Arm rijk

• BNP is een indicator voor de welvaart van een land

Basisbehoeften/ontwikkelingskenmerken voedsel hoeveelheid calorieën/

maaltijd (kwantitatief)

gezondheidszorg % zuigelingensterfte onderwijs % analfabetisme

Lucy: Australopithecus afaris, 3,5 miljoen jaar geleden

Nieuwsuur sept 2011; http://nieuwsuur.nl/video/276983-honger-in-vruchtbaar-ethiopie.html

Vraag: welke oorzaken voor honger worden in het filmpje genoemd?• droogte• wanbeleid regering: Alle grond is van de regering.

Vruchtbare grond verkocht aan buitenlandse ondernemingen

• Regering vraagt voedselhulp maar koopt tanks• afhankelijkheidssyndroom• mensen blijven op hun plek• voedsel wordt aan buitenlanders verkocht; betere prijzen.

Zijn er nog andere oorzaken te verzinnen?• bevolkingsgroei• conflicten

Maak een woordweb van de oorzaken van honger!

Een geschiedenis van honger en armoede

Hongersnood komt vaker voor zoals in 1984:• 1 miljoen doden• via ‘live aid’ 150 miljoen

pond ingezameld voor hulp

• zeker 63 miljoen pond is niet besteed aan hulp maar aan wapens

op grond van cijfers 2010

Maak een woordweb over oorzaken van honger

Ligging en bereikbaarheid

Absolute ligging• In de tropen

Relatieve ligging• Slechte infrastructuur

o Slechte wegen, veel onverhard

o Maar één spoorlijno Aantal vliegvelden groeit

Bevolkingskenmerk: demografie

Veel mensen• Vooral op platteland• Lage urbanisatiegraad• Hoog urbanisatietempo• Betrekkelijk hoge bevolkings-

dichtheid• Zeer ongelijke spreiding

Bevolkingskenmerk: demografie

Hoog geboortecijfer• Hoogst in rurale gebieden• Korte verdubbelingstijd• Hoog vruchtbaarheidscijfer

o Jonge bevolking• Hoge kindersterfte• Vaak door ondervoeding• Veel vervangende geboorten

Bevolkingskenmerk: cultuur

Veel etnische groepen• O.a. Amhara, Oromo en Trigraway

Veel talen en dialecten• Amhara overheidstaal• Engels als lingua franca

Belangrijkste religies zijn• Christendom

o Vnl. Koptisch = Ethiopisch Orthodox

• Islamo Vooral de herdersvolkeren

§1.1 Leven in Ethiopië

Bevolkingskenmerk: cultuur

Vooral op platteland veel analfabetisme

• Lage deelnamegraad aan onderwijso Korte schoolduur

Bevolkingskenmerk: politiek

Stijgt op lijst good governance(GB 207)

> Transparantie stijgt Staat te hoog in de failed state index

(GB 209C) Lange tijd onderdrukt door heersende

klasse Provincies hebben veel autonomie

• Bestuurlijke decentralisatie heeft etnische tegenstellingen eerder vergroot dan verkleind

Liberalisering op politiek terrein neemt toe

Bevolkingskenmerk: economie

Laag BBP/inw gaat samen met hoog % werkers in de landbouw

Landbouw groot aandeel in exportKwetsbare eenzijdigheid

In droge gebieden extensieve veehouderij

Koffieteelt afhankelijkheid van wereldmarkt

Ruilvoetverslechtering door overproductie

Bevolkingskenmerk: economie

Industrie nog weinig ontwikkeld• Accent op verwerken van

landbouwproducten• Ambachtelijk• Arbeidsintensief

Uitbreiding van industrie mogelijk door Directe Buitenlandse Investeringen, gelokt door

• lage loonkosten• belastingvrijstelling• lage invoerrechten

Bevolkingskenmerk: economie

Koopkracht groeit nauwelijks:• Sterke bevolkingsgroei• Prijzen voedsel en olie stijgen

Omschakeling naar een vredeseconomie kost tijd en energie

Hoge jeugdwerkloosheid Grote verborgen werkloosheid

• Grote informele sector = vluchtsector

Toerisme biedt veel mogelijkheden• Mooie natuur• Rijke cultuur en geschiedenis

Paragraaf 2: even terug naar het basisboek

De grote Afrikaanse slenk

Divergerende tecktonische platen

• De Afrikaanse plaat splitst zich• De Nubische en de Somalische plaat• Ze bewegen van elkaar af; 7 mm/jaar• De arabische plaat verwijderd zich van Afrika

Danakil depressie• diepste punt -155m (onder zeeniveau)• Danakil (zout)woestijn• http://www.youtube.com/watch?v=PIaHos0Qbqw• weersverwachting Dalol http://

www.accuweather.com/nl/et/dalol/126842/weather-forecast/126842

Klimaat algemeen

Klimaat is afhankelijk van; breedteliggen, hoogteligging en land/zee positie

Veel verschillende landschappen

• Hooglanden• Savannes• Steppen• Woestijnen

Klimaat in de hooglanden koel en nat

Droogste tijd in winterseizoen

Hoe droger de streek is, hoe minder betrouwbaar de neerslag

Neerslag en hoogte

Algemeen patroon van regens in Afrika door verschuiving van de ITC

http://eclectic.ss.uci.edu/~drwhite/courses/Africa_Fire_NDVI_2001.gif

Geef een verklaring van de regenseizoenen op grond van beweging van de ITC en de ligging van Ethiopie

Verklaring regenseizoenen

• Beweging ITC van 21 december tot 21 juni van 23⁰ZB naar 23⁰NB

• Breedteligging Ethiopië: ± 15⁰NB - ± 4⁰NB• 46⁰ in 6 maanden; 7,7⁰/mnd (afgerond 8⁰)• 21 maart zon op 0⁰ op weg naar boven• Belg: 6 april – 20 mei• Vanaf 21 juni keert de zon vanaf de 23ste breedtegraad terug

naar het zuiden• Kiremt: 21 juli – begin september

neerslaggebieden: groen en droog Ethiopiëhttp://www.samsam.net/thema/voedsel-hoe-regel-je-dat

Vier neerslaggebieden, vier verschillende landschappen

• Aride zoneo < 500 mm / jaaro Korte regentijdo Vooral laaglando Nomaden

• Semi-aride zoneo 500 – 750 mm / jaaro Lager dan 1500 mo Extensieve akkerbouw

Subhumide zone• 750-1500 mm / jaar• Hoger gelegen• Koeler: minder verdamping• Veel maïs

Humide zone• > 1500 mm / jaar• Droge tijd in de winter• Oorspronkelijke

plantengroei was tropisch bos

• Koffieteelt

Bodemgebruik hoofdzakelijk landbouw

Gunstige omstandigheden in grote delen van Ethiopië:

• Veel gewassen mogelijk• Irrigatie dankzij bouw

stuwmeren mogelijk• Gemiddeld voldoende

jaarlijkse neerslag • Vruchtbare vulkanische

bodem

BODEMDEGRADATIE Oorzaken: fysisch:

• grote verschillen in intensiteit van de neerslag; vruchtbare bovenlaag van de bodem spoelt weg. Droogte 1X in de 3 jaar

menselijk handelen(bevolkingsdruk):• bodemuitputting door

onjuiste landbouw en irrigatie technieken; maar 3% van al het water in Ethiopie wordt gebruikt voor irrigatie.

• ontbossing van hellingen; 3% van Ethiopie is bebost, vroeger 40%

• overbegrazing; vee vreet de alle grassen en gewassen op.

Gevolgen bodemdegradatie:• landverlies• afnemende opbrengsten• overstromingenfilmpje: http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20051031_niger01

• De lijnen volgen elkaar. Ontwikkeling van het neerslaggemiddelde heeft consequenties voor de landbouw.

• De ontwikkeling van het BBP volgt omdat landbouw voor een groot deel bijdraagt aan het BBP

• Vraag: Hoe zou de lijn eruit zien als we het hebben over BNP?

Verschil BNP en BBP bij vraag 26

BNP of BNI is de waarde van alle goederen en diensten die in een bepaalde periode (meestal een jaar) door een bepaald land worden geproduceerd. Nationaliteit is bepalend; dus ook nationale bedrijven in het buitenland tellen mee.

BBP is de waarde van alle goederen en diensten die gedurende een bepaalde periode (meestal een jaar) in het land worden geproduceerd. De plaats van productie (binnen de grenzen) is bepalend. Dus ook de productie van buitenlandse bedrijven binnen de grenzen telt mee

• Bij BNP telt alleen de productie van nationale bedrijven.

• Kleine bedrijfjes die zeer afhankelijk zijn van neerslag

• nog groter negatief effect op cijfer landbouw bij negatieve afwijkingen van de neerslag.

• http://www.diretube.com/browse-Ethiopian-Idol-videos-1-date.html

Bij vraag 27 Grote Renaissance dam Ethiopie• 2015 klaar• kosten 4,2 miljard$• Egypte/Sudan boos

(schending koloniale wetten die nog stammen uit 1929)

• Hulp van China– 1 miljard$– technische hulphttp://www.youtube.com/watch?v=-GYT2hLcmi4

Opdracht 28• Liggingskenmerken:

Bijvoorbeeld: op lage breedte en moeilijk bereikbaar door reliëf en slechte infrastructuur.

• Gebiedskenmerken of landschappelijke kenmerken:Bijvoorbeeld: bergachtig en droog, vochtige bossen.

• Bevolkingskenmerken:Bijvoorbeeld: veel volken en talen. Veel inwoners, waarvan de meeste op het platteland, en een snelle bevolkingsgroei. Arm en weinig ontwikkeld, met de meeste mensen in de landbouw. Oorlogen en conflicten remmen de vooruitgang.

• Relationele kenmerken:Bijvoorbeeld: grensconflicten en oorlogen met buurlanden, retourmigratie uit Sudan, verbindingen met het buitenland, buitenlandse hulp, buitenlandse toeristen, directe buitenlandse investeringen, bloemen naar Nederlandse veilingen, lage koffieprijzen op de wereldmarkt.

Kansen voor Ethiopië

• buitenlandse investering• scholing/samenwerking/techniek• opbouwen reserves

Atlas p217; toekomstbeeld op grond van 4 scenario’s

• documentaire: ‘reisadvies negatief’http://reisadviesnegatief.kro.nl/seizoenen/seizoen-2012/afleveringen/17-06-2012

Paragraaf 3: globalisering en het voedselvraagstuk

Gapminder: statistiek www.bit.ly/1eFURH5

Honger heeft iemand die langere tijd minder dan 1690 kilocalorieën (is ongeveer 1,5 kilo rijst of anderhalve

Bonbonbloc)) per dag binnenkrijgt (kwantitatieve honger)

Kwalitatieve honger• samenstelling van het

eten• eiwitten• vitamines• variatie

• De wereld genereert in 2012 (bron FAO) 4000 kilocalorieën voor iedere persoon per dag

• Daarvan bereikt slechts gemiddeld 2850 kilocalorieën per dag de consumenten• In de VS gebruiken mensen gemiddeld 3770 kilocalorieën per dag• India 2300• Het minimum voor een gezond en productief leven is 1800 kilocalorieën per dag

Conclusie

• Er is voldoende voedsel op de wereld• Het voedsel is niet voor iedereen beschikbaar

waarom niet?

Theorie van Ullmantransporttheorie/interactietheorie

Voordat vervoer of interactie van goederen, kapitaal, personen (migratie) of energie tot stand komt moet aan voorwaarden worden voldaan.• Complementariteit• Transporteerbaarheid• “Intervening opportunities”: geen

tussenliggende mogelijkheden/hindernissen

Krantenartikel extraas bij arm rijk\OPDRACHT bij par 3 Theorie van Ullman.docx

• OPDRACHT:

• Welke overeenkomsten zie je tussen Ethiopië en Sierra Leone?

• Ook van mais en koolzaad (beide gewassen worden verbouwd in Ethiopië) kan biobrandstof worden gemaakt. Lees ook via de link (http://nl.wikipedia.org/wiki/Biobrandstof#Concurrentie_met_voedselgewassen) over biobrandstof.Leg uit hoe “tussenliggende mogelijkheden” uit de theorie van Ullman, het gebrek aan voedsel in grote delen van Ethiopië zou kunnen verklaren.

• Kan je ook “tussenliggende hindernissen” benoemen?

Discussie

Kan iedereen op de wereld evenveel consumeren als wij? Heeft iedereen dat recht?

• Hoe groot is jouw voetafdruk? http://www.wnf.nl/voetafdruktest/

Oneerlijke concurrentie

Prijzen voor gewassen worden bepaald op de wereldmarkt. De Ethiopische boer moet concurreren met boeren over de hele wereld! In veel westerse landen krijgen boeren subsidies voor

gebruiken van geavanceerde techniekenVrijhandels overeenkomsten worden door westerse

landen afgedwongen. Eigen subsidies mogen dan niet meer. Voedsel uit westerse landen is dan vaak goedkoper

Productie overschotten uit westerse landen wordt in arme landen gedumpt

Protectionisme tav. de eigen markt

Protectionisme

invoer beperking:• quota• prohibitie• contigenteringinvoer heffingen:• tariefmuren• belastingen

Oplossingen voor voedselcrisis

Vraagkant:• Verdeling welvaart• Koopkracht• Infrastructuur

Aanbodkant:• Vergroten productie• Groene Revolutie

Groene revolutie: productieverhoging landbouwgewassen

Jaren 60 en 70:• High Yielding Varieties

(HYV-rassen)Nodig:• kunstmest• irrigatie• bestrijdingsmiddelen• geld/kennis

vanaf de jaren 80:• Genetische Manipulatievoordelen:• ziekte resistente

gewassen• droogte bestendig• zout tolerant

Kritiek

• Arme boeren hebben niet de kennis en het geld om de nieuwe technieken toe te passen.

• Grotere bedrijven betere toegang tot productiemiddelen (toenemende ongelijkheid en verarming)

• De producten belanden op de wereldmarkt. Geen voordeel mbt. de voedselsituatie

• Afhankelijkheid van westerse technologie, kunstmest en zaden

• langetermijn effecten van genetisch gemanipuleerd voedsel

§2.1 Water in een droge wereld

• Belang zoet water• De waterkringloop• Watervoorraad en

waterbalans • Waterschaarste

Waar komt ons water vandaan? Vijf processen in de

waterkringloop: verdamping, condensatie, neerslag, infiltratie en afstroming

• lange en korte kringloop

• Motor is de zon

• Onzichtbare afvoerprocessen

§2.1 Water in een droge wereld

Watervoorraad in de wereld

De Blauwe Planeet• 1/40 is zoet water

• Daarvan maar 0,3% toegankelijk voor de mens

§2.1 Water in een droge wereld

Waterwinning in Nederland

Vooral grondwater

• Uit aquifers

• Overbenuttingdaling grondwaterspiegelverdroging

• Reservebron is fossiel grondwater: watermijnbouw

uitputting

• Duinzuivering van rivierwater

Utrechts kraanwater 1300 jaar oud van 180 meter diepte

RECLAMEBar-le-Duc is zuiver mineraalwater, ontstaan uit regen die ver voor onze jaartelling op de Utrechtse Heuvelrug is gevallen. In die tijd was er nog geen sprake van overbemesting en milieuverontreiniging. De lucht was schoon, het water uit die lucht was schoon en de bodem was schoon.

Sourcy opgepompt in Bunnik uit dezelfde lagen als Utrechts kraanwater.

Nuttige neerslag en waterbalans Nuttige neerslag: neerslag min

verdamping• Evaporatie• Transpiratie

samen evapotranspiratie• Droogte-index: verhouding

neerslag en mogelijke verdamping

Waterbalans: totale aanvoer zoet water en verliezen door afvoer, verbruik en verdamping

Waterproblemen

Plaatselijk toekomstig watertekort

• Absolute waterschaarste• Economische

waterschaarste• Ongelijke verdeling

Enkele oorzaken van waterproblemen• Toenemende verstedelijking• Meer intensieve landbouw/industriële ontwikkeling• Bevolkingsgroei• toerisme in waterarme gebieden

Landbouw

Intensieve landbouw:• toenemend verbruik• is watervervuilend• Voorbeeld katoenteelt

Aralmeer:- uitdroging- gifvervuiling- winderosie- http://tvblik.nl/3-op-re

is/floortje-in-kazachstan

Oplossingen voor waterproblemen: landbouw

Waterbesparing door:• doelmatiger irrigatie

- druppelirrigatie- waterzuinige bevloeiingsmethoden

• teelt van andere gewassen• andere grondbewerking

• minder vlees eten

Avocado’s i.p.v. bananenMediterrane landbouw

Verstedelijking en industrie

• In steden neemt watergebrek toe• Dus meer grondwater oppompen

gevolgen:Uitputting grondwatervoorraadVerzakking bebouwingVerdroging agrarische omgeving

Grote vraag door industrie

Watervoetafdruk

Filmpje: http://vimeo.com/26319648

Het woord "rivaal" is afkomstig van het Latijnse "rivalis", wat verwijst naar iemand die aan dezelfde waterloop woont. Wanneer mensen water met elkaar moeten delen, geeft dat onvermijdelijk aanleiding tot spanningen. Hetzelfde geldt voor landen die langs dezelfde rivier of langs hetzelfde meer liggen. Negentig procent van de wereldbevolking woont in een land dat zijn watertoevoer deelt met andere landen.

2.2 Water en land in Israël

Spanningen al voor 1948 om- water- grond

• Immigratie Joodse bevolking

• Arabieren benadeeld door Britten

• Oorlog na onafhankelijkheid

Omstreden grenzen

• streven naar veilige grenzen• bezet gebied is waterbron• land voor kolonisten

van München tot Palestijns zelfbestuur

Bouw afscheidingsmuur: http://www.youtube.com/watch?v=cgZwGslmodo

Water in Israël

• Water in Salomons tijd: http://israeltoday.nl/headlines/9-nederlands/3402-video-oude-waterkanalen-onder-de-westelijke-muur

• Israëls waterconflict: http://www.youtube.com/watch?v=1XYh5hXlvOM

Satellietbeelden NasaTurkije

1983 2002

Stuwdammen Zuidoost Anatolieproject

Gevolgen van waterbeheer op verschillende schaalniveaus

• lokaal schaalniveau: Hasankeyf http://www.youtube.com/watch?v=dA3_IBX7SH8

• nationaal/regionaal schaalniveau: Het Koerdische ‘probleem’

• internationaal schaalniveau: watergeschil met Syrië en Irak:http://www.hollanddoc.nl/kijk-luister/landen-en-regios/turkije.html?playurn=urn:vpro:media:program:9256702&currentPage=1

export zoet water naar Cyprus en Israel

De loop van de Tigris en Eufraat

Verschillende dimensies: C4 pagina 155

• economische• fysische (dimensie natuur)• sociaal culturele• politieke

verval/verhang: http://www.youtube.com/watch?v=qjQtGRyX1mE

• Turkije als waterexporteur (bv naar Cyprus)

• bv. veel neerslag en verval/verhang; (rendement van dammen is het grootst in bovenloop)

• Koerden claimen het gebied waar de bronnen liggen; eigen staat

• water is belangrijke machtsfactor voor Turkije.

Aardolie in grafieken

• Blood and oil: http://www.youtube.com/watch?v=O6mT0SGONek

• Crude awakening: http://www.youtube.com/watch?v=7qGM9ypR-UI

• oil where does it come from?: http://www.youtube.com/watch?v=IC40mZHu2ZQ

Waterkringloop (lang en kort)