De koloniale relatie De koloniale relatie tussen tussen

Nederland(ers) en Nederland(ers) en Nederlands-IndiëNederlands-Indië

Waar hebben we Waar hebben we het over?het over?

Nederlands Indië / Indonesië: een eilandenrijk bestaande uit 13.000 eilanden

Wat is er te vinden?Wat is er te vinden?

Ongeveer 13.000 eilandenOngeveer 13.000 eilanden Grondstoffen Grondstoffen

(belangrijk voor fabrieken in (belangrijk voor fabrieken in Nederland)Nederland)

Veel verschillende rijkenVeel verschillende rijken Veel verschillende etnische Veel verschillende etnische

groepengroepen Veel verschillende talenVeel verschillende talen Vele gelovenVele geloven

1596: eerste 1596: eerste Nederlanders op JavaNederlanders op Java

Portugezen al aanwezigPortugezen al aanwezigHoog ontwikkeld gebiedHoog ontwikkeld gebiedUitgebreid Uitgebreid

handelsnetwerkhandelsnetwerk

1602: VOC1602: VOC

Verenigde Oost-Indische CompagnieVerenigde Oost-Indische Compagnie VOC is een bedrijf van kooplieden VOC is een bedrijf van kooplieden

die allen aandeelhouder zijn die allen aandeelhouder zijn De VOC wil het alleenrecht op de De VOC wil het alleenrecht op de

handel = monopoliehandel = monopolie De bezetten niet al het land maar De bezetten niet al het land maar

stichten handelsnederzettingen aan stichten handelsnederzettingen aan de kustde kust

Welke producten?Welke producten?PeperPeperNootmuskaat Nootmuskaat KruidnagelenKruidnagelenen na 1700 ooken na 1700 ookTheeTheeKoffieKoffieSuiker Suiker

Macht van de VOCMacht van de VOC

De VOC mag verdragen sluiten De VOC mag verdragen sluiten met inheemse vorstenmet inheemse vorsten

Oorlog voerenOorlog voeren Nederzettingen stichtenNederzettingen stichten

De VOC is daarmee een bedrijf De VOC is daarmee een bedrijf met de bevoegdheden van een met de bevoegdheden van een staat staat

Nederlanders en Nederlanders en IndonesiërsIndonesiërs

Vijand of bondgenootVijand of bondgenootHandelspartnerHandelspartnerWeinig onderling contactWeinig onderling contact

Van VOC naar Staat der Van VOC naar Staat der NederlandenNederlanden

1799: VOC failliet1799: VOC failliet1800: De Aziatische gebieden komen nu 1800: De Aziatische gebieden komen nu

in het bezit van de Staat en ze worden in het bezit van de Staat en ze worden bestuurd door een Gouverneur-bestuurd door een Gouverneur-

Generaal. bv. Daendels (1806)Generaal. bv. Daendels (1806)

Tussen 1811 en 1815 Tussen 1811 en 1815 bezet Engeland Java.bezet Engeland Java.

In 1815 wordt Indië een In 1815 wordt Indië een onderdeel van Nederlandonderdeel van Nederland

In de praktijkIn de praktijk

Boeren worden uitgebuit door Boeren worden uitgebuit door westerse ambtenaren en eigen westerse ambtenaren en eigen regentenregenten

Nederlanders verliezen de Nederlanders verliezen de concurrentiestrijd met Engelandconcurrentiestrijd met Engeland

Indië kost meer dan het Indië kost meer dan het opbrengtopbrengt

Het roer gaat om!Het roer gaat om!

Doelstelling:Doelstelling:

““Nederlands-Indië moet Nederlands-Indië moet de kurk worden waar de kurk worden waar Nederland op drijft” Nederland op drijft” (er moet dus weer (er moet dus weer winst gemaakt worden)winst gemaakt worden)

Hoe?Hoe?

Johannes van den Bosch Johannes van den Bosch wordt gouverneur-generaal.wordt gouverneur-generaal.

Hij bedenkt het Hij bedenkt het CultuurstelselCultuurstelsel

Het cultuurstelsel wordt Het cultuurstelsel wordt ingevoerd in 1830ingevoerd in 1830

Het Cultuurstelsel -1Het Cultuurstelsel -1

Uitsluitend op JavaUitsluitend op JavaOverheid is eigenaar van de Overheid is eigenaar van de

grondgrond In ruil voor grond moet de In ruil voor grond moet de

bevolking exportgewassen bevolking exportgewassen als koffie, suiker, indigo en als koffie, suiker, indigo en thee (cultures) verbouwenthee (cultures) verbouwen

Het Cultuurstelsel - 2Het Cultuurstelsel - 2

De overheid bepaalt wat er De overheid bepaalt wat er verbouwd moet wordenverbouwd moet worden

De overheid krijgt 20% van De overheid krijgt 20% van de opbrengstde opbrengst

De overheid koopt de overige De overheid koopt de overige gewassen op tegen een vaste gewassen op tegen een vaste prijs (plantloon)prijs (plantloon)

Opbrengst gaat naar de Opbrengst gaat naar de Nederlandse schatkist (Batig Nederlandse schatkist (Batig Slot)Slot)

Het Cultuurstelsel - 3Het Cultuurstelsel - 3

Alleen de Nederlandse Alleen de Nederlandse Handelsmaatschappij mag Handelsmaatschappij mag handel voeren handel voeren

Inheemse regenten en Inheemse regenten en Nederlandse ambtenaren Nederlandse ambtenaren voeren de controle uit en voeren de controle uit en krijgen daarvoor geld krijgen daarvoor geld (cultuurprocenten)(cultuurprocenten)

Dualistisch bestuurDualistisch bestuur

Gouverneur-generaal

Binnenlands Bestuur Inlands Bestuur

residenten edelen

controleurs dorpshoofden

Assistent-resident Lagere hoofden

ResultaatResultaat

Cultuurstelsel is een groot Cultuurstelsel is een groot econo-misch succes.econo-misch succes.

Positieve impuls voor de Positieve impuls voor de Neder-landse economie:Neder-landse economie:

• Verbetering infrastructuurVerbetering infrastructuur• Groei scheepsbouw en Groei scheepsbouw en

textielnijverheidtextielnijverheid

Negatieve gevolgenNegatieve gevolgen

Toename werkdruk Toename werkdruk (cultuurstelsel + landrente + (cultuurstelsel + landrente + herendiensten)herendiensten)

Rijstteelt komt in het Rijstteelt komt in het gedranggedrang

Cultuurprocenten leidt tot Cultuurprocenten leidt tot uitbuitinguitbuiting

Kritiek op het Kritiek op het cultuurstelsel - 1cultuurstelsel - 1

1849: kritiek uit de Tweede 1849: kritiek uit de Tweede Kamer (Van HoKamer (Van Hoëvell): ëvell):

~ Arbeid moet minder ~ Arbeid moet minder zwaarzwaar worden worden ~ Cultuurprocenten omlaag~ Cultuurprocenten omlaag~ Nederlandse ambtenaren ~ Nederlandse ambtenaren moeten bevolking moeten bevolking beschermen.beschermen.

Kritiek op het Kritiek op het Cultuurstelsel - 2 Cultuurstelsel - 2

Kritiek van de Liberalen: Kritiek van de Liberalen: • De Liberalen (na de grondwet van De Liberalen (na de grondwet van

1848 aan de macht) zijn tegen de 1848 aan de macht) zijn tegen de leidende rol van de Staat leidende rol van de Staat

• Zij zijn ook tegen de dwangarbeid Zij zijn ook tegen de dwangarbeid in Indiëin Indië

• Zij willen dat bedrijven zich Zij willen dat bedrijven zich kunnen vestigen in Nederlands kunnen vestigen in Nederlands IndiëIndië

Kritiek uit de Kritiek uit de samenlevingsamenleving

Multatuli =Eduard Multatuli =Eduard Douwes Dekker Douwes Dekker

Max HavelaarMax HavelaarKritiek op rol van Kritiek op rol van

NederlandersNederlanders

Het einde van het Het einde van het Cultuurstelsel Cultuurstelsel komt in zicht komt in zicht

(1870)(1870)

OndernemersOndernemers

Particulieren / bedrijven staan Particulieren / bedrijven staan te popelen om geld te te popelen om geld te verdienen op Javaverdienen op Java

Particulier initiatief neemt Particulier initiatief neemt langzaam toelangzaam toe

Monopolie van de Ned. Handels Monopolie van de Ned. Handels Maatschappij brokkelt afMaatschappij brokkelt af

1870: afschaffing 1870: afschaffing cultuurstelselcultuurstelsel

1870: Suikerwet en Agrarische Wet1870: Suikerwet en Agrarische Wet

- Er komen veel particuliere - Er komen veel particuliere bedrijvenbedrijven

- Dwangarbeid wordt vervangen Dwangarbeid wordt vervangen door contractarbeid door contractarbeid

- Het KNIL houdt toezicht - Het KNIL houdt toezicht

Nederland breidt het Nederland breidt het gezag uitgezag uit

- Tijdens het Cultuurstelsel (1830-- Tijdens het Cultuurstelsel (1830-1870) bemoeide Nederland zich 1870) bemoeide Nederland zich alleen actief met Java en niet met de alleen actief met Java en niet met de andere eilanden. andere eilanden.

- Na 1870 komen steeds meer gebieden - Na 1870 komen steeds meer gebieden onder direct Nederland gezag. onder direct Nederland gezag.

- Het KNIL gaat optreden tegen - Het KNIL gaat optreden tegen opstandige eilandenopstandige eilanden

Modern ImperialismeModern Imperialisme

De tijd van het Modern De tijd van het Modern Imperialisme breekt aan: Imperialisme breekt aan: Nederland wil ook een wereldrijk Nederland wil ook een wereldrijk opbouwen en belangrijk worden opbouwen en belangrijk worden in de wereldin de wereld

Nederland gaar Indië Nederland gaar Indië beschouwen als een deel van beschouwen als een deel van Nederland Nederland

Het gaat niet zonder slag Het gaat niet zonder slag of stootof stoot

Atjeh-oorlogAtjeh-oorlog• Atjeh bealngrijk vanwege Atjeh bealngrijk vanwege

strategische liggingstrategische ligging• Guerrillaoorlog / Wrede strijd Guerrillaoorlog / Wrede strijd

o.l.v. generaal Van Heutszo.l.v. generaal Van HeutszLombokLombok• Nederlandse inmenging in Nederlandse inmenging in

lokaal conflictlokaal conflict

IndiIndië onder Nederlands ë onder Nederlands gezaggezag

Steeds meer gebieden komen Steeds meer gebieden komen onder direct Nederlands gezagonder direct Nederlands gezag

Inheemse heersers tekenen de Inheemse heersers tekenen de Korte Verklaring: Korte Verklaring: daarmee daarmee erkennen ze dat Nederland de erkennen ze dat Nederland de baas is en dat zij zullen baas is en dat zij zullen gehoorzamengehoorzamen

Particuliere Particuliere ondernemersondernemers

Rol van de Nederlandse Rol van de Nederlandse overheid in economisch leven overheid in economisch leven neemt af.neemt af.

• Grote particuliere plantages op Grote particuliere plantages op Java (suiker, koffie en thee)Java (suiker, koffie en thee)

• Ook plantages op Sumatra Ook plantages op Sumatra

DelfstoffenDelfstoffenTin uit BankaTin uit BankaSteenkool en goud uit BorneoSteenkool en goud uit BorneoOlie uit Sumatra en Borneo Olie uit Sumatra en Borneo

(Koninklijke Nederlandse (Koninklijke Nederlandse Aardolie Maatschappij)Aardolie Maatschappij)

Rubber uit Sumatra en Rubber uit Sumatra en BorneoBorneo

KopraKopra

Wie profiteert?Wie profiteert?

Particuliere ondernemersParticuliere ondernemersNederlandse bedrijvenNederlandse bedrijvenNederlandse overheidNederlandse overheidBuitenlandse bedrijvenBuitenlandse bedrijven Inheemse ondernemersInheemse ondernemers

De Ethische De Ethische PolitiekPolitiek

Voogdijgedachte en Voogdijgedachte en EreschuldEreschuld

Voogdijgedachte: Nederland Voogdijgedachte: Nederland moet de Indiërs opvoeden tot moet de Indiërs opvoeden tot meer zelfstandigheidmeer zelfstandigheid

We moeten wat terugdoen: We moeten wat terugdoen: er komen ziekenhuizen en er komen ziekenhuizen en scholenscholen

Van Deventer: Nederland heeft Van Deventer: Nederland heeft een ereschuld. We hebben veel een ereschuld. We hebben veel verdiend in Indië, dat geld verdiend in Indië, dat geld moeten we nu besteden aan de moeten we nu besteden aan de ontwikkeling van de bevolkingontwikkeling van de bevolking

Eerste nationalistische Eerste nationalistische bewegingenbewegingen

Met de scholing van de Met de scholing van de bevolking neemt ook het bevolking neemt ook het nationalisme toe. nationalisme toe.

Boedi Oetomo: Javaanse Boedi Oetomo: Javaanse elitaire bewegingelitaire beweging

Sarekat Islam: Islamitische Sarekat Islam: Islamitische Javaanse bewegingJavaanse beweging

VolksraadVolksraad

De bevolking mag De bevolking mag meepraten in de Volksraad meepraten in de Volksraad maar die heeft alleen een maar die heeft alleen een adviesfunctieadviesfunctie

De nationalisten willen De nationalisten willen meebeslissen en zelfs meebeslissen en zelfs onafhankeljkheidonafhankeljkheid

Verzet tegen Verzet tegen nationalismenationalisme

Minister-president Colijn wil Minister-president Colijn wil geen verdere geen verdere democratisering in Indiëdemocratisering in Indië

Oprichting Partai Komunis Oprichting Partai Komunis Indonesia: communistisch en Indonesia: communistisch en nationalistischnationalistisch

Bij onrust wordt hard Bij onrust wordt hard ingegrepeningegrepen

Nationalisme Nationalisme radicaliseertradicaliseert

Indonesische studenten in Indonesische studenten in Nederland (o.a. Mohammed Nederland (o.a. Mohammed Hatta) richten de Hatta) richten de Indonesische Vereniging opIndonesische Vereniging op• Alle Indonesiërs moeten Alle Indonesiërs moeten strijden voor een vrij strijden voor een vrij Indonesië Indonesië

SoekarnoSoekarno

Partai Nasional IndonesiaPartai Nasional IndonesiaSterk nationalistischSterk nationalistischNederland dwingen te Nederland dwingen te

vertrekkenvertrekken

VerzetVerzet

Soekarno wordt Soekarno wordt gearresteerd (vrij na 2 gearresteerd (vrij na 2 jaar)jaar)

Populariteit stijgtPopulariteit stijgt

Spanning loopt opSpanning loopt op

Strenge Strenge veiligheidsmaatregelenveiligheidsmaatregelen

Pers wordt gecensureerdPers wordt gecensureerdPNI leiders worden PNI leiders worden

opgeslotenopgesloten

Petitie SoetardjoPetitie Soetardjo

De Volksraad houdt een De Volksraad houdt een conferentie over conferentie over geleidelijke zelfstandigheidgeleidelijke zelfstandigheid

Tweede Kamer wijst dit af Tweede Kamer wijst dit af Haat onder Indonesiërs Haat onder Indonesiërs

neemt toe neemt toe

CrisisCrisis

Nederlands-IndiNederlands-Indië en ë en Nederland Nederland groeien groeien economisch uit elkaareconomisch uit elkaar• N-I richt zich meer op Azie N-I richt zich meer op Azie en VSen VS

• N-I als afzetmarkt minder N-I als afzetmarkt minder belangrijkbelangrijk

De Japanse De Japanse bezettingbezetting

Tweede WereldoorlogTweede Wereldoorlog1940: Duitsland bezet 1940: Duitsland bezet NederlandNederland

Nationalistische leiders willen Nationalistische leiders willen Neder-land steunen in ruil Neder-land steunen in ruil voor meer zelf-standigheidvoor meer zelf-standigheid

Nederland weigert en verliest Nederland weigert en verliest steun Indonesiërssteun Indonesiërs

Japanse bezettingJapanse bezetting

1942: Japan bezet Nederlands-1942: Japan bezet Nederlands-IndiëIndië

Veel Indonesiërs steunen Japan:Veel Indonesiërs steunen Japan:Einde aan blanke superioriteitEinde aan blanke superioriteitNederlandse invloed wordt Nederlandse invloed wordt

uitgewist:uitgewist:Nederlanders opgesloten in krijgs-Nederlanders opgesloten in krijgs-

gevangen- en interneringskampengevangen- en interneringskampen

Waarom steunt Waarom steunt Indonesië Japan? Indonesië Japan?

Indonesiërs komen op Indonesiërs komen op belangrijke economische en belangrijke economische en politieke postenpolitieke posten

Japan belooft op termijn Japan belooft op termijn onafhanke-lijkheidonafhanke-lijkheid

Einde van de oorlogEinde van de oorlog

Mei 1945: Japan belooft Mei 1945: Japan belooft Soekarno dat Indonesië op 18 Soekarno dat Indonesië op 18 augustus onafhankelijk wordt.augustus onafhankelijk wordt.

14 augustus: Japan capituleert 14 augustus: Japan capituleert na atoombommen op na atoombommen op Hiroshima en Nagasaki Hiroshima en Nagasaki

Soekarno roept Soekarno roept onafhankelijkheid uit onafhankelijkheid uit (Republiek Indonesië)(Republiek Indonesië)

1945 1945

Nederland heeft tijd nodig om Nederland heeft tijd nodig om het gezag te herstellenhet gezag te herstellen

Britten kunnen Nederland Britten kunnen Nederland maar beperkt helpenmaar beperkt helpen

Radicale jongeren (pemoeda’s) Radicale jongeren (pemoeda’s) terroriseren het land:terroriseren het land:

• Moordpartijen onder Moordpartijen onder NederlandersNederlanders

Van Mook komt pratenVan Mook komt praten

Luitenant-gouverneur-Luitenant-gouverneur-generaal Van Mook komt naar generaal Van Mook komt naar Java en gaat onderhandelen Java en gaat onderhandelen met Soekarno:met Soekarno:

• Protesten vanuit NederlandProtesten vanuit Nederland

Akkoord van LinggadjatiAkkoord van Linggadjati

Verdrag tussen Nederlandse Verdrag tussen Nederlandse en Indonesische delegatie:en Indonesische delegatie:

• Unie tussen Nederland en Unie tussen Nederland en IndonesiëIndonesië

• Indonesië opgedeeld in drie Indonesië opgedeeld in drie deelstatendeelstaten

Reacties Reacties

Nederland:Nederland:Veel Nederlanders willen geen Veel Nederlanders willen geen

akkoordakkoordOnderhandelaars hebben te veel Onderhandelaars hebben te veel

weggegeven: weggegeven: • Nieuw-Guinea blijft bij NederlandNieuw-Guinea blijft bij Nederland• Koningin (unie) blijft de hoogste Koningin (unie) blijft de hoogste

machtmacht

Reacties Reacties

Indonesië:Indonesië: Ook veel tegenstanders van Ook veel tegenstanders van

het akkoordhet akkoord Dat Nederland Nieuw-Guinea Dat Nederland Nieuw-Guinea

houdt en dat de koningin het houdt en dat de koningin het staatshoofd blijft is voor staatshoofd blijft is voor Indonesië onacceptabelIndonesië onacceptabel

Nederland gaat ingrijpenNederland gaat ingrijpen

Nederland breidt het leger Nederland breidt het leger uituit

Nederland besluit militair Nederland besluit militair in te grijpen:in te grijpen:

• Politionele actie (orde Politionele actie (orde herstellen / straffen)herstellen / straffen)

Eerste politionele actieEerste politionele actie

1947: Operatie Product1947: Operatie Product• Plantages en olievelden Plantages en olievelden

worden heroverdworden heroverd• GuerrillastrijdGuerrillastrijd• Internationale druk (VS) Internationale druk (VS)

op Neder-land om opnieuw op Neder-land om opnieuw te onderhandelente onderhandelen

Tweede politionele actieTweede politionele actie

Opnieuw militair ingrijpen om Opnieuw militair ingrijpen om Soekarno uit te schakelenSoekarno uit te schakelen

VN eist dat Nederland de VN eist dat Nederland de macht overdraagtmacht overdraagt

VS dreigt Marshallhulp stop VS dreigt Marshallhulp stop te zetten als Nederland niet te zetten als Nederland niet meewerktmeewerkt

Nieuwe Nieuwe onderhandelingenonderhandelingen

Nieuw unieverdrag tussen Nieuw unieverdrag tussen Nederland en IndonesiëNederland en Indonesië

27 december 1949: 27 december 1949: soevereiniteits-overdracht soevereiniteits-overdracht

OnafhankelijkheidsverklaOnafhankelijkheidsverklaring ring

Verwijdering tussen Indonesië Verwijdering tussen Indonesië en Nederland gaat verderen Nederland gaat verder

Veel Nederlanders en Veel Nederlanders en Indonesiërs vertrekken naar Indonesiërs vertrekken naar NederlandNederland

17 augustus 1950: 17 augustus 1950: onafhankelijk-heidsverklaringonafhankelijk-heidsverklaring

Nasleep: De Molukse Nasleep: De Molukse kwestiekwestie

Veel Molukkers solidair met Veel Molukkers solidair met NederlandNederland

Veel soldaten weigeren zich Veel soldaten weigeren zich aan te sluiten bij het aan te sluiten bij het Indonesische legerIndonesische leger

Republik Maluku Selatan Republik Maluku Selatan (RMS) uitgeroepen door (RMS) uitgeroepen door MolukkersMolukkers

Reactie SoekarnoReactie SoekarnoSoekarno grijpt militair inSoekarno grijpt militair inMolukken worden bezetMolukken worden bezetNederlands protest faaltNederlands protest faalt

Veel Molukse soldaten Veel Molukse soldaten vertrekken naar Nederland vertrekken naar Nederland en keren nooit meer terugen keren nooit meer terug