevleugelsop.Alleeneendierverzorgerofeenervarenvrijwilligerpakteenkipop.• Bijhetoppakkenlaatmendekipopéénhandliggendooréénhandonderhetborstbeenteleggeneneenaantalvingerstussendepoten.Houdeventueelmetde

anderehanddevleugelsstil.• Hetvasthoudenvankippenaandevleugelsiseenmogelijkheid.Ondersteundaarbijechterookaltijddekipvanonderengebruikdezemethodealleenalshetniet

anderskan.• Destuitklierzitnetbovendestaart.Eenkipmoetdaarnietveelgeaaidworden,omdatdittotproblemenkanleiden.

Veiligheidentoezicht

• Alserniemandaanwezigisopdeboerderijmoetendekippenineenruimtezittenwaargeenroofdierenbijkunnen.• Kippenwordenalleengevoerddoorbezoekersmetvoerdatopdeboerderijverstrektwordt..• Kippenlopenlosophetterreinalsertoezichtaanwezigis.

KONIJNENHuisvesting

• Bijdeinrichtingvandeverblijvenvoorkonijnenwordtrekeninggehoudenmethetsoorteigengedragvanhetkonijn.• Eenkonijnwordtgehuisvestmetminimaaléénmaatje,zomogelijkmetmeerderekonijnen.Eengoedecombinatieiseengecastreerderammeteenvoedster.• Konijnenhebbenschuilplekkentothunbeschikking.• Konijnenkunnenzindelijkzijn.Eenkonijnentoiletinhethokismakkelijkschoontehoudenenderhalveteadviseren.• Hetminimumverblijfvoortweekonijnenis2mx3m.Verrijkingmoethetoppervlakverdervergroten.VooreenVlaamseReusgeldthetdubbele.Voorelkkonijn

komter2m2bij.Deminimumhoogteis1,5m.• Hetverblijfbiedtdemogelijkheidtotrennen,springen,spelen,vluchtenenschuilen.Biedplankjesomoptezitten,huisjesenbuizenominkruipenen

speelmateriaalaan.• Hetkonijnheefttoegangtoteenbuitenverblijfwaarhijkangravenenspelen,bijvoorbeeldeenkonijnenheuvel.• Hetbinnen-/nachtverblijfistocht,vocht-envorstvrijenstaatnietindevollezon.

Gezondheidenvoeding

• Konijnenspartelenvaakbijhetoptillen.Ditkantoternstigletselleidenaanderugofachterpoten.Pakkonijnenzodoendealleenopalsditechtnoodzakelijkis.Dedierenkunnenookinhuntransportmandgeschovenofgeloktworden.

• Eenkonijnheeftaltijddebeschikkingoververshooienwater.• Eenkonijnkrijgtdagelijksgroenvoerenbiks.• Geefkonijnennooitlik-ofknaagstenen:dezekunnenernstigeblaasennierproblemenveroorzaken.Omhuntandenafteslijten,zijnhooi(engras)noodzakelijk.

Ookwilgentakkenzijngeschikt.Geefdekonijnengeenknaagdiersnoepjes.• Konijnenkunnengasendiarreekrijgenvanverkeerdvoedsel.Ditkandodelijkzijn.Hangdaaromeenvoerlijstopmetwelkegroentenenfruithetkonijnwelenniet

mag.Laateendiergeleidelijkwennenaangroente.Geefeenkonijnnooitgemaaidgras:dekwaliteithiervangaatzosnelachteruitdaterindemaaggasophopingenkunnenontstaan.

• Indieneenkonijnstoptmetetenendrinken,moeterdirecteendierenartsgeraadpleegdworden.• Alshetkonijnnieteetmoethijinverbandmethetstilliggenvanhetmaagdarmkanaalviermaalperdaggedwangvoederdworden.• Controleerregelmatigdetanden.Dezegroeiendoorenslijtenalshetgoedisafdoorhetetenvanhooi,takjesenz.Hetkanechtergebeurendatdetandenniet

goedaansluitenofdoorverkeerdevoedingnietgoedafslijten.Eendierenartsmoethiernaarkijkenenkanditbehandelen.• Binnen-konijnenmogennietnadezomerbuitengezetworden:zekrijgendangeenwintervachtmeerenkunnendekounietaan.

• EenkonijnmoetjaarlijkswordeningeënttegenVHSenMyxomatose.• Controleerhetachterwerkvaneenkonijnbijwarm,vochtigweerelkedagopMyiassis(huismadenziekte).• Bijverharenmoethetkonijngeborsteldwordenomtevoorkomendatdeharenopgeliktwordeneneenverstoppingveroorzaken.Losseharenkunnenookmetde

handverwijderdworden.• Langharigekonijnenzijnkwetsbaarenbewerkelijkenzijnnietgeschiktvooreenkinderboerderijomdatzezeerregelmatiggeborsteldengekniptmoetenworden

metnamebijdeplekkenwaarurineenontlastinglangskomen.Bejegening

• Konijnenzijnvluchtdierenenveruitdemeestekonijnenzullenangstigzijnvoorhanden.Benaderhetdierrustigengeefhetdetijdomteruikenenkijkenwieeris.Benaderhetkonijnnietvanbovenofrechtvanvoren(eenkonijnzietbetervanopzij).

• Konijnenwordennietopgepakt.Kinderenkunnenondertoezichtindezelfderuimtezittenenhetkonijnbekijkenenaaienalshetuitzichzelfnaarhentoekomt.Hetkonijnmoetzichkunnenterugtrekken.Konijnenwordenalleenopgetilddoorgoedgeïnstrueerdpersoneel.Pakeenkonijnopdooréénhandonderdeborstvanhetkonijnteplaatsen,eenaantalvingerstussenzijnvoorpoten.Deanderehandondersteunthetachterlijf.Eenkonijnkandanmetzijnsnuitindeelleboogholtegezetwordenwaarhetdonkerisenveiligeraanvoelt.

Veiligheidentoezicht

• Konijnenzijngevoeligedieren.Dekonijnenmoetenzogehuisvestzijndatduidelijkisdatzenietopgepaktmogenworden.• Konijnenzijnprooidierenenmoetenveiligzijnvoorroofdieren.

CAVIA’SHuisvesting

• Bijdeinrichtingvandeverblijvenvoorcavia’swordtrekeninggehoudenmethetsoorteigengedragvandecavia.• Cavia’szijngroepsdierenenwordenbijvoorkeuringroteregroepengehuisvest.Beertjeskunnengecastreerdwordenenbijdevrouwtjesgehoudenworden

(bijv.éénbeeropeengroepzeugen).Wanneerditnietmogelijkis,wordendediereninduo’sgehouden.• Cavia’szittenmetsoortgenoten,ennietmetkonijnen,ineenverblijf,want:konijnenencavia’shebbenverschillendevoerbehoeftes

o cavia’scommunicerenandersdankonijneno konijnenkunnenalszeschrikkenofspringenmethunsterkteachterpoteneencaviaflinkverwonden

• Deminimumafmetingenvooreenverblijfvoortweecavia’szijn:2mX1m.Perextracavia1m2erbij.• Hetcaviaverblijfdienttewordenverrijktmetkleinehoogtes,tunnelsenhooinestjes.Cavia’skomennamelijkuiteenrotsachtiggebied.Hoewelzenietkunnen

klimmen,hebbenzegraagwattedoeninhunverblijf.Ditisbelangrijkvoorhunwelzijn.• Zorgdathetverblijfergensstaatwaarvoldoendedaglichtis.

• Cavia’skunnenbuitengehuisvestworden,maarkunnenniettegeneentekoudeofwarmeomgeving.Alshetkouderwordt,kunnenzebeterineenschuurofwinddichtbuitenhokwordengehouden.Hethokmoetoverdekt,vocht-,vorst-entochtvrijzijn!Eencaviahokmagnooitindevollezonstaanentewarmworden.Cavia’smogennietnatworden,dusletopbijregen!

• Debodemmoetbedektwordenmetmateriaaldatgoedvochtopneemtennietstoffigis.Zaagselofhoutmot(speciaalvoordieren)kanwatstoffigzijn,schudhetdaaromaltijdeenbeetjeuitzodathetstofwegwaait.Alscavia’sallergischeklachtenlatenzienmoetovergegaanwordenopeenanderebodembedekkingzoalshennepstrooisel,maïsstrooisel,zachtstro-strooisel.Stroistegrofvoorcavia’senmagnietopdebodemgelegdworden.Krantenkunnenalsextraonderlaaggebruiktwordenomdatzegoedabsorberen,hetschoonmakenvergemakkelijkenenisoleren.

• Cavia’smoetennaastdebodembedekkingbeschikkenoverwarmnestmateriaal,datkanbijvoorbeeldstrozijnineenhuisje.Omdatzehieropzullenplassen,moetereldersnogeenplekzijnwaarhooiligtomteeten.

• Gebruikgeengeslotenbak(bijv.vanglas):deammoniakvandeurineblijfthangenenkandedierenvergiftigen.• Eencaviapoeptenplastoveralenhethokmoetdusregelmatigwordenschoongemaakt.

Gezondheidenvoeding

• Cavia’smakenzelfgeenvitamineCaanenmoetenditviahunvoedingbinnenkrijgen.Zekunnendituitgroenteenfruithalenenuitcavia-biks.Cavia’smeteenvitamine-C-tekortkunnenallerleigezondheidsproblemenkrijgenenzullenuiteindelijkdoodgaan.Dierendiegroenvoerenversebikstothunbeschikkinghebben,krijgenvoldoendevoedingsstoffenbinnen.Aancavia’smeteenzwakkegezondheidkanelkedageenvitamineCpilwordengegeven.

• Eencaviaheeftdeheledaghooitotzijnbeschikking.• Hetgewichtvandecavia’swordtregelmatiggecontroleerdengenoteerdinhetlogboek.• Cavia’sdienenaltijddebeschikkingtehebbenovereenkoeleschuilplek.• Vocht,tochtenkou(enmetnamedecombinatiedaarvan)kunneneencaviafataalworden.Longontstekingenverkoudheidliggenopdeloer.Debehuizingmoet

daaromgoedgeïsoleerdzijn.Decaviadientbijkoudweervoldoendewarmtezittenenhethokmoetgoedschoonendrooggehoudenworden.Bijergkoudweerkandesnugglesafealskacheltjevoordecavia’sgebruiktwordenofeenflesheetwatermeteendoekeromheen.

• Alseencaviaziekis,nieteetofvermagert,dientmeteeneendierenartsgeraadpleegdteworden.• Zeteenziekdierineenrustige,schemerigeomgeving.Eenomgevingstemperatuurtussende18en21gradencelsiusishetbeste.Stress,drukteenlawaaizijnniet

bevorderlijkvoordegenezing.• Alsdecavianieteetmoethijinverbandmethetstilliggenvanhetmaagdarmkanaalviermaalperdaggedwangvoederdworden.• Geefhetdierdagelijksschoondrinkwater.• Geefnietteveelvochtrijkvoedsel(maakeenlijstmetgoedeenslechtegroentenenfruit).• Geefeencavianooitbeschimmeldvoer.• Controleerregelmatigdetanden.Dezegroeiendoorenslijtenalshetgoedisafdoorhetetenvanhooi,takjesenz.Hetkanechtergebeurendatdetandenniet

goedaansluitenofdoorverkeerdevoedingnietgoedafslijten.• Controleerregelmatigdenagelsenknipdezezonodigbij.• Langharigecavia’szijnnietzogeschiktvooreenkinderboerderijomdatzezeerregelmatiggeborsteldengekniptmoetenwordenmetnamebijdeplekkenwaar

urineenontlastinglangskomen.Bejegening

• Eencaviaisvannatureeenprooidierendepredatorkomtvaakvanboven(roofvogels).Decaviazalinstinctiefreagerenophandendievanbovenafbenaderen.Benadereencaviadaaromvanopzij,opooghoogte.

• Geefdecaviadetijdomnaarjetoetekomen.Pakeencaviaaltijdmettweehanden,bijvoorkeuréénonderhetlichaambijdevoorpotenenéénondersteunendonderdeachterhand.

Veiligheidentoezicht

• Cavia’szijnkwetsbaredieren.Zedienenzogehuisvesttewordendatzenietvooriedereentebenaderenzijn.Doorbebordingmoetduidelijkzijndatditooknietmag.

• Eencaviamoetzichkunnenterugtrekkenopeenschuilplek.• Cavia’swordenalleenopgepaktdooreenmedewerkervandekinderboerderij.• Kinderenzittenenzijnrustigalszeeencaviaopschoothebben.Dezeisopschootgeplaatstdooreenmedewerkerendezeblijfttoezichthoudenzolanghetdierop

schootzit.Opschootkrijgtdecaviademogelijkheidteschuilenzoalsineenhanddoekofineenjas.

GANZENHuisvesting

• Bijdeinrichtingvandeverblijvenvoorwatervogelswordtrekeninggehoudenmethetsoorteigengedragvanwatervogels.• Watervogelshebbendebeschikkingovereenvijvervanminimaal10vierkantemeter.• Gebruikgeenbetonopdegrond,ditisslechtvoordepotenvandevogels.Gebruiklieverhoutofrubbertegels.Eendeelverhardmetsteenkanwel,alshet

grootstegedeeltemaaronverhardis.• Hetminimumoppervlaktevanhetverblijfvoor4eendenzonderdevijverdaarbijmeegerekendis20m2,bijelkeextravogelkomtdaar2m2bij.• Erisvoldoendestruikgewas,ditishunbeschuttingbijelkweertype.• Watervogels(metnameganzenenzwanen)zijngrazers,zeetenbehoorlijkwatgrasenhebbeneengrootstuklandnodigomdittekunnendoenzonderhetkaalte

maken.• Spitafentoeeenstukgrondom,dewormenwordeneralsfeestmaaluitgepikt.

Gezondheidenvoeding

• Watervogels(metnameganzenenzwanen)hebbengrasnodig,krijgenzeditniet,geefzedandagelijksruimfijngesnedengroenvoer(bijv.andijvie).• Hondendinermetwater(1op2)omslobbertemakenvindenzeheerlijk.Erzittenveelvoedingsstoffenin.Aangevuldmeteendenvoer(engroenvoer)krijgenze

allesbinnen.

• Deruivraagtextraenergieenkandeweerstandverminderen,daarmoetrekeningmeegehoudenworden.Eeneendkanindieperiodeevennietvliegen.• Preventiefmoet(1á2xperjaar)wordenontwormd,tenzijermestonderzoekgedaanwordtomdeaanwezigheidvanparasietenuittesluiten.• Eenwatervogelheeftzijnstuitkliernodig,dezeiszeerbelangrijk.Controleerbijtwijfelofdestuitkliernoggoedwerktdooreensigarettenvloeitjeopdestuitklierte

doen,alsdezedroogblijftwerktdestuitklierniet.• Iseenwatervogel‘lek’,danzalhijnatwordenenzekerindewinterkandatlijdentotgezondheidsproblemen(zoalslongontsteking).Raadpleegeen

vogeldierenarts.• Wanneereenwatervogelziekiswordtereenvogeldierenartsgeraadpleegd.• Deziekevogeldientopeenrustige,drogeentochtvrijeplekapartgezettekunnenworden.

Bejegening

• Watervogelszijngeenknuffeldieren.Alsereenwatervogeltussenzitdiegraagaandachtwilvanmensen,isersprakevaneenuitzondering.Alleeninditgevalkanditdierafentoeingezetwordenvooreducatie.Deanderewatervogelsbehorenvaneenafstandbekekenteworden.

• Watervogelswordenrustigbenaderd,nietvanbovenaf.• Pakeengansmet1handoverdevleugelsenonderdebuikengebruikdeanderehandvoordehals.• Alleeneendierverzorger,dierenartsofeenervarenvrijwilligerpakteenwatervogelop.• Destuitklierzitnetbovendestaart,eenwatervogelmoetdaarnietgeaaidwordenomdatdittotproblemenkanleiden.

Veiligheidentoezicht

• Watervogelsmoetenkunnenschuilenofzichterugkunnentrekkenvanbezoekers.