DE ONDERZOEKENDE SCHOOLLEIDER

ANNEMARIE NEELEMAN

Leertraject De onderzoekende schoolleider

Versterken gebruik

(wetenschappelijk) onderzoek

Versterken gebruik

schooldata

Versterken onderzoeksmatig

leidinggeven

Onderzoeks-vaardighedenschoolleider

Kloof onderwijs-onderzoek-onderwijs-

praktijk

Onderwijs-onderzoek:

wat, waartoe &

hoe?

Schooldata: wat,

waartoe & hoe?

Onderzoeks-matig

leiderschap

Vindplaatsen onderzoek

In vogelvlucht vandaag

Vijf basiscompetenties schoolleiders VO

De verschillende schoolleidersfuncties

De OPERATIONEEL schoolleider geeft leiding aan een aantal medewerkers die verantwoordelijk zijn voor het onderwijs binnen een logische onderwijskundige eenheid van een locatie of een sector (vaak aangeduid als team of afdeling).

De VORMGEVEND schoolleider is integraal verantwoordelijk voor een locatie of sector van een onderwijsinstelling.

De STRATEGISCH schoolleider is eindverantwoordelijk schoolleider van een grote onderwijsinstelling of scholengroep.

Operationeel schoolleider

CREËREN VAN EEN GEZAMENLIJKE VISIE EN RICHTINGBenutten van onderzoeksgegevens– De schoolleider toetst de eigen praktijk aan onderzoeksresultaten op het gebied van visieontwikkeling.

REALISEREN VAN EEN COHERENTE ORGANISATIE T.B.V. HET PRIMAIRE PROCESCompetent in onderzoekDe schoolleider– heeft kennis van en inzicht in onderzoeksresultaten naar strategieën voor succesvolle organisatieontwikkeling en toetst deze aan de eigen praktijk.

BEVORDEREN VAN SAMENWERKING, LEREN EN ONDERZOEKENBevorderen van een onderzoekende houdingDe schoolleider:– heeft kennis van en inzicht in onderzoeksresultaten over leiderschapsstrategieën;– stimuleert docenten om een onderzoekende houding aan te nemen met betrekking tot hun eigen praktijk en vervult hierin een voorbeeldrol.

STRATEGISCH OMGAAN MET DE OMGEVINGBenutten van dataDe schoolleider:– heeft kennis van en inzicht in onderzoeksresultaten over de wisselwerking tussen de ontwikkelingen in de omgeving van de school en onderwijsprocessen en leerresultaten;– toetst deze kennis en dit inzicht aan de praktijk binnen eigen afdeling/team/sectie

ANALYSEREN EN PROBLEEMOPLOSSEN (HOGERE ORDE DENKEN)Onderzoekend werkenDe schoolleider:– herkent mogelijke problemen of dilemma’s in een vroeg stadium;– analyseert ze met behulp van onderzoeksresultaten op leerling- en schoolniveau;– neemt op basis hiervan stelling;– neemt op basis hiervan gefundeerde beslissingen.

Vormgevend schoolleider

CREËREN VAN EEN GEZAMENLIJKE VISIE EN RICHTINGBenutten van onderzoeksgegevens– De schoolleider baseert zich op extern en intern onderzoek bij het formuleren van een visie en doelen voor de school.

REALISEREN VAN EEN COHERENTE ORGANISATIE T.B.V. HET PRIMAIRE PROCESCompetent in onderzoekDe schoolleider– verzamelt informatie over organisatiekenmerken en processen;– relateert deze aan extern onderzoek naar organisatieontwikkeling;– baseert beslissingen hierop

BEVORDEREN VAN SAMENWERKING, LEREN EN ONDERZOEKENBevorderen van een onderzoekende houdingDe schoolleider bevordert een cultuur waarin:– team-/afdelingsleiders en docenten bereid en competent zijn om hun eigen onderwijs en de resultaten daarvan te onderzoeken;– beslissingen over onderwijs, schoolontwikkeling en de inzet en professionalisering van personeel worden gebaseerd op externe en interne onderzoeksgegevens.

STRATEGISCH OMGAAN MET DE OMGEVINGBenutten van dataDe schoolleider betrekt kennis uit extern onderzoek en informatie uit de omgeving bij de dialoog en besluitvorming over nieuwe ontwikkelingen in de eigen school.

ANALYSEREN EN PROBLEEMOPLOSSEN (HOGERE ORDE DENKEN)Onderzoekend werkenDe schoolleider:– benadert onderwerpen en problemen vanuit meerdere invalshoeken;– verkent meerdere oplossingsrichtingen op basis van interne en externe onderzoeksresultaten;– neemt op basis hiervan gefundeerde beslissingen

Strategisch schoolleider

CREËREN VAN EEN GEZAMENLIJKE VISIE EN RICHTINGBenutten van onderzoeksgegevens– De schoolleider gebruikt kennis uit extern en intern onderzoek om kwalitatieve impulsen te geven aan de organisatie-brede dialoog over goed onderwijs.

REALISEREN VAN EEN COHERENTE ORGANISATIE T.B.V. HET PRIMAIRE PROCESCompetent in onderzoekDe schoolleider– stimuleert en faciliteert schoolzelfevaluatie en praktijkonderzoek;– bewaakt dat beslissingen over onderwijs en schoolontwikkeling worden gebaseerd op externe en interne onderzoeksgegevens.

BEVORDEREN VAN SAMENWERKING, LEREN EN ONDERZOEKENBevorderen van een onderzoekende houding– De schoolleider stimuleert, vanuit eigen onderzoeksvaardigheid, de onder hem vallende schoolleiders om sturing te geven aan praktijkonderzoek als basis voor het nemen van beslissingen.

STRATEGISCH OMGAAN MET DE OMGEVINGBenutten van data– De schoolleider betrekt kennis uit extern onderzoek en informatie uit de bredere omgeving bij de dialoog over en de aansturing van nieuwe ontwikkelingen in de organisatie.

ANALYSEREN EN PROBLEEMOPLOSSEN (HOGERE ORDE DENKEN)Onderzoekend werkenDe schoolleider:– benut interne en externe onderzoeksresultaten voor monitoring en organisatieontwikkeling;– kan consequenties voor de langere en kortere termijn benoemen en vertalen in strategisch beleid.

Maar doen we dit ook?

Kloof onderwijsonderzoek-praktijk

Ander begrip van waardevolle kennisGenerieke /

generaliseerbare kennis niet altijd makkelijk toe te

passen in praktijk

Smalle focus wetenschap vs

complexiteit praktijk≠ Open-access

Barrières bij schoolleiders

“The most common reasons why school leaders do not use research in decision making are lack of expertise, lack of time, the questionable relevance to users’ needs, and poor communication between researchers and practitioners.”

“Principals are often so busy engaging in crisis management, administrivia, and the daily operations of schooling that they have little time to devote to thoughtful, reflective, research-based strategic planning and improvement.”

“Principals seldom have time to collaborate, discuss the data and research, and plan interventions strategically.”

Lance D. Fusarelli, Flying (Partially) Blind: School Leaders’ Use of Research in Decision Making, Phi Delta Kappan, Vol. 89, No. 05, January 2008, pp. 365-368.

Meer over kloof onderwijs-onderzoek

� Nijland, F., van Bruggen, J. & de Laat, M. (2017). Kennisbenutting in het onderwijs: Een literatuurstudie. ’s-Hertogenbosch: Expertisecentrum Beroepsonderwijs.

� Braak, J. van & Vanderlinde, R. (2012). Het profiel van onderwijsonderzoekers en hun opvattingen over samenwerking met de onderwijspraktijk. Pedagogische studiën, 89, 364-376.

� Broekkamp, H., Vanderlinde, R., van Hout-Wolters, B. H. A. M., & van Braak, J. (2009). De relatie tussen onderwijsonderzoek en onderwijspraktijk verkend in Nederland en Vlaanderen. Pedagogische studiën, 86(4), 313-320.

persoonlijk & in de school

Waar kunnen we zelf aan werken?

de onderzoekende

schoolleider

versterken gebruik schooldata

versterken gebruik (wetenschappelijk)

onderzoek

Onderzoek & gebruik

� Wat versta je onder onderzoek?

� Welke soorten onderzoek gebruik je?

� Waar vind je dit onderzoek?

Onderwijsonderzoek

“Al het onderzoek dat betrekking heeft op één of meerdere aspecten van onderwijs.”

Kaldewaij, J. & Beishuizen, J. “De infrastructuur van onderwijsonderzoek in relatie tot de opleiding van leraren.” In: Dengerink, J. & Snoek, M. (red.) (2016). Kennisbasis leraren. Katern 2: De context van het opleiden van leraren.

“Onderzoek van het onderwijs wordt uitgevoerd door onderzoekers op universiteiten of hogescholen, maar

ook door leraren & schoolleiders die met een onderzoekende houding naar hun eigen

onderwijspraktijk kijken.”

Typen onderwijsonderzoek

Fundamenteel Beleidsgericht Praktijkgericht

Doel • Ontwikkeling van theoretische kennis

• Toetsen van algemene kennis

• Evaluatie en bijsturing ingevoerd beleid

• Toetsen beleids-voornemens

• Verbetering en vernieuwing van onderwijspraktijk

• Bijdragen aan oplossen van problemen in onderwijspraktijk

Agenda-setting

Onderzoekers Beleidsmakers Professionals

Doelgroep Collega-wetenschappers

Beleidsmakers en bewindspersonen

Onderwijsprofessionals

Braak, J. van., & Vanderlinde, R. (2012). Het profiel van onderwijsonderzoekers en hun opvattingen over samenwerking met de onderwijspraktijk. Pedagogische studiën, 89, 364-376.

Disciplines onderwijsonderzoek

school/system improvement

school/teacher effectiveness

vakdidactiek

neurocognitieve wetenschappen

bestuurskunde

onderwijsrecht

onderwijseconomie

onderwijskunde

onderwijssociologie

ontwikkelings-psychologie

onderwijskundig leiderschap

pedagogiek

onderwijsethiek

…

Vindplaatsen onderzoek

NROKennis-instellingen

Onderwijs-raad

Onderwijs-inspectie

AdviseursVO-

raad/-academie

Collega’sVakbladen

Bestuur Conferenties/ leergangen

Master-trajectOECD …

Google scholar

Benutting wetenschappelijke kennis

CONCEPTUEEL GEBRUIKAlgemeen gebruik van onderzoek dat resulteert in

nieuwe inzichten en gebruik van concepten of theorieën. Hierdoor verandert de kijk op een probleem of de waardering van een theorie,

doorgaans zonder dat een praktijk daarmee direct en aanwijsbaar verandert.

SYMBOLISCH GEBRUIKGebruik waarin naar onderzoeksresultaten wordtgewezen om acties of besluiten te legitimeren, te

rechtvaardigen of er steun voor te werven.

INSTRUMENTEEL GEBRUIKGebruik van onderzoeksresultaten op een specifieke en concrete manier, bijvoorbeeld implementatie van

richtlijnen of het gebruik van werkvormen.

PERSUASIEF GEBRUIKWanneer onderzoeksresultaten worden gehanteerd om anderen over te halen tot bepaalde acties of te

werven voor bepaald gedachtengoed.

Kennisbenutting wetenschappelijk

onderzoek

Nijland, F., Van Bruggen, J. & De Laat, M. (2017). Kennisbenutting in het onderwijs: Een literatuurstudie. ’s-Hertogenbosch: Expertisecentrum Beroepsonderwijs.

Schooldata

‘‘information that is collected and represents some aspect of schools’’

Schildkamp, K., Karbautzki, L., & Vanhoof, J. (2014). Exploring data use practices around Europe: Identifying enablers and barriers. Studies in Educational Evaluation, 42, 15-24.

kwalitatief kwantitatief

school

klas

leerling

data

Data is nog geen kennis

Van data naar kennis

data informatie kennis

analyse interpretatie

Datavarianten

• Leerlinggegevens• Bevoegheid docentenInput

• Leskwaliteit• Kwaliteit zorgstructuurProces

• Extern beleid• Demografie voedingsgebiedContext

• Leerlingresultaten cognitief• Welbevinden leerlingenOutput

Waartoe?

Schildkamp, K., Karbautzki, L., & Vanhoof, J. (2014). Exploring data use practices around Europe: Identifying enablers and barriers. Studies in Educational Evaluation, 42, 15-24.

data

schoolontwikkeling

verantwoordingonderwijsontwikkeling

Focus op verantwoording

“Data use for accountability was common in all five countries. The fact that the focus of the use of data in all five countries seems to be more on accountability than on school development and instructional improvement is worrisome. In every country it is important to hold schools accountable for their functioning, but this should neither be the sole nor the most important aspect of data use. The focus should be on the use of data for improvement.”

Schildkamp, K., Karbautzki, L., & Vanhoof, J. (2014). Exploring data use practices around Europe: Identifying enablers and barriers. Studies in Educational Evaluation, 42, 15-24.

Wie herkent dit?

“What is striking is that the availability of different types of data, which is generally seen as an enabling factor, can also form a barrier to data use. In the Netherlands, for example, some respondents indicated that there was too much data out there, and they did not know where to start.”

Schildkamp, K., Karbautzki, L., & Vanhoof, J. (2014). Exploring data use practices around Europe: Identifying enablers and barriers. Studies in Educational Evaluation, 42, 15-24.

Zinvol gebruik schooldata

VRAAG:probleem of doelstelling

Gericht data verzamelen

Analyseren & interpreteren

Formuleer Ist& Soll

Opstellen plan van aanpak

Monitor voortgang

Evalueer aanpak

Evt. m.b.v. onderzoek

Concreet & meetbaar

Kwalitatief / kwantitatief

Huidige & gewenste situatie

goed gefundeerde beslissingen

Verbinden aan missie / visie / doelstellingen

Wat al aanwezig en wat aanvullend

nodig?

Leestips datagebruik

� Schildkamp, K., Karbautzki, L., & Vanhoof, J. (2014). Exploring data use practices around Europe: Identifying enablers and barriers. Studies in Educational Evaluation, 42, 15-24.

� Levin, J. & Datnow, A. (2012). The principal role in data-driven decision making: using case-study data to develop multi-mediator models of educational reform. School Effectiveness and School Improvement: An International Journal of Research, Policy and Practice, 23:2, 179-201,

� Brown, C. & Zhang, D. (2017). How can school leaders establish evidence-informed schools: An analysis of the effectiveness of potential school policy levers. Educational Management Administration & Leadership, 45:3, 382-401.

Onderzoeksmatig leiderschap

Het stimuleren van het gezamenlijk benutten van data & onderzoek voor onderwijs- en schoolontwikkeling (Krüger, 2014).

� Communiceren van visie op onderzoeksmatig werken

� Vormgeven aan onderzoekende cultuur in school� Stimuleren van onderzoekende houding bij

medewerkers� Stimuleren ontwikkeling en inzet

onderzoeksvaardigheden medewerkers

Vindplaatsen van onderzoek

Wetenschappelijke literatuur

Narcis doorzoekt een miljoen publicaties van onderzoekers aan Nederlandse universiteiten. Meer dan een derde daarvan is open access.

De Koninklijke Bibliotheek wijst de weg naar wetenschappelijke content voor onder meer het onderwijs. Via het lidmaatschap van de Koninklijke Bibliotheek (15 euro per jaar voor privégebruik, gratis voor scholieren) is het mogelijk te zoeken in digitale bronnen.

ERIC (Education Resources Information Centre) is de grootste onderwijsonderzoekdatabank ter wereld. Na aanvinken van het selectievakje ‘Full text available on ERIC’ zoekt de databank binnen de meer dan 300.000 direct vrij toegankelijke publicaties (onder meer artikelen, boeken en proefschriften). Er is een lijst van tijdschriften op het terrein van onderwijsonderzoek beschikbaar waarbinnen ERIC zoekt.

https://www.nro.nl/wetenschappelijke-literatuur-voor-leraren/

Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek

https://www.nro.nl/wegwijzer/

NRO Kennisportal Onderwijs

https://www.nro.nl/resultaten/kennisportal-onderwijs/

Kennisrotonde

https://www.nro.nl/kennisrotonde/

Tips & tricks onderzoek doen

Vragen?

06 24 600 172

mail@annemarieneeleman.com

www.annemarieneeleman.com

@NeelemanA

Contactgegevens

Onderzoeksvaardigheden

� herkennen verschillende soorten data� vraaggericht kunnen werken� opzetten en uitvoeren van adequaat

onderzoeksontwerp� kennis van statistische begrippen� analyseren, interpreteren en evalueren� verslag uitbrengen aan verschillende soorten

publiek

Zwaard, M. (2014). ‘Onderzoeksmatig werken doe je samen’. SchoolManagement Totaal, 16(4), 47.

Onderzoeksgebruik schoolleiders bij interventiekeuzes

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

started interventions not started interventions

research used no research used

Neeleman (2018)

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

SL GP AC PR PO US

Gebruikte onderzoekstypen door SL bij interventiekeuzes

Neeleman (2018)

Onderzoeksgebruik SL / aantal jaren SL

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

1 to 3 4 to 10 11 to 19 20+

research no research

Neeleman (2018)