Veiligheid en werkzaamheid van platensterolen

Prof.dr. Hans Verhagen

23 maart 2013

1. Inleiding

2. Cholesterol

3. Plantensterolen

4. Veiligheid

5. Werkzaamheid

6. Tot slot

Voeding & gezondheid: week 11 (2013)

• 'Tabak en alcohol schadelijk? Het is tijd voor een suikertaks‘

• Geen wet voor zoutverlaging voedingsmiddelen

• Keukenkruid verlaagt kans op diabetes type 2

• Niets kan tippen aan een cakeje.

• New York legt zich niet neer bij uitspraak frisdrankzaak

• Overgewicht en de jengelfactor.

• Verhoogde sterftekans voor vleeseters.

• 'Maak ongezond voedingsgedrag onbewust gezond‘

• 'Aderverkalking komt niet door ongezonde leefstijl‘

• Onvoldoende bewijs of er een verband bestaat tussen voeding en ADHD

• 'Eten bewerkt vlees kan leiden tot vroege dood‘

• Te zoet, te zout en te vet voedsel voor kinderen: de alternatieven!

“voeding is net als voetbal” - “iedereen (w)eet ervan”

[WHO: Global Health Risks, 2009]

Voeding

9

National Institute

for Public Health

and the Environment

Oorzaken van sterfte in 2002

(schattingen)

verwondingen (9.1%)

Niet overdraagbare ziekten (58.6%)

waarvan 50% door HVZ

overdraagbare ziekten,

omstandigheden rondom geboorte (moeder, kind),

voedingstekorten (32.3%)

Totaal doden: 57,027,000

bron: WHO

1. Inleiding

2. Cholesterol

3. Plantensterolen

4. Veiligheid

5. Werkzaamheid

6. Tot slot

Cholesterol: bestanddeel van

membranen en basis voor

steroid hormonen

In de cel

Buiten de cel

Cholesterol

verlaging

Medicijnen

(statines)

voeding (bv. plantensterolen)

1. Inleiding

2. Cholesterol

3. Plantensterolen

4. Veiligheid

5. Werkzaamheid

6. Tot slot

Sterol Structuren

HO

HO

HO HO

Cholesterol

ß-Sitosterol

Campesterol

ß-Sitostanol

De actieve component

ß-sitosterol

b-sitosterol-ester

vetzuur

b-Sitosteryl

linoleate

O

C O

Sitosterol

HO

Cholesterol via de voeding 250-500 mg/dag

Cholesterol via de gal 600-1000 mg/dag

micelles

darm

gal

lever

Feces

met plantensterolen

Plant sterols Absorption

micelles

darm

gal

lever

Feces

1. Inleiding

2. Cholesterol

3. Plantensterolen

4. Veiligheid

5. Werkzaamheid

6. Tot slot

Een korte cursus in toxicologie

Dose

log Dosis (mg/kg-lg)

Respons

Meest gevoelige nadelige eindpunt in meest gevoelige soort

Dose

log Dosis (mg/kg-lg)

Respons

● geen effect niveau

● laagste effect niveau

● effect

● effect

Meest gevoelige nadelige eindpunt in meest gevoelige soort

● effect niveau

● laagste effect niveau

● effect niveau

● geen effect niveau =

Aanvaardbare

dagelijkse

inname (ADI)

Verschillen tussen soorten Verschillen binnen soorten

veiligheidsfactor

(bv. 100)

“Geen waargenomen nadelig effect niveau”

“de dagelijkse inname van een stof, welke gedurende een geheel leven zonder aanmerkelijk risico blijkt te zijn op basis van alle op dat moment bekende feiten” (WHO, 1962)

Aanvaardbare dagelijkse inname (ADI)=

35

“voedingsmiddelen en –ingredienten die niet in belangrijke mate voor 15 Mei 1997 in de EU gebruikt zijn voor consumptie door de mens.”

Verordening Nieuwe Voedingsmiddelen (EC) No 258/1997

Veiligheid plantensterolen – 1

•Uitgebreid veiligheid test programma voor

marktintroductie

•Beoordeeld als veilig door de EU-SCF en de

US-FDA

•Plantensterolen (stanolen) slecht opgenomen

(<5%*, < 1%)

•Lichte verlaging bloedwaarden vetoplosbare

vitaminen en carotenoiden

•Sommige studies verhoogd risico op

atheroscelerose en HVZ

•Sitosterolemia (opstapeling van plantensterolen

in het bloed bij zeldzame gen mutaties ABCG5

en ABCG8)

•veilig

Veiligheid plantensterolen – 2

… beschikbare data vormen geen basis voor het vaststellen van

een waarde voor een veilige bovengrens voor de totale dagelijkse

inname van plantensterolen

De doseringen in acht nemend die het cholesterol verlagen en

zonder bewijs voor extra voordelen bij hogere inname en de

mogelijkheid dat hogere deseringen nadelige effecten hebben is het

aan te raden om inname van meer dan 1-3 g/day te vermijden….

1. Inleiding

2. Cholesterol

3. Plantensterolen

4. Veiligheid

5. Werkzaamheid

6. Tot slot

Claims

Leven

verlengend

complex “prestatie”

“antioxidants”

Smelt je vet in de nacht

EU Verordening 1924/2006

Algemene principes

• Claims ≠ verkeerd, misleidend

• Claims ≠ ziekte behandelen, genezen,

voorkomen

• Voordeel door een normale hoeveelheid

• Wetenschappelijk onderbouwd

• Oorzaak en gevolg is vastgesteld

• Onvoldoende bewijs voor oorzaak en gevolg

• Oorzaak en gevolg is niet vastgesteld

3 niveaus van bewijs (grading):

EU Verordening 1924/2006:

Lijst Artikel 13.1 claims

●Lidstaten sturen lijsten naar EC uiterlijk 31 Jan 2008

totaal ~ 44.000 ● EC: Bundeling > 4.400

● EFSA beoordeling en Opinie

● EC lijst aannemen per 31 Jan 2010

“Dossiers”

artikelen

etc

“Dossiers”

artikelen

etc

Claims received by category

Probiotics

8%

Diets

1%

Fibre

3%

Foods

8%

Macronutrients

9%

Minerals

5%

Botanicals

45%

Vitamins

5%

Other substances

16%

Kruiden

Winnaars & Losers ● Calcium & botten

● Fluoride & tanden

● Magnesium & energie, celdeling, electroliet

● Biotin, niacin & energie

● Selenium & antioxidant, immuun, ….

● VitC & antioxidant

● Suikervrije kauwgom & tanden

● Betaglucanen & cholesterol

● Pruimen & normale darm functie

● …… etc

Winnaars & Verliezers ● Calcium & botten

● Fluoride & tanden

● Magnesium & energie, celdeling, electroliet

● Biotin, niacin & energie

● Selenium & antioxidant, immuun, ….

● VitC & antioxidant

● Suikervrije kauwgom & tanden

● Betaglucanen & cholesterol

● Pruimen & normale darm functie

● …… etc

● Probiotica ≠ versterking immuun systeem

● >100 probiotica onvoldoende gekarakteriseerd

● Kruiden ≠ gekarakteriseerd, slechte data

● Taurine ≠ energie, prestatie

● Glucosamine, haaien kraakbeen ≠ gezonde gewrichten

● Flavonoiden en vitC in vruchtensap, bessensap ≠ onvoldoende gekarakteriseerd

● …… etc

● Industrie stuurt aanvraag naar lidstaat/EC

● EFSA beoordeling en Opinie

● EC/MS: besluit vergunning voor claims

● EC lijst van artikel 14 en 13.5 claims

EU Verordening 1924/2006:

Liist Artikel 14 en 13.5 claims

dossiers

dossiers

Claim OK * Plantensterolen & cholesterol verlaging & HVZ

* verwoording

Claim OK * Linolzuur, alpha-linoleenzuur & groei en ontwikkeling kinderen

Al voldoende in dieet

Claim niet OK Voedingssupplement & groei en ontwikkeling kinderen

Claim niet OK Voedingssupplement & soya/vlas & botten

Claim niet OK Zuivelproducten & lichaamsgewicht kinderen en adolescenten

Claim niet OK Zuivel (melk – kaas) & gezonde tanden kinderen

Claim niet OK Voedingssupplement (prickle pear cactus) & bloed lipiden

Claim niet OK Voedingssupplement (CLA, polyolen, extracten) & lichaamsgewicht

EFSA Opinies artikel 14 – Augustus 2008

EU Verordening 432 / 2012

Demonthy et al. J. Nutr. 139: 271–284, 2009

EFSA 2008

“Plantensterolen: verlagen cholesterol in het bloed.

Cholesterol verlaging kan het risico op coronaire hartziekten verlagen".

“….een klinisch significant LDL-cholesterol effect van ca. 9% ….. bij

dagelijke inname van 2 – 2.4 g plantensterolen in een geschikt

levensmiddel (bv. Vette levensmiddelen en vetarme producten zoals melk en

joghurt).”

EFSA 2012

“….plantsterolen en stanolen esters

……. dagelijkse inname van 1.5 to 3.0 g in ….. (gele vetten,

zuivelproducten, mayonnaise en sla dressings) hebben een gelijk effect op

cholesterol verlaging,

…….. dagelijkse inname van 3 g (2.6 g - 3.4 g) verlaagt het LDL-

cholesterol met 11.3 % (95 % CI: 10.0 - 12.5), …….. 2 – 3 weken nodig.“

plantensterol / stanol margarine vs cholesterol verlagende medicijnen

Enriched margarine;

-0,30

Enriched margarine;

-0,45

Cholesterol lowering

drug; -1,35

Cholesterol lowering

drug; -1,43-1,8

-1,6

-1,4

-1,2

-1

-0,8

-0,6

-0,4

-0,2

0

RIVM

Crude Adjusted

∆ total cholesterol

(mmol/l)

5 jaar verandering in cholesterol in bloed

Margarine users;

-0,08

Non-users;

0,26

Cholesterol lowering

drug users; -1,17

Combination users;

-1,34-2,5

-2

-1,5

-1

-0,5

0

0,5

1

National Institute for Public Health and Environment - Wolfs et al 2006

a

b

c c

∆ total cholesterol

(mmol/l)

1. Inleiding

2. Cholesterol

3. Plantensterolen

4. Veiligheid

5. Werkzaamheid

6. Tot slot

Plantensterolen

● Van nature aanwezig in ons voedsel (lage hoeveelheden)

● Lijken chemisch op cholesterol

● Als functioneel ingrediënt in voedingsmiddelen

● Veiligheid onderbouwd (novel food)

● Gezondheidsclaims onderbouwd (verlagen ‘cholesterol’)

● Verlagen coronaire hartziekten ....

HO

65

Functionele voedingsmiddelen en

voedingssupplementen vormen

geen oplossing voor de

gezondheidsproblemen door een

‘ongezonde voeding’.

Dank u wel voor uw aandacht !